I śmiech niekiedy może być nauką ... Udowodnij, że Krasicki jest klasykiem


I. Sytuacja polityczna w okresie oświecenia
1. Wzmocnienie pozycji szlachty kosztem władzy królewskiej
2. Liberum veto
3. Zady ówczesnej literatury


II. "I śmiech niekiedy może być nauką ... "

1. Bajki
a) geneza bajek
b) cel i rola bajek
c) "Ptaki w klatce"
2. Satyry
a) rodowód satyr
b) Refleksyjny charakter satyr
c) Główna wada Polaków przedstwiona w satyrach "Do któla", "Pijaństwo", "Żona
modna", "Świat zepsuty"
3. Krytyka duchowieństwa w "Monachomachii"


III. Ponadczasowy charakter utworów Krasickiego


Literatura oświecenia rozwijała się w bardzo dramatycznym okresie dziejów
Polski. Narastające trudności były wynikiem wzmocnienia pozycji szlachty, która
jak tylko nadarzała się okazja osłabiała władzę królewską. Podobnie zachowywali
się obcy mocarze, którzy od dawna dążyli do podporządkowania sobie
Rzeczypospolitej. Bardzo skutecznym sposobem paraliżowania systemu władzy było
liberum veto, uznawane przez znaczną część szlachty za potwierdzenie ich
wolności. Przezwyciężenie kryzysu politycznego i moralnego było głównym celem
poetów oświecenia, którzy bardzo odważnie ukazywali i piętnowali sarmackie wady
Polaków. Do tych poetów zaliczał się Krasicki, który poruszał te problemy,
które przyczyniały się do złego stanu państwa, osłabienia władzy królewskiej,
upadku moralności i zaniku dobrych obyczajów. W tych czasach ojczyzna
przeżywała szczególnie trudne chwile, a pierwszy rozbiór udowodnił, że znajduje
się w głębokim kryzysie. Próby ratowania państwa tylko pozornie nic nie dały,
pozwoliły na przeżycie 123 lat zaborów, po których kultura polska nie zginęła.


Ignacy Krasicki to autor, którego wiele utworów ma charakter dydaktyczny,
należą do nich między innymi bajki. Te krótkie i zwięzłe utwory, były znane już
w starożytności. Podstawy teorii tego gatunku stworzyli starożytni teoretycy
wymowy, między innymi Arystoteles i Kwintylian. Jak wyjaśnia Krasicki we
"Wstępie do bajek", te krótkie utwory nie mają za cel nikogo obrazić lecz
nauczać określa także charakter bajek. Pojawiające się w bajkach zwierzęta
uosabiają ludzi z konkretnymi wadami, na przykład przedstawiony w utworze
"Szczur i kot" człowiek pod postacią szczura jest zbyt pewny siebie i
przekonany o swojej wyższości. Spotyka go za to kara, gdyż zostaje uduszony
przez swego największego wroga - kota. Podobnym utworem jest bajka pod tytułem
"Kruk i lis". W niej lis tak długo chwalił kruka, że pięknie śpiewa, aż ten nie
otworzył dzioba, w którym trzymał ser. Na to tylko czekał lis, który porwał
spadający ser i uciekł.
Również dydaktyczny charakter ma utwór zatytułowany "Jagnię i wilcy". Bajka ta
ukazuje, że w świecie rządzi silniejszy, który nie zawaha się wykorzystać
swojej przewagi.
Krasicki był wspaniałym obserwatorem zjawisk społecznych. Zauważał te sytuacje
z życia codziennego, które mogły rozbawić i zarazem nauczyć czegoś czytelnika.
Przykładem takiego utworu jest "Dewotka", w którym ukazana jest przewrotność i
dwulicowość ludzi, którzy co innego mówią, a co innego robią. W bajce tej
kobieta odmawiając słowa modlitwy "odpuść nam nasze winy, jako my odpuszczamy
... " bije swoją służącą za nieposłuszeństwo względem niej.
Inny utwór opisuje spryt niektórych ludzi. W "Malarzach" bohaterami są dwaj
artyści. Jeden maluje "podobne" twarze, a drugi "piękniejsze". I jak się można
domyślaĆ, drugi dzięki sprytowi nie cierpiał biedy jak pierwszy. Innego typu
jest utwór "Ptaszki w klatce", w którym pod postaciami ptaków ukryci są ludzie.
Jedne, te urodzone na wolności, znają ją i tęsknią do niej, a młodsze, urodzone
już w klatce, nie wiedzą nawet, co to jest wolność. Znają tylko klatkę i nie
rozumieją żal starszych. Utwór ten odwołuje do sytuacji politycznej w kraju.
Krasicki o swoich bajkach tak się wyraża:

Jeśli z nich zdatna nauka nie płynie;

Natenczas blaskiem czczym tylko jaśnieją I, na kształt próchna, świecą, a nie
grzeją.

Satyry są bardziej refleksyjne niż bajki, z wyjątkiem "Ptaszków w klatce",
który to utwór porusza bardzo ważny problem. Posiadają mniej humoru, ponieważ
zajmują poważnymi problemami społecznymi. Wprawdzie czytając je śmiejemy się,
lecz jest to gorzki śmiech.
Tradycje satyry sięgają literatury greckiej. Natomiast rozwinięta przez
Juwenala i Horacego i zdefiniowana w ówczesnych poeatykach przetrwała do XVIII
wieku. Osiągnęła rozkwit w epoce klasycyzmu, uprawiana właśnie przez takich
poetów jak Krasicki.
Jedną z ważniejszych satyr jest utwór "Do króla", w którym przedstawiony jest
negatywny portret szlachcica sarmaty. Utwór skierowany jest do króla Polski
Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor wysuwa szereg zarzutów wobec króla, o
jego młodość nie byłeś, prawda, winien temu, żeś nie stary, mądrość, dobroć
jako władcy, że jest Polakiem źle to więc, żeś Polak, źle, żeś nie
przychodzień. Radzi władcy, że powinien być groźny dla poddanych król - nie
człowiek , ma zdzierać, gnębić zdzieraj, a będziesz możnym, gnęb a będziesz
wielkim. W ten sposób Krasicki wyraził swój szacunek do króla i wypiętnował w
ironiczny sposób poglądy szlachty sarmackiej, która te właśnie "wady" wytyka
królowi.
Inną przywarą Polaków jest pijaństwo, taki też tytuł nosi kolejna satyra
Krasickiego. Opis bójki pijackiej w formie opowiadania unaoczniającego jest
bardzo realistyczny On do mnie, ja do niego, rwiemy się zajadli, ale to wiem i
czuję, żem wziął w łeb butelką. Krytykuje ono ludzi, którzy potrafią pięknie
mówić o zaletach trzeźwości , ganić pijaństwo Patrz na człeka, którego ujęła
moc trunku, człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku godzien się
mieścić, ale sami nie stronią od alkoholu, na przykład na końcu rozmowy na
pytanie Gdzież idziesz ? pada odpowiedź Napiję się wódki.
Utworem krytykującym cudzoziemszczyznę jest "Żona modna". Autor naśmiewa się z
modnej szlachcianki hołdującej obcym wzorom i modom, która ma przesadne
wymagania "Masz waćpan kucharza? Masz waćpan stangreta? A pasztetnik? Tu pokój
sypialny, a pokój do bawienia? Ja muszę mieĆ osobne od spania, od strojów, od
książek, od muzyki, od zabaw prywatnych". Satyra "Świat zepsuty" piętnuje brak
przywiązania do religii i tradycji, lekceważenie zasad moralnych. Krasicki
zachęca do obrony ojczyzny, gani tchórzliwą postawę Grozi burza, grzmi niebo,
okręt nie zatonie, majtki, zgodnie z żeglarzem, gdy staną w obronie, a choć
bezpieczniej okręt opuścić i płynąć, podściwiej być w okręcie, ocalić lub
zginąć. Ze starożytności wywodzi się też inny gatunek - heroikomedia. Opiera
się on na sprzeczności pomiędzy patetycznym stylem wypowiedzi, a błachą i
przyziemną treścią. Przykładem tego typu utworu jest "Monachomachia". Ma ona
podobną budowę do epopei, gdyż jest podzielony na pieśni i oktawy, a także w
inwokacji jest zauważalny narrator, który wprowadza nas w temat utworu.
"Monachomachia" jak głosi podtytuł to wojna mnichów. Akcja rozgrywa się w
miasteczku, w którym były "trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów
dziewięć i gdzieniegdzie domki". Mnichów autor nazywa "wielebnym głupstwem",
natrząsa się z ich wad, głupoty i nieuctwa. Heroikomiczny charakter
"Monachomachii" polega na tym, że utwór ma formę poematu, a jego treścią jest
błaha sprawa. Poemat heroiczny opiewał sławne czyny, bohaterów, zakładał
niezwykłość wydarzeń, poświęcony był najczęściej sprawom wojennym. Natomiast
"Monachomachia" Krasickiego opisuje wojnę, ale między mnichami, i to w zupełnie
inny sposób, niż w poemacie heroicznym. Opis walki ma charakter komiczny.
Wystarczyło bowiem wnieść puchar napełniony winem i od razu zapanowała zgoda.
Poza tym cechy mnichów w utworze są sprzeczne z naszym ich wyobrażeniem .
Zakonnika powinny cechować pobożność, kult wiedzy, skromność, ubóstwo,
natomiast cechy bohaterów utworu są skrajnie różne. Krasicki w utworze
zastosował komizm słowny, na przykład święte próżniaki, postaci jak siadł, ławy
pod nim jękły oraz sytuacji Już się wymykał wtem kuflem od wina legł z sławnej
ręki ojca Zefiryna. Utwór ten ma być narzędziem do walki z opisywanymi wadami,
o czym mówi autor:
I śmiech niekiedy może być nauką,

kiedy się z przywar nie osób natrząsa.
Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.


Krytykowanie postaw szlachty sarmackiej przez twórców oświecenia, a w
szczególności przez Krasickiego jest próbą nauki społeczeństwa poprzez humor.
Mimo to, że pisane były dla społeczeństwa epoki oświecenia, współczesny
czytelnik, może odnaleźć w nich wiele wskazówek dla siebie. Można także
zauważyć, że główne problemy poruszane przez Krasickiego nadal są aktualne.
Pijaństwo jest nadal nagminne, także zamiłowanie do waśni i sporów widać na
każdym kroku. Innym problemem poruszonym w literaturze oświecenia i aktualnym i
dziś jest cudzoziemszczyzna oraz zbyt małe zainteresowanie losami kraju. To już
raz doprowadziło do tragedii. Dlatego utwory Krasickiego powinny być nadal
czytane i powinno się zalecać do zawartych w nich wskazówek.


[e-mail] http://republika.pl/marbara