Przemiany dokonujące się w ostatnich latach w Polsce spowodowały powstanie na
rynku silnej konkurencji zarówno krajowej jak i zagranicznej. Nowe warunki
funkcjonowania podmiotów gospodarczych kreują przed ich kierownictwem określone
wyzwania, a jednocześnie obnażają słabości w organizacji i zarządzaniu wielu firm. Stąd
zorientowane rynkowo procesy transformacji gospodarczej nie mogą zakończyć się
sukcesem, bez upowszechnienia i wdrożenia w przedsiębiorstwach nowych rozwiązań w
zakresie zarządzania. Rozwiązań stwarzających potencjalne szanse poprawy elastyczności
i efektywności jest wiele.
Do nich niewątpliwie możemy zaliczyć koncepcje MRP/MRP II/ERP w zarządzaniu
produkcją. Informatyzacja firm i instytucji spowodowała rozwój systemów
wspomagających zarządzanie. Ewolucję zapoczątkował system planowania potrzeba
materiałowych. Koncepcja zarządzanie produkcją oparta na założeniu ,,planowania
potrzeb  oraz tworzone na jej podstawie systemy komputerowe typu MRP/MRPII,
reprezentują największy zakres zastosowań i są aktualnie najbardziej rozpowszechnione w
szerokiej gamie przedsiębiorstw. W skali światowej funkcjonuje wiele tysięcy systemów
tej klasy, istotnie wspomagajÄ…cych proces zarzÄ…dzania systemem produkcyjnym oraz
wpływających na efektywność jego funkcjonowania. W systemie zastosowano nowe
ujęcie klasycznych zasad naukowego zarządzania do rozwiazywania współczesnych
problemów zarządzania produkcją. U podstaw tej koncepcji leży założenie, że jest
możliwe skoordynowanie i zsynchronizowanie w aspekcie ilościowo-czasowym wielkość
zasobów i potrzeb produkcyjnych, jeżeli podstawą tych działań będzie spójna baza
informacyjna, a sam proces uzgadniania będzie wielokrotnie powtarzany. Rozmiary
stawianych w tym zakresie zadań oraz pracochłonność obliczeń powodują, że podejście
MRP II ma praktyczne zastosowanie przy wykorzystaniu techniki komputerowej. Na
bazie tego podejścia tworzone są systemy komputerowe o różnym zakresie spełnianych
funkcji. Ogólnie MRP można określić jako ,,system zarządzania produkcją i zapasami w
warunkach zapotrzebowania zależnego  oparty na nowoczesnych technologiach
informatycznych. Daje to możliwość doskonalenia procesów gospodarczych poprzez
automatyzację działań w sferze wytwarzania i zarządzania. W rozwoju MRP można
zauważyć, że każda nowa wersja wspomaga zarządzanie na wyższym poziomie. Jest też
rozwinięciem poprzedniej o nowe funkcje i właściwości. Dlatego system klasy MRP stał
się jednym z modułów rozszerzonych systemów klasy MRP II, ERP. Do systemu klasy
MRP muszą być dostarczone następujące elementy zestawów danych i informacji:
·ð Uruchomienie planowanych zleceÅ„.
·ð Otwarte zlecenia dostawcy.
·ð Otwarte zlecenia produkcji.
·ð Stany zapasów.
·ð Schemat konstrukcyjno-montażowy [1].
Systemy klasy MRP dostarcza następujące dokument:
·ð Plany uruchomienia nowych zleceÅ„.
·ð Plany spÅ‚ywu wyrobów finalnych.
·ð Ewidencja stanu wykonania zleceÅ„.
·ð Plany zaopatrzenia, poziom zapasów.
·ð Generuje harmonogramy zleceÅ„ do uruchomienia w przyszÅ‚ych okresach.
·ð Oblicza wskaz
niki efektywności [1].
Uruchomienie
planowanych
zleceń
Otwarte Otwarte
zlecenia zlecenia
dostawcy produkcji
MRP dostarcza:
·ð ðPlany uruchomienia nowych zleceÅ„.
·ð ðPlany spÅ‚ywu wyrobów finalnych.
·ð ðEwidencja stanu wykonania zleceÅ„.
·ð ðPlany zaopatrzenia, poziom zapasów.
·ð ðGeneruje harmonogramy zleceÅ„ do
uruchomienia w przyszłych okresach.
·ð ðOblicza wskaz
niki efektywności.
Schemat
Stany
konstrukcyjno-
zapasów
montażowy
Rys 1 Budowa systemu klasy MRP [1].
Podstawowe funkcje klasy MRP wspomagajÄ…ce zarzÄ…dzanie produkcjÄ…:
·ð Operacyjne sterowanie produkcjÄ….
·ð Planowanie zdolnoÅ›ci produkcyjnych.
·ð Gospodarka materiaÅ‚owa.
·ð Planowanie potrzeba dystrybucyjnych.
·ð Gospodarka narzÄ™dziowa.
·ð Interfejsy modułów narzÄ™dziowych.
·ð Symulacje.
·ð Pomiary wyników.
·ð Planowanie sprzedaży i produkcji.
·ð ZarzÄ…dzanie popytem. Harmonogram spÅ‚ywu produkcji finalnej.
·ð Planowanie potrzeb materiaÅ‚owych.
·ð ZarzÄ…dzanie strukturami materiaÅ‚owymi (specyfikacja opisu produktu).
·ð Transakcje strumienia materiaÅ‚owego.
·ð Sterowanie zleceniami [3].
Systemy klasy MRP II jest to zbiór procedur służących zwiększeniu produktywności
działalności gospodarczej. Pozwala on odpowiedzieć na podstawowe pytania: co
produkować, ile produkować i za pomocą jakich środków, aby to nam się opłacało.
Moduły tego systemu pozwalają harmonogramować i kierować realizacją produkcji,
gospodarką materiałową oraz kosztami wytwarzania i spływem gotowego produktu lub
świadczonych usług. Do modułów systemów klasy MRP II zaliczamy:
·ð Planowanie potrzeb materiaÅ‚owych.
·ð Planowanie obciążeÅ„ zdolnoÅ›ci produkcyjnych.
·ð Planowanie produkcji zasobów.
·ð Główny harmonogram produkcji.
·ð Gospodarka stanowiskami produkcyjnymi i harmonogramowanie warsztatowe.
·ð Kontrola produkcji.
·ð Rozliczenie kosztów produkcji.
Oprócz wymienionych modułów systemu klasy MRP jest wzbogacony o elementy
klienta, rozliczeń z dostawcami i dystrybutorami oraz elementy zapewnienia jakości
wytwarzania [3].
ERP (rys. 2) jest systemem obejmującym całość procesów produkcji i dystrybucji,
który integruje różne obszary działania przedsiębiorstwa, usprawnia przepływ
krytycznych dla jego funkcjonowania informacji i pozwala błyskawicznie odpowiadać na
zmiany popytu. Informacje te są ukierunkowane w czasie rzeczywistym i dostępne w
momencie podejmowania decyzji. W systemach ERP powszechnie stosowane sÄ…
mechanizmy umożliwiające symulowanie różnorodnych posunięć i analizę ich skutków,
także finansowych. Pozwala to m.in. na dokładne zaplanowanie, przetestowanie i
porównanie możliwych działań decyzyjnych. Jądrem całego systemu jest jedna centralna
baza danych, z których poszczególne aplikacje wymieniają dane i na której opiera się
działanie całego systemu. Baza danych gromadzi i przechowuje dane pochodzące z
różnych obszarów działalności przedsiębiorstwa. y
ródłem danych dla bazy oraz
korzystającymi z niej są komórki organizacyjne w różnych pionach funkcjonalnych
przedsiębiorstwa. W bazie danych ERP nowe dane wprowadzane są tylko raz w jednym
miejscu. Ich wprowadzenie powoduje automatyczne uaktualnienie wszystkich
powiązanych nimi danych. Systemy klasy ERP są bardzo rozbudowane, dlatego też
zostały podzielona na moduły tematyczne [4]. Każdy moduł to oddzielna aplikacja, która
może pracować lub współpracować z innymi modułami. Przedsiębiorstwo może
zdecydować, które moduły są mu najbardziej potrzebne i nie narażać się na wysokie
koszty, które musiało by ponosić przy wdrażaniu całego systemu. Dzięki modułowej
budowie systemu można:
·ð Wprowadzić go do przedsiÄ™biorstwa stopniowo.
·ð Na bieżąco aktualizować poszczególne komponenty.
·ð Dodawać w miarÄ™ potrzeb nowe komponenty i funkcje.
·ð Wypuszczać kolejne wersje modułów w różnych czasie [2].
Rys 2 Budowa systemu klasy ERP [2]
Wdrożenie systemu zintegrowanego klasy MRP II/ERP jest bardzo złożonym
przedsięwzięciem. Stanowi największą inwestycję informatyczną w przedsiębiorstwie,
jeśli chodzi o stopień złożoności oraz czas wdrożenia. Wdrożenie systemu
wspomagającego zarządzanie nie jest operacją ściśle techniczną, związana z zakupem
komputerów, okablowaniem budynku oraz instalacją oprogramowania. Ze względu na
strategiczne znaczenie tej decyzji dla przedsiębiorstwa powinno być procesem
samooceny, analizy gruntownej zmiany procesów biznesowych oraz uczenia się. Czas
wdrożenia systemu jest stosunkowo długi i w przypadku pakietów klasy MRP wynosi
przeciętnie 2-3 lata. Instalacja samego sprzętu, przygotowanie infrastruktury oraz
instalacja podstawowego oprogramowania, czyli strona techniczna wdrożenia, jest
procesem znacznie krótszym i trwa około sześciu miesięcy. Czas taki podawany jest
często mylnie jako czas wdrożenia całego systemu. Należy pamiętać, że wdrożenie
systemu zintegrowanego w przedsiębiorstwie nie oznacza w praktyce połączenia dwóch
lub więcej działów w sieć komputerową. Działy te będą ostatecznie zintegrowane dopiero
wtedy, gdy pojawi się pomiędzy nimi płaszczyzna integracji funkcjonalnej i procesowej.
Koordynacja stanie się automatyczna, informacje będą dostępne natychmiast, a
wspomniane działy zaczną ze sobą współpracować i traktować się jako klienci
zewnętrzni. Sam fakt technicznego funkcjonowania systemu i przepływu danych nie
oznacza zatem wdrożenia systemu. Za wdrożony można uznać go dopiero wtedy kiedy
zapewni on współpracę i koordynację oraz zintegruje działania poszczególnych komórek,
tak aby wspierając się działały efektywnie na rzecz realizacji jednego celu firmy. W
większości firm jeszcze przed wdrożeniem zintegrowanego systemu wspomagającego
zarządzanie wykorzystywanego jest oprogramowanie kilku producentów, pracujące w
oparciu o różne bazy danych. Dane pomiędzy tymi aplikacjami są wymieniane w różny
sposób i w różnych terminach. Często się zdarza, że dane między komputerem
znajdującym się w jednej części firmy a stacją roboczą z innego działu przenoszone są na
zwyczajnych nośnikach informacji typu pendrive. Obciąża to pracowników koniecznością
dodatkowej ich weryfikacji, a powstałe tą drogą raporty okazują się często nieaktualne. W
tej sytuacji firmy często muszą zdecydować, czy dalej rozwijać i modyfikować posiadane
już oprogramowanie, czy też kupić nowy, obejmujący wszystkie obszary działalności
przedsiębiorstwa system zintegrowany. Systemy wspomagające zarządzanie nie są
inwestycją, której ekonomiczne aspekty można zmierzyć w sposób łatwy i jednoznaczne.
Autorzy tych systemów w stworzonych przez siebie podstawach teoretycznych zakładają
między innymi, że system pozwala w przedsiębiorstwach na:
·ð Wzrost wydajnoÅ›ci pracy o okoÅ‚o 10%-19%.
·ð Wzrost rentownoÅ›ci do 50%.
·ð Redukcja zapasów o okoÅ‚o 50%-70%.
·ð Krótszy czas reakcji na zamówienie o okoÅ‚o 20%-40%.
·ð Skrócenie czas wytwarzania wyrobów o 30%-40%.
·ð PoprawÄ™ terminowoÅ›ci dostaw do 95% [4].
W rzeczywistości bardzo trudno określić stopę zwrotu z inwestycji. Jednak
prawidłowo przeprowadzona analiza systemu w firmie z pewnością przynosi efekty w
postaci:
·ð Usprawnienia procesów wytwarzania i zarzÄ…dzania procesem produkcji.
·ð Szybszego przepÅ‚ywu i Å‚atwiejszego dostÄ™pu do informacji.
·ð Usprawnienia pracy personelu kierowniczego na szczeblu operacyjnym i taktycznym.
·ð Poprawy obsÅ‚ugi klientów.
·ð Obniżenia kosztów obsÅ‚ugi procesów poprzez standaryzacjÄ™.
·ð Szybkiego dostÄ™pu do masowych odbiorców [5].
Integracja przepływu informacji w przedsiębiorstwie polega na jednokrotnym
wprowadzeniu danych do systemu przez dowolny dział firmy. Informacja ta jest natychmiast
dostępna do przetwarzania w każdym innym miejscu i procesie. Zintegrowany system
informacyjnych wspomaga realizację celów, wspólnych dla różnych jednostek
przedsiębiorstwa. W przypadku zastosowania zaawansowanych systemów wspomagających
zarządzanie uzyskuje się możliwość gromadzenia danych o każdym kliencie w ujęciu
historycznym, o wielkości i rodzaju składanych zamówień, wraz z historią płynności za
dostawy towarów i usług. Dzięki standaryzacji usprawnień wprowadzonych procesów można
znacznie obniżyć koszty obsługi i zwiększyć sprawność działania w przedsiębiorstwie.
Wdrożenie systemu w pełnym cyklu zapewnia pełną wymianę informacji między
jednostkami, co pozwala w pełni śledzić produkcję i koszty jej prowadzenia. Wprowadzanie
systemu klasy MRP II, ERP jest przedsięwzięciem bardzo ryzykownym, jeżeli
przedsiębiorstwo jest nieprzygotowane do wdrożenia. Dlatego przedtem należy dokładnie
przeanalizować organizację przedsiębiorstwa i wyeliminować potencjalne problem.
Doświadczenia przedsiębiorstw, które już wdrożyły systemy tej klasy, pokazują, że do
najczęstszych barier i ograniczeń można zaliczyć czynnik ludzki. Obawa i opór pracowników
przed zmianami może skutecznie doprowadzić do niepowodzenia tego przedsięwzięcia.
Problemem może być luka między dotychczasowym doświadczeniem pracownika a
możliwościami, jakie daje system. Niewykorzystanie możliwości systemu jest spowodowane
nieprzygotowaniem użytkownika do obsługi systemu. Pracownik twierdzi, że nic nie rozumie
ze sposobu działania programu, że jest on absolutnie niedostosowany do potrzeb, że trzeba
innej logiki, a ten cały system to tylko komplikowanie rzeczy prostych. Dlatego też przyjęcie
przez kierownictwo gotowego rozwiązanie bez przedstawienia funkcjonalności systemu
pracownikom nie spełni swoich założeń. Każde wdrożenie wymaga szkolenia. Kolejnym
problemem jest fakt, iż firma wdrożeniowa nie chce modyfikować oprogramowania i
prowadzić serwisu powdrożeniowego. Postawa takie firmy bierze się stąd, że jej relacje z
klientem kończą się na sprzedaży oprogramowania. Natomiast użytkownicy spotykają się z
czymś zupełnie nowym, więc konsultacje są niezbędne. Zmiany zachodzące w strukturze
przedsiębiorstwa oraz zmiany w prawie gospodarczym powodują, że przedsiębiorstwo musi
dokonywać zmian także w oprogramowaniu. Dlatego te systemy poza wdrożeniem muszą być
serwisowane przez cały okres eksploatacji. [5]
Analiza potrzeb coraz dynamiczniej rozwijających się polskich przedsiębiorstw oraz
wzrost zainteresowania polskim rynkiem ze strony zagranicznych producentów
oprogramowania skłaniają do optymistycznych prognoz. Obecni są w Polsce najwięksi
producenci oprogramowania stosowanego w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Przybywać też
będzie udany wdrożeń. Problemy jakie dziś napotykają polskie przedsiębiorstwa wdrażające
systemy produkcyjne MRP/MRP II i ERP, powinny być łagodzone w miarę wzrostu liczy
szkoleń i doświadczenia firm dystrybucyjnych, a także poprzez korzystanie z profesjonalnych
usług konsultingowych. Coraz więcej firm będzie odczuwać potrzebę zastosowania
kompleksowego systemu komputerowego wspomagającego zarządzanie i będzie też
skłonnych przeznaczyć środki finansowe na tego typu inwestycje, widząc w ich realizacji
szansę na rozwój. Powinno przybywać również ofert dla mniejszych przedsiębiorstw.
Tendencje światowe to rozwój systemów o architekturze klient serwer, dysponujących
graficznym interfejsem użytkownika oraz wykorzystujących technikę programowania
obiektowego. Wydaje się, że Polska staje się coraz atrakcyjniejszym kierunkiem, na który
warto wprowadzać nowe produkty i doskonalsze wersje systemów już użytkowanych.
LITERATURA
1. Zbroja T.: Współczesne systemy zarządzania produkcją (MRP II, JIT, OPT),
Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej
Wrocław 2001,
2. Gospodarek T.: Systemy ERP : modelowanie, projektowanie, wdrażanie /.,
Wydawnictwo Helion, Gliwice 2015,
3. Waters D.: Zarządzanie operacyjne : towary i usługi , Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2001,
4. Auksztol J.: SAP : zrozumieć system ERP, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2012,
5. Adamczewski P, Kisielnicki J., Sroka H., Zintegrowane systemy
informatyczne : dobre praktyki wdrożeń systemów klasy ERP, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2012.