KOMENTARZ

SKOJARZENIA

James Burke

Za˝yj dwa akronimy

Przygotowujàc te felietony, nie- pewien hedonista nazwiskiem rzadko natrafia∏em na materia∏y, John Gay, który zyska∏ sobie które ka˝dego, nie tylko mnie, nieÊmiertelnoÊç jako autor muszà przyprawiç o okropny ból g∏o-Opery ˝ebraczej, wystawio-wy. Oto przyk∏ad:

nej po raz pierwszy 29 sty-

„Wiadomo z teorii, ˝e prawdopodo-cznia 1728 roku. By∏ to

bieƒstwo urodzenia si´ w ciàgu roku przebój sezonu, 62 przed-wi´kszej liczby ch∏opców ni˝ dziewczy-stawienia wyprzedane co

nek jest nieco mniejsze ni˝ 1 do 2; dla do biletu. Mówi∏ o tym ca-uproszczenia rozwa˝aƒ przyjmuje si´,

∏y Londyn. Z tego zapewne

˝e wynosi dok∏adnie 1/2 . Prawdopodo-wzgl´du miejscowi koledzy Wol-DUSAN PETRICIC

bieƒstwo zatem, ˝e tak samo b´dzie tera (wÊród nich Pope i Swift) zabrali przez kolejne 82 lata, wyniesie 1 do 2 do go na ten spektakl, kiedy ów s∏ynny Charles Edward Louis Philip Casimir pot´gi 82, czyli bardzo niewiele; a jeÊli Francuz przebywa∏ potajemnie w Lon-Stuart przeszed∏ do historii jako dziarski weêmiemy pod uwagńie jedynie 82

dynie czekajàc, a˝ w Pary˝u przycich-m∏odzieniec Bonnie Prince Charlie, lata, ale «wieki wieków» i nie tylko Lon-nie awantura z pewnym bardzo usto-szkocki pretendent do angielskiej koro-dyn, ale ca∏y Êwiat, to prawdopodobieƒ-

sunkowanym arystokratà, który kaza∏

ny. Zap´dzi∏ sińawet pod sam Lon-stwo staje si´ wielkoÊcià dowolnie ma-go obiç; Wolter mia∏ czelnoÊç wyzwaç dyn z armià z∏o˝onà z góralskiej ha∏a-

∏à, mniejszà, ni˝ da∏oby si´ to wyraziç go na pojedynek z powodu jakiegoÊ wy-stry, zwiedziony przez Francuzów, jakàkolwiek liczbà wymiernà.”

imaginowanego uchybienia (có˝, Wolter którzy obiecali go wesprzeç silnym de-Zapozna∏eÊ si´, Czytelniku, z frag-rzeczywiÊcie pochodzi∏ z gminu). W rok santem i którzy w ostatniej chwili stchó-

mentem studium statystycznego na te-póêniej, kiedy o sprawie zapomniano, rzyli. Na ironiźakrawa, i˝ manifest mat p∏ci niemowlàt urodzonych w Lon-znakomity filozof wróci∏ do ojczyzny, usprawiedliwiajàcy galijskà interwen-dynie w latach 1629–1710 pióra Johna gdzie do koƒca ˝ycia nieustannie nara-cj´ w les affaires britanniques wyszed∏

Arbuthnota. Czy masz ju˝ jakieÊ obja-

˝a∏ si´ wszystkim ludziom u w∏adzy i –

spod pióra Woltera...

wy katatonii lub czegoÊ jeszcze gorsze-czemu trudno si´ dziwiç – stale si´ mu-Jednà z osób, które sprawi∏y, ˝e ksià-

go? Na szcz´Êcie poczciwy dr Arbuthnot sia∏ ukrywaç przed policjà.

˝Ćharlie zdo∏a∏ uniknàç pojmania (lekarz nadworny królowej Anny, a za-Zdo∏a∏ wszak˝e zapewniç sobie par´

(po decydujàcej bitwie pod Culloden, razem pierwszy cz∏owiek, który oÊwiad-szcz´Êliwych i wzgl´dnie wolnych od którà pretendent przegra∏, gdy˝ jego luczy∏, ˝e studiowanie matematyki jest trosk lat, zaszywszy siź uroczà mar-dzie walczyli pa∏aszami, a wojsko an-po˝yteczne dla zdrowia moralnego m∏o-kizà du Ch‰telet w jej zamku w g∏´bi gielskie u˝y∏o artylerii) by∏a pewna nie-dzieƒców) nie ogranicza∏ si´ do g∏osze-Szampanii. Podczas owej idylli ta znako-ustraszona kobieta, Flora Macdonald.

nia samych s∏usznych poglàdów. Pisy-mita para (oboje pisali wówczas od nie-Przemyci∏a go w kobiecym przebraniu wa∏ te˝ rzeczy l˝ejszego kalibru, na chcenia prace o dziele Newtona) odgry-w bezpieczne miejsce, na wyspŚkye, przyk∏ad pamflety na brytyjskie wysi∏-

wa∏a rolíntelektualnej „pu∏apki na a nast´pnie ∏odzià na kontynent. Pojma-ki utrzymania pokoju w Europie – wy-myszy”. Przyje˝d˝ali do Woltera wszy-na nast´pnie, do czego dojÊç musia∏o, i st´pujàcy w nich John Bull zagoÊci∏ na scy, którzy byli kimÊ. Przyby∏ te˝ pe-uwiźiona przez Anglików, ws∏awi∏a siśta∏e jako pewien stereotyp w brytyj-wien nie znany nikomu m∏ody szlachcic brawurowà ucieczkà i znalaz∏a schro-skiej ÊwiadomoÊci narodowej. Ów upra-niemiecko-szwajcarskiego pochodzenia, nienie w pobli˝u Cape Fear w Karoli-wiany dla zabawy szowinizm by∏ cz´-

Karl Viktor von Bonstetten, podró˝ujà-

nie Pó∏nocnej. By∏o tam te˝ wielu innych Êcià jego twórczej dzia∏alnoÊci zwiàzanej cy w poszukiwaniu wiedzy.

szkockich uchodêców, a jedynà pracà, z cz∏onkostwem londyƒskiego awan-Ale wiedza nie by∏a jedynà rzeczà, jakà mogli znaleêç, by∏o zatrudnienie gardowego towarzystwa literackiego której poszukiwa∏. Niebawem (a by∏o przy obróbce drewna sosnowego dla zwanego Scriblerus Club (Klubem Gry-to w 1774 roku) wplàta∏ si´ w sytuacjókr´tów brytyjskich. Podgrzewa∏o siźmolàcych). Tam co dwa tygodnie spe-czśto okreÊlanà jako „intymna” z nie-sosny smo∏owe (w które nadal obfituje ce od zjadliwych tekstów (jak Alexan-szcz´Êliwà ˝onà pewnego opas∏ego, za-Cape Fear), a one wydziela∏y ˝ywic´.

der Pope czy Jonathan Swift) rozÊmie-pitego, ospowatego, nad´tego starego Mo˝na jà by∏o gotowaç i destylowaç szali do ∏ez swych kolegów klubowych, kobieciarza, który mieszka∏ we W∏o-z niej rozmaite substancje, jak smo∏a, parodiujàc szczególnie zak∏amanych po-szech i tytu∏owa∏ si´ Karolem III, kró-

dziegieç czy terpentyna, którymi im-lityków czy inne znane osobistoÊci.

lem Anglii. Nie mia∏ do tego prawa, pregnowano wszystko, co sićhcia∏o, Uczśzcza∏ regularnie na owe ostro choç kilka lat wczeÊniej by∏ powa˝nym na przyk∏ad kad∏uby okr´tów, liny i przyprawione zjadliwoÊcià spotkania kandydatem do tronu. W 1745 roku Ciàg dalszy na stronie 82

ÂWIAT NAUKI Listopad 1997 81

ZADZIWIENIA, ciàg dalszy SKOJARZENIA, ciàg dalszy chodzà dos∏ownie, to raczej kraw´dê ho-poszycie klepkowe, ale te˝ i ludzkie ryzontu naszej jednostajnie obracajàcej wn´trznoÊci, gdy˝ ówczeÊni lekarze Inne obcojźyczne

siŹiemi odkrywa przed nami S∏oƒce z upodobaniem stosowali terpentynó Êwicie i zakrywa o zmierzchu, zacho-w leczeniu schorzeƒ dróg oddechowych wydania

dzàc i wschodzàc.

oraz przypadków dermatologicznych.

Stacje telewizyjne wcià˝ prezentu-Ale wreszcie nasta∏ rok 1776, kiedy to jà szerokiej publicznoÊci iluzje teatral-dosz∏o do owej niefortunnej rewolty ne – efekty w du˝ej skali, takie jak znik-i my, Brytyjczycy, utraciliÊmy Karolinńićie Statui WolnoÊci z nowojorskiego Pó∏nocnà (oraz ca∏à reszt´). JeÊli Wielka POUR LA SCIENCE

portu. Mo˝emy wykluczyç ewentual-Brytania mia∏a nadal panowaç na mo-

Éditions BELIN

noÊç znacznego, fizycznego przesu-rzach i oceanach, trzeba by∏o na gwa∏t 8, rue Férou

nićia tej damy, tym bardziej ˝e nie daje szukaç nowych êróde∏ smo∏y, dziegciu 75006 Paris

siźauwa˝yç ˝adnego zaniepokojenia i terpentyny.

FRANCE

publicznoÊci znajdujàcej si´ poza bez-Z tego to w∏aÊnie powodu wkrótce po-poÊrednim oddzia∏ywaniem magików.

tem pewien zubo˝a∏y szkocki lord, Ar-Miliony telewidzów obserwujà ten chibald Cochrane (którego rodzina od spektakl razem z kilkudziesićioma kilku pokoleƒ stawia∏a na niew∏aÊciwych SPEKTRUM DER WISSENSCHAFT

przypadkowymi obserwatorami – wy-królów i na niew∏aÊciwe konie), wypa-Verlagsgesellschaft mbH

starczajàcà liczbà Êwiadków, aby wy-la∏ w´giel w pobli˝u Edynburga. Jego oj-Vangerowstrasse 20

kluczyç zmow´. Wchodzà oni do nie-cowizna sk∏ada∏a siźaledwie z paru 69115 Heidelberg,

wielkiego teatru na nadbrze˝u i ob-marnych kopalni. Cochrane zamierza∏

GERMANY

serwujà to samo, co widzimy na ekra-zlikwidowaç niedobory smo∏y, dziegciu nie telewizyjnym. Obraz wideo, który i terpentyny w Królewskiej Marynarce mo˝na ∏atwo zafa∏szowaç, tym razem Wojennej (i dzi´ki temu poprawiç w∏a-jest prawdziwy. Unosi si´ kurtyna, uka-snà sytuacj´ finansowà), przetwarzajàc LE SCIENZE

zujàc w oddali widok kolosa jaÊniejàce-w´giel w czarne paskudztwo, które dla Piazza della Repubblica, 8

20121 Milano

go poÊród migoczàcych morskich fal.

niego obróci∏oby si´ w z∏oto. Ale nieste-ITALY

Kurtyna opada, a gdy si´ po chwili pod-ty, tego samego dnia, kiedy jego lordow-nosi, ukazujàc odleg∏y widok, nie ma na ska moÊç pojawi∏ si´ w Londynie, by nim Statui WolnoÊci. Gdy po sekundzie zaoferowaç marynarce wojennej nowà kurtyna opada, Statua WolnoÊci znowu metod´ wytwarzania mazi do smo∏o-si´ pojawia.

wania okr´tów, admiralicja brytyjska INVESTIGACION Y CIENCIA

Lustro ukryte na scenie mo˝e zmie-postanowi∏a pokrywaç blachà miedzianà Prensa Cientifica, S.A.,

niç kierunek naszej obserwacji. W tym dolne cz´Êci wszystkich kad∏ubów. Co-Muntaner, 339 pral. l.a.

08021 Barcelona,

jednak przypadku nawet dostatecznie chrane zosta∏ wić na lodzie ze swym SPAIN

du˝e lustro nie da∏oby efektu obserwo-bezu˝ytecznym kleistym paskudztwem wanego jako rozleg∏y widok morskich i w koƒcu przysz∏o mu dokonaç ˝ywota wód. Proponujemy Paƒstwu koperni-w n´dzy w Pary˝u.

kaƒskie wyjaÊnienie – nie transformacj´

Tyle o kaprysach historii. Paskudz-NIKKEI SCIENCE, INC.

odleg∏ej sceny, lecz naszego punktu wi-two Cochrana okaza∏o siśmo∏à w´glo-1-9-5 Otemachi

dzenia. W czasie gdy kurtyna jest opusz-wà. A dziÊ wiemy dobrze, co to ozna-Chiyoda-ku,

czona, niewielki teatr sióbraca, g∏adko cza. Prawie wszystko, co moglibyÊmy Tokyo 100-66,

i powoli, najprawdopodobniej dzi´ki si-wymieniç: sztuczne barwniki, fenol, an-JAPAN

le mi´Êni obs∏ugi. Ani widownia w te-tyseptyki, kreozot, pirydyna – wystar-atrze, ani telewidzowie nie zauwa˝ajà czy! Mo˝e tylko dodajmy, ˝e jednym

˝adnego ruchu, bo Êciany i niewielka z wielu zwiàzków odkrytych w smole scena obracajà siŕazem z wygodnie sie-w´glowej okaza∏ si´ blisko spokrewnio-dzàcymi ludêmi. Rama widokowa sceny ny z fenolem kwas salicylowy.

MAJALLAT AL-OLOOM

przesuwa sińa tyle, by nie by∏o w niej Uzyska∏ go w 1890 roku z fenolu che-Kuwait Foundation for the Advancement of Sciences

Statui WolnoÊci. Podobnie jak odleg∏e mik niemiecki Felix Hoffmann pracujà-

P.O. Box 20856

gwiazdy nie obiegajà nas ka˝dej nocy, cy dla Bayera. Stàd ju˝ tylko krok do Safat, 13069

poruszajàc si´ po kryszta∏owej sferze, kwasu acetylosalicylowego. Obecnie KUWAIT

tak Statua WolnoÊci pozostaje na swym kwas salicylowy uzyskuje si´ w postaci miejscu – to jedynie Êwiadkowie wyda-naturalnej z roÊliny o nazwie tawu∏a (po rzenia i kamera razem sióbracajà.

∏acinie: Spiraea ulmaria). Hoffmann da∏

Nie mamy ˝adnych wićej informa-nowemu cudownemu lekowi nazw´ b´-

cji, podajemy jedynie naszà propozy-dàcà akronimem: A (od acetylu), SPIR

cj´ wyjaÊnienia cudownego sekretu te-

(od spiraea) oraz IN (z nikomu nie zna-KE XUE– Chongqing Branch

Institute of Scientific & Technical lewizyjnych iluzjonistów. ˚ywimy dla nych powodów).

Information of China

nich ogromny podziw za realizacj´ tak Pomóg∏ mi on (po∏àczcie tylko du˝e P.O. Box 2104

wielkiej, prawdziwie kopernikaƒskiej litery) zwalczyç ból g∏owy, w jaki wp´-

Chongqing, Sichuan

iluzji, nawet jeÊli w istocie robià to ja-dzi∏ mnie dr Arbuthnot. Id´ trochśi´

PEOPLES REPUBLIC OF CHINA koÊ inaczej!

po∏o˝yç.

T∏umaczy∏

T∏umaczy∏

Jan Kozubowski

Boles∏aw Or∏owski

82 ÂWIAT NAUKI Listopad 1997