Dr inż. Marcin Krause, Politechnika Śląska
Profilaktyka w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Streszczenie. Opracowanie podejmuje aktualną problematykę dotyczącą zagadnień profilaktyki w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W artykule tym przedstawiono przegląd podstawowej
terminologii, klasyfikacje i przykłady działań profilaktycznych i środków ochronnych.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo i higiena pracy, profilaktyka, środki ochronne
Prevention in the domain of health and safety at work
Summary. The elaboration presents current problems concerning issues of prevention in the domain
of health and safety at work. In this article have been presented review of main vocabulary,
classifications and examples of preventive actions and protective measures.
Keywords: health and safety at work, prevention, protective measures
Wprowadzenie
Zasady profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Unii Europejskiej
określa dyrektywa ramowa 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy oraz dyrektywy szczegółowe
dotyczące poszczególnych rodzajów działalności i zagrożeń.
Zasady profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce określa
ustawa Kodeks pracy (Dział X  Bezpieczeństwa i higiena pracy ) [3] i rozporządzenie w
sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2] oraz akty wykonawcze
dotyczące poszczególnych rodzajów działalności i zagrożeń, np.:
ochrona pracy kobiet,
ochrona pracy młodocianych,
ręczne prace transportowe,
czynniki chemiczne,
czynniki rakotwórcze i mutagenne,
szkodliwe czynniki biologiczne,
hałas i drgania mechaniczne,
promieniowanie jonizujÄ…ce.
Ogólna klasyfikacja profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:
üð profilaktyka techniczna  z
ródłem są m.in. akty prawne oraz polskie normy dotyczące
problematyki zapobiegania wypadkom przy pracy, w tym nt. środków ochrony zbiorowej
i indywidualnej oraz bezpieczeństwa maszyn i innych urządzeń technicznych;
üð profilaktyka medyczna  z
ródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki
zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom zwiÄ…zanym z pracÄ…, w tym nt.
profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników oraz służby medycyny pracy;
üð profilaktyka organizacyjna  z
ródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki
organizacji pracy oraz szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przegląd podstawowych pojęć i definicji
Pojęcie profilaktyka lub prewencja oznacza działania nastawione na wyeliminowanie
lub ograniczenie możliwości wystąpienia określonego zdarzenia.
Wymaganie jest to potrzeba i/lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte
zwyczajowo lub jest obowiÄ…zkowe, np. wymagania prawne dotyczÄ…ce ryzyka zawodowego
(ocena ryzyka, dokumentacja wyników tej oceny, informowanie pracowników o ryzyku).
1
Niezgodność jest to niespełnienie wymagania, np. w zakresie dokumentacji systemu
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według polskich norm serii PN-N-18000 (m.in.
PN-N-18001:20004 [5], PN-N-18002:2000 [6], PN-N-18004:2001 [7]).
Działania korygujące są to działania w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej
niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji, które jest podejmowane dla zapobieżenia ich
ponownemu wystÄ…pieniu.
Działania zapobiegawcze są to działania w celu wyeliminowania przyczyny
potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej, które jest
podejmowane dla zapobieżenia ich wystąpieniu.
Pojęcie działania profilaktyczne lub działania prewencyjne oznacza dobór
odpowiednich działań korygujących i/lub zapobiegawczych w celu wyeliminowania lub
ograniczenia możliwości wystąpienia określonych zdarzeń, który powinien być oparty m.in.
na aktualnym stanie wiedzy i praktyki oraz doświadczeniach z przeszłości, np. wykorzystanie
wyników analizy wypadków przy pracy i chorób zawodowych w ocenie ryzyka zawodowego.
Korekcja jest to działanie w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności, które może
być wykonane w powiązaniu z działaniem korygującym.
Redukcja jest to zmniejszenie, ograniczenie lub obniżenie (w przeciwieństwie do
eliminacji), np. wielkości (poziomu) ryzyka zawodowego.
Pojęcie monitorowanie lub monitoring oznacza mierzenie, obserwowanie lub badanie
stanu środowiska pracy i wyposażenia technicznego oraz ludzi i ich postępowania, które
powinno być prowadzone w sposób ciągły, co umożliwia wczesne wykrywanie niezgodności
oraz podejmowanie działań korygujących i zapobiegawczych.
Monitoring sÄ… to wielokrotne i systematyczne pomiary, badania i analizy w celu
określenia zmian w pewnym okresie czasu odniesienia, np. ocena narażenia na czynniki
szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, ocena efektywności i skuteczności systemu
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy (nazwa skrócona monitorowanie bhp)
jest to obserwowanie stanu warunków pracy, zachowań pracowników oraz wyników działań
podejmowanych w celu poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Monitoring oznacza stałe obserwowanie i ocenianie warunków środowiska pracy, stanu
wyposażenia oraz postępowania i stanu zdrowia pracowników, można wyróżnić ogólny
podział na monitorowanie aktywne i monitorowanie reaktywne.
Monitorowanie aktywne lub monitoring aktywny oznacza bieżące działania mające na
celu sprawdzenie, czy stosowane środki ochronne przed zagrożeniami i związanym z nimi
ryzykiem zawodowym, jak również stosowane rozwiązania organizacyjne służące wdrożeniu
systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, spełniają określone wymagania.
Monitoring aktywny nastawiony jest na rozpoznawanie stanów mogących doprowadzić
do wypadku lub choroby, włączane są do niego pomiary czynników środowiska pracy, wyniki
inspekcji warunków i postępowania, dokumentacja oceny ryzyka zawodowego.
Monitorowanie reaktywne lub monitoring reaktywny oznacza sprawdzanie, czy sÄ…
zidentyfikowane nieprawidłowości w zakresie stosowanych działań korygujących i
zapobiegawczych przed zagrożeniami i związanym z nimi ryzykiem zawodowym, oraz
niezgodności w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, które ujawniły się
wystąpieniem m.in. wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Monitoring reaktywny nastawiony jest na poznanie skutków zawodności i błędów
systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, obejmuje m.in. badanie wypadków i
zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych i parazawodowych, awarii, stanu
zdrowia pracowników, analizę kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Profilaktyka bezpieczeństwa i higieny pracy (nazwa skrócona profilaktyka bhp)
określa całokształt działań państwa, instytucji, organizacji, przedsiębiorstw lub zakładów
2
pracy, mających charakter prawny, badawczy, medyczny, techniczny, organizacyjny, które są
nastawione na ograniczenie częstości występowania wypadków przy pracy i chorób
zawodowych oraz innych niekorzystnych zdarzeń związanych z pracą (np. awarii i chorób
parazawodowych) lub przynajmniej zmniejszenia stopnia ciężkości tych zdarzeń.
Podstawowe zadania profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy:
ochrona życia i zdrowia w środowisku pracy,
analiza wypadków przy pracy,
analiza chorób zawodowych,
badania i analiza zagrożeń zawodowych,
badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia.
Profilaktyka ze względu na różną specyfikę działań z zakresu bezpieczeństwa pracy i
higieny pracy obejmuje dwa zasadnicze elementy:
üð Profilaktyka wypadków przy pracy odnosi siÄ™ do dziaÅ‚aÅ„ nastawionych na zapewnienie
bezpiecznych warunków pracy w celu wyeliminowania albo przynajmniej ograniczenia
możliwości wystąpienia lub ciężkości skutków wypadków związanych z pracą.
üð Profilaktyka chorób zawodowych odnosi siÄ™ do dziaÅ‚aÅ„ nastawionych na zapewnienie
higienicznych warunków pracy w celu wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia
możliwości wystąpienia chorób pochodzenia zawodowego.
Szczególne ważne miejsce w profilaktyce bezpieczeństwa i higieny pracy, nie tylko w
odniesieniu do profilaktyki chorób zawodowych, ale także profilaktyki wypadków przy pracy,
powinna zajmować medycyna pracy, w tym jej trzy podstawowe dziedziny badawcze: higiena
pracy, fizjologia pracy i psychologia pracy.
Klasyfikacja i przykłady działań profilaktycznych
Według Międzynarodowego Biura Pracy ILO (International Labour Office) aktualne
kierunki profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy można usystematyzować następująco:
üð wymagania prawne  normy prawne regulujÄ…ce warunki pracy i przepisy BHP, np. prawa
i obowiązki pracodawców, osób kierujących pracownikami i pracowników;
üð standaryzacja  ustanawiane oficjalnie lub nieoficjalnie standardy w zakresie ochrony
pracy, np. polskie normy dotyczące bezpieczeństwa maszyn;
üð inspekcja  nadzór i kontrola wynikajÄ…ce z obowiÄ…zujÄ…cego prawa pracy i przepisów
BHP, np. państwowy i społeczny nadzór nad warunkami pracy;
üð badania techniczne  badania o charakterze technicznym obejmujÄ…ce m.in. wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
materiałów, urządzeń ochronnych, środków ochrony indywidualnej;
üð badania medyczne  badania nad fizycznymi i psychicznymi reakcjami czÅ‚owieka na
pracę i jego otoczenie związane z pracą, np. geneza chorób zawodowych;
üð badania psychologiczne  badania nad psychologicznymi problemami zwiÄ…zanymi m.in.
z doborem pracowników do pracy i ich szkoleniem, oceną pracy i pracowników;
üð badania statystyczne  badania o charakterze statystycznym, np. ustalenie okolicznoÅ›ci i
przyczyn najczęściej zdarzających się wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
üð ksztaÅ‚cenie  nauczanie z zakresu ochrony pracy realizowane w szkoÅ‚ach podstawowych,
zawodowych, średnich i policealnych oraz na studiach wyższych i podyplomowych;
üð szkolenie  nauka obejmujÄ…ca ksztaÅ‚cenie, doksztaÅ‚canie lub doskonalenie realizowane w
formach pozaszkolnych, np. szkolenie wstępne i okresowe, kursy kwalifikacyjne;
üð motywowanie  stosowanie różnorodnych form i Å›rodków popularyzacji problematyki
ochrony pracy, m.in. akcje reklamowe rozwijające świadomość różnych grup wiekowych
społeczeństwa, realizowane w środkach masowego przekazu, np. radio, TV i Internet;
üð ubezpieczenia  stosowanie zachÄ™t finansowych do popierania przedsiÄ™wzięć majÄ…cych na
celu poprawę warunków pracy, np. zróżnicowanie wysokości składki na ubezpieczenie
społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w przedsiębiorstwie;
3
üð dziaÅ‚ania praktyczne  podejmowane w konkretnym przedsiÄ™biorstwie lub zakÅ‚adzie
pracy w celu poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w zależności od aktualnych
warunków i organizacji pracy, zdeterminowanych m.in. przez warunki materialne i
społeczne środowiska pracy oraz zastosowane procedury technologiczne i organizacyjne.
Profilaktyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmuje różnego rodzaju
strategie działań, wśród których można wymienić m.in.:
systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy,
standardy bezpieczeństwa i higieny pracy,
bezpośredni nadzór wykonywania pracy,
działalność służb bezpieczeństwa i higieny pracy,
działalność służb medycyny pracy,
państwowy nadzór i kontrola nad warunkami pracy,
kształcenie i szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
dokumentowanie danych o wypadkach i zdarzeniach niebezpiecznych,
dokumentowanie danych o chorobach pochodzenia zawodowego,
działalność promocyjna z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przykładowe działania profilaktyczne w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i
chorobom zawodowym:
przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
spełnianie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w projektowaniu
stanowisk pracy, z uwzględnieniem rodzaju i charakteru pracy,
mechanizacja i automatyzacja procesów produkcyjnych,
odpowiedni stan techniczny urządzeń i narzędzi,
utrzymanie Å‚adu i porzÄ…dku na stanowisku pracy,
stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
systematyczny monitoring warunków środowiska pracy,
dobór organizacji pracy i organizacji stanowisk pracy,
zainteresowanie pracodawców i pracowników poprawą warunków pracy,
informowanie pracowników o ryzyku zawodowym na stanowiskach pracy.
Podstawowe kierunki profilaktyki chorób zawodowych:
eliminowanie u z
ródła wszelkich czynników szkodliwych dla zdrowia,
zmniejszenie intensywności ekspozycji (stężeń i natężeń) czynników szkodliwych dla
zdrowia występujących w środowisku pracy,
zmniejszenie czasu ekspozycji na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, u których stwierdzono wczesne
symptomy choroby zawodowej.
Podstawowe kierunki profilaktyki wypadków przy pracy:
eliminowanie u z
ródła wszelkich zagrożeń,
ograniczenie potencjalnych skutków wystąpienia zagrożeń,
ograniczenie liczby osób bezpośrednio pracujących w strefie zagrożenia,
odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, którzy charakteryzują się
nadmierną skłonnością do ryzyka.
Podstawę opracowania planu działań profilaktycznych powinna stanowić nie tylko
wiedza, doświadczenie i intuicja pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy (wraz z
innymi organami kontrolnymi i doradczymi pracodawcy, np. ze służbą medycyny pracy i
społeczną inspekcją pracy), ale przede wszystkim rzetelna i wszechstronna analiza wypadków
przy pracy i analiza chorób zawodowych w powiązaniu z oceną ryzyka zawodowego na
poszczególnych stanowiskach pracy.
4
Analiza wypadkowości i zachorowalności zawodowej powinna pozwalać na określenie
podstawowych rodzajów przyczyn, miejsc i osób narażonych na ryzyko, a ocena ryzyka
zawodowego umożliwiać szczegółowe zidentyfikowanie zagrożeń na poszczególnych
stanowiskach pracy i oszacowanie zwiÄ…zanego z nimi ryzyka.
Działania profilaktyczne powinny być ukierunkowane w pierwszej kolejności na
eliminację bezpośrednich i pośrednich przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy oraz
przyczyn i uwarunkowań chorób zawodowych. Powtarzalność dowodzi, że:
przyczyny są niewłaściwie zidentyfikowane,
projektowane działania profilaktyczne są nietrafne,
działania profilaktyczne są niewłaściwie stosowane.
Kolejność stosowania działań profilaktycznych powinna być następująca:
całkowite wyeliminowanie zagrożenia u z
ródła,
odsunięcie człowieka ze strefy zagrożenia,
zastosowanie środków ochrony zbiorowej,
zastosowanie środków ochrony indywidualnej.
Klasyfikacja i przykłady środków ochronnych
Środki ochronne lub środki bezpieczeństwa (nazwa stosowana w normach dotyczących
bezpieczeństwa maszyn, np. PN-EN 1050:1999 [4]) są to środki ochrony zbiorowej, środki
ochrony indywidualnej albo inne środki techniczne lub organizacyjne, stosowane w celu
eliminacji zagrożeń lub ograniczenia ryzyka zawodowego.
Przykładowa klasyfikacja środków ochronnych [1]:
üð Å›rodki techniczne eliminujÄ…ce zagrożenie u z
ródła, które powinny być stosowane zawsze
w pierwszej kolejności, np.: mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja, hermetyzacja;
üð Å›rodki ochrony zbiorowej sÄ… to Å›rodki przeznaczone do grupowej ochrony ludzi przed
niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w
środowisku pracy, w tym przez zastosowanie odpowiedniej odległości przestrzennej i
zwłoki czasowej, np. urządzenia ochronne, wentylacja, klimatyzacja, odpylanie;
üð Å›rodki profilaktyki organizacyjnej obejmujÄ…ce dziaÅ‚ania organizacyjne, np. stosowanie
przerw w pracy, skrócony lub limitowany czas pracy, kierowane zatrudnienie (rotacja
zatrudnionych), kontrole w dziedzinie bhp, szkolenia w dziedzinie bhp, instrukcje bhp,
instrukcje ochrony przeciwpożarowej, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, procedury
prac szczególnie niebezpiecznych, wykazy prac i pracowników w narażeniu;
üð Å›rodki profilaktyki medycznej obejmujÄ…ce dziaÅ‚ania medyczne, np. oÅ›wiata zdrowotna,
szczepienia ochronne, profilaktyczne badania lekarskie pracowników;
üð Å›rodki ochrony indywidualnej sÄ… to Å›rodki przeznaczone do osobistej ochrony ludzi przed
niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w
środowisku pracy, które powinny być stosowane dopiero wtedy, gdy pozostałe środki
ochronne sÄ… niewystarczajÄ…ce.
Środki ochrony indywidualnej są to wszelkie środki noszone bądz
trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym albo większą liczbą zagrożeń związanych z
występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 3
do rozporzÄ…dzenia [2]):
üð odzież ochronna (U), np. ubrania, kombinezony, kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie,
fartuchy, płaszcze, peleryny, kamizelki ostrzegawcze, kurtki ostrzegawcze, spodnie
ostrzegawcze, narzutki ostrzegawcze;
üð Å›rodki ochrony gÅ‚owy (G), np. heÅ‚my ochronne, heÅ‚my ochronne z wyposażeniem
dodatkowym, czapki, berety, chustki;
5
üð Å›rodki ochrony koÅ„czyn górnych (R), np. rÄ™kawice ochronne, ochraniacze palców,
ochraniacze dłoni, ochraniacze nadgarstka;
üð Å›rodki ochrony koÅ„czyn dolnych (N), np. buty, półbuty, ochraniacze stopy, ochraniacze
golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda;
üð Å›rodki ochrony twarzy i oczu (T), np. okulary, gogle, osÅ‚ony twarzy (w tym półsÅ‚ony,
przyłbice), tarcze;
üð Å›rodki ochrony sÅ‚uchu (S), np. wkÅ‚adki przeciwhaÅ‚asowe, nauszniki przeciwhaÅ‚asowe,
hełmy przeciwhałasowe;
üð Å›rodki ochrony ukÅ‚adu oddechowego (D), np. sprzÄ™t oczyszczajÄ…cy do pracy ciÄ…gÅ‚ej (w
tym filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający), sprzęt izolujący do pracy ciągłej,
sprzęt ucieczkowy oczyszczający, sprzęt ucieczkowy izolujący;
üð Å›rodki izolujÄ…ce caÅ‚y organizm (I), np. Å›rodki z doprowadzeniem powietrza, Å›rodki
umożliwiające stosowanie indywidualnego sprzętu ochrony układu oddechowego;
üð sprzÄ™t chroniÄ…cy przed upadkiem z wysokoÅ›ci (W), np. uprzęże (w tym szelki
bezpieczeństwa, pasy biodrowe), linki bezpieczeństwa, amortyzatory;
üð dermatologiczne Å›rodki ochrony skóry, np. Å›rodki osÅ‚aniajÄ…ce skórÄ™ (kremy, pasty,
maści), środki oczyszczające skórę, środki regenerujące skórę.
Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej są
następujące (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 1 do rozporządzenia [2]):
üð fizyczne  mechaniczne: upadki z wysokoÅ›ci, wybuchy, uderzenia, wstrzÄ…sy, zgniecenia,
przekłucia, przecięcia, otarcia, poślizgnięcia, upadki, drgania (wibracje);
üð fizyczne  termiczne: wysoka temperatura, ogieÅ„, zimno;
üð fizyczne  elektryczne;
üð fizyczne  promieniowanie: jonizujÄ…ce, niejonizujÄ…ce;
üð chemiczne  aerozole: pyÅ‚y, włókna, dymy, mgÅ‚a;
üð chemiczne  pÅ‚yny: zanurzenie, chlapanie, pryskanie;
üð chemiczne  gazy i pary;
üð biologiczne, np.: szkodliwe bakterie, szkodliwe wirusy, grzyby, biologiczne antygeny
inne niż mikroorganizmy, pierwotniaki i zwierzęta bezkręgowe.
Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej
są następujące (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 2 do rozporządzenia [2]):
üð odzież ochronna  prace w narażeniu na dziaÅ‚anie wody, czynników chemicznych,
pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury, które
stwarzają ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników;
üð Å›rodki ochrony gÅ‚owy  prace narażajÄ…ce pracowników na urazy gÅ‚owy;
üð Å›rodki ochrony koÅ„czyn dolnych  prace stwarzajÄ…ce ryzyko urazów koÅ„czyn dolnych (w
tym oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami
toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być z
ródłem
infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub wysokiej temperatury;
üð Å›rodki ochrony koÅ„czyn górnych  prace stwarzajÄ…ce ryzyko urazów rÄ…k (zwiÄ…zanych
również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace
w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, z materiałami
podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być z
ródłem infekcji oraz prace w niskiej
temperaturze;
üð Å›rodki ochrony twarzy i oczu  prace, przy których twarz lub oczy pracowników sÄ…
narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i
szkodliwych dla zdrowia;
üð Å›rodki ochrony ukÅ‚adu oddechowego  prace w warunkach narażenia na nadmierne
zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w
powietrzu;
6
üð Å›rodki ochrony sÅ‚uchu  prace w warunkach, w których poziom haÅ‚asu przekracza
najwyższe dopuszczalne natężenie;
üð Å›rodki ochrony przed upadkiem z wysokoÅ›ci  prace wykonywane w warunkach
narażających na upadek z wysokości;
üð dermatologiczne Å›rodki ochrony indywidualnej  prace narażajÄ…ce na podrażnienia skóry.
Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy
ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach, maszynach i innych urzÄ…dzeniach.
Klasyfikacja środków ochrony zbiorowej:
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed zbyt wysokÄ… lub niskÄ… temperaturÄ… otoczenia w strefie roboczej;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed dziaÅ‚aniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni
urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed haÅ‚asem;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed wilgociÄ…;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed ultradz
więkami;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed infradz
więkami;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed promieniowaniem nadfioletowym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed promieniowaniem podczerwonym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed promieniowaniem jonizujÄ…cym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed promieniowaniem generatorów kwantowych;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed polem elektromagnetycznym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed polem elektrostatycznym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed elektrycznoÅ›ciÄ… statycznÄ…;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed porażeniem prÄ…dem elektrycznym;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed dziaÅ‚aniem czynników chemicznych;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed dziaÅ‚aniem czynników biologicznych;
üð Å›rodki chroniÄ…ce przed dziaÅ‚aniem pÅ‚ynów;
üð Å›rodki zapewniajÄ…ce prawidÅ‚owe warunki Å›rodowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy;
üð Å›rodki zapewniajÄ…ce prawidÅ‚owe oÅ›wietlenie w pomieszczeniach przemysÅ‚owych i na
stanowiskach pracy.
Wśród środków ochrony zbiorowej szczególne miejsce zajmują urządzenia ochronne
stanowiące środki ochrony przed niebezpiecznym i szkodliwym oddziaływaniem maszyn i
innych urządzeń technicznych.
Urządzenia ochronne są to osłony lub urządzenia zabezpieczające, które spełniają
jedną lub kilka z następujących funkcji:
zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,
powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych zanim pracownik znajdzie się w strefie
niebezpiecznej,
nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje
siÄ™ w strefie niebezpiecznej,
zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń
technicznych,
nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych.
Osłony są to elementy lub zestawy elementów konstrukcyjnych służących do ochrony
człowieka przed niebezpiecznymi lub szkodliwymi wpływami pracujących elementów,
mechanizmów i układów roboczych maszyny lub innego urządzenia technicznego oraz do
ochrony poszczególnych elementów maszyn i urządzeń przed wpływami innych elementów
wyposażenia i otaczającego środowiska.
7
Klasyfikacja osłon:
üð osÅ‚ona mechaniczna chroni czÅ‚owieka i/lub elementy, mechanizmy, ukÅ‚ady maszyny lub
urzÄ…dzenia przed uszkodzeniami mechanicznymi,
üð osÅ‚ona termiczna chroni czÅ‚owieka i/lub elementy, mechanizmy, ukÅ‚ady maszyny lub
urządzenia przed oddziaływaniem termicznym innych elementów, mechanizmów i
układów oraz otaczającego środowiska,
üð osÅ‚ona dielektryczna chroni ciaÅ‚o czÅ‚owieka i/lub elementy maszyny lub urzÄ…dzenia przed
zetknięciem się z elementami instalacji i urządzeń elektrycznych znajdującymi się pod
napięciem przekraczającym napięcie bezpieczne.
Urządzenia zabezpieczające są to wszelkie urządzenie ochronne inne niż osłona, które
nie stanowi materialnej przegrody między człowiekiem (np. operatorem) a niebezpiecznym
czynnikiem mechanicznym, które można podzielić na urządzenia ochronne odległościowe i
urzÄ…dzenia blokujÄ…ce.
Urządzenia ochronne odległościowe mają za zadanie zapobiegać niebezpiecznym
oddziaływaniom maszyn i urządzeń na człowieka jednym lub łącznie kilkoma z
następujących sposobów:
zapobieganie dostępowi ludzi do strefy niebezpiecznej podczas eksploatacji maszyn i
urządzeń,
zatrzymanie ruchu niebezpiecznych części maszyn i urządzeń zanim część ciała człowieka
wniknie do strefy niebezpiecznej,
zapobieganie uruchomienia maszyn i urządzeń wtedy, gdy człowiek lub jego część ciała
znajduje siÄ™ w strefie niebezpiecznej,
niezawodne i dokonane w określonym czasie usunięcie człowieka lub jego części ze strefy
niebezpiecznej,
usunięcie z
ródła zagrożenia na bezpieczną odległość.
Klasyfikacja urządzeń ochronnych odległościowych: ogrodzenia ochronne, pomosty
naciskowe wyłączające, pomosty naciskowe włączające, urządzenia ochronne oburęczne,
urzÄ…dzenia ochronne bezdotykowe, urzÄ…dzenia ochronne odsuwajÄ…ce.
Urządzenia blokujące stosuje się do maszyn i urządzeń, jeśli zachodzi konieczność:
niedopuszczenia do pomyłkowej manipulacji,
zapobiegania awaryjnym sytuacjom wskutek nieprawidłowego działania maszyny lub
urządzenia, nieprzestrzegania przez operatora ustalonej kolejności czynności itp.,
uniemożliwienia człowiekowi dostępu do strefy niebezpiecznej,
uniemożliwienia celowego zakłócenia funkcji ochronnej urządzeń ochronnych.
Przykładowa nowoczesne urządzenia ochronne: kurtyny świetlne, skanery laserowe,
maty bezpieczeństwa, ogrodzenia ochronne, magnetyczne i mechaniczne wyłączniki
krańcowe, listwy bezpieczeństwa, zderzaki bezpieczeństwa, urządzenia sterowania
oburęcznego, trójpozycyjne wyłączniki bezpieczeństwa, kulowe włączniki bezpieczeństwa.
Literatura
1. Krause M.: Ocena ryzyka zawodowego  wymagania, wytyczne, przykłady. Wyższa Inżynierska
Szkoła Bezpieczeństwa i Organizacji Pracy w Radomiu, Radom 2008.
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U.03.169.1650; z poz
n. zm.
3. Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy. Dz.U.98.21.94; z poz
n. zm.
4. PN-EN 1050:1999 Bezpieczeństwo  Maszyny  Zasady oceny ryzyka.
5. PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy  Wymagania.
6. PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy  Ogólne wytyczne do
oceny ryzyka zawodowego.
7. PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy  Wytyczne.
8