A

CZNOŚĆ SATELITARNA W ZARZ
DZANIU KRYZYSOWYM
1. Obecny stan wykorzystania łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym
A
ączność satelitarna dzięki swoim unikalnym zaletom jest często wykorzystywana w zarządzaniu kryzysowym,
w działaniach ratunkowych i innych wymagających szybkiej i sprawnej organizacji.
W zarządzaniu kryzysowym ważne jest szybkie działanie, które wymaga utrzymania łączności z biorącymi
w akcjach ratownikami i innymi osobami zaangażowanymi w akcje, bez względu na warunki atmosferyczne
i ukształtowanie terenu, na którym prowadzone są działania oraz pełnej wiedzy na temat lokalizacji służb
ratowniczych i kierunków ich przemieszczania. Dowodzenie akcją w wymiarze lokalnym lub
wielkoobszarowym wymaga utrzymania stałej łączności zarówno z dowódcami jak i pojedynczymi ratownikami
oraz zarzÄ…dzajÄ…cymi centrami dowodzenia.
W zarządzaniu kryzysowym wykorzystuje się w miarę potrzeb różne rodzaje łączności satelitarnej, poczynając
od zwykłej łączności radiotelefonicznej po specyficzne zastosowania szybkiej transmisji danych.
A
ączność radiotelefoniczną stosuje się w celu zapewnienia
bezpośredniego kontaktu pomiędzy centrum zarządzania kryzysowego
a dowódcami prowadzącymi akcje na obszarach objętych działaniami
ratowniczymi. Wykorzystuje się ją również do prowadzenia akcji na
miejscu katastrofy, czyli do bezpośredniego kontaktu pomiędzy
dowódcą akcji i ratownikami. Najczęściej ten rodzaj łączności
satelitarnej stosuje się także na obszarach katastrof w warunkach
zniszczenia radiowej infrastruktury naziemnej lub ograniczonej jej
funkcjonalności.
y
ródło: http://www.hurricane-katrina.info
System satelitarnej łączności radiotelefonicznej stanowi w wielu przypadkach łączność rezerwową lub zapasową
pomiędzy centrami dowodzenia, stosowaną w przypadkach katastrof obejmujących swym zasięgiem rejon
działania tych centrów.
Radio satelitarne oraz telewizję satelitarną wykorzystuje się często do powiadamiania miejscowej ludności
o zagrożeniach, np. o nadciągających nawałnicach, huraganach, o powodzi czy innego rodzaju zagrożeniach, jak
zagrożenie przerwania tamy, awaria infrastruktury miejskiej, rozprzestrzeniający się pożar itp.
Telewizja satelitarna wykorzystywana jest również do przekazywania do centrów kryzysowych nieruchomych
lub ruchomych obrazów z terenów objętych działaniami ratowniczymi, zwłaszcza w przypadku katastrof
wielkoobszarowych. Za jej pośrednictwem centra są powiadamiane o rozmiarach katastrof, co wspomaga
podejmowanie dalszych decyzji zaradczych.
Satelitarną transmisję danych stosuje się w zarządzaniu kryzysowym do różnorodnych celów. Najczęściej
wykorzystywana jest tzw. wolna transmisja danych do przekazywania bieżących krótkich informacji
o rozmiarach katastrof lub klęsk, o liczbie i personaliach poszkodowanych, wielkości zniszczeń itp. Bardzo duże
znaczenie ma przekaz danych lokalizacyjnych i nawigacyjnych, uzyskiwanych z satelitarnych systemów
nawigacyjnych. Nawigacja morska (system COSPAS-SARSAT) i nawigacja lotnicza wspomagają działania
kryzysowe na morzu i w powietrzu. Im większa osiągalność i dokładność takiego systemu, tym szybsze, bardziej
precyzyjne i skuteczne działanie ze strony sztabów kryzysowych.
Szybka satelitarna transmisja danych skutecznie wspomaga zarządzanie działaniami ratowniczymi zwłaszcza
w przypadkach klęsk żywiołowych, których skutki szacowane są w długim okresie czasu. Korzysta się z tego
typu transmisji przy przekazie zdjęć satelitarnych obszarów Ziemi, objętych działaniami kryzysowymi czy przy
dokumentacji w postaci zdjęć satelitarnych obszarów nawiedzonych przez kataklizm typu trzęsienie ziemi,
powódz
, huragan itp.
W celu właściwego wykorzystania łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym istotnym staje się
współdziałanie z krajową naziemną siecią teletransmisyjną. Sieć ta powinna być na tyle rozbudowana, aby
przenieść zwiększony w czasie działań kryzysowych ruch telefoniczny, wolną i szybką transmisję danych oraz
transmisje telewizyjne. Jest to warunek podstawowy sprawnie działającego krajowego systemu zarządzania
kryzysowego.
© Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl
2. Wykorzystanie łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym w perspektywie najbliższych
5 lat (do 2012 r.)
Ze względu na szybko wzrastające wymagania związane z udoskonaleniem i poprawą sprawności działania
krajowych centrów zarządzania kryzysowego, przewiduje się w najbliższych latach wzrost zapotrzebowania na
związane z tym usługi. Spowoduje to rozbudowę krajowych systemów łączności satelitarnej jak również
zwiększenie pojemności wykorzystywanych łączy satelitarnych po stronie urządzeń na satelitach i urządzeń
naziemnych.
Przewiduje się zwiększenie zapotrzebowania na telefonię satelitarną w powiązaniu z wykorzystaniem
satelitarnych systemów nawigacyjnych. Będzie to związane z rozbudowaniem bazy telefonów satelitarnych
w krajowych centrach kryzysowych oraz dostosowaniem tych telefonów do współpracy z coraz dokładniejszymi
i bardziej niezawodnymi satelitarnymi systemami nawigacyjnymi, przede wszystkim w celu ich
pozycjonowania. W najbliższych latach światowy system nawigacyjny GPS w połączeniu z europejskim
systemem EGNOS zwiększy znacznie swoją dokładność pozycjonowania. Można przewidzieć, że wpłynie to na
zwiększenie wykorzystania radiotelefonii satelitarnej w całej Europie.
W wielu krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, wprowadzana i rozwijana będzie usługa  eCall
w systemach powiadamiania o zdarzeniach, m.in. o wypadkach drogowych. Wykorzystanie do tego celu
łączności satelitarnej pozwoli na niezawodną i szybką reakcję odpowiednich służb ratunkowych, działających
w ramach systemu powiadamiania  112 .
Zdjęcia satelitarne staną się tańsze, dzięki temu upowszechni się ich wykorzystanie w różnych dziedzinach
gospodarki, nie tylko w zarządzaniu kryzysowym. Pozwoli to na szybsze i sprawniejsze tworzenie map terenów
objętych działaniami ratunkowymi lub usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i katastrof.
Powstające nowe systemy nawigacji lotniczej i morskiej we współpracy z coraz dokładniejszymi satelitarnymi
systemami nawigacyjnymi pozwolÄ… na zastosowanie precyzyjniejszych metod zarzÄ…dzania w sytuacjach
kryzysowych w powietrzu i na morzu. Należy przewidywać zwiększenie roli systemu nawigacji satelitarnej,
czyli przejście od roli systemu zapasowego czy rezerwowego do roli systemu współodpowiedzialnego za
bezpieczeństwo w lotnictwie i marynarce.
3. Wykorzystanie łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym w horyzoncie roku 2020
Przy przewidywanym szybkim rozwoju usług satelitarnych i zwiększeniu liczby korzystających z nich
użytkowników, powinno nastąpić znaczne obniżenie cen łączności satelitarnej, a co za tym idzie również usług
satelitarnych wykorzystywanych w dziedzinie zarzÄ…dzania kryzysowego.
Poza istniejącymi obecnie światowymi systemami nawigacji satelitarnej GPS i GLONASS, przewiduje się
uruchomienie systemu GALILEO, który stanie się konkurencyjny wobec istniejących a zwłaszcza dla systemu
GPS. Można spodziewać się konkurencji dotyczącej technicznej oraz cenowej oferty usług najwyższej jakości,
czyli usług specjalnych GPS i usług PRS w systemie GALILEO. Usługi specjalne (płatne) będą posiadały szereg
zabezpieczeń: zabezpieczenia kryptograficzne, zabezpieczenia przed radiowymi zakłóceniami zewnętrznymi,
zabezpieczenia przed hipotetycznym atakiem radiowym, zabezpieczenia przed wyłączeniem systemu itp.
W związku z tym należy spodziewać się, że znacznie wzrośnie wykorzystanie systemów nawigacji satelitarnej
przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli i za działania w sytuacjach kryzysowych.
Przewiduje się, że obok rozbudowanych krajowych sieci telekomunikacyjnych znacznie wzrośnie rola
omówionych wyżej usług satelitarnych i mogą one w przyszłości stanowić dla tych sieci dużą konkurencję, co
może być przełomem w organizacji łączności dla celów zarządzania kryzysowego.
4. Korzyści dla Polski wynikające z zastosowania łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym
Aktualnie w Polsce wykorzystuje się do celów zarządzania kryzysowego niektóre usługi oferowane przez
systemy satelitarne. Nie można jednak stwierdzić, że dzieje się to na szeroką skalę. Wykorzystywane są telefony
satelitarne, zwłaszcza przez służby ratownicze na lądzie. Morskie służby ratownicze korzystają z systemu
nawigacji satelitarnej GPS oraz używają satelitarny system ratownictwa morskiego. Ratownictwo lotnicze
wykorzystuje również system GPS jako jeden ze stosowanych systemów nawigacji lotniczej.
© Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl
Działania dotyczące wykorzystania łączności satelitarnej w skali kraju nie są jednak koordynowane przez centra
dowodzenia kryzysowego. Należy szybko rozwiązać ten problem w Polsce, gdyż takie narzędzia jak:
Øð jednolita sieć telefonów satelitarnych we wszystkich sÅ‚użbach ratowniczych i centrach dowodzenia,
Øð systemy radia i telewizji satelitarnej do powiadamiania ludnoÅ›ci o zagrożeniach lokalnych,
Øð satelitarne systemy rozsiewcze (broadcasting) do przekazu informacji cyfrowych dla sÅ‚użb
uczestniczÄ…cych w akcjach ratowniczych,
Øð lÄ…dowa nawigacja satelitarna dla wszystkich sÅ‚użb dziaÅ‚ajÄ…cych w ramach akcji ratowniczych,
Øð Å‚Ä…czność satelitarna zapewniajÄ…ca szybkÄ… transmisjÄ™ zdjęć satelitarnych do centrów kryzysowych
z obszarów objętych działaniami służb ratowniczych,
Øð telemedycyna współpracujÄ…ca ze sÅ‚użbami ratowniczymi i centrami kryzysowymi,
wykorzystywane w ramach centrów zarządzania kryzysowego kraju przyniosą wymierne korzyści w postaci
szybkich, sprawnych akcji ratowniczych, zapewnienia maksimum bezpieczeństwa działającym ratownikom oraz
szybkiej pomocy rannym i poszkodowanym, ograniczenia do minimum liczby ofiar zarówno po stronie ekip
ratowniczych jak i ludności cywilnej.
Dla sprawnie działającego satelitarnego systemu ratownictwa wymagana jest sprawnie funkcjonująca naziemna
cyfrowa sieć teletransmisyjna: radiowa i kablowa, zapewniająca wymagane przepustowości transmisji. Poza tym
bardzo istotne i potrzebne stanie się wykorzystanie mobilnych stanowisk zarządzania kryzysowego, które
powinny współpracować z krajowym centrum zarządzania kryzysowego poprzez szybkie cyfrowe łącza
satelitarne.
5. Główne przeszkody w wykorzystaniu łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym
Podstawową przeszkodą w wykorzystaniu łączności satelitarnej w zarządzaniu kryzysowym na szeroką skalę są
wysokie koszty usług satelitarnych w porównaniu z usługami w konwencjonalnych systemach naziemnych.
Średnio koszty usług satelitarnych są wyższe o około 60 do 80 % od kosztów tych samych usług w systemach
naziemnych. Oczywiście jest szereg usług unikalnych oferowanych w systemach satelitarnych, które nie mają
swoich odpowiedników w systemach naziemnych, np. pozycjonowanie satelitarne czy wykonywanie zdjęć
satelitarnych.
Szersze wykorzystanie łączności satelitarnej możliwe stanie się po wdrożeniu nowoczesnych stanowisk
dowodzenia i zarządzania kryzysowego, dostosowanych do szerokiego wykorzystania usług satelitarnych.
Pomimo konieczności poniesienia wysokich kosztów umożliwią one jednak szybszą, bardziej skoordynowaną
i efektywniejszą reakcję ze strony służb ratunkowych.
Innymi barierami ograniczającymi możliwości wykorzystania łączności satelitarnej są m.in.:
Øð brak odpowiedniej wiedzy na temat możliwoÅ›ci wykorzystania technik satelitarnych,
Øð brak doÅ›wiadczenia przy posÅ‚ugiwaniu siÄ™ technikÄ… satelitarnÄ…,
Øð problemy zwiÄ…zane z pozyskaniem cyfrowych map terenu jak i aplikacji wykorzystujÄ…cych
możliwości łączności satelitarnej,
Øð brak wypracowanej koncepcji funkcjonowania jednolitego systemu zarzÄ…dzania kryzysowego
i planów w zakresie modernizacji stanowisk zarządzania kryzysowego pod kątem wykorzystania
pojawiających się na rynku nowoczesnych rozwiązań telekomunikacyjnych i teleinformatycznych,
Øð niewystarczajÄ…ce Å›rodki budżetowe na budowÄ™ nowoczesnych i zintegrowanych centrów
zarzÄ…dzania.
Pewną barierą funkcjonalną jest obecna sytuacja w zakresie jakości i dostępności systemów satelitarnych
(ograniczona liczba systemów, zbyt mała precyzja sygnałów pozycjonujących, możliwość czasowego
wyłączania dostępności sygnałów satelitarnych).
Europejski system Galileo jest obecnie na etapie tworzenia i według dostępnych informacji, planuje się jego
uruchomienie i oddanie do eksploatacji dopiero na przełomie lat 2013-2014.
Inną poważną przeszkodą jest niewystarczający rozwój radiowych sieci naziemnych w kraju, który nie pozwala
na właściwą współpracę z systemami satelitarnymi.
Koniecznym staje się wybudowanie odpowiednio pojemnego, pokrywającego obszar całego kraju, cyfrowego
systemu łączności radiowej dla podmiotów rządowych, za pomocą którego możliwy będzie transfer sygnałów
pozycjonowania na stanowiska kierowania i dowodzenia. System ten winien być zarządzany przez podmiot
rządowy i prezentować sobą wysoki poziom zabezpieczenia przed ingerencją w jego pracę podmiotów
nieuprawnionych.
© Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl
Stworzenie w pełni funkcjonalnego systemu zarządzania kryzysowego w skali kraju wymaga umiejętnego
połączenia możliwości, jakie niosą satelitarne systemy komunikacyjne z dostępnymi na rynku rozwiązaniami
telekomunikacyjnymi i aplikacyjnymi. Jest to warunek konieczny dla poprawy bezpieczeństwa życia obywateli.
Działania takie wymagają jednak koordynacji, stałego monitoringu jak i postrzegania problemu z szerszej
perspektywy czasowej.
Opracowanie: A. Jelonkiewicz
© Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej www.kosmos.gov.pl