ś'
34
33
raport obserwatorium motoryzacja temat numeru cywilizacja mix er psychologia nauka przyroda sport technologie fotostrony jajo Kolumba
ś'
34
MArAtoNy Nie są DlA KAżDego
Krzysztof Mizera
ak powiedział  Focusowi Marcin Hutnik, lekarz i maratończyk, biegi są doskonałym
Ukończył AWF w Katowicach oraz
dziennikarstwo na UW. Pracownik
Jsposobem na poprawienie zdrowia, szczególnie dobrze wpływają na układy oddechowy
naukowy Akademii im. Jana
i krążeniowy. Zmniejszają ryzyko chorób serca i zwiększają ogólną wydolność. Biegać
Długosza w Częstochowie. Pracuje
w Zakładzie Nauk Biologicznych,
może osoba niemalże w każdym wieku. Jednak nie każdy może od razu brać udział w ma-
gdzie zajmuje się fizjologią sportu.
ratonach, szczególnie gdy bieg odbywa się w klimacie gorącym. Pretendent musi przejść
szereg badań i konsultacji medycznych, a przede wszystkim sam powinien dobrze znać
Piasków (Mara- swój organizm i wiedzieć, jak reaguje na wysiłek w takim klimacie. Inaczej może się to
Maraton skończyć tragicznie. Trzeba też pamiętać o aklimatyzacji. Inaczej możemy narazić się na
thon des Sables)
udar cieplny, który jest następstwem zaburzeń procesów termoregulacyjnych. Jego objawy
cieszy się sławą najtrudniejszego biegu na
Wygrać
świecie. Rywalizacja toczy się w nieludzkich to częściowa lub całkowita utrata świadomości, gorąca i sucha skóra, wzrost ciśnienia
warunkach: biegacze ścigają się po piaskach krwi i temperatury wewnętrznej ciała do powyżej 40�C  co może doprowadzić nawet do
marokańskiej Sahary w temperaturze, która śmierci. Istnieją przypuszczenia, że przyczyną śmierci pierwszego  maratończyka Filippi-
w ciągu dnia sięga 50�C, zaś w nocy spada do desa, który pokonał dystans między Maratonem a Atenami, by obwieścić zwycięstwo Gre-
około 5�C. ków nad Persami, był właśnie udar cieplny. Jeżeli więc chcemy wziąć udział w maratonie,
Katorżniczy wysiłek trwa siedem dni (choć nawet zwykłym, nie pustynnym, pamiętajmy, by skonsultować się z lekarzem i dobrze się
w tym roku skrócono go do pięciu). Zawodni- przygotować  aby okrzyk zwycięstwa nie był naszym okrzykiem ostatnim.
cy mają do przebycia około 230 kilometrów.
Całość podzielona jest na 6 odcinków: najdłuż- gaczy), ale nie miejsce się liczy najbardziej w Ma- jedzenie i wszystko, co im potrzebne. Do-
z upałem
szy z nich miał w zeszłym roku 75, a w tym ratonie Piasków, lecz samo dotarcie do mety. stają od organizatorów tylko wodę (9 li-
roku 91 km długości  czyli około dwa razy  Maraton Piasków jest nieporównanie trud- trów wody dziennie) i schronienie na noc
więcej niż zwykły bieg maratoński. niejszy niż maraton uliczny  powiedział  Fo- w prostych berberyjskich namiotach. Ma-
Gorąco może zabić sportowca. Ryzykowny jest
W tym roku jedynym Polakiem, który wy- cusowi Rutkowski.  Nawet teraz, po kilku rathon des Sables to walka z samym sobą,
już wysiłek w temperaturze 24 stopni C. startował w Maratonie Piasków, był Piotr Rut- miesiącach odczuwam jeszcze skutki biegu upałem i piaskiem.
kowski. Dobiegł na 266. miejscu (na 868 bie- (złamałem 8 paznokci i uszkodziłem więzadła
Ale po odpowiednim przygotowaniu można osiągać
krzyżowe), ale uważam, że było warto.
Treningi pod kątem pustynnego biegu roz-
wspaniałe wyniki i przy 50 stopniach.
począł rok wcześniej. Przez 6 miesięcy po-
przedzających wyścig niemal codziennie
przebiegał 20 kilometrów z 8-kilogra-
mowym plecakiem. Ale nie tylko przy-
gotowanie fizyczne jest ważne. Cały
rajd musi być idealnie przemyślany pod
każdym względem: trzeba rozplano-
wać konsumpcję wody, jedzenia i od-
powiednio dobrać tempo.
Podczas pustynnego rajdu za-
wodnicy dz
wigają w plecakach
Maraton Piasków
podzielony jest na
etapy, z których jeden
jest znacznie dłuższy
niż zwykły maraton.
Np. czwarty etap
zeszłorocznego
Maratonu Piasków
(mapka) miał 75,5 km.
Trasa wiodła po
pustynnym podłożu
wszelkiego rodzaju:
piasku, żwirze,
kamieniach, skałach.
LIPIEC 2009
GAMMA/BE & W
ś'
ś'
34
33
raport obserwatorium motoryzacja temat numeru cywilizacja mix er psychologia nauka przyroda sport technologie fotostrony jajo Kolumba
ś'
34
Na starcie piaskowego rajdu wszyscy sta- się mniej wrażliwe na zmiany temperatur,
aby ochłodzić organizm,
wiają się w świetnie przygotowani, ale nie czyli pewne reakcje w organizmie będą zacho-
można, jak serena Williams,
wszyscy docierają do mety  zdarzają się na- dzić wolniej. Po drugie skróci się czas odda-
obłożyć lodem kark i szyję; są
wet wypadki śmiertelne. Do takiej tragedii wania ciepła przez parowanie potu.
tam, blisko powierzchni skóry,
doszło 29 marca 2007 roku, kiedy to Bernard Po trzecie zmniejszy się wydalanie noradre-
duże naczynia krwionośne,
Jul� z Francji został znaleziony martwy naliny z moczem. Noradrenalina zwęża naczy-
poprzez które chłód rozniesie
w swoim namiocie. Zawodnik miał bardzo się po ciele. nia obwodowe (np. w skórze), natomiast roz-
dobry start, biegł znakomicie. Wyniki jego szerza naczynia wieńcowe w sercu. Osoby
badań medycznych nie wskazywały na jakie- wytrenowane charakteryzują się o połowę
kolwiek problemy. 70-kilometrowy odcinek mniejszym przyrostem noradrenaliny niż oso-
skończył po 9,5 godzinie, zajmując 45. miej- by niewytrenowane. Dzięki temu m.in. naczy-
sce. Był na mecie już o 18.30, w bardzo do- nia obwodowe nie są zwężane, a ciepło jest
brym nastroju. O 3.30 w nocy wstał jeszcze, szybciej usuwane na zewnątrz przez parowa-
by powitać swoich kolegów z namiotu. Trzy nie i pocenie.
godziny póz
niej już nie żył. Po czwarte obniży się stężenie sodu w po-
cie  sód zatrzymuje wodę w organizmie,
Pogoda dla szCzuPłyCh
więc jeżeli nie tracimy go z potem, wolniej się
Optymalna temperatura otoczenia, w któ- odwadniamy.
rej powinny odbywać się zawody, to nie wię- Są jednak osoby, które nawet przed Mara-
cej niż 18�C (przy biegach maratońskich na- tonem Piasków nie muszą przechodzić długiej
wet mniej). Wówczas możliwości organizmu adaptacji  to najlepsi maratończycy świata:
są olbrzymie, a ryzyko wystąpienia zaburzeń Etiopczycy i Kenijczycy. Jak powiedział  Fo-
termoregulacyjnych niewielkie. Jednak gdy cusowi fizjolog profesor Wiesław Pilis, nie-
temperatura otoczenia przekracza 23�C, ak- zwykła kondycja tych ludzi wynika przede
tywność fizyczna dla osób niewytrenowanych wszystkim z warunków, w jakich się rodzą,
Przy takiej temperaturze, jaka panuje czasem podczas turnieju Australian open, trudno usiedzieć
i niezaaklimatyzowanych nie jest już wskaza- oraz z genów, jakie dziedziczą po rodzicach.
na trybunach, nie mówiąc już o grze w tenisa. 111 stopni Fahrenheita to 44 stopnie Celsjusza.
na. Wysoką temperaturę najlepiej znoszą Są smukli, ich mięśnie składają się przede
sportowcy charakteryzujący się ektomorficz- nym  lub suchej, gdy ma to być klimat gorący wszystkim z włókien wytrzymałościowych,
ną budową ciała, tj. wysocy i szczupli, z dłu- i suchy. Można stosować, np. podczas treningu a życie w gorącej strefie klimatycznej i wyso-
gimi kończynami i niewielką zawartością biegowego, grube i ciepłe ubrania, by zmusić ko nad poziomem morza usprawnia w ich
organizm do przyspieszonego oddawania cie- organizmach transport tlenu z krwią i popra-
pła lub przebywać w pomieszczeniu, gdzie wia mechanizm usuwania nadmiaru ciepła.
JAK ćWiCZyć W gorąCU
panuje wysoka temperatura, np. dobrze na- Wspaniałe wyniki w Maratonie Piasków
grzać mieszkanie. To wstępna aklimatyzacja. uzyskują też inne nacje afrykańskie, szczegól-
eżeli uprawiamy sport łykami. Najlepiej pić słońcem. Czapkę można zdolności wysiłkowe mających kłopoty z ser-
Kolejnym etapem powinno być przybycie na nie te przyzwyczajone do warunków pustyn-
Jw upale, przede wodę mineralną  lub zmoczyć, co będzie mia- w pełnym słońcu w środ- cem, że na skutek szoku
miejsce zawodów, np. Saharę, na co najmniej nych. Dobry przykład to Marokańczyk Aziz
wszystkim pamiętajmy napoje izotoniczne, które ło działanie chłodzące. ku dnia będą niższe niż termicznego funkcjono-
10 dni przed zawodami, by organizm mógł się El Akad. Jeden z końcowych etapów wyścigu,
o piciu. 20 30 minut mają w swoim składzie Jeśli umawiamy się na w przypadku meczu roz- wanie układu krążenia
przyzwyczaić do panującego klimatu i tempe- bieg maratoński (42,200 m), pokonał w cza-
przed wysiłkiem wypijmy elektrolity (m.in. sód) grę w piłkę, to wybierz- grywanego wieczorem, zostaje zaburzone i oso-
ratur. Przy tym wszystkim nie wolno zapo- sie 2 godz. i 52 min, mając za sobą ponad
ok. 450 ml wody (dwie i węglowodany (z
ródło my wieczór lub popo- w niższej temperaturze. bę taką trzeba reanimo-
mnieć o obfitym nawadnianiu organizmu. 150 km pustynnej mordęgi. O pokonaniu
szklanki), następnie energii). łudnie. Gdy nie mamy Na plaży pamiętajmy, by wać. Zanurzajmy się
amerykańscy futboliści wiedzą, co to
Dobrze przeprowadzona adaptacja zmienia zwykłego, nie piaskowego maratonu w takim
podczas ćwiczeń 300 ml Podczas upału ćwiczymy takiej możliwości, wów- nie wskakiwać do wody, powoli; stojąc w wodzie
znaczy mieć gorącą głowę! W upalne dni
zupełnie funkcjonowanie organizmu. Po czasie marzy wielu dobrych biegaczy.
co pół godziny. Po ćwi- w koszulce, najlepiej czas musimy koniecznie gdy ciało jest rozgrzane po kolana, schładzajmy
chłodzą głowy w wiadrach z lodowatą wodą.
pierwsze podwyższa się próg wrażliwości ter-
czeniach trzeba jak termoaktywnej (oddycha- pamiętać o dobrej roz- (np. po opalaniu). Zda- klatkę piersiową i głowę,
koniecznej do wytworzenia potu. Picie pły- moreceptorów  znaczy to, że receptory stają krZysZToF MIZerA
najszybciej uzupełnić jącej), i czapce, która grzewce i nawadnianiu. rza się, szczególnie a potem stopniowo
nów przed wysiłkiem w dość dużych ilościach
deficyt płynów, małymi chroni głowę przed Choć zawsze nasze u osób starszych lub wchodz
my coraz głębiej.
(ok. 2 litrów) prowadzi do bardziej intensyw-
Pocenie się jest
nego wydzielania potu podczas treningu i ła-
najlepszym spo-
tkanki tłuszczowej. W odróżnieniu od osób siłkowych około 10 proc. Jeżeli odwodnimy Podczas intensywnego wysiłku mięśnie godzi reakcję układu krążenia, dzięki czemu
sobem organizmu
na obniżenie
krępych, niskich i otyłych, ich organizmy do- się bardziej, będzie jeszcze gorzej. Dochodzić wytwarzają tyle ciepła, że temperatura ciała serce pracuje mniej intensywnie.
wewnętrznej
brze oddają ciepło. Ponadto ważna jest płeć może do bólów brzucha, omdleń, bolesnych rosłaby ok. 1 stopień na każde pięć siedem
Nie tylko treNiNg temperatury.
sportowca. Badania naukowe dowodzą, że kurczy mięśni. Utrata wody w ilości 15% minut  gdyby zawiodły procesy termoregu-
mężczyz
ni lepiej znoszą pogodę suchą i gorą- masy ciała zwykle powoduje śmierć. lacyjne. Już po półgodzinie temperatura ciała Jeżeli sportowca czekają zawody w gorącej
cą, a kobiety lepiej i szybciej adaptują się do Organizm traci wodę tym szybciej, im jest wyniosłaby 42�C  to wystarczy, by umrzeć. strefie klimatycznej, musi koniecznie wcześ-
warunków gorąca i wilgoci, co związane jest goręcej. W suchym klimacie przy temperatu- Dlatego organizm usuwa nadmiar ciepła, niej zaadaptować swój organizm do nowych
z faktem, że kobiety mają wyższy stosunek rze 20�C utrata wody przez biegaczy długo- głównie poprzez parowanie i pocenie. Ciepło warunków. Jak długo powinno trwać takie
powierzchni ciała do jego masy. dystansowych wynosi nieco ponad 800 ml/ z mięśni dociera przez krew do skóry, a z niej przygowanie, to zależy od konkretnego za-
Gorąco powoduje w organizmie sportowca godz., zaś u piłkarzy ok. 700 ml/godz. Gdy do otoczenia. Zawodnicy dobrze przystoso- wodnika. U osób zupełnie nieprzystosowa-
procesy, które nie pozwalają mu w pełni roz- temperatura podniesie się do 25�C, straty te wani do treningów w gorącu są zdolni w cią- nych do wysokich temperatur adaptacja może
winąć swoich możliwości. Zachodzą zmiany wynoszą odpowiednio ponad 1100 ml/godz. gu godziny intensywnych zajęć wytwarzać trwać trzy cztery tygodnie. U zawodników
w przepływie krwi, który słabnie w narządach (u biegaczy) i prawie 1000 ml/godz. (u piłka- pięć siedem litrów potu, podczas gdy słabo wytrenowanych i przyzwyczajonych do upa-
wewnętrznych, a nasila się w skórze. Groz
- rzy). Przy temperaturze 30�C odwodnienie przygotowani dwa trzy litry. Czyli osoba, któ- łów okres adaptacji, umożliwiający podjęcie
nym procesem jest odwadnianie się organi- wynosi już 2100 ml/godz. u biegaczy i ponad ra znacząco się poci podczas wysiłku, ma obciążeń treningowych, może wynosić 10 15,
zmu, które w gorącym klimacie postępuje 1800 ml/godz. u kopiących piłkę! dostosowany do trudnych warunków otocze- a niekiedy tylko 5 7 dni.
bardzo szybko. Utrata wody w ilości 2% masy Wraz z wodą tracimy elektrolity, które są nia system termoregulacji. Są różne metody adaptacji: stosowanie czę-
ciała (dla osoby ważącej 80 kg będzie to potrzebne do optymalnej pracy mięśni i ukła- Aby mechanizm usuwania ciepła działał stych gorących kąpieli czy sauny parowej  je-
1600 ml) powoduje obniżenie zdolności wy- du nerwowego. sprawnie, organizm musi mieć zapas wody śli start będzie w klimacie gorącym i wilgot-
LIPIEC 2009
AFP/EAST NEWS; GETTY IMAGES/FPM (2); REUTERS/FORUM
ś'