Od partii kadrowej do kartelu – ewolucja modelu partii a ewolucja funkcji
Partia kadrowa i partia masowa
Partie te wywodzą się z koncepcji Maurice’a Duvergera, różnicuje je struktura organizacyjna.
Partia kadrowa – podstawową organizacją jest komitet (struktura obejmująca znaczne
terytorium, luźna, nie jest zorientowana na przyciąganie dużej ilości członków). Ważne jest
indywidualne uczestnictwo, a nie reprezentacja określonej grupy społecznej. Aktywność
komitetu miała charakter tymczasowy, związany z wyborami. Komitet miał dużą autonomię i
swobodę działania, przez co partia kadrowa była zdecentralizowana.
Jest to typ partii powiązany z partiami XIX w. gdzie prawo wyborcze było ograniczone.
Partia kadrowa zwracała się do klasy średniej i wyższej, co wpływało na sposób jej działania
oraz na strukturę organizacyjną.
W XX w. typ ten wiązał się z partiami amerykańskimi, konserwatywnymi i liberalnymi.
Partia indywidualnej reprezentacji (kadrowa) – to partia ograniczona do parlamentu,
przejawiająca niewielką i okresową działalność poza nim.
Partia masowa – powiązana z filią jako tyle podstawowej organizacji partyjnej. Filia jest
nastawiona na przyciąganie dużej ilości członków, ma charakter terenowy. Sformalizowana
struktura wewnętrzna, rozbudowana aktywność utrzymująca ścisły związek z członkami.
Regularność zebrań filii, niezależnie od cykli wyborczych.
Partia oparta na filii jest związana z pierwszymi partiami socjalistycznymi – związek partii z
jej członkami oraz sposób oddziaływania na nich wiąże się z mentalnością klasy robotniczej i
jej ówczesnymi potrzebami m.in. edukacją polityczną.
Zaznacza się wyraźną funkcję integracyjną, edukacyjną czy opiekuńczą.
Partie socjalistyczne zwracały się do konkretnej grupy społecznej – klasy robotniczej,
opierając się na jasno sprecyzowanej ideologii.
Partia masowa – partia znajduje się bliżej społeczeństwa. Stanowi narzędzie, za pomocą
którego społeczeństwo oddziałuje na państwo.
Jednym z ważnych sposobów zapewniania łączności i związku między partią a jej
zwolennikami była partyjna prasa.
Duverger dostrzega ewolucję od partii kadrowej do masowej – elementem różnicującym obie
partie jest struktura oraz funkcje wobec członków i wyborców.
Partia wyborcza
Autor – Otto Kirchheimer, powstała w latach 60.
Partie masowe zaczęły przekształcać się w nowy model zwany przez Kirchheimera catch all
people’s party (partia wyborcza).
Partia wyborcza (catch all) – rezygnacja z dążenia do zmonopolizowania reprezentacji
interesów jednej grupy społecznej, poszukiwanie zwolenników w możliwie najszerszych
kręgach społeczeństwa, formułowanie programu korzystnego dla największej liczby
wyborców.
Partia wyborcza nie dążyła do zbudowania szerokiej bazy członkowskiej, podstawą jej
funkcjonowania stali się wyborcy.
W przeciwieństwie do partii masowej członkowie nie liczyli się już tak bardzo, nie starano się
wchłaniać dużej liczby członków, rezygnowano z pomocy członków przy kampaniach
wyborczych, członkowie przestali być głównymi fundatorami partii – rolę tę przejęły grupy
interesu.
Wzrosło znaczenie elity przywódczej
Programy partii wyborczych były bardziej ogólne, mniej wyraźne ideowo. Doszło do
rywalizacji partii, która pierwsza była w stanie podjąć się ważnej kwestii społecznej.
Podsumowując:
Partia wyborcza to ugrupowanie apelujące do jak najszerszych kręgów społecznych,
formułujące ogólne, pozbawione akcentów ideologicznych i kontrowersji programy, które
mają przyciągnąć wyborców. W pracy organizacyjnej opiera się na profesjonalnych elitach,
finansowanie partii powierzając grupom interesu i subwencjom państwowym.
Zmianie uległa tradycyjna lojalność, przez co możliwe jest poszukiwanie wyborców spoza
określonej grupy społecznej. Wyborcy zaczęli doszukiwać się oferty politycznej, która
odpowiadałaby ich zainteresowaniom, ponieważ osłabiły się więzi z jedną określoną partią
przechodzącą w danej rodzinie z pokolenia na pokolenie.
Rozluźnieniu uległy ścisłe związki partii i społeczeństwa, partie odgrywały rolę pośrednika
między nimi. Partia jest reprezentacją społeczeństwa wobec państwa i zarazem jego
rzecznikiem interesów państwa i jego funkcjonariuszy wobec społeczeństwa.
Partia kartel
Autorzy – Peter Mair & Richard S. Katz.
Głównym założeniem – związek partii i państwa.
Wzrasta osłabienie związków partii i społeczeństwa, wzmacnia się związek między partiami a
instytucjami państwa. Opiera się to na wykorzystaniu przez partie zasobów państwa, a
zwłaszcza zasobów finansowych i dostępu do mediów.
Wszystkie znaczące partie można określić jako liczące się w strukturach decyzyjnych
państwa, coraz mniej partii jest na stałe wykluczonych z procesu tworzenia rządów.
Model kartelu – partie nie konkurują ze sobą o przetrwanie, mogą jednocześnie czerpać z
dostępnych zasobów państwa. Wzajemne przeniknięcie się struktur państwa i partii oraz
powstanie zespołu partii.
Ważny element – wzorzec konkurencji wyborczej. Partie ograniczają konkurencję w
przeciwieństwie do modelu catch all, gdzie gra toczyła się o zdobycie jak największej liczby wyborców ze wszystkich możliwych grup społecznych.
Znaczenie członków partii nie maleje, członkowie zyskują więcej praw czy też kanałów
wpływu w partii niż kiedyś (wpływ na wybór władz partyjnych).
Ewolucja modelu a funkcje partii politycznych
Podobne cechy do modelu kartelu mają: profesjonalna partia szkieletowa, partia medialna,
partia minimalna.
Kartel odnosi się do współpracy między partiami, mniej wyraźnie eksponuje relacje między
przywódcami a zwolennikami.
Porównanie cech partii masowej i catch all obrazuje zmiany, jakie zaszły w funkcjach,
pełnionych przez partie oraz w systemie politycznym.
Zmiany funkcji partii:
*Funkcja określania celów – formułowanie ideologii i programu odchodzenie od ideologii
i zwiększenie pragmatyzmu.
*Funkcja artykulacji i integracji interesów zmiana na odnoszenie się przez wszystkie
ugrupowania do tych samych kwestii, poruszane są podobne problemy. Brak ‘tematów
zastrzeżonych’.
*Funkcja socjalizacyjna i mobilizacyjna ograniczenie do minimum roli członków,
ograniczenie roli kontaktów bezpośrednich w pracy partyjnej.