ARYSTOTELES [w:] Władysław Tatarkiewicz Historia filozofii, t. 1

ORIENTACJA NAUKOWA

- zajmował się gł. biologią (a Platon matematyką i matematycznym przyrodoznawstwem)

- mówiąc o bycie, miał na myśli głównie żywe jednostki

FILOZOFIA TEORETYCZNA

7. Zastosowanie zasad ogólnych (teoria przyrody)

- w przyrodzie dopatrywał się czynników, które jego metafizyka uznała za czynniki istotne bytu, czyli substancji, formy, energii i celu

- przyroda jest: substancjalna, jakościowa, dynamiczna, celowa

* osnowę zjawisk widział w konkretnych substancjach, a nie abstrakcyjnych zjawiskach

* jakościowe własności rzeczy są istotniejsze od ilościowych

* w przyrodzie działają samorzutne siły, które dążą do celu

- powrót do obrazu świata opartego na zmysłach

- cofnął się w mechanice i astronomii, bo jego metoda była dostosowana do badań biologicznych

- mechanika:

* ruch ciał (padanie kamienia, wznoszenie się dymu) uznał za ich celowe dążenie do właściwego im miejsca

* odległość jest stosunkiem, a nie substancją, nie może więc zmieniać siły tego celowego dążenia

- astronomia:

* powrót do systemu Eudoksosa (odrzucenie hipotezy ruchu Ziemi)

* Ziemia to nieruchomy środek świata

* siły istot boskich nieustannie poruszają sfery gwiezdne

8. Pierwsza przyczyna (teologia)

- świat jest wieczny – bo składa się z materii, która jest warunkiem wszelkiego rozwoju, nie może być więc wynikiem rozwoju, nie powstała, więc jest wieczna, a z nią i materialny świat

- świat jest przestrzennie ograniczony – bo każdy żywioł ma w nim swoje miejsce, poza sfera ostatniego żywiołu nie ma już materii, nie ma też próżni (próżnia to miejsce, które nie zawiera materii, ale mogłoby ją zawierać)

- świat jest jedyny – bo nie było innego przed nim, nie będzie po nim (jest wieczny), bo nie ma miejsca poza jego granicami (jest ograniczony przestrzennie)

- wszechświat to jednolity łańcuch zdarzeń powiązanych przyczynowo i celowo

- musi istnieć pierwsza przyczyna, która istnieje sama przez się, nie jest wynikiem działania przyczyny, ma więc inne własności, jest bytem niezależnym, który jest:

* nieruchomy i niezmienny – bo poruszany nie byłby pierwszą przyczyną, a zmienny byłby

złożony

* niezłożony – bo zespolenie z części musiałoby mieć przyczynę

* niematerialny (czysta forma, czysta energia) – bo materia jest źródłem zmiany i wszystko, co materialne jest zmienne

* jest istotą duchową – bo czym innym może być niematerialna forma?

* jest rozumem – bo niższe funkcje psychiczne są pobudzane przez czynniki zewn.

* jest celem, który pociąga świat

* jego działaniem jest jedynie myślenie, a przedmiotem myślenia sam rozum – bo poznający

upodabnia się do poznawanego i myśląc o świecie, upodobniłby się do świata

* tylko jeden – inaczej świat byłby zbiorem epizodów, a nie jednością

* konieczny – bo nie zawiera materii, która nosi w sobie różne możliwości

* doskonały – bo najdoskonalsza w bycie jest forma, rozum, energia

1

- świat przypadkowy, niedoskonały, zależny wskazuje na byt konieczny, doskonały, absolutny

* jeśli istnieje świat, to istnieje również absolut

(Demokryt pozostał na fizycznym świecie, Platon od razu zaczął od idei, Arystoteles to połączył)

- prototyp dowodu na istnienie Boga (który nazwano kosmologicznym)

- Bóg nie jest twórcą świata, ale jego pierwszą przyczyną, wprawił go w ruch

9. Okrąg niebiański i okrąg ziemski (kosmologia)

- Bóg działa w sposób niezmienny, więc ruch, którego jest sprawcą, musi być niezmienny

* takim ruchom podlega tylko niebo gwiazd stałych (zewn. okrąg świata = „pierwsze niebo”)

* tylko jego ruch pochodzi bezpośrednio od Boga

* „Pierwsza przyczyna” uległa rozmnożeniu dla względów astronomicznych

* istoty podobne do niej, ale mniej doskonałe poruszają pozostałe sfery

- wszechświat = okrąg niebiański + okrąg ziemski

- okrąg niebiański (doskonalszy):

* poruszany przez Pierwszą przyczynę i pokrewne jej istoty

* ruch okrężny (najbardziej regularny i jednolity)

okrąg rzeczy wiecznych

* materia jest eteryczna

i niezmiennych ~ eleaci

- okrąg ziemski:

* znajduje się w ośrodku świata

okrąg rzeczy przemijających i

* ruch prostolinijny

zmiennych ~ Heraklit

* materia jest zbudowana z czterech żywiołów

- przyrodoznawstwo = teologia stosowana

10. Dusza (psychologia)

- dusza i ciało organiczne stanowią nierozłączną całość

- dusza ma tyle funkcji, ile ciało organiczne czynności

- hierarchia funkcji duszy: wyższe są te, które nie mogą być wykonane bez innych (np. myśl jest wyższa od postrzegania, a postrzeganie od odżywiania)

- trzy rodzaje duszy (wg jej trojakich funkcji)

1. dusza roślinna – posiada tylko funkcję najniższą: powoduje odżywianie i rośnięcie

2. dusza zwierzęca – posiada funkcję postrzegania oraz uczucia i popędy (f. psychiczne)

* bo z postrzeganiem łączy się przyjemność i przykrość

* z nimi wiąże się pożądanie przyjemności i popęd do unikania przykrości

3. dusza myśląca – posiada najwyższą zdolność = rozum (właściwa tylko człowiekowi)

* rozum poznaje byt i dobro

* znając dobro, kieruje wolą, czyni ją rozumną

* rozum praktyczny – kieruje się wolą; teoretyczny – jest tylko poznający

* dusza ludzka łączy wszystkie zdolności duszy

- rodzaje rozumu:

* bierny: receptywne poznanie – operuje materiałem, jakie dostaje od zmysłów, z wyobrażeń zmysłowych wyabstrahowuje pojęcia (aparat odbiorczy duszy)

* czynny: samorzutny – wprawia w ruch rozum bierny, jest pierwszą przyczyną

samorzutnych poczynań duszy, ale sam nie pełni funkcji poznawczej (motor)

- rozum czynny nie jest związany z ciałem, jest wolny od materii, a więc niezniszczalny – bardziej podobny naturze boskiej niż ludzkiej

- tak jak Bóg w makrokosmosie, tak dusza w mikrokosmosie jest wyłomem z ogólnej zasady, że wszelka forma może istnieć jedynie w łączności z materią

* Bóg i dusza to formy samoistne (pozostałość platonizmu)

** E.Z.**

2