laboratorium przemysłowe
dr inż. Paweł Satora
Katedra Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Technicznej
Akademia Rolnicza w Krakowie
Toksyna botulinowa
przyjaciel czy wróg?
Streszczenie Summary
Botulina (jad kiełbasiany) jest niezwykle groz
ną neurotoksyną, Botulinum toxins are one of the most poisonous poisons, and
wytwarzaną przez beztlenowe bakterie Clostridium botulinum. are produced by anaerobic bacteria Clostridium botulinum. They
Blokując uwalnianie neurotransmitera acetylocholiny w komórkach inhibit the release of neurotransmitter acetylocholine at the
nerwowych, powoduje porażenie skurczu mięśni. Jad kiełbasiany neuromuscular junction and block muscle contraction. Botulinum
typu A ze względu na swoje działanie uważany jest za niezwykle toxin type A, with regard to its activity, is considered to be a very
niebezpieczną broń biologiczną. Równocześnie w małych dawkach, dangerous biological weapon. However in small doses, it is an
jako jedyna toksyna, znajduje zastosowanie jako skuteczny lek prze- effective treatment for a variety of dermatological and neurologi-
ciwko różnym schorzeniom dermatologicznym i neurologicznym. cal disorders.
Słowa kluczowe Key words
toksyna botulinowa, Clostridium botulinum, Botox, botulizm botulinum toxin, Clostridium botulinum, Botox, botulism
Toksyna botulinowa (botulina, jad kiełbasiany) zarejestrowany przez historyków przypadek ich typów: A, B, E, F i G  które powodują
jest jedną z najbardziej trujących znanych botulizmu, tzw. epidemii  zatrutych kiełbas , chorobę u ludzi oraz C i D  chorobotwór-
ludzkości substancji. Jeden gram krystalicznej miał miejsce w 1793 roku w Wilbad Wurt- czych dla różnych gatunków zwierząt. Typy
toksyny, równomiernie rozproszony w po- tembergii (Niemcy) i wywołał 13 przypadków botuliny rozróżniane są również między sobą
staci aerozolu w dużym skupisku ludności, zachorowań (w tym 6 śmiertelnych). Stwier- na podstawie aktywności proteolitycznej.
może zabić ponad milion osób. Przerażający dzono, że choroba spowodowana została Typy A i G wykazują zdolność do proteolizy,
fenomen toksyny botulinowej związany jest spożyciem krwistych kiełbas (świńskie jelita podobnie jak niektóre toksyny typu B i F,
z faktem, że jest ona enzymem, cynkową wypełnione krwią i innymi składnikami), któ- natomiast typ E oraz część B i F nie wyka-
proteinazą, która rozszczepia jedno lub wię- rych proces produkcji polegał na łagodnym zują aktywności enzymatycznej (Tabela 1).
cej białek fuzyjnych, pod wpływem których gotowaniu, wędzeniu dymem, a następnie Dodatkowo toksyna typu G, aby uzyskać
pęcherzyki nerwowe uwalniają acetylocholinę przetrzymywaniu w temperaturze pokojowej. pełną aktywność musi ulec przekształceniu
do połączeń nerwowo-mięśniowych. Pomimo W latach 1820-22 Justinius Kerner badał 230 pod wpływem trypsyny. Wszystkie toksyno-
że toksyna botulinowa jest nadal uważana za przypadków choroby  zatrutych kiełbas twórcze kultury C. botulinum podzielono
niezwykle groz
ną broń biologiczną, stała się w Wurttembergii i zauważył, że produkt nie na cztery grupy, wśród których I obejmuje
pierwszą biologiczną trucizną, która została staje się trujący, jeżeli w osłonce pozostawia szczepy proteolityczne, II  nieproteolitycz-
dopuszczona do stosowania w terapii szeregu się trochę powietrza. Przełom w rozpozna- ne, a IV serologiczne typu G. Na grupę III
zaburzeń neurologicznych i dermatologicz- niu czynnika powodującego chorobę miał składają się szczepy typu C i D.
nych. W Stanach Zjednoczonych botuliny miejsce w 1896 roku, kiedy 24 członków Ciekawą kwestią jest zdolność do syntezy
typu A i B są obecnie wykorzystywane, m.in. klubu muzycznego w Ellezelles zatruło się toksyny botulinowej przez dwa inne gatunki
w leczeniu kręczu karku, zeza i kurczu powiek surową soloną szynką. Przypadek ten badany z rodzaju Clostridium. Toksyna typu F może
związanego z dystonią. Ich skuteczność stwier- był przez E.P.M. Van Ermengena z Uniwer- być wytwarzana przez bakterie Clostridium
dzono również w przypadku leczenia innych sytetu w Gandawie, który wyizolował ten baratii, a neurotoksyna antygenowo po-
schorzeń, takich jak migrenowy ból głowy, sam mikroorganizm zarówno z szynki, jak dobna (ale nie identyczna) do typu E jest
chroniczny ból pleców, udar, porażenie mó- i śliny chorych osób. Van Ermengen nazwał produkowana przez Clostridium butyricum.
zgowe, nadmierna potliwość, ślinotok i inne. wywołujący chorobę drobnoustrój Bacillus W drugim przypadku naukowcom udało
botulinus, od łacińskiej nazwy  kiełbasy  bo- się przenieść gen odpowiedzialny za syntezę
Historia botulizmu tulus. Obecnie przyjmuje się, że botulizm toksyny typu E z toksygennego szczepu
Typy toksyny botulinowej wywoływany jest przez niektóre szczepy C. butyricum na nie tworzący toksyny
Do najwcześniejszych doniesień dotyczących bakterii Clostridium botulinum, gram-dodat- szczep C. botylinum w wyniku transdukcji
obecności jadu kiełbasianego w żywności niej, beztlenowej laseczki przetrwalnikującej, z użyciem defektywnego bakteriofaga.
należy rozkaz cesarza Leona VI, jednego o sporach kształtu od owalnego do cylin- U obu szczepów gen toksyny typu E został
z macedońskich władców Bizancjum, rządzą- drycznego, umiejscowionych terminalnie do zlokalizowany na chromosomie. Należy
cego w latach 886-912 n.e., zabraniający spo- subterminalnie. przypuszczać, że zdolność do tworzenia
żywania krwistych kiełbas ze względu na ich Na podstawie badań serologicznych spe- botuliny przez C. baratii nabyta została
szkodliwość dla zdrowia. Natomiast pierwszy cyficzności toksyn, wyodrębniono siedem w wyniku podobnego mechanizmu.
Laboratorium | 5/2007
24
laboratorium przemysłowe
Charakterystyka tyczne żołądka, a w przypadku typu G mogą
i mechanizm działania być nawet aktywowane. Po wniknięciu do
toksyny botulinowej układu krwionośnego neurotoksyny dostają
Neurotoksyny tworzone są we wnętrzu mikro- się do obwodowego układu nerwowego, gdzie
organizmu, a uwalniają się podczas autolizy oddziałują na komórki nerwowe.
komórki. Produkowane są przez kultury ro- W przeciwieństwie do enterotoksyn gron-
snące w optymalnych warunkach środowiska, kowcowych i ciepłostabilnych toksyn innych
jednakże istnieją również doniesienia na temat patogenów pokarmowych, toksyny botulinowe
syntezy tych substancji przez drobnoustroje są termolabilne i ulegają zniszczeniu w wyniku
pozostające w spoczynku w postaci spor. Neu- podgrzewania w temperaturze 80�C przez
rotoksyny botulinowe są jednymi z najlepiej 10 minut, a w temperaturze wrzenia po kilka
przebadanych trucizn biologicznych. Przyjmuje minutach. Również duże stężenie soli powo-
się, że minimalna dawka śmiertelna dla myszy duje dezaktywację jadu kiełbasianego.
wynosi od 0,4 do 2,5 ng/kg podczas dożylnej
lub dootrzewnowej iniekcji, natomiast dla Opis kliniczny różnych
ludzi około 2 ng/kg masy ciała. Toksyna typu postaci botulizmu
A została oczyszczona jako pierwsza w roku U ludzi botulizm objawia się w postaci jednej
1946, dotychczas udało się również uzyskać z czterech form klinicznych: pokarmowej,
oczyszczone toksyny typu B, E i F. Geny od- przyrannej, dziecięcej (jelitowej) i rzadko
powiedzialne za syntezę toksyn A, B, E i F zlo-  zakaz
nej dorosłych. Miejsce tworzenia tok-
kalizowane są na chromosomie, podczas gdy syny jest odmienne u każdej z form, jednakże
dla typu G na plazmidzie. Botulina wytwarzana wszystkie objawiają się porażeniem wiotkim,
jest w postaci jednołańchuchowego polipepty- będącym wynikiem działania neurotoksycznego
du, który jest posttranslacyjnie rozcinany do botuliny.
dwóch podjednostek: cięższej o wadze 100 kDa Botulizm pokarmowy jest ostrym zatruciem
(łańcuch H) i lżejszej 50 kDa (łańcuch L), wywołanym przez spożycie toksyny C. botulinum.
połączonych mostkiem dwusiarczkowym. Czą- Objawy kliniczne obejmują zarówno oznaki, jak
steczka toksyny zawiera trzy domeny: wiążącą, i symptomy neurologiczne, takie jak rozmyte
translokującą oraz katalityczną. Domena wiążą- lub podwójne widzenie, trudności w połyka-
ca jest wykorzystywana jako immunogen, który niu (dysfagia), suchość w ustach i zwiotczenie
zapewnia ochronę przeciwko niskim dawkom mięśni obwodowych. Charakterystyczne dla
jadu kiełbasianego. botulizmu jest również rozpoczynające się
Uważa się, że poprzez łańcuch H neuro- od mięśni czaszki, symetryczne zstępujące
toksyna przyłącza się do specyficznego białka porażenie wiotkie. Następnie paraliż obejmuje
receptora komórki nerwowej  synaptogaminy, kończyny górne, mięśnie oddechowe a na koń-
w wyniku czego tworzy się endosom. W jego cu kończyny dolne. Pacjenci zwykle wymagają
wnętrzu następuje rozpad wiązania dwusiarcz- wspomagania oddechowego, które jest najczę-
kowego i uwolnienie łańcucha L poprzez kanał ściej potrzebne przez okres 2 do 8 tygodni.
jonowy do cytoplazmy komórki nerwowej. Symptomy kliniczne są zbliżone bez względu
A
ańcuch L toksyny botulinowej A zawiera na rodzaj spożytej toksyny, jednakże toksyna
w swoim składzie endopeptydazę cynkową, typu A najczęściej powoduje zgon pacjentów.
która rozkłada białko SNAP-25 synapsy Generalnie przyjmuje się, że botulizm pokar-
cholinergicznej, przez co zablokowaniu ulega mowy charakteryzuje się stopniem śmiertelności
uwalnianie neurotransmitera acetylocholiny w zakresie 5-10%. Okres rekonwalescencji może
z presynaptycznych zakończeń nerwowo-mię- trwać natomiast miesiącami.
śniowych. Toksyna typu A wykazuje większy Botulizm przyranny zwykle przedstawia się
efekt letalny w porównaniu do B i E. Stwier- w podobny sposób, jak botulizm pokarmowy.
dzono również, że typ B jest związany z dużo Mikroorganizm rozwija się jednakże w ranie,
niższą śmiertelnością niż typ A, a pacjent może gdzie wytwarza toksynę, która następnie
wyzdrowieć nawet, kiedy stosunkowo wysokie wchłaniana jest do układu krwionośnego. Zu-
stężenie neurotoksyny obecne jest we krwi. pełnie inaczej objawia się natomiast botulizm
Objawy zatrucia botuliną pojawiają się w wy- dziecięcy. W tym przypadku przetrwalniki
niku dostania się do organizmu toksyny, zarów- C. botulinum dostają się do organizmu niemow-
no drogą pozajelitową, jak i doustną. Cząsteczki laka wraz z pokarmem, a toksyna tworzona
neurotoksyny mogą być wchłaniane do układu jest w jelitach, przy braku obecności dobrze
krwionośnego poprzez błony śluzowe układu wykształconej mikroflory żołądkowo-jelitowej.
oddechowego, jak również poprzez nabłonek W związku z tym choroba ta ograniczona
ścian żołądka i jelit. Toksyny są w niewielkim jest jedynie do bardzo małych dzieci w wieku
stopniu inaktywowane przez enzymy proteoli- do jednego roku. Do wczesnych sygnałów
Laboratorium | 5/2007
25
25
laboratorium przemysłowe
botulizmu dziecięcego należą zaparcia, którym karmowego polega na wykazaniu obecności jad kiełbasiany. Botulina była pierwszą z kilku
towarzyszy brak ochoty do jedzenia, popada- toksyny botulinowej w osoczu krwi, stolcu, czynników testowanych przez ZSRR w strefie
nie w letarg, apatia, ptoza (opadanie powiek), treści żołądkowej, zakażonej żywności lub Aralsk-7 na Morzu Aralskim. Emerytowany na-
problemy z przełykaniem, osłabiony płacz komórek C. botulinum w treści żołądka lub ukowiec biorący udział w radzieckim programie
oraz brak napięcia mięśni określany mianem stolcu. Botulizm jelitowy jest stwierdzany broni biologicznej ujawnił, że Rosjanie próbo-
 zespołu wiotkiego dziecka . W niektórych na podstawie występowania C. botulinum wali również przeszczepić gen odpowiedzialny
przypadkach może pojawić się również lub toksyny w kale pacjenta, jednocześnie za produkcję toksyny botulinowej do innych
niewydolność oddechowa oraz zatrzymanie neurotoksyny rzadko są wykrywane w serum. bakterii. Po rozpadzie Związku Radzieckiego
oddechu. Botulizm dziecięcy może mieć Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku ze względu na problemy natury ekonomicznej
bardzo zróżnicowany przebieg, począwszy od botulizmu przyrannego. Rosja zaprzestała badań nad tą bronią.
łagodnej choroby po nagłą śmierć. Niektóre Począwszy od lat 90. rząd amerykański ob-
badania sugerują, że botulizm dziecięcy może Niebezpieczna broń winia cztery państwa tzw.  osi zła (Iran, Irak,
być odpowiedzialny za około 5% przypadków Pierwsze przypadki zastosowania botuliny Północna Korea i Syria) o produkcję i badania
zespołu nagłej śmierci niemowląt (SIDS). jako broni biologicznej miały prawdopo- nad bronią biologiczną, m.in. nad botuliną. Po
Przyjmuje się, że stopień śmiertelności wśród dobnie miejsce około 70 lat temu, podczas wojnie w Zatoce Perskiej (1991) Irak ujawnił
dzieci hospitalizowanych na terenie Stanów okupacji Mandżurii przez wojska japońskie. inspektorom ONZ, że wyprodukował 19 000 li-
Zjednoczonych nie przekracza 1%. Jednostka zajmująca się bronią biologiczną trów skoncentrowanej toksyny botulinowej,
Botulizm zakaz
ny (jelitowy) dorosłych (Jednostka 731) dowodzona przez generała z czego 10 000 litrów zostało przygotowane do
występuje jako wynik wytwarzania toksyny Ishii, testowała na jeńcach różne czynniki natychmiastowego użycia. Trzykrotnie mniejsza
w jelitach, w warunkach podobnych, jak te biologiczne i chemiczne, m.in. kultury C. ilość skoncentrowanej toksyny rozproszona
w botulizmie dziecięcym. Narażeni są na botulinum, którymi z efektem śmiertelnym w postaci aerozolu wystarcza do zabicia całej
niego przede wszystkim chorzy cierpiący żywiono więz
niów. Amerykański program populacji ludzkiej. W 1990 r. Irak rozmieścił
na zaburzenia składu naturalnej mikroflory tworzenia broni biologicznej wyprodukował specjalnie zaprojektowane pociski o zasięgu
jelitowej, które mogą być spowodowane ope- po raz pierwszy toksynę botulinową podczas 600 km, 13 z nich było wypełnionych toksyną
racją jamy brzusznej, antybiotykoterapią lub II wojny światowej. Ze względu na pogłoski, botulinową, 10 aflatoksynami, a 2  przetrwal-
zaburzeniami przewodu pokarmowego. że faszystowskie Niemcy również posiadają nikami wąglika. Należy zwrócić uwagę, że Irak
Do najrzadziej spotykanych należy botulizm oczyszczoną postać neurotoksyny, ponad wybrał uzbrojenie się w większą ilość toksyny
wziewny spowodowany wdychaniem toksyn. 1 milion próbek antytoksyny botulinowej botulinowej, niż w każdy z pozostałych czyn-
Jego objawy pojawiają się w ciągu jednego zostało przygotowanych dla oddziałów alianc- ników biologicznych.
do trzech dni i są bardzo zbliżone do tych kich, które przygotowywały się do inwazji Próby wykorzystania neurotoksyn botuli-
obserwowanych przy botulizmie pokarmo- Normandii w  D-Day . Amerykański program nowych jako broni biologicznej miały miejsce
wym. Dodatkowo może występować ogólne broni biologicznej zakończył się w latach również podczas ataków terrorystycznych
osłabienie organizmu, porażenie i osłabienie 1969-70 w wyniku rozporządzenia wykonaw- w Japonii. W latach 1990-95 terroryści, będący
mięśni (szczególnie karku), nadmierne wydzie- czego prezydenta Richarda M. Nixona. członkami japońskiej sekty Najwyższa Prawda
lanie śluzu w nosie i gardle, oddychanie przez Badania dotyczące wykorzystania toksyny (Aum Shinrikyo), zastosowali botulinę w po-
usta. W początkowym okresie chory wykazuje botulinowej jako broni biologicznej prowadzo- staci aerozolu, który został rozproszony w kil-
symptomy charakterystyczne dla przeziębienia, no jednak dalej w innych krajach. Pomimo że ku rejonach na przedmieściach Tokio, a także
jednak bez gorączki, następnie pojawiają się podpisana w roku 1972 Konwencja dotycząca na obszarach jednostek armii amerykańskiej.
problemy z poruszaniem oczami, zaburzenia Broni Biologicznej i Chemicznej zakazuje Ataki te na szczęście zawiodły, ze względu na
mowy oraz dodatkowe osłabienie. badań i produkcji broni biologicznej, sygnata- błędy w technice mikrobiologicznej oraz brak
Diagnostyka laboratoryjna botulizmu po- riusze Irak i Związek Radziecki nadal wytwarzali odpowiednich urządzeń do tworzenia aerozoli
Typ serologiczny
Właściwość
ABBEFFG
Rok odkrycia 1904 1896 1960 1936 1960 1965 1969
Właściwości proteolityczne + + - - + - + (słabe)
Grupa I I II II I II IV
Środowisko życia gleba gleba woda woda woda woda gleba
Minimalna temp. wzrostu (oC) ~10 ~10 3.3 3.3 ~10 3.3 ~12
Maksymalna temp. wzrostu (oC) ~50 ~50 ~45 ~45 ~50 ~45 brak danych
Minimalne pH wzrostu 4.7 4.7 4.7 4.8 4.8 4.8 4.8
Minimalna a dla wzrostu 0.94 0.94 ~0.97 ~0.97 0.94 ~0.97 brak danych
x
Wartości termicznego D dla endospor (oC) D110 = 2.72-2.89 D110 = 1.34-1.37 brak danych D80 = 0.80 D110 = 1.45-1.82 D82.2 = 0.25-0.84 D110 = 0.45-0.54
Wartości radiacyjnego D dla endospor (kGy) 1.2-1.5 1.1-1.3 brak danych 1.2 1.1; 2.5 1.5 brak danych
Maksymalne stężenie NaCl dla wzrostu (%) ~10 ~10 5-6 5-6 8-10 5-6 brak danych
Częstotliwość wybuchów epidemii wysoka wysoka brak danych najwyższa dla 1 epidemia 1 epidemia brak
owoców morza
Produkcja H2S ++- -+- ++
Hydroliza kazeiny + + - - + - +
Produkcja lipaz + +++++ -
Fermentacja glukozy + +++++ -
Fermentacja mannozy - - + + - + -
Produkcja kwasu propionowego + + brak danych brak danych + brak danych brak danych
Tabela 1. Charakterystyka różnych szczepów C. botulinum i ich toksyn (5)
Laboratorium | 5/2007
26
laboratorium przemysłowe
i/lub sabotażu wewnętrznego. Terroryści po- dostępny w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie dystonii ogniskowych, takich jak kurcz powiek,
zyskali komórki C. botulinum z gleby, którą i wielu innych krajach świata, Dysport  głów- czy kręcz karku oraz połowiczny kurcz twarzy.
pobrali w północnej Japonii. nie w krajach europejskich, takich jak Wielka Wysoce oczyszczona toksyna botulinowa typu
Niektóre współczesne analizy pomijają Brytania, Francja, Niemcy i inne, a Myobloc A obecnie znajduje coraz większe zastosowanie
potencjał toksyny botulinowej jako broni  w USA, Wielkiej Brytanii i Irlandii. Zarówno w leczeniu spastyczności, zarówno u dzieci
biologicznej, ze względu na utrudnienia w jej Botox, jak i Dysport rozprowadzane są w posta- z dziecięcym porażeniem mózgowym, jak
zatężaniu i stabilizowaniu przed rozprowa- ci liofilizatu, który przed użyciem musi zostać i u dorosłych (spastyczność poudarowa
dzeniem w postaci aerozolu. Jednakże analizy rozpuszczony w płynie fizjologicznym. i w przebiegu stwardnienia rozsianego).
te obejmują jedynie przypadki wykorzystania Małe dawki toksyny wstrzykiwane do mięśni Proteina botulinowa znajduje zastosowanie
tej broni przez wojsko. Prawdziwe zagrożenie twarzy blokują uwalnianie acetylocholiny, również w wielu innych przypadkach. Jej po-
może stanowić umyślne i niekontrolowane a przez to uniemożliwiają docieranie do danie jest skutecznym sposobem przeciwdzia-
uwolnienie toksyny botulinowej w populacji mięśni sygnału do kurczenia. W ciągu kilku łania ślinotokowi i nadmiernemu poceniu się
ludzkiej w wyniku ataku terrorystycznego. godzin do kilku dni po wstrzyknięciu toksyny w chorobie Parkinsona. Jej skuteczność została
Szacuje się, że punktowe rozpylenie wraz botulinowej do mięśni, spazmy lub skurcze są również potwierdzona w leczeniu drżenia,
z wiatrem botuliny na terenie zabudowanym zmniejszane i eliminowane. Efekt stosowania tak samoistnego, jak i parkinsonowskiego.
może wywołać chorobę lub uśmiercić 10% toksyny nie jest stały, a trwa zwykle od trzech Stosowano ją już w leczeniu zaburzeń gastro-
populacji ludzkiej w promieniu 0,5 km. do ośmiu miesięcy. Iniekcja bezpośrednio -enterologicznych, takich jak achalazja, szcze-
Dodatkowo, terroryści mogą użyć toksyny do konkretnego mięśnia lub grupy mięśni lina odbytu czy przewlekłe zaparcia. Używana
botulinowej do skażania żywności, co może zmniejsza znacząco ryzyko rozprzestrzeniania była w leczeniu bólów krzyża, likwidowaniu
spowodować wybuch dużej epidemii botuli- się toksyny do innych rejonów ciała. Efekty zgrzytania zębami. Skuteczność neurotoksyny
zmu. W Stanach Zjednoczonych, szczególnie uboczne stosowania toksyny botulinowej są dowiedziono również w leczeniu nadczynno-
zagrożonych atakami terrorystycznymi, Cen- minimalne. Mimo to, lekarze stwierdzili, że ści pęcherza, zaburzeniach autonomicznych
trum Kontroli i Zapobiegania Chorobom u 5% pacjentów w ciągu 7 do 14 dni po in- i bólach neurogennych.
(CDC) prowadzi stały monitoring i rejestruje iekcji może nastąpić opadnięcie powiek, które
wszystkie kliniczne przypadki botulizmu. trwa od 4 do 6 tygodni. Najszybszą metodą Podsumowanie
usunięcia tej przypadłości jest zastosowanie Przez lata toksyna botulinowa wytwarzana
Botulina kropli do oczu (jopidyny), a ryzyko wystą- przez bakterie Clostridium botulinum uważana
 kosmetyk i lekarstwo pienia schorzenia można znacznie obniżyć, była za jedną z najniebezpieczniejszych toksyn,
Intensywne prace badawcze nad wykorzysta- wykonując zabieg wstrzyknięcia toksyny botu- mogących w krótkim czasie doprowadzić do
niem do celów farmakologicznych toksyn linowej u doświadczonych lekarzy. Istotne jest śmierci organizmu, do którego się dostała.
botulinowych trwały od połowy lat 50., kiedy również, aby pacjent pozostał przez 4-6 godzin Począwszy od lat 60. ubiegłego wieku, wraz
stwierdzono, że wstrzyknięcie niewielkiej daw- po iniekcji w pozycji pionowej, co redukuje z intensywnym rozwojem medycyny, stwier-
ki botuliny typu A do mięśni wykazujących znacząco szansę przeniknięcia toksyny do dzono, że w niewielkich dawkach może ona
nadmierną aktywność, powoduje ich czasowy innych mięśni. wykazywać działanie lecznicze, a także być
paraliż przez okres 4 do 6 miesięcy. Na Acetylocholina wydzielana na zakończeniach cennym narzędziem w kosmetologii. Dalsze
początku lat 70. Dr Alan Scott rozpoczął ba- nerwów układu autonomicznego jest sygnałem badania nad wykorzystaniem toksyny botulino-
dania nad możliwością wykorzystania iniekcji pobudzającym gruczoły potowe do wydziela- wej typu A oraz innych typów dotychczas nie
toksyny botulinowej w leczeniu zeza, a testy nia. Fakt, że botulina blokuje wydzielanie acety- przebadanych, mogą zaowocować odkryciem
kliniczne rozpoczęte w 1977 r. zakończyły się locholiny został wykorzystany w leczeniu nad- nowych, skutecznych leków. Być może pozwolą
pełnym sukcesem. Wkrótce potem kanadyj- miernej potliwości dłoni, stóp i pach. W tym nam one wyeliminować kolejne schorzenia,
ska okulistka dr Jean Carruthers zauważyła, przypadku preparat podaje się śródskórnie za których wraz z wydłużaniem się długości
że u chorych leczonych toksyną botulinową pomocą aparatu, który nie wymaga użycia życia ludzi oraz rosnącym zanieczyszczeniem
z powodu kurczu powiek następowało rów- igieł. Podobnie jak w przypadku wygładzania środowiska, niestety ciągle przybywa.
nocześnie znaczne zmniejszenie się zmarsz- zmarszczek mimicznych, efekt terapeutyczny
Piśmiennictwo
czek międzybrwiowych. Kolejne badania, utrzymuje się około 3-6 miesięcy.
1. Aoki K.R.: Pharmacology and immunology of botulinum toxin
prowadzone wraz z mężem dermatologiem, Wyniki badań stosowania Botoxu sugerują
type A.  Clinics in Dermatology , 2003, 21, 476-480.
nad zastosowaniem jadu kiełbasianego do również, że może on obniżać efekty bólu mi-
2. Arnon S.S., Schechter R., Inglesby T.I., Henderson
D.A., Bartlett J.G., Ascher M.S. i in.: Botulinum
likwidacji zmarszczek międzybrwiowych grenowego głowy. Związek pomiędzy bólem
toxin as a biological weapon. Medical and public health
oraz tzw.  kurzych łapek , były początkiem głowy a botuliną stwierdzony został po raz
management.  JAMA , 2001, 285, 8, 1059-1070.
prawdziwej rewolucji w chirurgii plastycznej. pierwszy w 1992 r., kiedy kalifornijscy lekarze
3. Bhushan V., Pall V., Le T., Nguyen H.: UCV Step 1.
W kwietniu 2002 r., amerykańska Agencja zauważyli, że pacjenci, którym aplikowany Microbiology vol. 1. Blackwell Science 2002.
4. Carruthers A.: Botulinum toxin type A: History and
ds. Żywności i Leków (FDA) zaakceptowała był Botox, dużo rzadziej skarżyli się na bóle
current cosmetic use in the upper face.  Dis. Mon. , 2002,
stosowanie toksyny botulinowej typu A do głowy. Obecnie przypuszcza się, że toksyny
48, 299-322.
usuwania zmarszczek mimicznych. botulinowe blokują nerwy sensoryczne, które
5. Jay M.J.: Modern food microbiology. Aspen Publishers
Inc., Gaithersburg, Maryland, USA 2000.
Obecnie w sprzedaży w różnych częściach przekazują informacje o bólu do mózgu,
6. Sugiyama H.: Clostridium botulinum neurotoxin.  Mi-
świata istnieją trzy komercyjne produkty zawie- czyniąc je mniej wrażliwymi na ból.
crobiol. Rev. , 1980, 44, 3, 419-448.
rające toksynę botulinową. Dwa z nich  Botox Proteina botulinowa odniosła również sukces
7. Wojas-Pelc A., Jaworek A.K.: Toksyna botulinowa
i Dysport  zawierają toksynę typu A, natomiast w różnych schorzeniach neurologicznych. Naj-  zastosowanie we współczesnej terapii dermatologicznej.
 Lekarz Wojskowy , 2003, 79, 1, 5-8.
trzeci Myobloc  toksynę typu B. Botox jest większe zastosowanie Botox znalazł w leczeniu
Laboratorium | 5/2007
27
27