Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Finanse publiczne, istota, zakres, funkcje
Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz
WARSZAWA
© Copyright by Dariusz Prokopowicz
2004
Przepływy finansowe w gospodarce
Przepływy finansowe w gospodarce
Działanie finansów w skali całej gospodarki wymaga
usystematyzowania tych transakcji przez grupowanie:
jednostek gospodarujÄ…cych w sektory (grupy jednostek
gospodarujÄ…cych jednorodnych z punktu widzenia
przedmiotów ich działalności),
pojedynczych transakcji w strumienie pieniÄ™\
ne (grupy
transakcji jednorodnych z punktu widzenia ich charakteru).
2
Sektory współtworzące system przepływów
Sektory współtworzące system przepływów
finansowych
finansowych
1. Sektor przedsiębiorstw (P)
2. Sektor gospodarstw domowych (konsumentów  C)
3. Sektor publiczny (G)
4. Sektor inwestycji (I)
5. Sektor bankowo-kapitałowy (B)
6. Sektor zagraniczny (Z)
3
Sektor publiczny
Sektor publiczny
obejmuje wszystkie instytucje publiczne (państwowe i
samorządowe), z wyjątkiem tych, które prowadzą
działalność zarobkową, i wobec tego zostały zaliczone do
sektora przedsiębiorstw.
czerpie dochody głównie z podatków i opłat oraz z kredytu
publicznego (po\
yczek), chocia\
występują tu tak\
e
transfery z zysków przedsiębiorstw publicznych, dochody
z dywidend od akcji przedsiębiorstw, będących własnością
publicznÄ… itp.
4
Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej
Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej
Przedmiotem badań problematyki finansów
publicznych są zagadnienia kształtowania wydatków i
dochodów państwa.
Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej prezentuje
zachowanie siÄ™ grup jednostek gospodarujÄ…cych (tj.
sektorów: konsumentów, inwestorów, publicznego i
zagranicznego po stronie popytu oraz przedsiębiorstw po
stronie poda\
y) na rynku i ich wzajemne oddziaływanie na
siebie w procesach rynkowych.
5
Funkcja stabilizacyjna finansów
Funkcja stabilizacyjna finansów
Funkcja stabilizacyjna finansów polega na oddziaływaniu
za pomocą instrumentów polityki finansowej i
monetarnej na globalny popyt w gospodarce w kierunku
zapewnienia: mo\
liwie pełnego wykorzystania
ekonomicznego potencjału gospodarki, w tym wysokiego
poziomu zatrudnienia siły roboczej, uzyskania wysokiego
poziomu oszczędzania, gwarantującego wysokie tempo
wzrostu gospodarczego, a tak\
e stabilizacji siły
nabywczej pieniÄ…dza przez panowanie nad inflacjÄ….
6
Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej
Makroekonomiczny model gospodarki rynkowej
Celem budowy makroekonomicznego modelu jest
wyjaśnienie wzajemnych relacji globalnej poda\
y i
globalnego popytu i wynikających z tych relacji wahań
koniunktury gospodarczej
Wzajemne relacje globalnej poda\
y i globalnego popytu
nie były przedmiotem zainteresowania klasycznej szkoły
ekonomii
7
Szkoła klasyczna a teoria J. M. Keynes`a
Szkoła klasyczna a teoria J. M. Keynes`a
W myśl teorii klasycznej, globalna poda\
jest określona
przez potencjał ekonomiczny gospodarki, przez jej
zasoby czynników produkcji (rzeczowych i ludzkich),
natomiast nie zale\
y od globalnego popytu.
Keynes zakwestionował optymistyczną tezę klasycznej
szkoły ekonomii, zgodnie z którą gospodarka samoczynnie
zmierza do równowagi popytu z poda\
Ä… na poziomie
odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu zasobów
czynników produkcji.
8
Obecnie większość teoretyków i praktyków
gospodarczych podziela pogląd o sztywności cen i płac
w krótkich okresach, w związku z czym  dla uniknięcia
załamań koniunktury i znacznego spadku osiąganego
produktu narodowego brutto poni\
ej potencjału
gospodarki  nale\
y wpływać na wielkość globalnego
popytu za pomocą instrumentów polityki fiskalnej i
monetarnej.
9
Szkoła realnego cyklu gospodarowania
Szkoła realnego cyklu gospodarowania
Nie oznacza to, \
e pogląd o doskonałej elastyczności
cen i płac w warunkach spadku popytu został
całkowicie odrzucony. W nieco złagodzonej formie, tzn.
w postaci twierdzenia, i\
procesy dostosowawcze cen i
płac do zmieniających się relacji globalnej poda\
y i
globalnego popytu na rynku przebiegajÄ… bardzo
szybko, wobec czego regulowanie globalnego popytu
za pomocą środków polityki fiskalnej i monetarnej jest
zbędne, podtrzymują zwolennicy szkoły realnego cyklu
gospodarowania.
10
Szkoła racjonalnych oczekiwań
Szkoła racjonalnych oczekiwań
Tezę o elastyczności (czy małej sztywności) cen w
krótkich okresach podtrzymują tak\
e zwolennicy
ekonomicznej szkoły racjonalnych oczekiwań (Rational
Expectations School), którzy wskazują, \
e w miarÄ™ jak
doskonali siÄ™ system informacji gospodarczej i metody
prognozowania zjawisk ekonomicznych, jednostki
gospodarujące (głównie przedsiębiorstwa) w coraz
mniejszym stopniu kierujÄ… siÄ™ przy podejmowaniu
decyzji aktualnym poziomem cen, podatków i innych
parametrów, a w coraz większym stopniu ich
ukształtowaniem w przyszłości.
11
Znaczenie polityki monetarnej i fiskalnej
Znaczenie polityki monetarnej i fiskalnej
W Rocznym Raporcie za 1990 r. Rady Doradców
Ekonomicznych prezydenta USA, dołączonym do
skierowanego do Kongresu Raportu prezydenta, sÄ… m. In.
takie sformułowania:  Silny, podtrzymywany wzrost
gospodarczy jest kluczem do zapewnienia wzrostu
realnych dochodów i zasobów dla potrzeb, \
yczeń i
aspiracji narodu amerykańskiego. ... Polityka monetarna i
fiskalna rządu federalnego powinna być systematyczna,
wiarygodna i nastawiona długookresowo .
12
Koordynacja instrumentów finansowych i monetarnych
przy realizacji funkcji stabilizacyjnej finansów
Następstwem jednostronnego oddziaływania na wzrost
dochodu za pomocą instrumentów finansowych (wzrost
wydatków publicznych na zakup towarów i usług,
obni\
enie stopy obciÄ…\
eń netto sektora prywatnego na
rzecz sektora publicznego) były pewne negatywne
zjawiska gospodarcze, jak obni\
enie  w stosunku do
stanu wyjściowego gospodarki  nakładów
inwestycyjnych i pogorszenie bilansu handlowego
(zmniejszenie wielkości eksportu netto).
13
Funkcja stabilizacyjna finansów
Funkcja stabilizacyjna finansów
Zjawisk tych mo\
na uniknąć, je\
eli do realizacji funkcji
stabilizacyjnej finansów  tzn. do zwiększenia lub
zmniejszenia dochodu w zale\
ności od tego, jak jego
poziom w wyjściowym stanie gospodarki ma się do jej
potencjału ekonomicznego i jak kształtują się zjawiska
inflacyjne  wykorzystuje się w sposób skoordynowany
instrumenty polityki finansowej i instrumenty polityki
monetarnej (pieniÄ™\
nej).
14
Funkcja stabilizacyjna finansów
Funkcja stabilizacyjna finansów
Polityka ta umo\
liwia: osiÄ…ganie wzrostu produktu
narodowego brutto w warunkach niepełnego
wykorzystania potencjału ekonomicznego gospodarki
(tj. w przypadku recesji czy stagnacji), hamowanie jego
wzrostu lub zmniejszanie w warunkach przegrzania
koniunktury, a więc przekraczania przez produkcję
poziomu optymalnego wykorzystania potencjału
ekonomicznego i wynikajÄ…cego stÄ…d nasilenia siÄ™
zjawisk inflacyjnych.
15
Funkcja stabilizacyjna finansów
Funkcja stabilizacyjna finansów
Głównymi instrumentami stabilizacyjnej polityki
finansowej państwa są:
kształtowanie poziomu wydatków publicznych na
zakup towarów i usług (G),
kształtowanie stopy obcią\
eń netto sektora
prywatnego na rzecz sektora publicznego (t).
16
Skala świadczeń podatkowych
Skala świadczeń podatkowych
Wybór instrumentów polityki finansowej państwa ma
istotny wpływ na oszczędzanie, a przez to i na tempo
wzrostu gospodarczego. Właśnie to jest przyczyną, dla
której w ostatnich latach obserwujemy tendencję do
obni\
ania świadczeń podatkowych w celu
stymulowania wzrostu nie tylko prywatnej konsumpcji,
ale i oszczędzania. Efekt oszczędnościowy obni\
enia
opodatkowania mo\
e wystąpić tym silniej, im bardziej
przy wzroście dochodów konsumentów spada
współczynnik ich krańcowej skłonności do konsumpcji.
17
Dobra prywatne i dobra publiczne
Dobra prywatne i dobra publiczne
Dobra prywatne oznaczają towary i usługi dostarczane
przez rynek na zasadzie transakcji kupna  sprzeda\
y
między indywidualnymi nabywcami i sprzedawcami
(producentami). Producentem mo\
e być
przedsiębiorstwo prywatne lub państwowe (publiczne),
które wyprodukowane towary i usługi sprzedaje na
rynku ka\
demu nabywcy za określoną i jednakową dla
wszystkich nabywców cenę.
18
Dobra publiczne
Dobra publiczne
Dobra publiczne są to towary i usługi oraz inne
działania u\
yteczne, świadczone przez państwo lub
zwiÄ…zki publicznoprawne (np. samorzÄ…dy terytorialne)
na zasadzie powszechnej dostępności dla wszystkich
osób, przy odpłatności nie mającej charakteru
jednolitej ceny, ale formę świadczeń podatkowych i
niepodatkowych na rzecz finansów publicznych, z
reguły zró\
nicowanych dla ró\
nych osób, mimo i\

korzystają one z dóbr publicznych w tym samym
stopniu.
19
Alokacja
Alokacja
Przez określenie alokacja rozumie się w najbardziej
ogólnym znaczeniu rozmieszczanie rozporządzalnych
czynników produkcji w ró\
nych rodzajach działalności.
W gospodarce rynkowej alokacja dokonuje siÄ™ za
pośrednictwem finansów, tj. przez gromadzenie i
wydatkowanie zasobów pienię\
nych, gdy\
wejście w
posiadanie rzeczowych czynników produkcji (gruntów,
budynków, maszyn, zapasów surowców i materiałów
itp.) wymaga wydatkowania pieniędzy na ich zakup.
20
Alokacyjna funkcja finansów publicznych
Alokacyjna funkcja finansów publicznych
W literaturze przedmiotu alokacyjna funkcja finansów
publicznych (alokacyjna funkcja polityki bud\
etowej)
jest określana jako dostarczanie dóbr publicznych, albo
proces, w którym wykorzystanie wszystkich zasobów
dzieli się między dobra prywatne i dobra publiczne i
ustala się strukturę dóbr publicznych.
21
W skład dóbr publicznych wchodzą  obok towarów i
usług  działania u\
yteczne, tj. takie świadczenia
państwa, które trudno zaliczyć do usług w tradycyjnym
znaczeniu tego terminu, np.:
zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego wszystkim
obywatelom przez utrzymywanie sił zbrojnych, aparatu
administracyjnego prowadzÄ…cego politykÄ™ zagranicznÄ…,
zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego przez utrzymywanie
sił porządkowych (policji), aparatu wymiaru sprawiedliwości,
specjalnych organizacji dla zwalczania klęsk \
ywiołowych (stra\

po\
arna, nadzór rzek i słu\
by przeciwpowodziowe, nadzór
sanitarny dla zwalczania epidemii wśród ludzi, zwierząt i roślin).
22
Funkcja alokacyjna finansów
Funkcja alokacyjna finansów
Mechanizm rynkowy zapewnia w zasadzie efektywnÄ…
ekonomicznie alokację czynników produkcji w
wytwarzaniu dóbr prywatnych. Mechanizm rynkowy
działa na zasadzie wyłączenia. Jednostka
(społeczeństwa) zdobywa określone dobro prywatne do
konsumpcji płacąc jego cenę. Inny obywatel, który tej
ceny nie płaci, jest z konsumpcji wyłączony.
23
Funkcja alokacyjna finansów
Funkcja alokacyjna finansów
Konkurencja powoduje dostosowanie produkcji do
potrzeb konsumentów i do efektywnej alokacji
czynników produkcji.
Jest to uproszczony i wyidealizowany obraz działania
mechanizmu rynkowego.
24
Analiza nakładów i efektów
Analiza nakładów i efektów
Analiza nakładów i efektów jest podstawową metodą
postępowania przy podejmowaniu decyzji o alokacji
zasobów w produkcji dóbr prywatnych.
ZasadniczÄ… jej cechÄ… jest to, \
e opiera siÄ™ ona na
rynkowych, a więc danych decydentowi z zewnątrz,
parametrach rachunku nakładów i efektów, tj. na
rynkowych cenach wytwarzanych produktów (po stronie
efektów) i materialnych czynników produkcji (po stronie
nakładów), na ustalanych na rynku pracy stawkach płac i
wynagrodzeń, na rynkowej stopie procentowej itp.
25
Analiza nakładów i efektów
Analiza nakładów i efektów
W sferze produkcji dóbr publicznych są obiektywne
parametry dla kalkulacji nakładów i sposób ich obliczania
nie ró\
ni się od obliczania nakładów na produkcję dóbr
prywatnych.
Głównym problemem analizy nakładów i efektów w sferze
produkcji dóbr publicznych jest kwantyfikacja efektów.
26
Alokacja zasobów w świadczeniu dóbr
Alokacja zasobów w świadczeniu dóbr
publicznych
publicznych
Alokacja zasobów w świadczeniu dóbr publicznych
oznacza konkurencyjne ich zastosowanie w stosunku
do alokacji w produkcji dóbr prywatnych.
27
Dobra publiczne mogą być wytwarzane zarówno w
sektorze publicznym, jak i w sektorze prywatnym, ale w
ostatnim przypadku będą one w całości zakupywane z
funduszów publicznych i przekazywane dalej w formie
świadczeń publicznych na warunkach nieodpłatności
lub odpłatności częściowo bezpośredniej (w
odró\
nieniu od odpłatności pośredniej w formie
podatkowej, która musi być zapewniona, je\
eli bud\
et
państwa lub inne bud\
ety mają być zrównowa\
one)
u\
ytkownikom tych dóbr, tj. np. gospodarstwom
domowym, przedsiębiorstwom.
28
 Świadczenie dóbr publicznych jest jednym z
najwa\
niejszych rodzajów wydatków publicznych, ale nie
stanowi ich całości.
Oprócz nakładów na świadczenie tych dóbr, w wydatkach
publicznych występują w du\
ej skali wydatki
redystrybucyjne, które polegają na świadczeniach
pieniÄ™\
nych z tytułu ubezpieczenia społecznego, pomocy
społecznej finansowanej z bud\
etu itp.
29
Podział i redystrybucja
Podział i redystrybucja
Termin redystrybucja pochodzi z języka łacińskiego i
oznacza wtórny podział. Do wtórnego podziału mo\
e
dojść więc wtedy, gdy dokonał się podział uznany za
pierwotny.
Celem podziału wtórnego jest doprowadzenie do zmian
proporcji ukształtowanych w podziale pierwotnym.
30
Podział i redystrybucja
Podział i redystrybucja
W omawianych zagadnieniach przedmiotem podziału
jest dochód jako pienię\
na wartość produktu
narodowego brutto, na którą składa się wartość
wszystkich wytworzonych w gospodarce w danym
czasie towarów i usług, pomniejszona o wartość
zu\
ytych w produkcji materiałów, półfabrykatów,
energii itp., jednak bez odejmowania amortyzacji
budynków, maszyn i urządzeń będącej kosztem
kalkulacyjnym.
31
Podział pierwotny
Podział pierwotny
W warunkach gospodarki rynkowej podział pierwotny
dokonuje się pod wpływem działania mechanizmu
rynkowego.
Relacje poda\
y i popytu na poszczególnych rynkach
wyznaczają wynagrodzenie (dochody) poszczególnych
czynników produkcji, tj. pracy, kapitału i zasobów
naturalnych.
32
Podział i redystrybucja
Podział i redystrybucja
Redystrybucję realizują ją w ró\
nych formach
poszczególne ogniwa finansów.
Dochody zaoszczędzone (nagromadzone w postaci
zasobów finansowych, nie przeznaczonych na bie\
Ä…ce
zakupy towarów i usług) podlegają redystrybucji przez
system bankowy oraz rynek pieniÄ™\
ny i kapitałowy.
33
Podział i redystrybucja
Podział i redystrybucja
Redystrybucja dochodów jest realizowana tak\
e przez
system finansów ubezpieczeń. Zasada ubezpieczenia
polega na rozkładaniu ryzyka poniesienia szkód
losowych między jednostki gospodarujące zagro\
one
tym ryzykiem i przystępujące do systemu
ubezpieczenia.
34