Socjologia religii -> zajmuje się wyjaśnianiem stosunków między religią a
społeczeństwem.
Podstawami są: religijny wymiar społeczeństwa i społeczny wymiar religii.
Przy pomocy środków empirycznych bada się, w jaki sposób czynniki religijne wpływają na
konstruowanie społeczeństwa, jaką rolę odgrywa religia w powstawaniu grup religijnych, jaki
wpływ ma religijność na postępowanie jednostki i interpretowanie przez nią swojego życia.
Analizuje się również, jaki wpływ na religijne systemy wierzeniowe mają społeczne czynniki.
Durkheim
Nadprzyrodzoność -> tajemnica, niepoznawalność, niezrozumiałość.
Religia to spekulacja o wszystkim, co wymyka się nauce i myśleniu.
Jest zdefiniowaniem życia człowieka przez odczucie więzi, jaka wiąże ducha ludzkiego z
duchem, któremu pragnie się podporządkować i z nim zjednoczyć.
Jest bardziej, lub mniej złożonym systemem mitów, dogmatów, obrzędów i ceremonii.
Zjawiska religijne dzielimy na:
1) wierzenia  stany opinii, złożone z wyobrażeń
2) obrzędy  ustalone sposoby działania
Świat dzieli się na sferę sacrum i profanum. Sacrum jest ważniejsze od profanum.
Inicjacja  to długi szereg ceremonii, mających wprowadzić młodego człowieka w życie
religijne. Wyjście ze świata świeckiego i wkroczenie do religijnego.
Zachowanie wobec rzeczy świętych określają reguły, których należy przestrzegać.
Magia również jest zbudowana z wierzeń i obrzędów. Posiada własne mity i dogmaty. W
odróżnieniu od religii zmierza do celów czysto użytecznych, nie traci czasu na spekulację.
Istoty i siły przywoływane przez czarownika najczęściej mają tę samą naturę, do której
odwołuje się religia, lub nawet są po prostu te same. Magia znajduje swoistą przyjemność w
profanacji rzeczy świętych.
Różnice między magią a religią:
-wierzenia religijne są zawsze wspólne jakiejś zbiorowości, która otwarcie je wyznaje i
praktykuje związane z nimi obrzędy
-tworzące grupę jednostki czuję więz
przez sam fakt posiadania wspólnej wiary
-społeczność, której członków łączy taki sam rodzaj wyobrażeń o świecie sakralnym i jego
stosunkach ze światem profanum oraz jednakowe praktyki wyrażające wspólne wyobrażenia
nazywa się Kościołem.
-celem wierzeń magii nie jest powiązanie ze uznających je ludzi i zjednoczenie ich.
-między czarownikiem i jednostką nie istnieją trwałe więzi
-religii nie da się oddzielić od idei Kościoła
-Kościół nie jest tylko stowarzyszeniem kapłanów, ale też wspólnotą moralną.
Początki wierzeń totemicznych
Totem to symbol materialny, wyrażający kompletnie inną ideę.
a)zewnętrzna i materialna postać boga totemicznego
b)symbol określonej społeczności
Religia to nie Bóg, lecz wspólnota ludzi. Jest kwestią społeczną. Społeczeństwo podczas
kultu religijnego czci samo siebie.
Durkheim a Oświecenie -> przełamuje oświeceniową koncepcję religii. Religia jest
funkcjonalna. Ponieważ nie jest systemem wiedzy o świecie, rozwój nauki jej nie zagrozi. Jest
substancją łączącą społeczeństwo. Być może zanika wiara w Boga. Wg Durkheima nie
istnieje religia indywidualistyczna, zawsze istnieje element społeczny.
Definicja substancjalna zjawisk religijnych: czym jest religia? Relacja między sacrum i
profanum; Mała ilość zjawisk podchodzi pod zachowania religijne. Wąska i ekskluzywna.
Definicja funkcjonalna: jeżeli zachowanie spełnia określone funkcje, jest zachowaniem
religijnym. Szeroka i inkluzyjna.
Dominuje definicja funkcjonalna w socjologii, w religioznawstwie  substancjalna.
Religijność /Piwowarski/ -> podzielany przez grupę ludzi zbiór wierzeń, wartości i
symboli, oraz związanych z nimi zachowań, które wynikają z rozróżnienia rzeczywistości
empirycznej i pozaempirycznej.
Parametry religijności:
-rytualistyczny -> uczestniczenie w praktykach
-intelektualny -> znajomość dogmatów wiary
-ideologiczny -> wiara w dogmaty
-emocjonalny -> czucie bliskości Absolutu
-wspólnotowy -> związek ze społecznością wierzących
-autodeklaracja -> globalny stosunek do wiary
Max Weber. Etyka gospodarcza religii światowych.
Religie światowe -> 5 systemów.
-konfucjanizm
-hinduizm
-buddyzm
-chrześcijaństwo
-islam
-ew. judaizm
Do determinant etyki gospodarczej należy religijne określenie sposobu życia. Z reguły da się
wskazać warstwy, których sposób życia szczególnie określał daną religię. Konfucjanizm 
stanowa etyka wykształconych urzędników, buddyzm  bezdomni wędrowcy, kontemplujący,
żebracy, mnisi; judaizm  miejscy pariasi, chrześcijaństwo  wędrowni rzemieślnicy. Zmiana
decydujących społecznie warstw ma głębokie znaczenie dla każdej religii. Z drugiej strony,
ukształtowany typ religii wywierał zwykle głęboki wpływ na różnorodne warstwy
wyznawców.
Cierpienie w etyce religijnej. Pierwotnie ludzie cierpiący, pogrążeni w żałobie, depresji, byli
traktowani bądz
jako opętani, bądz
dotknięci gniewem Bożym. Nie tolerowano ich we
wspólnocie, nie dopuszczano do obrzędów. Traktując cierpienie jako oznakę znienawidzenia
przez Boga, religia oferowała teodyceę szczęścia.
Doszło jednak do odwrócenia tego stanowiska. Religia zaczęła gloryfikować cierpienie.
Liczne rodzaje umartwień ułatwiają obudzenie się niezwykłych stanów uważanych za święte:
ekstazy, histerii itp. Stanowią one drogę do nadludzkich, tj. magicznych mocy.
Wcześniej, wspólny kult dotyczył ogółu. Aby zaradzić problemom jednostki, jednostka
zwracała się do maga. Wspólnota religijna zajęła się  zbawianiem jednostki od tego
cierpienia. Pojawiła się koncepcja  zbawiciela . W bardzo szczególnych przypadkach
cierpienie dotyczyło całego ludu.
Samoumartwianie się i fakt niezamierzonego niedostatku zaczęły się wydawać czymś miłym
Bogu.
Poszukiwano odpowiedzi na pytanie o przyczynę niezależności losu człowieka od jego
zasług. Stąd, hinduska nauka o karmie, zaratustriański dualizm, czy doktryna predestynacji.
Uciskane warstwy społeczeństwa czerpią poczucie godności z poczucia swoistego
 posłannictwa   profetyzmu .
Hinduizm nie obiecywał zbawienia, lecz Nirwanę.
Etyka kapitalistyczna wywodzi się z religii. Religijne sposoby życia są zależne od warstw
społecznych. Warstwy społeczne mogą etykę przekształcać.
Wirtuoz religijny -> może mieć charyzmę osobistą. Pojawia się tu konflikt między nim, a
hierarchią. Wspólnota założona przez wirtuoza staje się Kościołem przez instytucjonalizację.
Tylko Kościół ma pełnię władzy, by odpuszczać lub zachowywać grzechy. Wirtuoz może
mieć umiejętność uzdrawiania.
Czarnowski.  Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego .
Grupa co prawda czerpie wzory z wyznawanej religii, ale też przekształca ją na własny
użytek. Powodzenie rozprzestrzeniania się religii w danym środowisku zależało od
umiejętności adaptacji do warunków rozwoju i zwyczajów danego społeczeństwa.
Przyjęta religia dąży do urobienia środowiska społecznego według własnego wzoru,
jednocześnie to środowisko nie pozostaje bierne i odciska swoje piętno na religii.
Religia to sprawa życia zbiorowego, dopiero póz
niej indywidualnego. Nad indywiduum
bierze górę członek społeczności. Katolicyzm odgrywał rolę kryterium polskiej narodowości.
Organizacja przestrzenna i kalendarzowa kultu stanowi trzon organizacyjny społeczności.
Mieszkańcy jednej parafii odznaczają się szczególną dewocją do jednego patrona. W dniach
wielkich odpustów mieszkańcy poszczególnych parafii udają się na miejsce zgromadzenia
 kompaniami . Kompanie niosą chorągwie, śpiewają pieśni, za nimi postępuje tłum.
Pielgrzymki również odbywają się kompaniami reprezentacyjnymi. A
aska pielgrzyma staje
się udziałem całej parafii.
Włościan polski nagina katolicyzm do symboliki i wzruszeń związanych z ziemią, jej uprawą
itp. W polskim kulcie ludowym centralne miejsce ma święta Rodzina i Jezus. Maryja to dobra
panienka, wstawiająca się za czcicielami u Syna. Jezus i Matka Boska to przede wszystkim
rozdawcy łask.
Sensualizm religijny ludu objawia się w czci oddawanej wizerunkom świętych postaci.
Wizerunek Matki Boskiej   objawienie się obrazu ; ustawianie ośrodków pielgrzymkowych;
teatralna organizacja świętych miejsc.
Daty kultów pielgrzymkowych przypadają w czasie określonym przez kalendarz rolnika.
Miejsca święte ściągają wiernych w określonych datach. Każda religia ma swój obrzędowy
kalendarz i centrum pielgrzymkowe.
Włościan polski zna na pamięć kilka pieśni, ale nie czytuje prawie nigdy Pisma Świętego, nie
zna prawd wiary. Sprzeciwia się zmianie form organizacyjnych.
Tekst pisany w latach 30tych XX w. Mimo, że chłop polski w zasadzie wyginął, tekst
pozostaje aktualny.
Kościół ludowy; nacjonalizm wyznaniowy; konserwatyzm; kult obrazów; pielgrzymowanie.
Ks. W. Zdaniewicz,  Kościół i religijność Polaków . Pierwsze
ogólnopolskie badanie communicantes przeprowadzono w 1979 roku. W każdej parafii
odpowiada za nie proboszcz. Kwestionariusze przez kurie trafiają do Instytutu Statystyki
Kościoła Katolickiego.
Dominicantes  odsetek wiernych uczęszczających na mszę w odniesieniu do zobowiązanych
(tych jest 82%, m.in. bez dzieci, chorych, starych itp.)
Communicantes  liczba wiernych przystępujących do komunii w odniesieniu do liczby
zobowiązanych.
Paschantes  przystępujący do spowiedzi wielkanocnej spośród zobowiązanych.
Praktyki religijne, a zwłaszcza uczestnictwo we mszy, są wskaz
nikiem religijności. Dzielimy
je na jednorazowe i powtarzalne.
Uczestnictwo w praktykach wiąże się z zaufaniem do Kościoła; wpływa na system wartości
(rodzina, krewni, dzieci na pierwszym miejscu; tradycyjny podział ról).
Gabriel Le Bras  badanie katolicyzmu francuskiego.
Wskaz
niki żywotności religijnej:
-czasokres dzielący chrzest od daty urodzenia
-uczestnictwo w katechezie
-komunia małżonków podczas ślubnej mszy
-przyjmowanie ostatnich sakramentów
Typologia praktyk:
-konformizm sezonowy (chrzest, komunia, ślub)
-regularne praktyki (duże zaangażowanie)
-praktyki pobożne (max. zaangażowanie)
Po dokonaniu się sekularyzacji społeczeństwa pojawiła się potrzeba utrzymania kadry
świeckiej.
Jose Casanova,  Deprywatyzacja religii.
Przez paradygmat sekularyzacji nauki społeczne zazwyczaj postrzegały relacje religii i
nowoczesności. Na teorię sekularyzacji składają się 3 zjawiska:
1) oddzielenie sfery świeckiej od religijnych instytucji i norm
2) zanik wierzeń i praktyk religijnych
3) marginalizacja religii przez jej przesunięcie do sfery prywatnej.
Dyferencjacja sfer świeckich i religijnych pozostaje ogólnym trendem. Po oddzieleniu od
państwa religia stała się dobrowolnym stowarzyszeniem religijnym. Wszystkie religie stały
się równe, ustanowiono wolność religijną.
Teza o upadku religii ma swoje korzenie w oświeceniowej krytyce religii. Był to program
polityczny.
Religia przesuwa się do sfery prywatnej. Mogą istnieć religie publiczne, nie zagrażające
wolności jednostki.
Deprywatyzacja religii -> publiczny charakter wielu religii we współczesnym świecie.
Typologia religii publicznych:
1)na poziomie państwa  Kościoły państwowe i narodowe
2)na poziomie społeczeństwa  ruchy religijne opierające się oddzieleniu od państwa,
instytucje religijne domagające się rządów prawa
3)na poziomie społeczeństwa obywatelskiego  religie obywatelskie, publiczna interwencja
grup religijnych
Religia od mobilizacji politycznej przechodzi do obrony wolności osoby ludzkiej. Kościół
przekształca się z instytucji zorientowanej ku państwu w instytucję zorientowaną społecznie.
y
ródła prywatyzacji religii:
1) Ogólne dążenie do demobilizacji i prywatyzacji społeczeństwa obywatelskiego, gdy
mija czas, w którym powinno ono występować np. przeciwko państwu totalitarnemu.
2) Próby kontrolowania przez Watykan narodowych Kościołów katolickich
3) Katolicyzm prywatną religią indywidualnego zbawienia
4) Jeśli K. Katolicki chce pozostać uniwersalistycznym, musi akceptować społeczny i
kulturowy pluralizm, na zewnątrz i wewnątrz Kościoła.
Warunki sprzyjające przejściu religii w nowoczesną sferę publiczną:
1)Przejście dotyczy religii mających publiczną, wspólnotową tożsamość
2)Funkcjonalna potrzeba
3)Współczesny globalny kontekst działania. Kiedy ideologie świeckie słabną lub upadają,
religia powraca jako siła mobilizująca/integrująca.
Formy reprywatyzacji współczesnej religii:
1)mobilizacja w obronie tradycyjnego świata codzienności, przeciwko zmianom, działaniom
państwa, czy rynku
2)Wkroczenie religii do sfery publicznej celem kwestionowania i spierania się z dwoma
największymi systemami społecznymi
3)nacisk tradycyjnych religii na utrzymanie wspólnego dobra, przeciwstawienie
indywidualizmowi
J. Casanova  religia wkracza do sfery publicznej. Należy uspokoić liberałów, którzy
uważają, że religia powinna mieć swoje ograniczone miejsce. Religia może działać
publicznie, ale musi pogodzić się z: dyferencjacją strukturalną i z wolnością jednostki.
E. Barker,  Nowe Ruchy Religijne
y
ródła informacji o NRR:
a) one same  czasem udostępniają informacje
b) eks-członkowie, krewni i przyjaciele obecnych członków
c) organizacje zajmujące się zbieraniem informacji nt. NRR
d) środki masowego przekazu
e) naukowcy, dysponujący dziś obszernym materiałem badawczym o NRR
Czym są NRR? Większość pojawiła się w II połowie XX wieku. Oferują zwykle pewien
rodzaj odpowiedzi na fundamentalne pytania natury religijnej, duchowej i filozoficznej.
Egzotyczna proweniencja, nowy paradygmat kulturowy, poziom zaangażowania,
charyzmatyczne przywództwo, wyznawcy zwykle młodzi, klasa średnia, dobrze wykształceni,
międzynarodowy zasięg, aktywność  max 15 lat.
Pierwsze pokolenie wyznawców  głównie konwertyci. Duża gorliwość. Duże wymogi
stawiane członkom  czas i zaangażowanie.  Monopol na prawdę . Możliwość
ekstremistycznych działań.
Charyzmatyczni przywódcy  często założyciele, przypisuje się im specjalną moc, lub
wiedzę. Wyznawcy darzą ich szczególnym zaufaniem ze względu na charyzmę. Decydują o
każdym aspekcie życia członków. Nie każdy ruch religijny ma tego typu przywódców. Z
upływem czasu autorytet może  spowszednieć .
Dziś większość rekrutów do NRR pochodzi z uprzywilejowanych warstw społecznych,
mogłaby bez problemu rozpocząć karierę i sięgnąć po wykształcenie. Istnieją wyjątki, np.
Rastafarianie.
Nie znalazła potwierdzenia teoria o  praniu mózgu  zdecydowana większość członków
jest w stanie odejść dobrowolnie z ruchu, aczkolwiek istnieją ruchy, które dążą do
maksymalnej kontroli swoich członków i wywierania na nich wpływu. Wykorzystuje się
m.in. oddziaływanie podprogowe. Niektórzy członkowie NRR wspominają o wyjątkowych
doznaniach psychicznych  wrażliwość na kolory/dz
więki.
Nie wszystkie nawrócenia są gwałtowne. Niekiedy konwertyta nie potrafi określić momentu,
w którym rosnące zaangażowanie zmieniło się w nawrócenie.
Co NRR mogą zaoferować potencjalnym wyznawcom?
-znalezienie celu w życiu, zerwanie z nałogiem
-sukces zawodowy
-poprawa zdrowia
-długowieczność
-z upływem czasu przyjazne nastawienie może zniknąć
-budowa Królestwa Niebieskiego
-rozwój wewnętrzny
-doświadczenie religijne
Konwertyci:
Często po nawróceniu konwertyta jest zdezorientowany. Zakwestionował  stary system
wartości, ale jeszcze nie przyjął nowego. Jest podatny na sugestie z zewnątrz (NRR, znajomi,
rodzina, osoby postronne). Po 2-3 miesiącach konwertyci tracą swoją ekscentryczność i
fanatyzm.
Obszary troski publicznej:
-szokujące opowieści o NRR, pisane tak, żeby zaklasyfikować je jako złe. Bywają:
nieobiektywne, nieprawdziwe, pisane przez laików (dziennikarze).
-przestępstwa kryminalne, poważne zarzuty (Jonestown, morderstwa Mansona, rytualne
mordy ofiarne)
-przemoc fizyczna, zwłaszcza w tych NRR, które izolują się od społeczeństwa
-oszustwo stosowane wobec przyjmowanych członków  nie zdają sobie sprawy, do jakiej
grupy dołączają
-samobójstwa, czasem zbiorowe, członków NRR  nie jest to niczym nowym w historii tych
ruchów.