CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE
I. Czynniki szkodliwe i uciążliwe wy stępuj ą podczas:
• stosowania szkodliwych dla człowieka surowców, produktów, materiałów stosowanych w procesach technologicznych, maszyn i urządzeń stwarzających zagrożenie czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
• niewłaściwego transportu surowców, wyrobów odpadów produkcyjnych powodujących zagrożenie,
• stosowania nieodpowiednich powierzchni budynków, niestosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników,
• niewłaściwe opakowania, niewłaściwe magazynowanie.
Występowanie tych czynników oddziaływujących szkodliwie na organizm ludzki prowadzi do zmniejszenia wydajności pracy, a przy wieloletnim narażeniu do choroby zawodowej. Należy podejmować działania mające na celu eliminację lub ograniczenie działania na organizm pracowników oraz stosować skuteczne działania profilaktyczne.
CZYNNIKI FIZYCZNE:
1. Hałas
a/ hałas ustalony słyszalny 16 Hz - 16000 Hz
i nieustalony - dźwięki złożone o różnej częstotliwości, niepożądany w danych warunkach i przez daną osobę,
b/ hałas infradźwiękowy, niesłyszany 2 Hz - 50 Hz,
ultradźwiękowy 10000 Hz - 100000 Hz.
2. Wibracja ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne, 3. Mikroklimat - środowisko termiczne - warunki cieplne miejsca pracy mają wpływ na zdrowie, samopoczucie, wydajność i BHP.
• temperatura,
• wilgotność względna,
• prędkość ruchu powietrza,
• promieniowanie
cieplne,
• mikroklimat
gorący i zimny - nie przekracza + 1 0° C,
• utrata
ciepła czynna (pocenie) i bierna.
4. Promieniowanie optyczne (360 - 830 mm): widzialne, podczerwone i ultrafioletowe.
5. Złe oświetlenie - zmęczenie oczu, zmiany układu nerwowego, bóle głowy, łzawienie, zaczerwienie spojówek, powiek, zmniejszenie ostrości widzenia.
6. Promieniowanie jonizujące.
7. Promieniowanie laserowe.
8. Pole elektromagnetyczne.
9. Pole elektrostatyczne.
10.Pyły przemysłowe.
HAŁAS
1) Hałas-źródła:
a/ mechaniczne - maszyny, urządzenia,
b/ technologiczne - kruszenie, łamanie materiału, zmiana spójności materiału, c/ aerodynamiczne - np. ruch gazów i cieczy w rurociągach, wentylatorach.
2) Szkodliwość lub uciążliwość hałasu zależy od:
a/ natężenia,
b/ poziomu ekspozycji,
c/ rodzaju źródeł,
d/ relacji między człowiekiem a źródłem hałasu.
3) Hałas ustalony - zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż 5 dB, Nieustalony - zmienia się więcej niż 5 dB,
Impulsowy - l zdarzenie dźwiękowe lub wiele. Każdy w czasie trwania krótszym niż l sekunda.
4) Dopuszczalne wartości hałasu:
• 8 godzin - 85 dB,
• tydzień przy 85 dB,
• maksymalny poziom dźwięku A 115 dB (maksymalna wartość skuteczna),
• szczytowy poziom dźwięku C 135 dB (maksymalna wartość chwilowa). Pracownicy przy przekroczeniu tej wartości powinni stosować ochronniki słuchu.
5) Źródłami hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy są sprężarki, silniki wysokoprężne, urządzenia klimatyzacyjne, wentylacyjne, piece elektryczne, środki transportu.
Cechą charakterystyczną infradźwięków jest znaczna długość ich fali od 17 m do wielu km, rozchodzą się na duże odległości.
Zgrzewarki, płuczki ultradźwiękowe, aparaty stosowane w lecznictwie, wysokoobrotowe urządzenia.
Zaburzenia czynnościowe wielu narządów, szczególnie układu nerwowego, zapalenia wielonerwowe, niskie ciśnienie tętnicze, zaburzenia wydzielania hormonów.
6) Zapobieganie hałasu:
• właściwa technologia,
• automatyzacja procesów produkcyjnych,
• wymiana maszyn i urządzeń,
• właściwy stan techniczny maszyn i urządzeń,
• izolacja akustyczna stanowiska pracy,
• obudowa
źródeł hałasu,
• stosowanie ochron osobistych słuchu,
• badania lekarskie w tym laryngologiczne i audiometryczne.
WIBRACJA
1) Wibracja - drgania mechaniczne w maszynach i urządzeniach oddziaływają na organizm pracownika w miejscu styczności tkanek ze źródłem drgań, wpływ na układ nerwowy i na cały organizm.
2) Drgania mechaniczne powstają na skutek:
a/ konstrukcji maszyn (korbowo-wodzikowe, krzywkowe, wibratory), b/ technologiczne - niedokładności montażowe, luzy na łożyskach, c/ eksploatacyjne - zużycie maszyn, luzy, niewłaściwe smarowanie.
2) Drgania - ogólne działanie: przenoszone na korpus ciała przez nogi, miednicę, plecy, boki, oddziały wuj ą poprzez podłoże lub siedzenia pojazdów.
3) Drgania o działaniu miejscowym - na korpus ciała przez ręce (maszyny, narzędzia - wiertarki, szlifierki, młoty pneumatyczne itp.).
4) Wibracja oddziały wuj e na organizm prowadząc do zmian chorobowych zwanych zespołem wibracyjnym.
a/ dot. układu krążenia krwi - uszkodzenie naczyń, skurcz naczyń, obniżenie temperatury skóry rąk.
b/ układu kostno-stawowego - zmiany zwyrodnieniowe stawów nadgarstka, łokciowych, kręgosłupa, c/ układu nerwowego - zaburzenia czucia, zmniejszenie wrażliwości, bóle rąk i nóg, uszkodzenie nerwów obwodowych, zmiany w mózgu,
d/ zaburzenia ogólne - osłabienie, zawrót głowy, bezsenność.
Promieniowanie optyczne długość fali 780 nm do l mm bliska, średnia, daleka podczerwień.
1) Źródła:
a/ gorące stanowiska pracy (huty, kuźnie, huty szkła), temperatura 1600°C, b/ piece martenowskie 1600°C,
c/ odlewnie stopów metali kolorowych 1200°C,
d/ odlewnie stopów metali lekkich 700°C.
2) Skutki:
a/ udar cieplny,
b/ stres cieplny (zapaść serca),
c/ oparzenia,
d/ choroby oczu (zaćma, zapalenie),
e/ choroby skóry do raka skóry włącznie.
PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE UV
promieniowanie optyczne, długość fali od 100 nm do 400 nm,
bliski (315-400 nm), średni (280-315 nm), daleki (100-280 nm) nadfiolet.
1) Działania korzystne - pomoc w wytwarzaniu witaminy D.
2) Działanie niekorzystne:
a/ na skórę - kolor szary skóry, rumień,
b/ na oczy - zapalenie spojówek, rogówki, uczucie piasku.
3) Źródła: prace spawalnicze z użyciem łuku elektrycznego.
5) Zapobieganie: środki ochrony osobistej osłaniające oczy, uszy, szyję, rękawice.
PYŁY PRZEMYSŁOWE
kruszenie, mielenie, przecieranie, transport, szlifowanie, polerowanie itp.
1) Szkodliwość zależy od:
a/ rodzaju pyłu,
b/ wielkości cząstek,
c/ stężenia,
d/ czasu ekspozycji,
e/ kształtu,
f/ rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych
a/ pylicotwórcze:
• kalogenowe - pyły o działaniu zwłókniającym tkanki płuc (płyn azbestu, SiO2, Al)
• niekalogenowe - o działaniu nieuszkadzającym pęcherzyki płucne, b/ drażniące - oczy, błony śluzowe górnych dróg oddechowych, c/ alergiczne - pyły organiczne: len, wełna, drewno, pyłki kwiatowe, d/ toksyczne - pyły metali ciężkich: Pb, Cu, Zn, Mn, Ni,
a/ rakotwórcze: azbest, pył drzewny buku i dębu.
3) Normy dla stężenia pyłów:
a/ Pyły zawierające SiO2 > 50%
• pył całkowity - 2 mg/m3,
• pył respirabilny - 0,3 mg/m3
b/ Pyły zawierające od 2% do 50% SiO2
• pył całkowity - 4 mg/m3,
• pył respirabilny - l ,0 mg/m3
c/ Pyły zawierające azbest - 1,0 mg/m3 - działanie rakotwórcze.
4) Ochrona przed pyłami:
a/ zmiana procesu technologicznego,
b/ hermetyzacja procesów,
c/ urządzenia odpylające,
d/ stosowanie urządzeń wentylacyjnych,
e/ ochrona osobista dobrana do stanowiska pracy.
CZYNNIKI CHEMICZNE SZKODLIWE - występują w powietrzu na stanowiskach pracy.
1. Substancje toksyczne - związki chemiczne o różnej toksyczności zależna od stopnia powinowactwa związku do tkanek i narządów i od sposobu działania na organizm.
Zostały określone: NDS,
NDStężenie Chwilowe,
NDS Progowe
Działanie:
a/ niezależne (różne substancje o różnym działaniu),
b/ sumowanie,
c/ synergizm (wspomagany przez np. alkohol, rozpuszczalniki), d/ antagonizm (osłabienie toksyczności).
2. Substancje drażniące - są to przeważnie związki chemiczne gazowe.
Drażnią: błony śluzowe i skórę - amoniak, chlor, tlenki azotu, kleje, rozpuszczalniki.
3. Substancje uczulające - związki chemiczne wywołujące alergie.
Alergeny kontaktowe - stany zapalne skóry, rumień, wypryski w miejscu kontaktu.
związki Cr, Ni, Co, formalina, fenol, rezorcyna oraz substancje drażniące.
4. Substancje rakotwórcze - o udowodnionym działaniu rakotwórczym (R).
Związki chemiczne As, Cr, Ni, benzen, benzydyna, 2-neftyloamina, chlorek winylu.
5. Substancje mutogenne - powodują zmiany w genach przekazanych na następne pokolenia.
a/ formalina, benzen, barwniki azowe, pochodne puryny, HNO3
b/ leki stosowane przez kobiety ciężarne.
6. Substancje upośledzające funkcje rozrodcze.
ZWIĄZKI CHEMICZNE mogą:
a/ wchłaniać się przez drogi oddechowe, b/ przenikać przez skórę, c/ wchłaniać się przez przewód pokarmowy (do żołądka przez usta, brudne ręce, picie, palenie -
zaniedbania higieniczne).
NDS i inne podane są w wykazie związki chemiczne szkodliwe dla zdrowia.
CZYNNIKI BIOLOGICZNE.
żywe organizmy - wirusy, bakterie, grzyby, riketsje, mykoplazmy, pierwotniaki, pasożyty.
1. Wirusy - rosną i rozmnażają się wewnątrz zakażonej komórki uszkadzając Najczęściej rozprzestrzeniaj ą się drogą:
a/ kropelkową (kichanie, kaszel),
b/ drogą pokarmową WZW typ A - choroby brudnych rąk,
c/ drogą pozajelitową- zakażone igły, strzykawki, narzędzia, przetaczanie krwi zakażonej wirusami (WZW B, AIDS),
d/ drogą płciową- choroby weneryczne, AIDS,
e/ przenoszone przez owady - kleszcze, komary.
2. Bakterie:
a/ l komórkowe - rozmnażają się przez podział, Gram +, Gram -; b/ przetrwalnikowe,
d/ wytwarzające toksyny,
wywołują zatrucia pokarmowe.
3. Grzyby - grzybice uogólnione i miejscowe na skórze, błonach śluzowych. Częste zakażenie Candidfe, albicans.
Są również grzybice płuc i ośrodkowego układu nerwowego (Cryptococcus neoformans).
4. Riketsje - drobnoustroje bakteriopochodne, pośrednie między bakteriami i wirusami.
Przenosząje: wszy, pchły, kleszcze np. dur plamisty, gorączka Q, gorączka Gór Skalistych, 5. Pasożyty - choroby brudnych rąk,
Zakażenia inwazyjne (owsica, glistnica, tasiemczyca i włośnica).
6. Pierwotniaki - l-komórkowe organizmy zwierzęce wywołujące choroby takie jak: toksoplazmoza, lamblioza.
Środowisko pracy w laboratoriach mikrobiologicznych stwarza ryzyko zawodowe -
wtargnięcie zarazków do organizmu człowieka.
Czynniki biologiczne mogą być przyczyną chorób zawodowych.
1. Choroby zakaźne i inwazyjne:
a/ bruceloza (hodowcy, służby medyczne i weterynaryjne),
b/ leptospiroza (pracownicy przemysłu mięsnego, hodowcy zwierząt), c/ WZW (personel medyczny - szpitale, laboratoria) zakażenie głównie wirusem typu B.
2. Choroby uczuleniowe - alergeny pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
a/ są to pyły: mąki, otręby, pasze, zarodniki grzybów, pleśnie, drożdże, pyłki kwiatów i drzew (alergeny zawarte np. w truskawkach i poziomkach).
b/ alergeny zwierzęce - sierść, łupież zwierząt, insekty.