MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Iwona Dziduch
Analizowanie procesów geologicznych 311[15].Z3.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\
. Jacek Myszkowski
mgr in\
. Janina ÅšwiÄ…tek
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Danuta Pawełczyk
Konsultacja:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[15].Z3.01
 Analizowanie procesów geologicznych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik górnictwa podziemnego.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Budowa geologiczna Ziemi 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Minerały i skały 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Surowce mineralne 19
5.3.1. Ćwiczenia 19
5.4. Podział stratygraficzny utworów skorupy ziemskiej 20
5.4.1. Ćwiczenia 20
5.5. Mechanika górotworu i dokumentacja geologiczna 23
5.5.1. Ćwiczenia 23
5.6. Hydrogeologia 26
5.6.1. Ćwiczenia 26
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 30
7. Literatura 45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik górnictwa podziemnego.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć ju\
ukształtowane, aby bez problemów
mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania np. pokazu z objaśnieniem,
tekstu przewodniego, ćwiczeń praktycznych, metody projektów.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik
dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.
Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które
zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:
- materiał nauczania  w miarę mo\
liwości uczniowie powinni przeanalizować
samodzielnie,
- pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy
jest przygotowany do wykonania ćwiczeń,
- dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ćwiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę
teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności,
sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest udzielenie
odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając zamieszczone
w nim stwierdzenia potwierdzić lub zaprzeczyć opanowanie określonego zakresu materiału.
Je\
eli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień wrócić, sprawdzając
czy braki w opanowaniu materiału są wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewłaściwej postawy ucznia w trakcie nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[15].Z3
ZarzÄ…dzanie zasobami
złó\
kopalin
311[15].Z3.02 311[15].Z3.03
311[15].Z3.01
Analizowanie procesów Rozpoznawanie zagro\
eń Wykonywanie pomiarów
geologicznych górniczych geodezyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- stosować nazwy er i okresów geologicznych,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu geologii, hydrogeologii, mineralogii
i petrografii,
- lokalizować jednostki geologiczne na mapie Polski,
- określać warunki powstawania minerałów,
- posługiwać się tabelą stratygraficzną,
- przedstawić zło\
a surowców w Polsce,
- odczytywać informacje z tabel i wykresów,
- rozró\
niać podstawowe minerały,
- charakteryzować budowę wnętrza Ziemi,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- scharakteryzować budowę geologiczną Ziemi,
- rozró\
nić podstawowe pojęcia z geologii,
- określić skład pierwiastkowy skorupy ziemskiej,
- rozpoznać minerały skałotwórcze,
- określić właściwości fizyczne skał,
- określić właściwości mechaniczne skał,
- zbadać podstawowe właściwości najwa\
niejszych minerałów skałotwórczych,
- określić zjawiska geologiczne w górotworze,
- naszkicować podstawowe zaburzenia w uło\
eniu warstw w skorupie ziemskiej,
- wskazać płaszczyzny uławicenia i łupności w skałach karbońskich,
- przedstawić podział stratygraficzny utworów skorupy ziemskiej,
- wyjaśnić sposoby określania wieku geologicznego skał osadowych,
- scharakteryzować z
ródła dopływu wód do kopalń,
- określić zjawiska hydrologiczne w górotworze,
- określić zjawiska geotechniczne w górotworze,
- obliczyć naprę\
enia w górotworze nienaruszonym,
- obliczyć temperaturę zło\
owÄ… w zale\
ności od głębokości zalegania skał,
- określić warunki powstawania i występowania złó\
surowców mineralnych,
- wskazać na mapie Polski miejsca występowania złó\
surowców naturalnych,
- określić wpływ głębokości na wielkość ciśnienia i na właściwości skał,
- naszkicować rozkład naprę\
eń w pobli\
u frontu eksploatacji,
- zanalizować mapy i przekroje geologiczne,
- posłu\
yć się planami i mapami topograficznymi,
- posłu\
yć się planami i mapami geologicznymi,
- odczytać dokumentację geologiczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Technik górnictwa podziemnego 311[15]
Moduł: Zarządzanie zasobami złó\
kopalin 311[15].Z3
Jednostka modułowa: Analizowanie procesów geologicznych 311[15].Z3.01
Temat: Składniki skorupy ziemskiej.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania składników skorupy ziemskiej.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- rozpoznać składniki skorupy ziemskiej,
- rozpoznać cechy minerałów,
- omówić podział litologiczny,
- określić co to jest minerał, a co to jest skała,
- zaprezentować najpospolitsze minerały i określić ich cechy,
- omówić podział skał,
- sformułować wniosek dotyczący związku zachodzącego między warunkami powstawania
skał a ich składem chemicznym i postacią fizyczną,
- przyporządkować skałę do określonego typu,
- omówić zasadę podziału skał na podstawie kryterium ich genezy,
- rozpoznać najpospolitsze minerały na podstawie ich cech,
- rozpoznać najpospolitsze skały na podstawie ich cech.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
- organizowanie i planowanie zajęć,
- pracy w zespole,
- oceny pracy zespołu.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne
- literatura (podręcznik, katalogi),
- zbiór minerałów wg uznania nauczyciela
- zbiór skał wg uznania nauczyciela,
- ocet,
- stalowe narzędzie,
- klucze do oznaczania minerałów,
- papier, pisaki.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- uczniowie pracują w zespołach 2 3-osobowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Uczestnicy:
- uczniowie kształcący się w zawodzie technik górnictwa podziemnego.
Zadanie dla ucznia
Zajęcia dotyczą określania cech oraz rozpoznawania minerałów i skał. Do rozró\
nienia
skaleni i kwarcu nale\
y wykorzystać stalowe ostrze, które w skali Mohsa ma zwykle 6 stopień
twardości. Skały węglanowe najłatwiej rozpoznać przy pomocy kwasu octowego. Dokonaj
podziału skał ze względu na genezę: osadowe, magmowe i metamorficzne. Ka\
da grupa
otrzymuje zestawy skał i zestawy minerałów. Badane skały nale\
ą do wszystkich typów
genetycznych, czyli grupa ma przykłady skały osadowej, magmowej i metamorficznej.
Przebieg zajęć:
1. Podaj dokładną definicję minerału i skały.
2. Określ cechy minerałów:
a) wymień cechy minerałów i skał, ustalając, które z nich mo\
na wykorzystać do ich
rozpoznania,
b) zaobserwuj zestaw minerałów tworzących skalę Mohsa,
c) odró\
nij za pomocÄ… stalowego ostrza kwarc od skaleni a za pomocÄ… kwasu octowego
rozpoznaj skały węglanowe,
3. Opracuj podział skał z otrzymanego zestawu na poszczególne rodzaje.
4. Przedstaw sprawozdanie w formie pisemnej zawierajÄ…ce:
- pojęcie: minerału i skały,
- główne cechy minerałów i skał,
- wyniki analizy cech i nazwy rozpoznanych minerałów i skał,
- wnioski dotyczące podziału genetycznego skał.
Zakończenie zajęć:
Praca domowa:
Jakie jest gospodarcze znaczenie rozpoznanych skał?
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i opanowanych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Technik górnictwa podziemnego 311[15]
Moduł: Zarządzanie zasobami złó\
kopalin 311[15].Z3
Jednostka modułowa: Analizowanie procesów geologicznych 311[15].Z3.01
Temat: Porównanie naprę\
eń w górotworze w obrębie wyrobisk górniczych o ró\
nych
przekrojach.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności rozpoznawania ogólnych zasad rozkładu naprę\
eń
w górotworze naruszonym
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- rysować wykresy naprę\
eń w ociosie i w stropie wyrobiska o przekroju prostokątnym,
- wskazać punkty występowania największych i najmniejszych naprę\
eń w górotworze
w obrębie wyrobiska o przekroju eliptycznym,
- wskazać zale\
ności między rozkładami naprę\
eń w górotworze po wykonaniu wyrobisk
o podobnych przekrojach,
- wskazać zale\
ność rozkładu naprę\
eń w górotworze od stosunku szerokości do
wysokości chodnika,
- scharakteryzować poszczególne typy przekrojów wyrobisk ze względu na panujące
w nich naprÄ™\
enia.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
- organizowanie i planowanie zajęć,
- pracy w zespole,
- oceny pracy zespołu.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- metoda przewodniego tekstu.
Åšrodki dydaktyczne
- literatura (podręczniki),
- schematy przekrojów wyrobisk górniczych ró\
nych typów,
- zdjęcia wyrobisk,
- przykładowe wykresy naprę\
eń generowane komputerowo,
- papier, pisaki.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- uczniowie pracują w zespołach 2 3-osobowych.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Uczestnicy:
- uczniowie kształcący się w zawodzie technik górnictwa podziemnego.
Zadanie dla ucznia
Zajęcia dotyczą porównania naprę\
eń w górotworze panujących w obrębie wyrobisk
górniczych o ró\
nych przekrojach. Uczeń przystępujący do zajęć posiada wiedzę na temat
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
naprÄ™\
eń panujących w wyrobiskach ró\
nych typów. Zajęcia mają na celu jedynie
porównanie ró\
nego rodzaju wyrobisk. Na przykładach przedstawionych przez nauczyciela
wska\
zalety i wady wyrobisk o konkretnych przekrojach. Podaj ogólne zasady występowania
naprÄ™\
eń w górotworze i spróbuj wyciągnąć wnioski dotyczące budowy wyrobisk
w zale\
ności od rodzaju zło\
a, formy zalegania, głębokości, rodzaju skał w otoczeniu zło\
a.
Przebieg zajęć:
1. Określenie tematu zajęć.
2. Wyjaśnienie uczniom tematu i szczegółowych celów kształcenia.
3. Zaznajomienie uczniów z pracą metodą tekstu przewodniego.
4. Przypomnienie podstawowych pojęć związanych z tematyką lekcji.
5. Omówienie naprę\
eń panujących w górotworze naruszonym.
6. Przedstawienie uproszczonych schematów rozkładu naprę\
eń w wyrobiskach o ró\
nych
przekrojach.
7. Zapoznanie uczniów z dokumentacją fotograficzną wyrobisk oraz wykresami naprę\
eń
generowanych komputerowo.
8. Uczniowie pracując w zespołach na podstawie schematów porównują rozkłady naprę\
eń
w wyrobiskach o ró\
nym przekroju.
9. Uczniowie próbują sami wyszukać w Internecie informacje na temat naprę\
eń
panujących w górotworze naruszonym oraz starają się dotrzeć do wyników prac
badawczych zawierajÄ…cych wykresy naprÄ™\
eń generowanych komputerowo.
10. Opracowanie sprawozdania w formie pisemnej, które powinno zawierać:
- zalety i wady wyrobisk o konkretnych przekrojach,
- ogólne zasady występowania naprę\
eń w górotworze,
- wnioski dotyczÄ…ce budowy wyrobisk w zale\
ności od rodzaju zło\
a, formy
zalegania, głębokości, rodzaju skał w otoczeniu zło\
a.
Zakończenie zajęć:
Praca domowa:
Wyszukanie przykładów olbrzymich wyrobisk górniczych nie zabezpieczonych obudową
a bezpiecznych ze względu na kształt przekroju?
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i opanowanych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Budowa geologiczna Ziemi
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podpisz na rysunku elementy powłoki ziemskiej: skorupa ziemska, litosfera, strefa
granitowa, strefa bazaltowa, powierzchnia nieciągłości MOHO, powierzchnia nieciągłości
Conrada. Wska\
strefę, w której zachodzą prądy konwekcyjne powodujące ruch płyt litosfery.
Schemat do ćwiczenia 1. Zewnętrzna powłoka Ziemi
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Uwaga: Jeśli proponowane przez ucznia rozwiązanie jest błędne, nie otrzymuje on oceny
negatywnej. Po upływie wyznaczonego czasu na wykonanie ćwiczenia pozostali uczniowie
przedstawiajÄ… rozwiÄ…zanie zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać ze schematu  Zewnętrzna powłoka Ziemi ,
2) zanalizować schemat i opisać warstwy.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia przedmiotowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Åšrodki dydaktyczne:
- wydrukowany schemat  Zewnętrzna powłoka Ziemi ,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Oblicz temperaturę skał panującą w kopalni na głębokości 1000 m, je\
eli stopień
geotermiczny wynosi 33 m, a średnia roczna temperatura na powierzchni wynosi 5oC.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać z definicji stopnia geotermicznego,
2) obliczyć temperaturę skał na głębokości 1000 m.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- kalkulator,
- zeszyt,
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Uzupełnij schemat wpisując w odpowiednie miejsca:
- nazwy warstw wnętrza Ziemi,
- nazwy powierzchni nieciągłości,
- średnią długość promienia Ziemi.
Schemat do ćwiczenia 3
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać ze schematu,
2) wpisać w odpowiednie miejsca nazwy warstw i nieciągłości,
3) podać średni promień Ziemi.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt,
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 4
Na podstawie danych zawartych w Tabeli oraz zdobytych wiadomości scharakteryzuj
skład chemiczny poszczególnych geosfer.
Zawartość Główne pierwiastki budujące warstwę
Geosfery
wa\
nych pierwiastków (od najliczniej występującego)
Skorupa
ziemska
PÅ‚aszcz Ziemi
JÄ…dro Ziemi
Legenda:
Tabela do ćwiczenia 4
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać z danych zawartych w tabeli,
2) wpisać w odpowiednie rubryki tabeli nazwy pierwiastków,
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt,
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Minerały i skały
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj ró\
nicę między dwoma typami skał:
- skały magmowe kwaśne a skały magmowe zasadowe,
- skały magmowe głębinowe a skały magmowe wylewne.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w 2-osobowych zespołach. Czas wykonania ćwiczenia ustala
nauczyciel: 20 minut. Podczas pracy zespołów nauczyciel zwraca uwagę na prawidłowe
rozpoznanie typów skał oraz trafność sformułowanych wniosków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące skał magmowych,
2) dokonać analizy wymienionych skał,
3) wypisać ró\
nice między wskazanymi typami skał.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela,
- próbki skał.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tabelę wykorzystując poni\
sze określenia:
a) rodzaje skał: magmowe, osadowe, okruchowe, osadowe pochodzenia organicznego,
osadowe pochodzenia chemicznego i metamorficzne,
b) miejsce powstania: w głębi skorupy ziemskiej, na dnie morza lub oceanu, na powierzchni
Ziemi,
c) nazwy tworzyw: granit, lawa, magma, piasek, pył, roztwór wodny, skorupki i szkielety
obumarłych organizmów, wapień, \
wir.
Opis powstawania
Nazwa skały Rodzaj skały
Gdzie powstała? Z czego powstała?
GRANIT
BAZALT
PIASKOWIEC
ZLEPIENIEC
WAPIEC

LESS
GIPS
MARMUR
GNEJS
SÓL KAMIENNA
Tabela do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące skał i warunków ich
tworzenia,
2) dokonać analizy podanych określeń,
3) wpisać w odpowiednie rubryki tabeli rodzaj skały, miejsce i tworzywo, z którego
powstawała.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj na podstawie cech umieszczonych w tabeli poszczególne minerały, ich nazwy
wybierz z następujących: diament, granit, marmur, halit, kwarc, talk, węgiel, złoto. Uzupełnij
brakujÄ…ce cechy.
Cechy
minerałów
Skład
C SiO2 Mg3(OH)2Si4O10
chemiczny
Postać
krystalograf
iczna
bezbarwny, bezbarwny, bezbarwny,
jasno\
ółty, biały, ró\
owy, biały, \
ółty, biały, szary,
Barwa \
ółty
brunatnawy, fioletowy, \
ółty, szary, ró\
owy, \
ółty, zielony
szarawy niebieski niebieski
półprzejrzysty
przezroczysty do
Przez
roczy- do
przezroczysty nieprzez- przezroczysty nieprzezroczysty
stość nieprzezroczyste
roczystego
go
Połysk diamentowy tłusty szklisty metaliczny perłowy
Twardość w
7 2 2,5-3 1
skali Mohsa
Smak - - słony - -
Tabela do ćwiczenia 1
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych główne cechy określające minerały,
2) dokonać analizy podanych minerałów,
3) wpisać odpowiednie nazwy minerałów i brakujące cechy do tabeli.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- zestaw minerałów,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 4
Dokończ klasyfikację skał magmowych i osadowych, dopisz przykłady skał spośród
wymienionych: andezyt, bazalt, gabro, granit, porfir kwarcowy, czarnoziem, gips, granit,
kreda pisząca, less, łupek ilasty, marmur, muszlowiec, piaskowiec, sól kamienna, węgiel
kamienny i \
wir.
skały magmowe skały magmowe
ze względu na skład chemiczny ze względu na warunki stygnięcia
magmy
np. np. np. np. np.
& & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & .....
& & & & & & ... & & & & & & ... & & & & & & ... & & & & & & ... .& & & & & .
& & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ...... & & & & ......
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Rysunek 1 do ćwiczenia 4
skały osadowe
ze względu na warunki powstawania
np. np. np.
& & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ......
& & & & & & ... & & & & & & ... & & & & & & ...
& & & & & ...... & & & & & ...... & & & & & ......
& & & & & & & & & & & & & & & & & &
Rysunek 2 do ćwiczenia 4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w 2-osobowych grupach. Podczas pracy zespołów nauczyciel zwraca
uwagę na właściwy dobór skał i prawidłowe przyporządkowanie do poszczególnych typów.
Czas wykonania zadania  30 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące skał magmowych
i osadowych,
2) dokonać analizy podanych skał,
3) uzupełnić tabelę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia oraz inna literatura wskazana przez nauczyciela,
- zeszyt,
- zestawy skał.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.3. Surowce mineralne
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tabelę z najwa\
niejszymi surowcami mineralnymi Polski o:
1) okresy geologiczne: karbon, perm, trias, trzeciorzęd,
2) ośrodki wydobycia: Lubin, Polkowice, Bogdanka, Konin, Bogatynia, Bełchatów,
KÅ‚odawa i Olkusz.
Surowce mineralne Okres geologiczny Ośrodki wydobycia
rudy miedzi
węgiel kamienny
węgiel brunatny
sól kamienna
rudy cynku i ołowiu
Tabela do ćwiczenia 4
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych główne surowce mineralne Polski,
2) dokonać analizy występowania surowców mineralnych w Polsce,
3) wpisać odpowiednie nazwy okresów geologicznych oraz ośrodków wydobycia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- atlas geograficzny oraz inna literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.4. Podział stratygraficzny utworów skorupy ziemskiej
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień metody określania wieku skał oraz podaj przykłady ich praktycznego
zastosowania.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych sposoby badania wieku Ziemi,
2) dokonać analizy metod,
3) zapisać nazwy i krótką charakterystykę metod określania skał,
4) podać przykład praktycznego zastosowania.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wymienionym w tabeli organizmom przyporządkuj numery, którymi oznaczono je na
rysunku oraz podaj nazwy er geologicznych, z których pochodzą.
Rysunek do ćwiczenia 2. Wybrane organizmy \
yjące w przeszłości geologicznej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Nazwa organizmu Numer na rysunku Nazwa ery
amonit
gad latajÄ…cy Pteranodon
gad rybokształtny
Ichthynosaurus
mamut
psylofit
trylobit
Tabela do ćwiczenia 2
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) skorzystać z materiałów dydaktycznych dotyczących skamieniałości przewodnich,
2) dokonać analizy tabeli stratygraficznej,
3) rozpoznać wskazane organizmy,
4) przyporządkować nazwom organizmów numery na rysunku i nazwy er geologicznych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- zeszyt,
- poradnik dla ucznia,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Pamiętając o tym, \
e młodsze utwory geologiczne znajdują się powy\
ej starszych
utworów geologicznych, przy niezaburzonej strukturze, uzupełnij legendę do podanego ni\
ej
rysunku o nazwy er i okresów geologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rysunek do ćwiczenia 3. Przekrój geologiczny
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować tabelę stratygraficzną,
2) przyporządkować warstwą nazwy er i okresów geologicznych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5.5. Mechanika górotworu i dokumentacja geologiczna
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz temperaturę w kopalni węgla kamiennego na głębokości ok. 980 m przyjmując, \
e
wartość stopnia geotermicznego wynosi 39,6 m/1oC, średnia roczna temperatura powietrza
wynosi ok. 9oC, roczne zmiany temperatury powietrza sięgają do głębokości 38 m (na tej
głębokości temperatura gruntu jest stała i wynosi tyle, ile średnia roczna temperatura
powietrza na powierzchni).
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące obliczania temperatury
zło\
a w zale\
ności od głębokości,
2) dokonać analizy podanych informacji,
3) dokonać obliczeń i podać odpowiedz
.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt, kalkulator,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Oblicz ciśnienie pionowe i boczne w górotworze nienaruszonym na głębokości 750 m
jeśli średni objętościowy cię\
ar masywu skalnego wynosi 27 kN/m3, współczynnik Poissona
½ = 0,2.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  15 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące obliczania ciśnienia
pionowego i bocznego w górotworze nienaruszonym,
2) dokonać analizy podanych informacji,
3) dokonać obliczeń i podać odpowiedz
.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt, kalkulator,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Na podstawie zamieszczonego poni\
ej zdjęcia opisz prezentowaną formę zalegania zło\
a.
Rysunek do ćwiczenia 3. Zdjęcie geologiczne [14, s. 461]
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące zdjęć geologicznych,
2) dokonać analizy przedstawionego zdjęcia,
3) opisać formę zalegania zło\
a.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
5.6. Hydrogeologia
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij rysunek wpisując strzałki prezentujące kierunek przemieszczania się wody
oraz skróty elementów obiegu wody w przyrodzie.
Rysunek 1 do ćwiczenia 1 [16, s. 71]
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące krą\
enia wody,
2) dokonać analizy wymienionych elementów obiegu,
3) uzupełnić rysunek.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ćwiczenie 2
Wpisz w odpowiedni rubryki tabeli rodzaje skał. Wybierz z podanych: gliny, iły, less,
piaski drobnoziarniste, piaski gruboziarniste, rumosz skalny, skały niepęknięte, skały silnie
uszczelnione, skały słabo uszczelnione i \
wir.
PRZEPUSZCZALNOŚĆ SKAA
Y LUy
NE SKAA
Y LITE
bardzo dobra i dobra
słaba
bardzo słaba i brak przepuszczalności
Tabela 1 do ćwiczenia 2
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące przepuszczalności skał,
2) dokonać analizy stopnia przepuszczalności poszczególnych skał,
3) uzupełnić tabelę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Na schemacie zaznacz wymienione elementy:
a) warstwa wodonośna,
b) strefa zasilania,
c) studnia artezyjska,
d) studnia subartezyjska.
Schemat 1 do ćwiczenia 3
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące studni artezyjskich,
2) dokonać analizy uło\
enia warstw w niecce artezyjskiej,
3) uzupełnić schemat.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij pojęcie leja depresyjnego i zaznacz na schemacie leje od największego do
najmniejszego. Uzasadnij przyczynę powstawania zaznaczonych lejów depresyjnych.
Rysunek 1 do ćwiczenia 4 [16, s. 75]
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości dotyczące zagro\
eń wodnych,
2) dokonać analizy rysunku i wpisać kolejne numery lejów depresyjnych,
3) uzasadnić przyczynę wystąpienia poszczególnych lejów.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- inna literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 5
Wymień metody badań hydrogeologicznych, podaj istotne zało\
enia tych metod.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  15 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych sposoby badań hydrogeologicznych,
2) dokonać analizy metod,
3) zapisać nazwy i krótką charakterystykę metod hydrogeologicznych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
Ćwiczenie 6
Scharakteryzuj zagro\
enia wodne związane z działalnością eksploatacyjną kopalin.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Trzech uczniów, którzy najszybciej wykonają zadanie,
oddaje zeszyty do sprawdzenia nauczycielowi. OtrzymujÄ… oceny za rozwiÄ…zane zadanie. Czas
wykonania zadania  10 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych treści dotyczące zagro\
eń wodnych,
2) dokonać analizy poszczególnych zagro\
eń,
3) zapisać krótką charakterystykę dotyczącą zagro\
enia wodnego.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia przedmiotowe.
Åšrodki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura wskazana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Analizowanie procesów
geologicznych
Test składa się z 20 zadań, z których:
- zadania 1  16 sÄ… z poziomu podstawowego,
-
-
-
- zadania 17  20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
-
-
-
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. d, 3. a, 4. b, 5. c, 6. a, 7. a, 8. b, 9. a, 10. b, 11. c,
12. c, 13. a, 14. c, 15. b, 16. d, 17. a, 18. b, 19. a, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić do jakiej głębokości dotarły szyby
1 A P c
wiertnicze
Wskazać, którą strefę wnętrza Ziemi stanowi
2 A P d
Crofesima
Określić jaką temperaturę ma magma
3 A P a
w płaszczu Ziemi
Wskazać głębokość jaką ma kopalnia
4 A P b
w Afryce Południowej
Rozpoznać, której warstwy wnętrza Ziemi jest
5 A P c
subjednostkÄ… astenosfera
Określić jakie czynniki uniemo\
liwiajÄ…
6 B P a
człowiekowi bezpośredni dostęp w głąb Ziemi
Rozpoznać wśród podanych propozycji, które
7 B P a
stanowią minerały rodzime
Określić przedział temperatury jaka panuje
8 A P b
w jÄ…drze Ziemi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Określić wśród podanych propozycji
9 prawidłowe zestawienie: skała magmowa B P a
i powstała skała metamorficzna
10 Wskazać wiek skorupy ziemskiej A P b
Wskazać skałę, która powstaje w wyniku
11 B P c
bitumizacji
Określić, które zagro\
enia wodne kopalń są
12 C P c
zagro\
eniami sztucznymi
Określić cechę, która definiuje skamieniałość
13 B P a
przewodniÄ…
14 Określić co stanowi zwierciadło napięte B P c
Rozró\
nić jakiego pochodzenia są zło\
a węgla
15 A P b
kamiennego
Określić czym zajmuje się nauka zwana
16 A P d
stratygrafiÄ…
Określić od czego zale\
ne jest ciśnienie
17 pionowe panujące w górotworze D PP a
nienaruszonym
Obliczyć temperaturę panująca w kopalni na
18 D PP b
określonej głębokości
Dokonać analizy schematu lokalizując
19 D PP a
określone strefy zalegania wód podziemnych
Określić prawidłową informację dotyczącą
20 D PP d
naprÄ™\
eń działających na wyrobisko
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na typy zadań testowych, które
wystąpią w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
7. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas na rozwiązanie
testu.
9. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
10. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
11. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
12. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbli\
ajÄ…cym siÄ™ czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
13. Zbierz karty odpowiedzi oraz karty zadań testowych.
14. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
15. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiały uczniom największe trudności.
16. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
17. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskich wyników przeprowadzonego testu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 17-20, gdy\
sÄ… one na poziomie trudniejszym ni\
pozostałe. Przeznacz na ich
rozwiązanie więcej czasu.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Świdry wiertnicze dotarły w głąb Ziemi na głębokość około
a) 51 km.
b) 25 km.
c) 13 km.
d) 7 km.
2. Crofesima to nazwa
a) płaszcza wewnętrznego.
b) strefy bazaltowej skorupy ziemskiej.
c) jÄ…dra.
d) płaszcza zewnętrznego.
3. Magma głębokich rejonów płaszcza Ziemi ma temperaturę około
a) 1 300oC.
b) 800oC.
c) 5 000oC.
d) 2 200oC.
4. Najgłębsze kopalnie świata znajdujące się w Afryce południowej mają głębokość
a) 8 100 m.
b) 3 500 m.
c) 2 300 m.
d) 5 200 m.
5. Astenosfera  warstwa o cechach plastycznych, w której zachodzą wszystkie procesy
tektoniczne znajduje siÄ™ w
a) jądrze wewnętrznym.
b) jądrze zewnętrznym.
c) płaszczu zewnętrznym.
d) skorupie ziemskiej.
6. Bezpośredni dostęp człowieka w głąb Ziemi jest niemo\
liwy ze względu na wzrastające
wraz z głębokością ciśnienie oraz
a) temperaturÄ™.
b) wody podziemne.
c) temperaturę i twardość skał.
d) twardość skał.
7. Do minerałów rodzimych zalicza się
a) złoto, platynę, srebro, diamenty, \
elazo.
b) złoto, platynę, srebro, diamenty, kalcyt.
c) złoto, platynę, srebro, diamenty, dolomit.
d) kalcyt, dolomit, \
elazo, skalenie.
8. Temperatura jądra Ziemi jest wysoka i osiąga prawdopodobnie wartość w granicach
a) 7 200 do 8 000oC.
b) 4 500 do 6 000oC.
c) 9 100 do 9 800oC
d) powy\
ej 10 000oC.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
9. Skały metamorficzne pod wpływem ciśnienia, temperatury i procesów chemicznych
tworzą się ze skał magmowych, i tak
a) z granitu  gnejs.
b) z grafitu  węgiel kamienny.
c) z marmuru  wapienie.
d) z anhydrytów  łupki krystaliczne.
10. Geologiczny wiek skorupy ziemskiej określa się na ok. 4,6 mld lat, natomiast wiek Ziemi
jako planety na około
a) 12 mld lat.
b) 6 mld lat.
c) 8,5 mld lat.
d) 10 mld lat.
11. Procesy bitumizacji polegające na przemianie chemicznej składników organicznych bez
dostępu powietrza powodują powstanie
a) anhydrytów.
b) wapieni numulitycznych.
c) węglowodorów.
d) soli potasowych.
12. Sztuczne zagro\
enia wodne kopalń to
a) hydrogeologiczne właściwości skał i kierunek eksploatacji.
b) stosunki wodne na powierzchni i sposób rozcięcia zło\
a.
c) sposób eksploatacji i głębokość poło\
enia wyrobiska.
d) stosunki przestrzenne skał i model przestrzenny kopalni.
13. Skamieniałość przewodnia to szczątki roślin lub zwierząt \
yjÄ…cych
a) w krótkim przedziale czasu geologicznego.
b) w długim przedziale czasu geologicznego.
c) na małych obszarach.
d) w małych ilościach.
14. Zwierciadło napięte to
a) zwierciadło występujące w skałach przepuszczalnych.
b) zwierciadło naśladujące powierzchnię terenu.
c) zwierciadło wymuszone przebiegiem warstwy nieprzepuszczalnej.
d) strefa aeracji.
15. ZÅ‚o\
a węgla kamiennego są głównie zło\
ami pochodzenia
a) osadowego chemicznego.
b) osadowego organicznego.
c) metamorficznego.
d) magmowego.
16. Stratygrafia to nauka zajmujÄ…ca siÄ™
a) ustalaniem bezwzględnego wieku Ziemi.
b) badaniem dziejów Ziemi.
c) badaniem i określaniem nazw skamieniałości.
d) określaniem wieku warstw skalnych na podstawie ich wzajemnego uło\
enia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
17. Ciśnienie pionowe panujące w górotworze nienaruszonym na głębokości H jest zale\
ne
m.in. od
a) średniej gęstości przestrzennej warstw skalnych zalegających do głębokości H.
b) średniej gęstości przestrzennej warstw skalnych zalegających od głębokości H.
c) ciśnienia poziomego.
d) współczynnika Poissona.
18. Oblicz temperaturę panującą w kopalni na głębokości ok. 520 m przyjmując, \
e wartość
stopnia geotermicznego wynosi 24,4 m/1oC, średnia roczna temperatura powietrza
wynosi ok. 8oC, roczne zmiany temperatury powietrza sięgają do głębokości 32 m.
Prawidłowa odpowiedz
to
a) 31oC.
b) 28oC.
c) 26oC.
d) 35oC.
19. Na poni\
szym schemacie występowania wód podziemnych litery  A ,  B ,  C i  D ,
oznaczajÄ…
a) A  wsiąkanie, B  odpływ podziemny, C  strefę wzniosu kapilarnego, D  warstwę
nieprzepuszczalnÄ….
b) A  wsiÄ…kanie, B  warstwÄ™ nieprzepuszczalnÄ…, C  strefÄ™ wzniosu kapilarnego,
D  odpływ podziemny.
c) A  odpływ podziemny, B  wsiąkanie, C  strefę wzniosu kapilarnego, D  warstwę
nieprzepuszczalnÄ….
d) A  odpływ podziemny, B  wsiąkanie, C  warstwę nieprzepuszczalną, D  strefę
wzniosu kapilarnego.
20. Rozkład naprę\
eń działających na wyrobisko
a) zale\
y od wielkości przekroju.
b) nie zale\
y od kształtu przekroju.
c) jest optymalny, gdy szerokość wyrobiska jest większa od jego wysokości.
d) nie zale\
y od wielkości przekroju.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko................................................................................................
Analizowanie procesów geologicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Analizowanie procesów
geologicznych
Test składa się z 20 zadań, z których:
- zadania 1  16 sÄ… z poziomu podstawowego,
-
-
-
- zadania 17  20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
-
-
-
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
-
-
-
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
-
-
-
- dobry  za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
-
-
-
- bardzo dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.
-
-
-
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. d, 4. d, 5. b, 6. c, 7. d, 8. a, 9. c, 10. a, 11. d,
12. b, 13. d, 14. a, 15. b, 16. a, 17. d, 18. a, 19. d, 20. b.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Wskazać, którą warstwę Ziemi stanowi
1 A P a
nifesima
Rozpoznać cechę, która wzrasta wraz z
2 A P b
głębokością we wnętrzu Ziemi
Wyjaśnić znaczenie wieku względnego
3 A P d
Ziemi
Określić co nazywamy gradientem
4 A P d
termicznym
Określić poło\
enie sialu wśród podanych
5 B P b
warstw znajdujących się we wnętrzu Ziemi
Określić do jakiej głębokości prowadzimy
6 C P c
bezpośrednie badania wnętrza Ziemi
Wskazać co stanowi obraz zjawisk
7 geologicznych na powierzchni Ziemi lub w B P d
jej głębi
Rozpoznać co stanowi stosunki tektoniczne
8 C P a
przy profilowaniu otworów wiertniczych
Wskazać co stanowi budowę geologiczną
9 C P c
prostÄ…
10 Wyjaśnić znaczenie złó\
kominowych B P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Określić co przedstawiają mapy
11 C P d
stratygraficzne
Rozpoznać minerał o największej twardości
12 A P b
wśród wymienionych
Rozró\
nić nazwę zło\
a, które ma określoną
13 B P d
formÄ™ zalegania
Rozró\
nić proces przekształcenia skał
14 B P a
magmowych w skały osadowe
Rozpoznać skały nale\
ące do grupy skał
15 A P b
magmowych
16 Rozpoznać pochodzenie wód infiltracyjnych A P a
Obliczyć temperaturę w kopalni przy
17 D PP d
podanych warunkach.
18 Określić siły poziome działające siodłach D PP a
Uporządkować kolejność procesów
19 geologicznych, które są prezentowane na D PP d
schemacie
Rozpoznać na schemacie w jakiej formie
20 C PP b
prezentowane jest zło\
e soli kamiennej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na typy zadań testowych, które
wystąpią w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
7. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas na rozwiązanie
testu.
9. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
10. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
11. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
12. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbli\
ajÄ…cym siÄ™ czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
13. Zbierz karty odpowiedzi oraz karty zadań testowych.
14. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
15. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiały uczniom największe trudności.
16. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
17. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskich wyników przeprowadzonego testu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 17-20, gdy\
sÄ… one na poziomie trudniejszym ni\
pozostałe. Przeznacz na ich
rozwiązanie więcej czasu.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Nifesima to nazwa
a) płaszcza wewnętrznego.
b) strefy bazaltowej skorupy ziemskiej.
c) płaszcza zewnętrznego.
d) jÄ…dra.
2. W miarę wzrostu głębokości we wnętrzu Ziemi zwiększa się
a) gęstość.
b) ciśnienie.
c) zawartość \
elaza i niklu.
d) zawartość skał kwaśnych.
3. Wiekiem względnym Ziemi nazywamy wiek
a) obliczony metodÄ… dendrochronologii.
b) podany w jednostkach czasu.
c) obliczony metodą izotopów promieniotwórczych.
d) podany w porównaniu do wieku innych skał.
4. Gradientem termicznym nazywamy
a) spadek ciśnienia o jeden stopień Pascala wraz z określoną głębokością.
b) spadek temperatury o jeden stopień Celsjusza wraz z określoną głębokością.
c) wzrost ciśnienia o jeden stopień Pascala wraz z określoną głębokością.
d) wzrost temperatury o jeden stopień Celsjusza wraz z określoną głębokością.
5. Sial to warstwa znajdująca się w następującej jednostce wnętrza Ziemi
a) warstwie skał osadowych w skorupie oceanicznej.
b) warstwie skał osadowych w skorupie kontynentalnej.
c) warstwie bazaltowej w skorupie oceanicznej.
d) warstwie bazaltowej w skorupie kontynentalnej.
6. Bezpośrednie badania wnętrza Ziemi prowadzi się do głębokości
a) 700 km, dokąd sięga górny płaszcz Ziemi.
b) 80 km, dokąd sięga skorupa ziemska.
c) 12,3 km, dokąd sięga najgłębsze wiercenie.
d) 3,8 km, dokąd sięga najgłębsza kopalnia.
7. Obraz rozmieszczenia zjawisk geologicznych na powierzchni Ziemi lub w jej głębszej
części to
a) zdjęcie geologiczne.
b) otwór wiertniczy.
c) przekrój geologiczny.
d) mapa geologiczna.
8. Przy profilowaniu otworów wiertniczych ustala się stosunki tektoniczne, które
uwzględniają przede wszystkim
a) uło\
enie warstw i charakterystykę spękań.
b) nazwę skały i barwę.
c) uziarnienie i skład mineralny.
d) zwięzłość i porowatość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
9. Budowa geologiczna prosta to
a) struktura fałdowo0łuskowa.
b) strefy brze\
ne nasunięć.
c) struktura płytowa.
d) facje zmienne.
10. ZÅ‚o\
e kominowe to
a) zło\
e silnie wydłu\
one w jednym kierunku.
b) zwykle formy izometryczne.
c) zespoły \
ył równoległych łączących się lub rozwidlających.
d) wiązki pokładów.
11. Mapy stratygraficzne przedstawiają wyłącznie
a) litologię skał.
b) sposób uło\
enia w przestrzeni utworów skalnych.
c) elementy tektoniczne obszaru.
d) zró\
nicowanie wiekowe poszczególnych utworów.
12. Minerałem o największej twardości jest
a) gips.
b) diament.
c) talk.
d) fluoryt.
13. ZÅ‚o\
a majÄ…ce formÄ™ warstwy zalegajÄ…ce na du\
ej przestrzeni i ograniczone dwoma mniej
więcej równoległymi warstwami to
a) \
yły.
b) gniazda.
c) nieregularne skupienia.
d) pokłady.
14. Proces, który mo\
e doprowadzić skały magmowe do przekształcenia w skały osadowe, to
a) wietrzenie.
b) przetapianie.
c) metamorfizm.
d) diageneza.
15. Które z wymienionych skał nale\
ą do skał magmowych
a) gips i sól kamienna.
b) granit i bazalt.
c) granit i marmur.
d) piaskowiec i zlepieniec.
16. Wody infiltracyjne pochodzÄ… z
a) wsiąkania wód opadowych.
b) kondensacji pary wodnej w warstwach skalnych.
c) kondensacji pary wodnej wydzielonej z zmagamy.
d) dawnych epok geologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
17. Znajdujemy się na obszarze, gdzie stopień geotermiczny wynosi 118 m, a średnia roczna
temperatura przy powierzchni Ziemi wynosi 10oC. Temperatura w kopalni na głębokości
590 m, w tych warunkach wynosi
a) 40oC.
b) 0oC.
c) 20oC.
d) 30oC.
18. Na pierwotny stan naprÄ™\
enia w górotworze mają wpływ tak\
e siły tektoniczne.
W siodłach siły poziome są
a) rozciÄ…gajÄ…ce.
b) równe 0.
c) ściskające.
d) nieokreślone.
19. Przyjmując oznaczenia: A  fałdowanie osadów, B  pogłębianie się geosynkliny,
C  wypiętrzanie sfałdowanych osadów, D  odkładanie nowych serii osadów,
E  zamykanie geosynkliny, na podstawie poni\
szego rysunku, wska\
prawidłową
kolejność wydarzeń geologicznych zachodzących od momentu rozpoczęcia działania
zewnętrznych czynników zmienności powierzchni Ziemi.
a) D E A B C.
b) A C E D B.
c) C A B D E.
d) B D E A C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
20. Na poni\
szym rysunku przedstawiono podstawowe typy złó\
mineralnych. Wska\
nazwÄ™
typu zło\
a, które tworzy sól kamienną.
a) Pokład i gniazdo.
b) SÅ‚up.
c) Soczewka.
d) śyła i kopuła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko................................................................................................
Analizowanie procesów geologicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
7. LITERATURA
1. Bujno S.: Geograficzny Atlas Polski dla szkół średnich, PPWK, Warszawa 2000
2. Chmura K., Chudek M.: Geotermomechanika górnicza, Suplement Księgarnia
Nakładowa
3. Chudek M.: Mechanika górotworu, Politechnika Śląska, Gliwice 1981
4. Domachowski R.: Geografia  zmienność środowiska geograficznego w czasie
i przestrzeni, Wydawnictwo Edukacyjne śak, Warszawa 2002
5. Drzewiecki J.: Wpływ postępu frontu ściany na dynamikę niszczenia górotworu
karbońskiego, GIG, Katowice 2004
6. Glinka L.: Åšwiat  Atlas geograficzny, PPWK, Warszawa 2002
7. Janicki W., RodzoÅ› J.: Zdaj maturÄ™. Geografia, Oficyna Edukacyjna  Krzysztof Pazdro,
Warszawa 2004
8. Janicki W.: Geografia  zdaj maturÄ™, Oficyna Edukacyjna Pazdro, Warszawa 2004
9. Kozioł T.: Notatki z lekcji, Wydawnictwo Szkolne Omega, Kraków 1998
10. Krynicka-Tarnacka T.: Geografia  człowiek gospodarzem przestrzeni geograficznej,
Wydawnictwo SOP, Toruń 2002
11. Krynicka-Tarnacka T.: Geografia Polski, Wydawnictwo SOP, Toruń 2005
12. Nieć M.: Geologia kopalniana, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1982
13. Plandowska D., Zaniewicz Z.: Geografia  nowa matura 2006, Wydawnictwo
Pedagogiczne OPERON, Gdynia 2005
14. Praca zbiorowa: poradnik górnika tom 1, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1972
15. Wiecki W., Lipska E., Sobańska M.: Geografia 1, Wydawnictwo Pedagogiczne
OPERON, Gdynia 2003
16. Wilczyńska-Wołoszyn M.: Geografia  Zbiór zadań, Wydawnictwo Edukacyjne śak,
Warszawa 2006
17. Wład P.: Geografia  Bogactwo przyrodnicze Ziemi, Wydawnictwo Oświatowe ORTUS,
Raszyn 2002
18. Wójcik J.: Geografia 1, PPWK, Warszawa 2002
19. http://pl.wikipedia.org
Literatura metodyczna
1. Krogulec-Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych,
KOWEZiU, Warszawa 2003
2. Niemiecko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego, Biuro Koordynacji
Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997
3. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45