Reumatologia 2005; 43, 4: 191 195
Artykuł oryginalny/Original paper
Ocena parametrów chodu chorych reumatycznych
po operacjach stawu kolanowego
Assessment of gait parameters in rheumatoid arthritis patients after knee surgery
Agnieszka Prusinowska, Jacek Sobol, Paweł Małdyk
A
g
n
i
e
s
z
k
a
P
r
u
s
i
n
o
w
s
k
a
,
J
a
c
e
k
S
o
b
o
l
,
P
a
w
e
ł
M
a
ł
d
y
k
Klinika Reumoortopedii Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher,
kierownik Kliniki doc. dr hab. med. Paweł Małdyk, dyrektor Instytutu prof. dr hab. med. Sławomir MaS
liński
Słowa kluczowe: reumatoidalne zapalenie stawów, chód, rehabilitacja.
S
ł
o
w
a
k
l
u
c
z
o
w
e
:
Key words: rheumatoid arthritis, gait, rehabilitation.
K
e
y
w
o
r
d
s
:
Streszczeni e Summary
W artykule przedstawiono i porównano wyniki badań chodu pa- The results of the gait analysis after knee operation 
cjentów z rozpoznaniem reumatoidalnego zapalenia stawów synovectomy and replecement in RA patients are presented and
przed leczeniem i po leczeniu operacyjnym stawu kolanowego  compared in this article. Also, the effect of standard early
synowektomii i endoprotezoplastyce. Omówiono także wpływ postoperative rehabilitation on gait stereotype is discussed.
prowadzonej standardowo we wczesnym okresie rehabilitacji na
zmiany w stereotypie chodu leczonych osób.
W rehabilitacji pooperacyjnej zwracamy zawsze uwa- na podstawie wielkoS
ci podstawowych parametrów
gę na zakres ruchu i prawidłową siłę mięS
ni, zapewniają- chodu i rozkładu sił reakcji podłoża. W badaniach brali
cą dobrą ruchomoS
ć czynną i stabilizację stawu, a jej ce- udział pacjenci Instytutu Reumatologii, u których roz-
lem jest odtworzenie prawidłowej funkcji podpórczej i lo- poznano reumatoidalne zapalenie stawów i skierowa-
no na leczenie operacyjne w Klinice Reumoortopedii
komocyjnej kończyn dolnych. Nauka chodu po opera-
oraz osoby zdrowe zakwalifikowane do grupy kontrol-
cjach kończyn dolnych jest standardowym postępowa-
nej. Przebadano 3 grupy osób: 2 grupy chorych i 1 gru-
niem rehabilitacyjnym. Zwykle jednak chód oceniamy
pę zdrowych  ogółem 39 osób (tab. I).
wizualnie, sprawdzając pobieżnie, czy chory chodzi lepiej
niż przed operacją. Brak szczegółowej analizy biodyna-
Metodyka badań
micznej nie pozwala na zauważenie odchyleń od stanu
prawidłowego w poszczególnych fazach ruchu. Zaburze-
Badanie składało się z wywiadu, badania klinicznego
nia wzorca ruchowego mogą stać się przyczyną uszko-
oraz oceny chodu za pomocą urządzenia CDG (Computer
dzeń implantu lub sąsiednich struktur narządu ruchu.
Dyno Graphy) (ryc. 1.). Badano pacjentów z rozpozna-
W Klinice Reumoortopedii Instytutu Reumatologii
niem reumatoidalnego zapalenia stawów, zakwalifiko-
zostały przeprowadzone badania, których celem było
wanych do leczenia operacyjnego stawu kolanowego 
okreS
lenie zmiany w stereotypie i parametrach chodu synowektomii lub endoprotezoplastyki, u których poza
pacjentów przed zabiegami operacyjnymi (synowekto- główną dysfunkcją stawu kolanowego nie występowały
mii i endoprotezoplastyce stawu kolanowego) i po nich inne znaczne deformacje kończyn dolnych mogące wpły-
Adres do korespondencji:
dr n. kf. Agnieszka Prusinowska, Klinika Reumoortopedii, Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. E. Reicher, ul. Spartańska 1, 02-637 Warszawa
Praca wpłynęła: 27.01.2005 r.
P
r
a
c
a
w
p
ł
y
n
ę
ł
a
:
Reumatologia 2005; 43/4
Agnieszka Prusinowska, Jacek Sobol, Paweł Małdyk
192
ki pomiarowej  procesora i przetwornika analogowo-
Tabela I. Charakterystyka badanych osób
T
a
b
e
l
a
I
.
-cyfrowego, a także komputera z oprogramowaniem do
Osoby badane Liczba osób Wiek (lata)
O
s
o
b
y
b
a
d
a
n
e
L
i
c
z
b
a
o
s
ó
b
W
i
e
k
(
l
a
t
a
)
przejmowania i analizy danych (ryc. 2.) [1 3].
grupa kontrolna 10 23 48
Analiza statystyczna
S
r. 29,3
Obliczenia statystyczne wykonano za pomocą pro-
pacjenci po synowektomii 13 20 70
S
r. 53,6
gramu Statistica 5.0.
Do porównań S
rednich zastosowano analizę wa-
pacjenci po endoprotezoplastyce 16 28 78
riancji dla pomiarów powtarzalnych. Do analizy wyróż-
S
r. 61,6
niono grupę badaną (pacjentów) i kontrolną (osób
zdrowych). Podczas porównań w grupie badanej wyróż-
niono podgrupy chorych z endoprotezą stawu kolano-
nąć na wyniki pomiaru. Dodatkowym warunkiem było
wego i po synowektomii. Do porównań szczegółowych
wykluczenie pacjentów, którzy uprzednio przechodzili
zastosowano test post-hoc Newmana-Keulsa. Przyjęto
operacje z zastosowaniem endoprotez kończyn dolnych.
poziom istotnoS
ci = 0,05.
Badanie przeprowadzano 2-krotnie: przed operacją,
sprawdzając chód bez użycia kul oraz chód z odciążeniem
W analizie wzięto pod uwagę parametry z opcji
kończyny dolnej przeznaczonej do operacji za pomocą
Steptime następujących elementów chodu (ryc. 3.):
2 kul łokciowych oraz w 2 tyg. po operacji, z użyciem 2 kul
łokciowych. Zarówno przed operacją, jak i po niej przepro-  czas pojedynczego podparcia SSUP (single support),
wadzano badanie kliniczne, sprawdzając zakres ruchu, si-  czas podwójnego podparcia DSUP (double support),
 czas przetaczania stopy STANCE (stance),
łę mięS
niową i stabilnoS
ć operowanego stawu.
System CDG używany do badań chodu jest urzą-  czas przenoszenia kończyny SSW (single swing),
dzeniem rejestrującym składową pionową sił reakcji  długoS
ć kroku STEP (step).
podłoża. System ten składa się z butów pomiarowych
z umieszczonymi w podeszwach 8 sensorami i jednost- Wyniki
Chód zdrowego człowieka (grupa kontrolna) cha-
rakteryzuje się symetrycznymi dla prawej i lewej koń-
czyny S
rednimi wartoS
ciami poszczególnych parame-
trów, a nieznaczne różnice pomiędzy prawą i lewą koń-
88
6 76
7
4 54
5
2 32
3
11
Ryc. 1. Pacjent przygotowany do badania chodu Ryc. 2. Rozkład sensorów w podeszwach butów
R
y
c
.
1
.
R
y
c
.
2
.
aparatem CDG. pomiarowych.
Reumatologia 2005; 43/4
Parametry chodu u chorych po operacjach stawu kolanowego
193
jednonożne wymach przetaczanie
podparcie stopy
SSW
SSUP STANCE
L
P
podwójne długoS
ć kroku
podparcie
STEP
DSUP
Ryc. 3. Graficzne przedstawienie analizowanych parametrów chodu.
R
y
c
.
3
.
czyną związane są z indywidualnym sposobem chodze- 4) różnica czasu przenoszenia obu kończyn między gru-
nia każdego człowieka. pami  zwiększenie S
rednich wartoS
ci w grupie pa-
W chodzie 3-taktowym z 2 kulami odciążenie jednej cjentów (ryc. 5.).
kończyny dolnej w porównaniu z chodem bez kul oso-
by zdrowej powoduje następujące zmiany: Porównanie chodu z kulami grupy pacjentów przed
1) zwiększenie czasu pojedynczego (jednonożnego) operacją z chodem z kulami po operacji pokazują różni-
podparcia dla obu stóp, ce, które wystąpiły w wyniku przeprowadzenia leczenia
2) różnicę w czasie podwójnego (dwunożnego) podpar- operacyjnego oraz 2-tygodniowej rehabilitacji chorego
cia między kończyną odciążaną i nieodciążaną, w warunkach szpitalnych (ryc. 6.). Porównanie parame-
3) istotne zwiększenie czasu przetaczania stóp obu trów wykazało:
kończyn, szczególnie nieodciążanej, 1) różnice w czasie pojedynczego podparcia w poszcze-
4) istotne zwiększenie czasu przenoszenia obu kończyn, gólnych badaniach istotne statystycznie,
5) istotną tendencję do zmniejszenia długoS
ci kroku 2) różnice w czasach podwójnego podparcia,
obu kończyn (ryc. 4.). 3) różnice w czasach przetaczania stopy,
4) różnice w czasach przenoszenia kończyny operowa-
Analiza statystyczna wykazała, że różnice parame- nej i nieoperowanej,
trów chodu pacjentów po endoprotezoplastyce stawu 5) brak istotnych statystycznie różnic w długoS
ci kroku,
kolanowego i po synowektomii są nieistotne staty- ale istnienie tendencji do wyrównania tych długoS
ci
stycznie, w związku z tym w toku dalszej analizy te po operacji.
2 grupy zostały połączone w jedną grupę pacjenci.
Porównanie zmian w parametrach chodu pacjen- Analiza statystyczna wykazała, że różnice czasu
tów zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego sta- fazy przenoszenia kończyny w kolejnych badaniach
wu kolanowego przed operacją bez kul z chodem osób były różne w grupach pacjentów po synowektomii
zdrowych wykazało następujące różnice: i endoprotezoplastyce stawu kolanowego. Jest to je-
1) S
rednia wartoS
ć czasu przetaczania obu stóp jest róż- dyna znaleziona różnica badania, uwzględniając
na w grupach  większa w grupie pacjentów, wszystkie analizowane parametry. Czas przenoszenia
2) zmniejszenie długoS
ci kroku obu kończyn w grupie kończyny po synowektomii uległ skróceniu. Po endo-
pacjentów  nieistotne statystycznie, protezoplastyce czas przenoszenia operowanej koń-
3) różnica czasu zarówno pojedynczego, jak i podwój- czyny nie uległ zasadniczej zmianie, skrócił się nato-
nego podparcia między grupami  zwiększenie S
red- miast czas przenoszenia kończyny nieoperowanej
nich wartoS
ci w grupie pacjentów, (ryc. 7.).
Reumatologia 2005; 43/4
Agnieszka Prusinowska, Jacek Sobol, Paweł Małdyk
194
1,2
Dyskusja
SSUP DSUP STANCE SSW STEP
1
Prawidłowy chód człowieka zdefiniowany jest jako
0,8 seria cyklicznych zmiennych ruchów kończyn i tułowia
powodujących w rezultacie przesuwanie S
rodka ciężko-
0,6
S
ci do przodu [4, 5]. Ruch całego ciała w chodzie jest re-
0,4
zultatem wypadkowej różnych sił. Do sił czynnych zali-
0,2
cza się siły mięS
ni szkieletowych kończyn dolnych, do
biernych zaS
wewnętrzne opory układu ruchowego
0
kończyna kończyna kończyna kończyna
człowieka. W narządzie ruchu dysfunkcja kończyn dol-
lewa prawa odciążana nieodciążana
nych w chodzie wyzwala automatycznie pewne sposo-
bez kul z kulami
b
e
z
k
u
l
z
k
u
l
a
m
i
by kompensacyjnego wyrównania zaburzeń, które
w mniejszym lub większym stopniu prowadzą do prze-
Ryc. 4. Analizowane parametry chodu z kulami
R
y
c
.
4
.
ciążenia pewnych elementów narządu ruchu [2]. Zabu-
i bez kul dla grupy kontrolnej.
rzenie funkcjonowania tylko jednego elementu, jakim
jest np. staw kolanowy, jest także czynnikiem istotnie
wpływającym na zmianę prawidłowego modelu chodu.
Leczenie operacyjne oraz używanie przez pacjenta kul
B  kończyna dolna chora (badana) Z  kończyna dolna zdrowa
B
Z
jeszcze dodatkowo modyfikuje ogólny obraz chodu.
Na podstawie przeprowadzonych badań możemy
1,2
SSUP DSUP STANCE SSW STEP
ocenić różnice w chodzie pacjentów przed operacją
1
oraz 2 tyg. po niej. Wszyscy badani chorzy po operacji
0,8
osiągnęli 90 stopni zgięcia w operowanym stawie ko-
lanowym oraz pełny czynny wyprost. Pacjenci ci cho-
0,6
dzili z 2 kulami chodem 3-taktowym, odciążając jedną
0,4
kończynę. Porównując różnice, które wystąpiły w tych
0,2 2 badaniach i odnosząc to także do chodu osób zdro-
wych z grupy kontrolnej, można stwierdzić, że po ope-
0
BZB Z
racji uległy skróceniu czasy pojedynczego podparcia
grupa pacjentów grupa kontrolna
g
r
u
p
a
p
a
c
j
e
n
t
ó
w
g
r
u
p
a
k
o
n
t
r
o
l
n
a
oraz czas przenoszenia zarówno chorej, jak i zdrowej
kończyny  wykazując wartoS
ci zbliżone do grupy
Ryc. 5. Porównanie analizowanych parametrów
R
y
c
.
5
.
kontrolnej. W nieco mniejszym stopniu uległ także
chodu bez kul grupy kontrolnej i pacjentów.
zmniejszeniu czas podwójnego podparcia. Skrócił się
też czas przetaczania obu stóp, jednak w porównaniu
z grupą kontrolną wykazuje nadal bardzo znaczne wy-
dłużenie. Istnieje tendencja do wyrównania długoS
ci
B  kończyna dolna chora (badana) Z  kończyna dolna zdrowa
B
Z
kroku. Możemy zatem stwierdzić, że pacjent po ope-
SSUP DSUP STANCE SSW STEP
przed B
B  kończyna dolna chora (badana) Z  kończyna dolna zdrowa
B
Z
przed Z
SSW  grupa kontrolna
po B
SSW-S  synowektomia
SSW-E  endoprotezoplastyka
po Z
przed B
przed Z
po B
po Z
B Z B Z B Z
grupa kontrolna grupa pacjentów grupa pacjentów
g
r
u
p
a
k
o
n
t
r
o
l
n
a
g
r
u
p
a
p
a
c
j
e
n
t
ó
w
g
r
u
p
a
p
a
c
j
e
n
t
ó
w
przed operacją po operacji
p
r
z
e
d
o
p
e
r
a
c
j
ą
p
o
o
p
e
r
a
c
j
i
SSW-K SSW-S SSW-E
Ryc. 6. Porównanie parametrów chodu z kulami
R
y
c
.
6
.
R
y
c
.
7
.
pacjentów przed leczeniem i po leczeniu opera- Ryc. 7. Porównanie czasu przenoszenia kończy-
cyjnym oraz grupy kontrolnej. ny podczas chodu z kulami.
Reumatologia 2005; 43/4
]
s
[
s
a
z
czas [s]
c
]
s
[
s
a
z
czas [s]
c
]
s
[
s
a
z
czas [s]
c
Parametry chodu u chorych po operacjach stawu kolanowego
195
racji chodził pewniej, opierając się na operowanej
Podsumowanie wyników i wnioski
kończynie w fazie pojedynczego podparcia i szybciej
1. Brak statystycznie istotnych różnic w analizowanych
ją przenosił, jednak nadal szedł mało dynamicznie,
parametrach chodu z kulami pomiędzy chorymi po
wolno przetaczając stopy, starając się przemieszczać
synowektomii i po endoprotezoplastyce stawu kola-
z zachowaniem dużej ostrożnoS
ci.
nowego. Jedyną występującą różnicą jest czas prze-
Różnice w czasach przenoszenia kończyn występu-
noszenia kończyn.
jące między grupami pacjentów po synowektomii i en-
2. W porównaniu z grupą kontrolną widać istotne
doprotezoplastyce mogą wskazywać na to, że pacjent
zwiększenie czasu przetaczania stóp (STANCE) za-
po endoprotezoplastyce stawu kolanowego, pomimo
równo pacjentów po synowektomii, jak i po endo-
zmniejszenia bólu i poprawy zakresu ruchu, odczuwa
protezoplastyce stawu kolanowego, S
wiadczące
lęk przed używaniem nowego, sztucznego stawu, prze-
o ostrożniejszym i stabilniejszym chodzie w pierw-
nosząc operowaną kończynę wolno i starając się ją
szych 2 tyg. po operacji.
krótko obciążać, bardzo szybko przenosząc kończynę
3. Ocena chodu pacjenta po operacji wykazuje zbliże-
nieoperowaną. W grupie pacjentów po synowektomii
nie parametrów chodu do grupy kontrolnej. W pro-
ten element nie występuje, różnice w czasach przeno-
gramie rehabilitacji pooperacyjnej, oprócz ćwiczeń
szenia obu kończyn uległy zmniejszeniu.
w pozycjach statycznych, należy położyć nacisk na
Leczenie operacyjne i wczesna rehabilitacja poope-
naukę i utrwalanie prawidłowego stereotypu chodu.
racyjna są czynnikami wpływającymi na poprawę zakre-
4. Uzyskane wyniki wskazują, że okres 2 tyg. uspraw-
su ruchu i siły mięS
niowej oraz zmniejszającymi ból sta-
niania jest zbyt krótki na pełne przywrócenie funkcji
wu kolanowego w stosunku do stanu przed operacją.
operowanego stawu, co wiąże się ze zmianą błędne-
Wizualna ocena chodu pacjenta po operacji wyka-
go stereotypu chodu pacjenta.
zuje poprawę. Zwiększają się też możliwoS
ci efektyw-
nego poruszaniu się o kulach zarówno w terenie pła-
PiS
miennictwo
P
i
S

m
i
e
n
n
i
c
t
w
o
skim, jak i po schodach. Jednak, oceniając wyniki prze-
1. Dudziński K, Saliński A, Seyfried A. Computer Dyno Graphy (CDG)
prowadzonych badań, można stwierdzić, że okres 2 tyg.
 charakterystyka systemu do pomiaru rozkładu sił reakcji podło-
po operacji jest zbyt krótki, aby zmienić nawyki doty-
ża podczas chodu. Postępy Rehabilitacji 1996; 10: 123-34.
czące chodu, związane z bólem i/lub nieprawidłowym
2. Seyfried A, Dudziński K. Analiza chodu patologicznego w prze-
ustawianiem kończyny w czasie chodu, występujące
biegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Rehabilitacja Me-
czasami przez wiele lat przed operacją. Wskazuje to na
dyczna 2002; 6: 45-51.
daleko idącą ostrożnoS
ć w czasie chodu ze strony pa-
3. Hermens J, de Waal CA, Buurke J, et al. New gait analysis sys-
cjenta, objawiającą się małą dynamiką ruchu, tzn. dłu-
tem for clinical use in rehabilitation center. Ortopedics 1986; 9:
gie czasy przetaczania obu stóp, długi czas podwójne- 1669-74.
go podparcia na obu kończynach, ale także ochroną 4. Biomechanics of Distance Running. Cavanagh PR. Human Kine-
tics Publ, Champaign, 1990.
operowanej kończyny, czyli wolniejsze jej przenoszenie
5. Zastosowanie metod naukowych na potrzeby sportu. Ulatow-
w czasie chodu oraz skracanie długoS
ci kroku.
ski T (red.). Biblioteka PTNKF, Warszawa, 2002.
Podczas usprawniania pooperacyjnego szczególnie
istotną wartoS
ć ma poprawa mechanizmu chodu. Ćwi-
czenia w pozycjach statycznych, tzn. leżeniu lub siadzie,
są niezbędne do uzyskania prawidłowej siły mięS
niowej
i zakresu ruchu. Są one warunkiem zmiany stereotypu
chodu, lecz same w sobie nie powodują jego zmiany, po-
nieważ jest to proces zbyt złożony. Reprogramacja cho-
du jest zadaniem trudnym i w wielu przypadkach wy-
magającym czasu dłuższego niż 2 tyg., który jest S
red-
nim czasem pobytu pacjenta po synowektomii i endo-
protezoplastyce stawu kolanowego w szpitalu. Aby jed-
nak okreS
lić rzeczywiste zmiany w stereotypie chodu
badanej grupy pacjentów, niezbędna jest ocena chodu
bez kul. Pozwoli to dopiero ocenić zmiany, jakie wystą-
piły w porównaniu z chodem przed operacją oraz ewen-
tualne różnice w stosunku do grupy kontrolnej. Istnieje
zatem uzasadniona potrzeba kontynuacji przeprowa-
dzonych badań po upływie kilku miesięcy od operacji.
Reumatologia 2005; 43/4