Dr inż. Marcin Krause
Bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie
Specyfika analizy stanu bezpieczeństwa w zakładach górniczych
W żadnym akcie prawnym w polskim ustawodawstwie nie został określony wprost
zakres analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach górniczych, wytycznymi w
tym zakresie powinny być w pierwszej kolejności następujące wymagania prawne:
üð Ustawa z dnia 4.02.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U.05.228.1947; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Spraw WewnÄ™trznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. w
sprawie planów ruchu zakładów górniczych. Dz.U.02.94.840; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 12.06.2002 r. w sprawie ratownictwa
górniczego. Dz.U.02.94.838; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Spraw WewnÄ™trznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. w
sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dz.U.02.94.841; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeÅ„stwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz.U.02.139.1169;
Dz.U.06.124.863.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.06.2002 r. w sprawie bezpieczeÅ„stwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny
podstawowe. Dz.U.02.96.858; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeÅ„stwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny
pospolite. Dz.U.02.109.962; Dz.U.04.24.212.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeÅ„stwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi. Dz.U.02.109.961; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 11.06.2002 r. w sprawie kwalifikacji
wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, mierniczego
górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakładu górniczego,
które wymagają szczególnych kwalifikacji. Dz.U.02.84.755; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Åšrodowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych
składowisk odpadów. Dz.U.05.110.935.
üð RozporzÄ…dzenie Rady Ministrów z 30.04.2004 r. w sprawie dopuszczania wyrobów do
stosowania w zakładach górniczych. Dz.U.04.99.1003; z póz
n. zm.
üð RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.06.2002 r. w sprawie nabywania,
przechowywania i używania środków strzałowych w zakładach górniczych.
Dz.U.02.92.818.
üð RozporzÄ…dzenie Rady Ministrów z 23.04.2002 r. w sprawie objÄ™cia przepisami Prawa
geologicznego i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych z
zastosowaniem techniki górniczej. Dz.U.02.62.561; z póz
n. zm.
Ustawa zasadnicza Prawo geologiczne i górnicze obejmuje m.in. następujące działy i
rozdziały tematyczne:
przepisy ogólne (zakres obowiązywania, własność i użytkowanie górnicze, koncesje);
1
 prace geologiczne (projektowanie i wykonywanie prac geologicznych, dokumentacja
geologiczna);
wydobywanie kopalin (obszar i teren górniczy, projekt zagospodarowania złoża, budowa
obiektów zakładu górniczego, ruch zakładu górniczego, likwidacja zakładu górniczego);
składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;
wynagrodzenie za ustanowienie użytkowania górniczego  opłaty;
stosunki sąsiedzkie i odpowiedzialność za szkody;
organy administracji geologicznej, państwowa służba geologiczna i organy nadzoru
górniczego;
przepisy karne;
przepisy przejściowe i końcowe.
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz
specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych
obejmuje m.in. następujące działy i rozdziały:
przepisy ogólne;
prace miernicze i geologiczne;
roboty górnicze (postanowienia ogólne, roboty miernicze, szyby i szybiki, wyrobiska
korytarzowe, systemy wybierania, wykonywanie robót strzałowych, obudowa wyrobisk,
podsadzanie wyrobisk lub doszczelnianie zrobów);
przewietrzanie i klimatyzacja (postanowienia ogólne, przewietrzanie za pomocą
wentylatorów głównych, przewietrzanie za pomocą lutniociągów, pomocniczych urządzeń
wentylacyjnych lub przez dyfuzjÄ™, klimatyzacja);
zagrożenia górnicze (postanowienia ogólne, zagrożenie metanowe, zagrożenie wybuchem
pyłu węglowego, zagrożenie tąpaniami, zagrożenie pożarowe, zagrożenie wodne,
zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, zagrożenie
wyrzutami gazów i skał);
maszyny, urządzenia i instalacje (postanowienia ogólne, obudowy zmechanizowane i
maszyny urabiające, urządzenia głównego odwadniania, transport pionowy i w
wyrobiskach o nachyleniu powyżej 450, transport w wyrobiskach poziomych oraz
pochyłych o nachyleniu do 450, maszyny, urządzenia i instalacje elektryczne, z
ródła
promieniowania jonizujÄ…cego);
higiena pracy i ochrona zdrowia (wymagania ogólne, ochrona pracowników przed pyłami
szkodliwymi dla zdrowia, pomieszczenia i urzÄ…dzenia higieniczno-sanitarne);
przepisy przejściowe i końcowe.
Rozporządzenie to określa szczegółowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,
prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego związanego z
ruchem w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych, a także szczegółowe zasady
oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych środków
profilaktycznych zmniejszających to ryzyko w formie dokumentu bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia pracowników zatrudnionych w ruchu tych zakładów.
Przykładowe wymagana prawne zawarte w ustawie Prawo geologiczne i górnicze [255]
dotyczące ruchu zakładu górniczego to m.in.:
üð Art. 64. 1. Na podstawie warunków okreÅ›lonych w koncesji oraz projektu
zagospodarowania złoża przedsiębiorca sporządza plan ruchu każdego zakładu
górniczego.
üð Art. 64. 2. Plan ruchu zakÅ‚adu górniczego okreÅ›la szczegółowe przedsiÄ™wziÄ™cia niezbÄ™dne
w celu zapewnienia:
bezpieczeństwa powszechnego;
bezpieczeństwa pożarowego;
2
 bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego;
prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem;
ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi;
zapobiegania szkodom i ich naprawiania.
üð Art. 65. 1. W razie zmiany naturalnych, technicznych lub organizacyjnych warunków
wydobywania kopaliny, plan ruchu zakładu górniczego może ulec zmianie.
üð Art. 66. W razie powstania zagrożenia życia, zdrowia ludzkiego, nadzwyczajnego
zagrożenia środowiska lub bezpieczeństwa zakładu górniczego, należy niezwłocznie
wstrzymać ruch zakładu górniczego w całości lub w części do czasu usunięcia zagrożenia.
üð Art. 67. 1. Jeżeli wyniknie potrzeba natychmiastowego odstÄ…pienia od zatwierdzonego
planu ruchu ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa zakładu górniczego lub
bezpieczeństwa powszechnego, przedsiębiorca może odstąpić od tego planu (...).
üð Art. 73. PrzedsiÄ™biorca jest obowiÄ…zany w szczególnoÅ›ci:
rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki
zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń, w tym oceniać i dokumentować
ryzyko zawodowe występujące w ruchu zakładu górniczego oraz stosować niezbędne
środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko;
posiadać odpowiednie środki materialne i techniczne oraz właściwie zorganizowane
służby ruchu do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i bezpieczeństwa ruchu
zakładu górniczego;
prowadzić ewidencję osób przebywających w zakładzie górniczym.
üð Art. 73a. 1. WystÄ™pujÄ…ce w zakÅ‚adach górniczych zagrożenia naturalne: tÄ…paniami,
metanowe, wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodne, erupcyjne,
siarkowodorowe, radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, a także
działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia, podlegają zaliczeniu do poszczególnych
stopni (kategorii, klas) zagrożeń.
üð Art. 74. 1. PrzedsiÄ™biorca jest zobowiÄ…zany przeszkolić pracowników zakÅ‚adu górniczego
w zakresie znajomości przepisów regulujących bezpieczne wykonywanie pracy w
zakładzie górniczym i nie może zatrudnić pracownika, który nie wykazał się dostateczną
znajomością tych przepisów.
üð Art. 77. 1. Kto spostrzeże zagrożenie dla ludzi lub ruchu zakÅ‚adu górniczego albo
uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie urządzeń tego zakładu, jest zobowiązany
niezwłocznie ostrzec osoby zagrożone, podjąć dostępne mu środki w celu usunięcia
niebezpieczeństwa oraz zawiadomić o niebezpieczeństwie najbliższą osobę kierownictwa
lub dozoru ruchu.
üð Art. 77. 2. W razie powstania stanu zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zakÅ‚adu
górniczego, należy niezwłocznie wstrzymać prowadzenie robót w strefie zagrożenia i
wycofać pracowników w bezpieczne miejsce.
Przykładowe wymagania prawne zawarte w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i
higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego
w podziemnych zakładach górniczych, w tym m.in. dotyczące zagrożeń górniczych oraz
dokumentu bezpieczeństwa, to m.in.:
üð ż 5. PrzedsiÄ™biorca zapewnia bieżące przeprowadzanie analiz i badaÅ„ niezbÄ™dnych do
bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego, w tym dla oceny i dokumentowania
ryzyka zawodowego.
üð ż 6. 1. PrzedsiÄ™biorca opracowuje, przed rozpoczÄ™ciem prac, dla każdego zakÅ‚adu
górniczego dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych w
zakładzie górniczym, zwanego dalej dokumentem bezpieczeństwa.
üð ż 6. 2. Dokument bezpieczeÅ„stwa powinien być:
dostępny w zakładzie górniczym;
3
 aktualizowany każdorazowo w przypadku zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsca lub
stanowiska pracy, powodujących zmianę warunków pracy.
üð ż 6. 3. Kierownik ruchu zakÅ‚adu górniczego powinien zapoznać pracowników zakÅ‚adu
górniczego z obowiązującym dokumentem bezpieczeństwa lub odpowiednią jego częścią.
üð ż 6. 4. Pracownik powinien potwierdzić na piÅ›mie fakt zapoznania go z treÅ›ciÄ… dokumentu
bezpieczeństwa lub odpowiednią jego częścią oraz przestrzegać jego postanowień.
üð ż 240. 1. WystÄ™pujÄ…ce w zakÅ‚adzie górniczym zagrożenia rozpoznaje siÄ™ i zwalcza.
üð ż 240. 2. Kierownik ruchu zakÅ‚adu górniczego powoÅ‚uje zespoÅ‚y opiniodawcze w
sprawach rozpoznawania i zwalczania zagrożeń występujących w zakładzie górniczym.
üð ż 241. Pracownicy zatrudnieni w ruchu zakÅ‚adu górniczego powinni być zapoznani z:
aktualnym stanem zagrożeń występujących w miejscach ich pracy;
zasadami rozpoznawania objawów zagrożeń;
sposobami postępowania w przypadku powstania określonych zagrożeń.
üð ż 242. 1. Osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakÅ‚adu górniczego powinny siÄ™ zapoznać z
planem ratownictwa sporządzonym na podstawie odrębnych przepisów.
üð ż 242. 2. Kierownik ruchu zakÅ‚adu górniczego ustala sposób zapoznawania osób
kierownictwa i dozoru ruchu z planem ratownictwa oraz wprowadzonymi w nim
zmianami.
üð ż 669. 1. W zakÅ‚adzie górniczym wykonuje siÄ™ badania i pomiary czynników szkodliwych
i uciążliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, dotyczące zapylenia,
hałasu, drgań, substancji chemicznych, warunków klimatycznych i promieniowania
jonizujÄ…cego ze z
ródeł sztucznych i naturalnych oraz natężenia oświetlenia.
üð ż 669. 2. W zakÅ‚adzie górniczym stosuje siÄ™ Å›rodki zabezpieczajÄ…ce pracowników przed
działaniem czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia mające na celu:
niedopuszczenie do przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń tych czynników
albo
niezatrudnianie pracowników w warunkach przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub
natężeń, jeżeli nie zastosowano środków ochrony zdrowia zmniejszających szkodliwe
oddziaływanie tych czynników poniżej dopuszczalnych wartości;
informowanie pracowników o wielkości ponoszonego ryzyka w wyniku pracy w
warunkach szkodliwych lub uciążliwych, sposobie ich rozpoznawania oraz działaniach
niezbędnych do podjęcia w razie przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń.
Zakres dokonywanej analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zakładzie górniczym
może być różny w zależności od narzuconych lub przyjętych kryteriów, np.:
üð aktualne wymagania prawne w zakresie bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy,
üð standardy dobrowolnie przyjÄ™te przez zakÅ‚ad i/lub przedsiÄ™biorstwo górnicze,
üð wielkość zakÅ‚adu i zwiÄ…zana z niÄ… liczba zatrudnionych i/lub pracujÄ…cych,
üð rodzaj dziaÅ‚alnoÅ›ci i zwiÄ…zane z niÄ… nasilenie zagrożeÅ„ zawodowych,
üð rodzaj analizy, czy ma charakter wstÄ™pny, problemowy lub kompleksowy,
üð inne szczegółowe kryteria w zależnoÅ›ci od aktualnych wymagaÅ„ i potrzeb.
W praktyce ruchowej zakładów górniczych podstawowe znaczenie ma w pierwszej
kolejności rodzaj stosowanej eksploatacji i wydobywanej kopaliny:
üð podziemne zakÅ‚ady górnicze, np. wydobywajÄ…ce wÄ™giel kamienny, miedz
;
üð odkrywkowe zakÅ‚ady górnicze wydobywajÄ…ce kopaliny podstawowe, np. wÄ™giel brunatny;
üð odkrywkowe zakÅ‚ady górnicze wydobywajÄ…ce kopaliny pospolite, np. piasek;
üð zakÅ‚ady górnicze wydobywajÄ…ce kopaliny otworami wiertniczymi, np. sól.
Wykaz przykładowej literatury dotyczącej analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładach górniczych przedstawiono na końcu.
4
Specyfika klasyfikacji zagrożeń występujących w zakładach górniczych
Środowisko pracy w górnictwie lub górnicze środowisko pracy cechuje się dużą
złożonością i dynamiką oraz niepewnością, która wynika ze stochastycznego charakteru
zjawisk i procesów w nim zachodzących.
Klasyfikacja zagrożeń występujących w górnictwie podziemnym oparta jest m.in. na
trzech kryteriach klasyfikacji (wg T. Ryncarza):
üð kryterium sfery Å›rodowiska kopalnianego (litosfera, atmosfera, technosfera);
üð kryterium fizycznego rozwoju procesu (mechaniczny substancyjny, cieplny);
üð kryterium natężenia procesu (przepÅ‚yw powolny, przepÅ‚yw nagÅ‚y).
Środowisko pracy w górnictwie tworzą trzy stykające się, częściowo przenikające się i
wzajemnie na siebie oddziaływujące sfery (wg T. Ryncarza):
üð litosfera  górotwór otaczajÄ…cy wyrobisko, a zagrożenia wynikajÄ… przepÅ‚ywu masy i
energii w górotworze;
üð atmosfera  powietrze wypeÅ‚niajÄ…ce wyrobisko, a zagrożenia wynikajÄ… ze specyfiki
atmosfery kopalnianej;
üð technosfera  wyposażenie techniczne znajdujÄ…ce siÄ™ w wyrobisku, a zagrożenia wynikajÄ…
z zastosowanej techniki i technologii.
Nie ma ogólne przyjętej w branży górniczej klasyfikacji zagrożeń występujących w
zakładach górniczych, obowiązuje natomiast w statystyce wypadków przy pracy w górnictwie
branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie według statystyki COIG.
Pomocne w zakresie podziału zagrożeń mogą być m.in. następujące przepisy prawne:
üð WystÄ™pujÄ…ce w zakÅ‚adach górniczych zagrożenia naturalne: tÄ…paniami, metanowe,
wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodne, erupcyjne,
siarkowodorowe, radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, a także
działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia, podlegają zaliczeniu do poszczególnych
stopni (kategorii, klas) zagrożeń (Art. 73a. 1 ustawy).
üð W zakÅ‚adzie górniczym wykonuje siÄ™ badania i pomiary czynników szkodliwych i
uciążliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, dotyczące zapylenia,
hałasu, drgań, substancji chemicznych, warunków klimatycznych i promieniowania
jonizujÄ…cego ze z
ródeł sztucznych i naturalnych oraz natężenia oświetlenia (ż 669. 1
rozporzÄ…dzenia).
Przykładowa klasyfikacja zagrożeń występujących w zakładach górniczych:
üð zagrożenia naturalne w górnictwie:
zagrożenie tąpaniami (trzy stopnie),
zagrożenie metanowe (cztery kategorie),
zagrożenie wyrzutami gazów i skał (dwie kategorie),
zagrożenie wybuchem pyłu węglowego (dwie klasy),
zagrożenie wodne (trzy stopnie),
zagrożenie erupcyjne i siarkowodorowe w zakładach górniczych wydobywających
kopaliny otworami wiertniczymi (dwie klasy),
zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi w podziemnych
zakładach górniczych (dwie klasy),
zagrożenie działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w podziemnych zakładach
górniczych (trzy kategorie);
üð inne zagrożenia wypadkowe w górnictwie, np.:
zagrożenie pożarowe (pożary endogeniczne i pożary egzogeniczne),
zagrożenia związane z grawitacyjnym opadem skał np. oberwanie się skał ze stropu;
oberwanie się skał ze stropu; upadek, stoczenie się mas i brył skalnych,
5
 zagrożenia związane z grawitacyjnym opadem elementów wyposażenia, np. upadek,
stoczenie się lub obsunięcie przedmiotów i materiałów,
zagrożenia związane z maszynami, urządzeniami i narzędziami w ruchu, np. zetknięcie się
z maszynami i urządzeniami transportowymi w ruchu; zetknięcie się z innymi maszynami
i urządzeniami mechanicznymi w ruchu; uderzenie narzędziami pracy,
zagrożenia związane z przemieszczaniem się osób, np. upadek, potknięcie się, wpadnięcie
lub spadnięcie osób; uderzenie się o przedmioty i urządzenia;
üð inne zagrożenia chorobowe w górnictwie, np.:
hałas,
drgania mechaniczne,
czynniki chemiczne,
mikroklimat,
promieniowanie jonizujÄ…ce,
niewłaściwe oświetlenie,
szkodliwe czynniki biologiczne.
Branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie (wersja skrócona):
1. tÄ…pania
2. oberwanie się skał ze stropu
3. oberwanie się skał z ociosów
4. wdarcie siÄ™ wody lub kurzawki
5. wyrzuty gazów i skał
6. pożary
7. zapalenie się lub wybuch gazów
8. zapalenie się lub wybuch pyłu
9. wybuch naczyń pod ciśnieniem
10. wybuch środków strzelniczych
11. przebywanie w atmosferze gazów szkodliwych
12. upadek, potknięcie się, wpadnięcie lub spadnięcie osób
13. uderzenie narzędziami pracy
14. uderzenie siÄ™ o przedmioty i urzÄ…dzenia
15. upadek, stoczenie się lub obsunięcie przedmiotów i materiałów
16. upadek, stoczenie się mas i brył skalnych
17. zetknięcie się z maszynami i urządzeniami transportowymi w ruchu
18. zetknięcie się z innymi maszynami i urządzeniami mechanicznymi w ruchu
19. zetknięcie się z urządzeniami pod napięciem elektrycznym
20. zetknięcie się z ciałem o zbyt wysokiej temperaturze
21. inne niebezpieczne wydarzenia.
Branżowa klasyfikacja niebezpiecznych wydarzeń w górnictwie (wersja rozszerzona):
1. oberwanie się skał ze stropu (oprócz 32)
2. oberwanie się skał z ociosu (oprócz 32)
3. wdarcie siÄ™ wody lub kurzawki
4. wyrzut gazów i skał
5. zapalenie lub wybuch gazów
6. zapalenie lub wybuch pyłu węglowego
7. pożary
8. przebywanie w atmosferze gazów szkodliwych (oprócz 05,06,07,09,10)
9. wybuch środków strzelniczych
10. wybuch naczyń pod ciśnieniem
11. odpryśnięcie skał lub innych materiałów
12. spadnięcie, stoczenie się lub obsunięcie mas i brył skalnych (oprócz 01,02)
6
13. spadnięcie lub wywrócenie się elementów obudowy górniczej
14. spadnięcie, stoczenie się lub obsunięcie innych przedmiotów
15. zetknięcie się, poślizgnięcie się lub upadek osób
16. wpadnięcie lub spadnięcie osób
17. nadmierny wysiłek lub szkodliwy ruch
18. niebezpieczne posługiwanie się narzędziami pracy
19. uderzenie lub zaczepienie transportowanym przedmiotem
20. uderzenie się lub zetknięcie się z wystającymi nieruchomymi przedmiotami
21. najechanie lub przyciśnięcie środkiem transportowym
22. zderzenie się środkami transportowymi z innym środkiem lub przedmiotem, wykolejenia
23. zetknięcie się z ruchomymi elementami maszyn i urządzeń transportowych
24. pochwycenie lub uderzenie ruchomymi elementami maszyn do urabiania i Å‚adowania
25. pochwycenie lub uderzenie ruchomymi elementami maszyn do obróbki lub z
obrabianymi przedmiotami
26. pochwycenie lub uderzenie ruchomymi elementami innych maszyn i urządzeń
27. działanie prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV włącznie
28. działanie prądu elektrycznego o napięciu powyżej 1 kV
29. działanie substancji żrących, parzących i promieniotwórczych
30. zetknięcie się z ciałami o wysokiej temperaturze
31. inne wydarzenia
32. tąpnięcie.
Przykładowe zagraniczne klasyfikacje wydarzeń niebezpiecznych w górnictwie to:
üð proponowana klasyfikacja w kopalniach podziemnych w krajach Unii Europejskiej:
opad gruntu i skał,
transport,
upadek i ruch ofiary,
maszyny i urzÄ…dzenia,
upadek przedmiotów,
eksplozja MW,
wybuch i zapalenie gazów lub pyłów,
tąpnięcia,
niebezpieczne substancje,
pożary,
zatrucia gazowe,
wdarcia siÄ™ wody lub kurzawki,
elektryczność;
üð proponowana klasyfikacja w kopalniach amerykaÅ„skich:
przykładowe z
ródła energii to:
elektryczność,
wybuch gazu lub pyłu,
urzÄ…dzenia mechaniczne,
transport,
eksplozje,
zawał stropu, calizny, ociosu,
pożar,
tąpnięcie,
przykładowe niebezpieczne materiały to:
tlenek węgla,
metan,
7
 siarkowodór,
dwutlenek węgla,
materiał łatwopalny,
materiał tlenotwórczy,
materiał korozyjny,
sprężone gazy,
pyły,
woda.
Specjalistyczna literatura nt. bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie
üð Monografie i prace zbiorowe, np.:
Cichowski E., Szczurowski A.: Seminarium z bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie.
Skrypty Uczelniane Politechniki ÅšlÄ…skiej, Nr 1230, Gliwice 1986.
Cichowski E.: Identyfikacja zagrożenia w górnictwie węgla kamiennego. Monografia.
Wydawnictwo Politechniki ÅšlÄ…skiej, Gliwice 1999.
Konopko W. (red.): Strategia poprawy bezpieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego.
Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2001.
Krasucki F.: Zagrożenia elektryczne w górnictwie. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1984.
Krzemień S.: Teoretyczne podstawy określania miar stanu zagrożenia bezpieczeństwa w
wyrobiskach górniczych. Monografia. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo,
Zeszyt 204, Gliwice 1992.
Lebecki K.: Zagrożenia pyłowe w górnictwie. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2004.
Niczyporuk Z. (red.): Podstawy zarządzania bezpieczeństwem w czasie akcji ratowniczej. Główny
Instytut Górnictwa, Katowice 2000.
Roszczynialski W., Nawrat S., SzlÄ…zak J., Tomczyk J.: Bezpieczna kopalnia. Oficyna
Wydawnicza TEXT, Kraków 1999.
Sobala J., Rozmus P.: System zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładach górniczych.
Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1997.
Szczurowski A. (red.): Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa pracy w górnictwie. Skrypty
Uczelniane Politechniki ÅšlÄ…skiej, Nr 1317, Gliwice 1987.
Ślązak J., Ślązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wydawnictwa AGH, Kraków 2005.
Zacharzewski J., Rydlewski J.: Wypadki przy pracy w polskich kopalniach węgla kamiennego w
latach 1945-1995 i programowanie kierunków ich profilaktyki. Rozprawy Monografie, Nr 53.
Wydawnictwa AGH, Kraków 1996.
üð Prace habilitacyjne i doktorskie, np.
Cichowski E.: Zagrożenie pyłowe w górnictwie węgla kamiennego  model celowej techniki
bezpieczeństwa. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo,
Zeszyt 211, Gliwice 1993.
Gawor P.: Analiza i ocena ryzyka związanego z użytkowaniem sieci trakcji elektrycznej
przewodowej w zakładach górniczych. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki
ÅšlÄ…skiej, Zeszyt 1671, Gliwice 2005.
Hebda A.: Metoda techniczno-ekonomicznej oceny składników oraz uciążliwości ryzyka
występowania wypadów przy pracy w kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna.
Rozprawy Monografie, Nr 145. Wydawnictwa AGH, Kraków 2005.
Kabiesz J.: Charakterystyka skojarzonych zagrożeń górniczych w aspekcie ich oceny oraz doboru
metod prewencji. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe Głównego Instytutu Górnictwa, Nr 849,
Katowice 2002.
Kowalik S.: Podejmowanie decyzji w górnictwie w warunkach niepewności. Praca habilitacyjna.
Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria Górnictwo, Zeszyt 228, Gliwice 1996.
8
 Krzemień S.: Systemowo-informacyjne modele oceny stanu zagrożenia wstrząsami górniczymi w
kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria
Górnictwo, Zeszyt 198, Gliwice 1991.
Niczyporuk Z.: Kształtowanie bezpieczeństwa na przykładzie eksploatacji zmechanizowanych
kompleksów ścianowych w kopalniach węgla kamiennego. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe
Głównego Instytutu Górnictwa, Nr 817, Katowice 1996.
Winkler T.: Metody komputerowego wspomagania projektowania układów antropotechnicznych
na przykładzie maszyn górniczych. Praca habilitacyjna. Prace Naukowe Głównego Instytutu
Górnictwa, Nr 847, Katowice 2001.
Bogacki S.: Odtwarzanie przyczyn wypadków w wyrobiskach podziemnych kopalń z
uwzględnieniem wizualizacji stanu technicznego oraz zachowań pracowników w miejscu
zaistniałych zdarzeń. Politechnika Śląska, Gliwice 2006.
Duda A.: Modelowe ujęcie współodpowiedzialności i współudziału pracowników w kreowaniu
warunków bezpiecznej pracy w górnictwie. Politechnika Śląska, Gliwice 2004.
Juras J.: Ocena skuteczności systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wdrażanych
w kopalniach węgla kamiennego. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2003.
Korban Z.: Analiza strukturalnego zróżnicowania jakości zarządzania bezpieczeństwem pracy na
przykładzie kopalni węgla kamiennego. Politechnika Śląska, Gliwice 2001.
Krause M.: Określenie zróżnicowania ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa pracowników dołowych
w kopalni węgla kamiennego. Politechnika Śląska, Gliwice 2002.
Martyka J.: Psychologiczne czynniki zarządzania w kreowaniu kultury bezpieczeństwa załóg
górniczych. Uniwersytet Śląski, Katowice 2001.
Mocek P.: Ocena ryzyka powstawania chorób zawodowych u pracowników zatrudnionych w
wyrobiskach podziemnych kopalni węgla. Politechnika Śląska, Gliwice 2002.
Rozmus P.: System zarządzania bezpieczeństwem załóg górniczych celem zmniejszenia
zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 1997.
üð Czasopisma specjalistyczne, np.:
Archiwum Górnictwa,
Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie,
Kwartalnik Górnictwo i Geoinżynieria,
Kwartalnik Górnictwo i Geologia,
Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa,
Prace Głównego Instytutu Górnictwa,
Przegląd Górniczy,
Ratownictwo Górnicze
Wiadomości Górnicze,
Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Seria Górnictwo.
üð Konferencje naukowo-techniczne, np.:
cykliczne konferencje organizowane przez PAN i AGH pn. Szkoła Eksploatacji Podziemnej
Sekcja  Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w górnictwie ;
cykliczne konferencje organizowane przez SITG i WUG pn.  Problemy bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia w polskim górnictwie ;
cykliczne konferencje organizowane przez Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie na rzecz BHP
przy współudziale Zakładu Ergonomii i Zarządzania Bezpieczeństwem Politechniki Śląskiej nt.
 Bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie ;
konferencje i seminaria organizowane przez różne instytucje górnicze, np. GIG, CSRG, KOMAG,
EMAG, SITG oraz wydziały uczelni wyższych o profilu górniczym takie jak AGH, Politechnika
Śląska, Politechnika Lubelska, Politechnika Wrocławska.
9