anatomy wykład 10.01

jajniki

wąski rdzeń z tkanki łącznej, znajdują się w nim głównie naczynia krwionośne kora (na obwodzie, dobrze rozbudowana) z tkanki łącznej wiotkiej, zawieszone w niej pęcherzyki jajnikowe (najwięcej pęcherzyków pierwotnych)

najwięcej pęcherzyków jajnikowych (pierwotnych) znajduje się w jajnikach płodu, z biegiem lat, gdy rozpoczynają się przemiany pęcherzyków pierwotnych, ich ilość zmniejsza się

pęcherzyki pierwotne (oogonie)  pęcherzyki pierwszorzędowe (primary; wzrastające)

 pęcherzyki drugorzędowe (secondary; dojrzewające; zwierają już haploidalną liczbę chromosomów)  pęcherzyki dojrzałe (Graafa; mają około 10mm; wystają ponad poziom błony białawej, przez co jest ona w jego miejscu uwypuklona; przy wykonywaniu USG

jajników może wyglądać jak torbiel jajnikowe)

w pęcherzyku Graafa występuje wzgórek jajonośny, na szczycie którego znajduje się komórka jajowa; pęcherzyk Graafa pęka mniej więcej w 13-14 dniu cyklu miesiączkowego z przerwaniem błony białawej i nabłonka płciowego; jajo wypada do jamy otrzewnej, gdzie wychwytywane jest przez strzępki jajowodu, dalej transportowane jest w obrębie jajowodu

w miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa powstaje ciałko czerwone (wypełnia się krwią), następnie przechodzi ono w ciałko żółte (produkuje progesteron – hormon wspomagający rozwój i zagnieżdżenie się zarodka)

jeżeli komórka jajowa nie ulegnie zapłodnieniu, ciałko żółte po 2 tygodniach przekształca się w ciałko białawe (blizna po ciałku żółtym)

jeżeli powstaje zygota, ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe; rozrasta się intensywnie do 12 tygodnia, po czym powoli (do końca ciąży) zanika; produkcja po 12

tygodniu progesteronu odbywa się w łożysku

w pęcherzykach dojrzewających możemy wyróżnić 2 warstwy w obrębie osłonki tego pęcherzyka:

 zewnętrzna – błona łącznotkankowa włóknista

 wewnętrzna zawiera komórki gruczołowe (produkują 3 zasadnicze żeńskie hormony płciowe z grupy estrogenów: estradiol, estron i estriol)

jajowód (follopian tubes, uterine tubes)

długość 10-20cm

1

części:

 lejek (infundibulum), zakończony strzępkami

 bańka (ampulla), 2/3 długości jajowodu, zwęża się w kierunku macicy

 cieśń (isthmus), wchodzi do jamy macicy

 intramular part, w ścianie macicy

 otwór zewnętrzny (abdominal ostium; brzuszny)

 otwór wewnętrzny (uterine ostium; maciczny)

ściana jajowodów składa się z 3 warstw:

 otrzewna – błona surowicza

 błona mięśniowa – umożliwia ruchy perystaltyczne w kierunku macicy

 błona wewnętrzna (śluzowa) – tworzy podłużne fałdy (całe światło jajowodu jest nimi wypakowane)

do jajowodu często dostają się bakterie powodujące zapalenia jajowodu, zapalenia jajników lub zapalenia przydatków;

na skutek zapalania jajowód może stać się niedrożny, gdyż światło zostaje zarośnięte; w wyniku tego może dojść do ciąży jajowodowej (może się tam rozwijać 2-3 tygodnie, po czym jajowód pęka lub zygota może zostać wydalona do jamy otrzewnej, gdzie obumiera) macica

części:

 trzon (body), zawiera jamę macicy; część trzonu powyżej ujść jajowodów to dno macicy

 szyjka (cervix), zawiera kanał szyjki – jest rozszerzony w części środkowej, zwiera fałdy pierzaste, które tworzą tzw. drzewo życia

 na granicy między trzonem, a szyjką cieśń – na wysokości ujścia wewnętrznego kanału szyjki (internal os)

warstwy trzonu macicy:

 otrzewna (omacicze; perymetrium)

 warstwa mięśniowa (myometrium)

 błona śluzowa (endometrium)

położenie macicy:

 przodozgięcie (oś trzonu macicy z osią szyjki tworzy z przodu kąt mniejszy od 180°)

 przodopochylenie (oś całej macicy z osią pochwy tworzy z przodu kąt mniejszy od 180°)

powierzchnia macicy:

 pęcherzowa (przednia)

 jelitowa (tylna)

2

więzadła macicy:

 więzadło szerokie macicy – jego blaszki schodzą z jajowodów w kierunku ścian bocznych miednicy mniejszej

 więzadła obłe – odchodzą od rogów macicy (na granicy między trzonem, a dnem macicy); podążają w kierunku kanału pachwinowego, wchodzą przez pierścień pachwinowy głęboki, przechodzą przez kanał pachwinowy i kończą się z przodu w wargach sromowych większych; uważamy, że więzadła obłe pociągają macicę do przodu, dzięki czemu występuje przodozgięcie i przodopochylenie; u nie

wszystkich kobiet występują (nie ma wtedy przodozgięcia i przodopochylenia; macica jest wtedy wyprostowana lub występuje tyłozgięcie)

ovarian gubernaculum – pociąga więzadło obłe w kierunku warg sromowych większych w czasie rozwoju płodowego

macica może być położona wyżej lub niżej (może wystąpić wtedy wypadanie narządów płciowych)

ciąża pozamaciczna (1 na 250 ciąż)

jeżeli taka ciąża pęka, krew będzie gromadzić się w najniższym punkcie jamy otrzewnej (jama Douglasa) – wykonuje się wtedy w tym miejscu punkcję (nakłuwa się tylne sklepienie pochwy)

by sprawdzić, czy jajowody są drożne, do macicy wstrzykuje się środek kontrastowy, którego obecność w jamie otrzewnej oznacza, że jajowody są drożne

unaczynienie narządów płciowych żeńskich:

 tętnica jajnikowa (dochodzi do jajnika przez więzadło wieszadłowe), odchodzi od aorty brzusznej nieco poniżej tętnicy nerkowej, krzyżuje moczowód od przodu; unaczynia jajniki i jajowód

 tętnica maciczna od tętnicy biodrowej wewnętrznej

w późniejszym wieku (menopauza) zazwyczaj upośledzone zostaje jedno ze źródeł

przedsionek pochwy – unaczynienie ze strony tętnicy sromowej wewnętrznej unerwienie współczulne narządów płciowych wewnętrznych:

 jajniki przez włókna odchodzące od części piersiowej pnia współczulnego (Th10 –

Th12) – nerw trzewny mniejszy i nerw trzewny najniższy

 pozostałe przez włókna tworzące nerwy trzewne lędźwiowe (L1-L2) odchodzące od splotu podbrzusznego

unerwienie przywspółczulne narządów płciowych od nerwów trzewnych miednicznych (biorą początek w części krzyżowej rdzenia kręgowego S2-S4)

3

przy braku ciąży, macica nie wychodzi ponad spojenie łonowe; w przypadku ciąży może dochodzić aż do wyrostka mieczykowatego; pełne obkurczenie macicy do rozmiarów sprzed porodu po 9-10 dniach

95% ciąż – noworodek z głową do dołu

pochwa

zagłębienia wchodzące powyżej części pochwowej szyjki, tworzą sklepienia (przednie, tylne i dwa boczne)

w pochwie wyróżniamy słupy marszczek przednie i tylne

narządy płciowe żeńskie zewnętrzne: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, błona dziewicza

narządy płciowe męskie

wewnętrzne:

 jądra

 najądrza

 nasieniowody

 pęcherzyki nasienne

 gruczoł krokowy

 gruczoły opuszkowo-cewkowe Coopera

zewnętrzne:

 prącie

 moszna

jądra

jądra określają pierwszorzędowe cechy płciowe; produkują plemniki i testosteron bieguny jądra:

 górny

 dolny

brzegi jądra:

 przedni

 górny

4

powierzchnie jądra:

 boczna

 przyśrodkowa

jądro pokryte jest błoną białawą, unaczynione przez tętnicę jądrową (odchodzi od aorty tuż poniżej odejścia tętnic nerkowych; krzyżuje moczowód od przodu);

naczynia żylne tworzą splot wiciowaty

krew żylna z jądra prawego uchodzi do żyły głównej dolnej, natomiast z lewego do żyły nerkowej lewej

krew żylna z jądra lewego ma gorszy odpływ krwi (w związku z czym w splocie wiciowatym zalega więcej krwi, przez co lewe jądro zazwyczaj jest położone niżej) błona biaława otacza jądro, w przeciwieństwie do tej występującej na jajniku ma możliwość wnikania do jego wnętrza – dzieli zawartość jądra na przegródki, które oddzielają miąższ jądra na płaciki jądra, które mają kształt piramid, których podstawy skierowane są do brzegu przedniego, a wierzchołki do brzegu tylnego jądra, gdzie wyróżnia się śródjądrze

płaciki jądra (w liczbie 200-300) zawierają kanaliki (cewki) nasienne kręte (1-3 szt. w każdym płaciku), bardzo poskręcane (dł. 30-150cm); w kierunku szczytu płacików kanaliki nasienne kręte łączą się i tworzą kanaliki nasienne proste (te łącząc się tworzą sieć jądra znajdującą się w śródjądrzu);

kanaliki nasienne proste łącząc się tworzą przewodziki wyprowadzające jądra (ok. 12

szt.) dochodzące do najądrza i łączące się z przewodem najądrza

najądrze zbudowane z 1 przewodu (bardzo poskręcanego)

plemnik: główka z akrosomem; dojrzewają w obrębie nasieniowodu, skąd wydalane są w kierunku cewki moczowej

w 1 ml spermy 100 mln plemników

obecnie uważamy, że do zapłodnienia wystarczy kilka mln plemników

poniżej 20 mln oligospermia

moszna

 skóra

 błona kurczliwa (zawiera włókna kurczliwe, przez co moszna może się unosić lub obniżać)

 osłonki pochwowe jądra: przednia i ścienna (pozostałości otrzewnej – jądra, zstępując z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy, pociągają za sobą otrzewną)

– tworzą wyrostek pochwowy (powinien być zamknięty)

 powięź nasienna zewnętrzna i wewnętrzna

5

nasieniowód

przewód najądrza przechodzi w nasieniowód, który w obrębie powrózka nasiennego kieruje się do miednicy mniejszej ku tyłowi od pęcherza moczowego, gdzie łączy się z przewodami wydalającymi pęcherzyków nasiennych

powrózek nasienny:

 nasieniowód

 tętnica jądrowa

 żyły jądrowe

 naczynia chłonne

 nerwy autonomiczne

 pozostałości otrzewnej

 tętnica mięśnia dźwigacza jądra

 tętnica nasieniowodu

 gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego

części nasieniowodu:

 mosznowa

 pachwinowa

 miedniczna – łączy się z przewodami wydalającymi pęcherzyków nasiennych nasieniowód oraz tętnica nasieniowodu krzyżują moczowód od przodu

bańka nasieniowodu łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego; tworzy przewód wytryskowy (prawy i lewy), który uchodzi do światła cewki moczowej do jej części sterczowej

wydzielina prostaty tworzy nasienie (jego przewody wyprowadzające uchodzą samodzielnie do cewki moczowej)

gruczoły opuszkowo-cewkowe Coopera (położone poniżej gruczołu krokowego) wytwarzają śluz

prącie: dwa ciała jamiste i jedno gąbczaste

części cewki moczowej:

 śródścienna (biegnąca w ścianie pęcherza moczowego)

 sterczowa (przebiegająca przez gruczoł krokowy)

 błoniasta (przechodzi przez przeponę moczowo-płciową)

 gąbczasta (przechodzi przez ciało gąbczaste prącia)

6

gruczoł krokowy

 płaty prawy

 płat lewy

 część środkowa

o płat przedni (do przodu od cewki moczowej)

o płat środkowy (pomiędzy cewką moczową, a przewodem

wytryskowym)

o płat tylny (do tyłu od przewodu wytryskowego i cewki moczowej)

trudności z oddaniem moczu wiążą się z przerostem płata środkowego części środkowej uważamy, że rak rozwija się zazwyczaj w obrębie płata tylnego (staje się twardy, a jego powierzchnia nierówna)

unerwienie narządów płciowych męskich:

 uważamy, że jądro i najądrze unerwione są ze strony nerwów trzewnych odcinka piersiowego (Th10-Th12) – nerwy trzewne mniejsze i nerwy trzewne najniższe

 pozostałe narządy płciowe wewnętrzne posiadają unerwienie współczulne z nerwów trzewnych lędźwiowych i krzyżowych, natomiast przywspółczulne ze strony nerwów trzewnych miednicznych (S2-S4)

unaczynienie żylne jamy brzusznej

początek żyły głównej dolnej nieco niżej, niż rozdwojenia aorty

dopływy żyły głównej dolnej:

1. żyły przeponowe dolne

2. wątrobowe

3. lędźwiowe

4. nerkowe

5. nadnerczowa prawa (lewa uchodzi do nerkowej lewej)

6. jądrowa prawa/jajnikowa prawa (lewe uchodzą do nerkowej lewej)

żyła wrotna powstaje z żyły krezkowej górnej, żyły śledzionowej i żyły krezkowej dolnej (ta ostatnia najczęściej uchodzi do żyły śledzionowej lub krezkowej górnej lub rzadko do połączenia krezkowej górnej i śledzionowej)

7

do pnia żyły wrotnej uchodzą żyły:

1. żołądkowa lewa

2. żołądkowa prawa

3. przedodźwiernikowa (przyśrodkowo za nią odźwiernik)

4. trzustkowo-dwunastnicza górna tylna

5. pęcherzykowa

6. pępkowa – pozostaje drożny jej odcinek łączący się z lewą gałęzią żyły wrotnej, do którego uchodzą żyły przypępkowe (rozmieszczone wokół pępka)

zespolenia między żyłami głównymi:

1. zespolenie żyły lędźwiowej wstępującej z żyłą biodrową wspólną (przez żyłę biodrowo-lędźwiową) i nieparzystą

2. zespolenie żyły nabrzusznej górnej (do żyły piersiowej wewnętrznej, następnie podobojczykowej) i żyły nabrzusznej dolnej (do żyły biodrowej zewnętrznej) 3. zespolenie żyły nabrzusznej powierzchownej (łączy się z żyłą odpiszczelową) z żyłą piersiową boczną (do żyły pachowej)

4. zespolenia żyły okalającej biodro powierzchownej z żyłą piersiowo-nabrzuszną (do żyły pachowej)

5. zespolenia żył kanału kręgowego

zespolenia między żyłą wrotną z żyłami głównymi:

1. zespolenia przełykowe; przy nadciśnieniu w żyle wrotnej tworzą się żylaki przełyku (najczęstsza przyczyna śmierci ludzi z marskością wątroby)

2. zespolenia odbytnicze (do krezkowej dolnej, sromowej wewnętrznej lub biodrowej wewnętrznej); z górnych 2/3 odbytnicy krew uchodzi żyłą odbytniczą górną do żyły krezkowej dolnej; z 1/3 dolnej żyłami odbytniczą dolną i środkową (do żyły sromowej wewnętrznej i biodrowej wewnętrznej)

3. zespolenia pępkowe (zespolenia pozaotrzewnowe wzdłuż jelit)

4. zespolenia zaotrzewnowe

nadciśnienie wrotne manifestuje się występowaniem żylakami przełyku, żylakami odbytu i głową meduzy

2/3 prawe okrężnicy poprzecznej – granica unerwienia przywspółczulnego z nerwu błędnego; dalsza część jelita grubego unerwiona jest z nerwu trzewnego miednicznego 8