WYKA
ADY Z SOCJOLOGII RELIGII part 2
10.V.2011
E. Bayley
Religia implicite / religia sama w sobie
�� Teoria niewidzialnej religii  Luckmann
�� Religia implicite  Bayley
�� Nowa duchowość
-Masowy katolicyzm  Kalwaria
-A
ączenie życia codziennego z religijnym
-Kultura konsumpcji  New Age
- od średniowiecza religia związana z działaniami typowo ludycznymi (?)
- religia vs. Pop kultura
- polska religia ludowa a aspekty np. antysemickie
- Stefan Czarnowski ą� wybitny socjolog; szkoła durkheimowska; zmarł w 1937 roku;  Kultura
religijna wiejskiego ludu polskiego
- inkulturacja wyższego systemu do względnie prymitywnego
- chrześcijaństwo ą� strefa ludowa
- po II wojnie światowej, rok 45 ą� 70% lud polski
- katolicyzm ludowy, masowy, popularny, tudzież wiejski
- ów katolicyzm ma kilka cech zapewniających mu trwałość ą� Kościół stawiał na masowy lud
Cechy polskiego katolicyzmu:
�� Racjonalizm wyznaniowy
�� Nacisk na wspólnotowy wymiar kultu (gr. Lokalna, regionalna, narodowa)
�� Związek religii z życiem codziennym (np. w środę młodzi idą się napić pod klasztor -
:P)
�� Sensualizm i rytualizm
[zmysłowość religijna ą� święci nieomal jako żywe jednostki; sacrum musi posiadać
pewien rodzaj materializacji; wykonywanie pewnych czynności  obowiązek artefaktów;
ryt.  do kościoła po prostu musi się przyjść]
�� Powiązanie form kultu ze statusem i miejscem w kulturze społecznej (każdy robi
to, co do niego należy) ą� dzisiaj już mało obserwowalne
�� Tradycjonalizm (niezależnie od wymiaru teologicznego)
17.V.2011
Florian Znaniecki (PL)
William Thomas (USA)
 Chłop polski w Europie i Ameryce
�� Autobiografia
�� Epistemologia
- listy chłopów kursujące przez Atlantyk  z
ródło poznania światopoglądu
- analiza pamiętników (wspomnienia chłopskie)
|SOCJOLOGIA CZYSTO JAKOŚCIOWA|
Jak możemy badać religię i religijność ą� metody jakościowe
Ale po co?
- Zawsze jest jakaś metoda
- Metodę dobieramy do tematyki, pytań
- nie ma zlej metody  socjologia jest kumulatywna
- pytanie badawcze ma mieć jakiś cel
- musimy wiedzieć, po co chcemy pogłębić swoją wiedzę ą� wg P. Bergera: & zainteresowanie
teoretyczne
Badanie jakościowe nie zawsze jest adekwatne do teraz
niejszości
Socjologia ilościowa (badania statystyczne itp.)
Mimo teoretycznego nastawienia socjologicznego, badania mają charakter praktyczny
Do tej pory istotne jest drugie praktyczne stosowanie badań
�� Instytucje kościelne ą� cel: polepszenie działalności itp.
Tradycja francuska: socjologia religijna (socjologie religieuse)
Pragmatyczne, praktyczne badania
| książka Leger
Gabriel Le Bras zm. 1970 roku
- lata 30-te badania religijne we Francji, orientacja empiryczno  socjologiczna (badanie
jednostek w parafii)
Parafia  katolicka, podstawowa jednostka organizacyjna
Bliższe geografii rel. Niż socjologii  wy. USA (WTF?)
Francja: najstarsza córa Kościoła
Działalność misyjna (okres kontrreformacji)  pamiątki misji
Le Bras badał:
- które mniemanie jest bliższe prawdy
- żywotność religijną, mierniki ą� jak szybko po urodzeniu niemowlę jest chrzczone, czy dzieci
uczęszczają na katechizacje, czy nowożeńcy przystępują do komunii w trakcie ślubu, czy
chorzy przyjmują ostatnie namaszczenie, czy wierny jest gotów poświęcić życie za religię.
Ilość i sytuacja wiernych  parafia:
Bardziej żywa parafia  brak dominacji kobiet
Tzw. Praktyki podstawowe (chrzest, komunia ..), Najlepszy miernik (autentyczność!)
Badania autentyczności:
�� Konformiści sezonowi  przyjmują raz dane sakramenty
�� Praktykujący  praktyki cykliczne, powtarzane, Wielkanoc, Boże Narodzenie
�� Gorliwi  pobożni, komunia raz w tygodniu..
�� Powstrzymujący się od praktyk
METODY JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE POWINNY SI
UZUPEA
NIAĆ!
- grupa praktykujących od połowy XIX wieku topnieje szybciej niż od rewolucji; coraz mniej
normalnych katolików
- po przeprowadzce do Paryża, ludzie ze wsi stają się konformistami sezonowymi
- w dużych miastach tworzą się enklawy wierzących
Le Bras uważa, że tak jest w każdym społeczeństwie
Uchwycenie tempa dechrystianizacji, odkościelnienia
Charles Glock i L. Stark
 Religia I społeczeństwo
Przedstawienie własnej koncepcji religii empirycznych  zwyciężyła w badaniach
Religia  zinstytucjonalizowany system jedności i praktyk..
Badania prowadzone w USA
*Obszary wspólne dla tradycji religijnych:
Np. wymiar rytualny
Tzw. Koncepcja wielowymiarowa, multidymensjonalna (5 obszarów, dymensji, wymiarów)
1. Wymiar doświadczeniowy (emocje lub doświadczenie kontaktu z transcendencją
osobową lub bezosobową)
2. Wymiar ideologiczny
3. Wymiar rytualny
4. Wymiar intelektualny
5. Wymiar konsekwencyjny (świeckie skutki przekonań religijnych, wpływ religii na życie)
W Polsce:
1974 rok  Socjologia religii ks. Władysława Piwowarskiego ą� pionier badań empirycznych w
polskiej religijności; modyfikacja koncepcji Glocka i Starka
Wg Piwowarskiego: w trakcie badań należy uwzględnić kontekst kulturowy!
- w Polsce tak naprawdę sensownie da się badać tylko katolicyzm
- przedmiotem badań może być tylko religia zinstytucjonalizowana  tylko na to pozwalają
nam narzędzia (każdy był na początku związany z instytucją)
- odniesienie do rzeczywistości pozaempirycznej (transcendencji)
Operacjonalizacje mierzy się na pomocą parametrów lub wskaz
ników (tj. dymensji)
Piwowarski dodał:
6. Globalny stosunek do wiary  deklaracja wiary ( element zaczerpnięty z tradycji
francuskiej)
Parametry mierzymy za pomocą wskaz
ników/indykatorów
Wskaz
nikiem w rytualności jest np. częstotliwość chodzenia do kościoła
Ideologiczna walka (20 ciosów Piwowarskiego)
Religijność vs. Ateizacja
Irena Borowik  w/w model przydatny do badania polskiego społeczeństwa, ale krytykuje to,
iż w takim modelu nie mierzą się nowe religie
M. Grabowska  krytykuje wielowymiarowe parametry, postuluje badania na kategoriach
samej wiary (większe uwzględnienie perspektywy etnicznej?)
G. Babiński  opiera się na koncepcji Pawluczuka:  religia to to, co człowiek uzna za religię
Religijność to po prostu sposób życia
Na które sfery życia religijność ma największy wpływ
Zależności religii między życiem świeckim
Badania jakościowe mają się nijak do badań ilościowych
Nie da się uogólnić badań
Badania jakościowe religii cechą jednostki
Badania ilościowe religii cechą instytucji
- wynik porównania koncepcji religijności i badań wg Babińskiego
Badania (strategia)
�� Autoidentyfikacja rel.
�� Wiedza i uczestnictwo w praktykach
�� Postawy religijne i doświadczenia
�� Społeczne aspekty aktywności religijnej
Problemy / słabości
�� Interpretacja odp. Na pytania
�� Adekwatność wskaz
ników do dymensji
Respondenci o różnym poziomie wykształcenia
Autosugestia (koherentność, spójność)  tendencja do zawyżania systematyczności udziału w
mszach
7 stopniowa skala (interwałowa)  od wierzących i praktykujących do niewierzących i
niepraktykujących
Zdaniem Baumanna: My myślimy, że badamy religijność, a tak naprawdę stoimy przed
autoprezentacją albo autooceną
Być może badamy tylko poziom konformizmu
1992 rok, księża Palotyni , badania na potrzeby Kościoła w Polsce
�� Dominicantes (ci, co w niedzielę idą do kościoła)
�� Comunicantes (ci, co przyjmują komunię)
Dominicantes: 47% (1992) ą� 45% ą� 40% (2008) ą� 41,5% (2009) | badania na
przełomie paz
dziernik/ listopad,
przeciętna niedziela
ok. 18% Polaków i tak do kościoła nie pójdzie (chorzy, małe dzieci..)
comunicantes  drugi wymiar religii
13% com. To bardzo mało na zachodzie wyższe) * na zachodzie, jeśli ktoś już idzie do kościoła
to przyjmuje komunię
24.05.2011
1. Polski Katolicyzm ą� tradycjonalizm uwarunkowane to potopem szwedzkim w XVII
wieku, stąd konsekwencja  Polak = katolik
Coraz częściej jest to tylko specyficzny trend
Być może jest to tylko anachronizm historyczny
 państwo bez stosów  duża tolerancja religijna
Katolicyzm stał się składnikiem tożsamości narodowej
Epoka kontrreformacji wpłynęła na  ? rel.
�� Obrazowość
�� Teatralizm obrzędów
�� Różnorodność form kultu
�� Różnorodność świętych
Po soborze trydenckim: gospodarka opierała się głównie na rolnictwie, katolicyzm masowy
ukształtował się w wyniku nałożenia norm religijnych na kompleks mitologiczny
�� Statyczność
�� Tradycjonalizm
�� Swój  obcy
�� Świat zewnętrzny  wewnętrzny (orbis Interio vs. Orbis exterio) ]
Nieufność, naznaczanie obcego
Po II wojnie światowej Polska monolityczna wyznaniowo
Mocno zacofana struktura  70% chłopów
Bardzo długo księża nie byli traktowani jako osobowości charyzmatyczne
Kościół nie wchodził w konflikty
Podstawowe cechy polskiego katolicyzmu:
�� Rytualizm
�� Sensualizm
�� Treści doktrynalne ą� formy kult.
�� Dominacja obrzędów grupowych&
Katolicyzm warstw wyższych  podobny + kwestie patriotyzmu
Szczególne przejawy:
�� Koncepcja Polski jako przedmurza chrześcijaństwa
�� Idea Polski jako Chrystusa narodów
Wizja świata jako statycznego porządku danego od Boga
Polski katolicyzm jest pańszczyz
niany
Mimo antyklerykalizmu nikt nie żąda wycofania się religii z życia społecznego
Założenie religijności w konsekwencji narodowego socjalizmu
Komunizm zakonserwował tradycyjne formy religijności
Stawianie na katolicyzm ludowy i masowy (Wyszyński)
II Sobór Watykański  małe przyswojenie zasad; postulowanie otwarcia na świat (wtedy w
Polsce byłoby to dowartościowaniem socjalizmu)
Podkreślanie idei robotników
Postulaty ekumenizmu  w Polsce nie miało to większego sensu, bo była tam religia
monolityczna
Totalny brak poparcia. Przerabianie cerkwii, dewastacja
Po roku 1989 zwracanie majątku kościelnego różnym instytucjom religijnym
Dowartościowanie laikatu  braki w społeczeństwie polskim
 głupiutkie owieczki
W Polsce praktycznie do tej pory wszystkie funkcje kościelne są zhierarchizowane
Tylko Polsce udało się wyjść z realnego socjalizmu  o tyle jest bardzo oryginalna
Dosyć łatwo po roku  89 kościół wszedł na scenę polityczną, ale stał się oblężoną twierdzą.
Popierał określone partie polityczne, potępiając adwersarzy
Kościół zaangażował się w walkę z aborcją
Podpisanie konkordatu o nauczanie religii w szkołach
Szacunek dla religii w mediach
Od  91 roku jest coraz więcej badań
W latach 90-tych ponad 50% społeczeństwa odrzuca możliwość angażowania się kościoła w
politykę
 wierzący politycy też nie mają aprobaty (tylko ok. 17% badanych)
A
ączenie polityki z kościołem  tylko 1%
Restrukturyzacja społ!
1991 rok  założenie radia Maryja (redemptoryści)
1994 rok  zasięg ogólnopolski
1999 rok  4 miejsce pod względem słuchaczy
Atakowanie demokracji?
1997 rok  radio wymknęło się spod kontroli episkopatu
Lokalne organizacje rodzinne: Rodziny Radia Maryja
Wydawanie  Naszego Dziennika
Odtrutka na zakłamanie wsi i miasteczek
Typowa spiskowa analiza dziejów
*postmodernizm, sekularyzacja, demoralizacja (najczęstsze grzechy kultury Zachodu?)
Zagrożenie tradycyjnej roli rodziny: feminizm, rozwody, promocja homoseksualizmu
W Polsce przetrwała kultura religijna więc  oni jej bronią
Zadanie Polaków  zachowanie jedności; wrogowie  Żydzi, masoni, Rosja
Nowy podział  ćwiartowanie Polski
ANTYMODERNISTYCZNOŚĆ
Czy Polska jest wyjątkiem na mapie Europy?
Wg Marody: wysoki poziom religii nie jest wyjątkiem w Europie. Kontrakt jest jedynie z
wschodnimi państwami bloku.
Polska ma dopiero 5 miejsce na 6 możliwych w odsetku ludzi religijnych (deklaracja
religijności/wiary)
Powiązanie religijności z zagrożeniem życia, utratą bytu społecznego na przełomie XVIII i XIX
wieku
Teraz polska religia podlega selektywności
Pewne oznaki sekularyzacji
Piwowarski: koncepcja kościoła ludu ą� Volkskirche
Te kościoły, do których należy większa część narodu (nie mylić z kościołem państwowym)
Przeciwieństwem jest kościół mniejszościowy: parafii i wspólnot (mniejszy zasięg)
k. diaspory lub wyspiarski
k. wyboru  świadoma decyzja
k. narodowy ą� z tradycji (zostałem ochrzczony, więc jestem katolikiem)
typowe dla kościoła ludu  koncentracja na organizacjach nie związanych z funkcją religijną
(ale np. polityczną, integracyjną..)
kościół polski ą� katolicki jak najbardziej k. narodu
jest to też tzw. Religia obywatelska
R. Bellah  civil religion (autor J.J. Rousseau)
Odrzucenie religii hist. Na rzecz religii rozumu
Miała być ona wyrażana w najrozmaitszych rytuałach
Zdaniem Bellaha typowym przedstawicielem jest USA
Składają się na tę religię liczne elementy nie pokrywające się z konkretnymi wyznaniami
Bellah widział w niej pewne zagrożenie dla liberalizmu
Pierwsi prezydenci  deiści
�� Rozdział kościoła od państwa
�� Wolność sumienia
Gł. Prawda wiary: 1. Nation under Good
Naród wybrany
Misja & wolności
Swoisty mesjanizm
2. wiara w transcendentne bóstwo (nie bóg jakiejś konkretnej religii, gwarant ładu
społecznego)
3. wolność, prawo człowieka, demokracja
4. Biblia, Deklaracja Niepodległości, Konstytucja
5. Święto Dziękczynienia, Memorial Day
6. symbole, przede wszystkim flaga
Z badań empirycznych: większa część społeczeństwa USA  deklaruje przynależność do religii
narodowej
Filaryzacja: pionowy pluralizm (Robertson), zorientowanie na światopogląd
Np. katolicka rodzina, katolicka szkoła itd. ą� rozpad w trakcie okupacji
31.05.2011
NOWE ZJAWISKA RELIGIJNE:
- Radio Maryja  fundamentalizm
Formy fundamentalizmu w środowisku polskim
FUNDAMENTALIZM  nazwa ruchu ponad wyznaniowego, próg XX wieku, tradycje:
prezbiteriańska, baptystyczna, gł. Prądy wyznaniowe USA
Reakcja na nowe reformacje
Min. Millenaryzm
Konferencje biblijne  profetyczne
I. Obrona przed modernistyczną egzegezą biblijną; fundamentalizm ą� Pismo Św.
Dziełem Boga  jedyny autor lub podyktowane przez Niego (skrajne poglądy)
II. Darwinizm  kreacjonizm
Konferencje odbywały się co roku
Od 1990 roku zaczyna być używana nazwa fundamentalizm.
Liczne broszury  prawda o świecie
 the Fundamentals
 Jesteśmy fundamentalistami, bo bronimy fundamentów wiary.
Ruch zdecydowanie poza wyznaniowy
Dzisiaj jest stosowany nieadekwatnie
Od 1979 roku (rewolucja islamska)  fundamentalizm stosowany do wieków oddzielających
politykę od religii
Ruchy reislamizacji:
Narzucony model państwa narodowego
Antyoksydentalizm  nienawiść do Zachodu
Rozwiązanie islamskie: państwa oparte na religii ą� prawo szariatu
Zagrożenie dla ówczesnego świata , dlatego negatywne naleciałości
Odrodzenie (w tym czasie) prawdziwego fundamentalizmu w USA:
 Electronic chuch ą� radio, TV
Millenarystyczne wątki odradzają sie za prezydentury Regana
Lata 80  termin fundamentalizm wchodzi na dobre do socjologii
Martin Marty i Scott Aplleby  pierwsza socjologiczna definicja fundamentalizmu
Należy unikać definicji substancjalnych czyli ą�  to jest fundamentalizm
Tzw. Rodzinne podobieństwa
Cechy charakterystyczne dla fundamentalizmu (6 cech a la typ idealny) (nie każdy ruch
fundamentalny musi posiadać je wszystkie):
1. Odpowiedz
na kryzys jako zagrożenie dla gr.
2. Walka z  innymi np. modernistami, heretykami
3. Mitologizacja lub demonizacja owych  innych
4. Ruchy te nie mają świadomości historycznej (hist.- realizowanie wzorca
kosmicznego)
5. Ustanowienie sztywnych barier socjokulturowych
6. Ruchy podążają za charyzmatycznymi przywódcami płci męskiej, którzy
interpretują św. Teksty
Selektywizm nowoczesny  posługiwanie się zarówno możliwościami współczesnego świata,
jak i  archaicznymi sposobami
FUNDAMENTALIZM CHRZEŚCIJAC
SKI
�� Ruchy protestu i opozycji dla tzw. Kulturowych postaw nowoczesnych
�� Protest wobec nowoczesnym prądom
�� Protest wobec transformacji instytucji religijnych
Obrona lub przywrócenie prawd wiary
Podejmuje próbę reorganizacji pod kątem pewnego rodzaju wartości
Pielęgnuje właściwą religię antyekumenizm
2 typy:
�� Protestancki
�� Katolicki (fundamental. Ekwiwalent pojęcia integryzm)
W katolicyzmie jest wiele różnych wariantów fundamentalizmu ą� mniej zformalizowany;
prąd umysłowy itp.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tu jest coś, co jest oddzielone i nie mam pojęcia zbyt, czego dotyczy, ale:
- modernizm łączący nową egzegezę biblii i relatywizację przekazu biblijnego
Kat. XX wiecznej nauki
Tzw. Rewolucja dogmatów
- w końcu potępiony  zagrożenie dla kościoła
W kulturze Francji stosowany w zamian za fundamentalizm
CD:
Różne odmiany fundamentalizmu w odniesieniu do doktryny i światopoglądu
Odwołuje się on głównie do : stosunek do Vaticanum II
�� Dowartościowanie laikatu
�� Ekumenizm
Autorytet papieża ą� autorytet przywódców tzw. Panpalizm???
Lefebure  już w trakcie Vaticanum II
Ks. Wesołek  lefebrysta
Vaticanum II  bomba z opóz
nionym zapłonem
Sedewakantyści  odłam lefebrystów
Zawsze bronią św. Wiedzy  nastawienie na obronę jedynej prawdy
W. Beinert  cechy fundamentalizmu:
�� Intensywność praktyk religijnych/ prymat  troska o zachowanie wartości wyznawanej
wiary
�� Nieustępliwość
�� Militarystyczna retoryka
�� Defensywna i ofensywna obrona
��  inni demonizowani, stygmatyzowani
�� Potępiane odmienne poglądy
�� Izolacjonizm wzmacniany przez poczucie doskonałości
�� Wzmacnianie granic, wypracowanie rodzinnych więzi
�� Autorytaryzm  silny przywódca
�� Kult założycielom  prawo do egzekwowania posłuszeństwa członków
�� Fundament światopoglądu  DUALIZM (dobro vs. Zło)
�� Uproszczenie rzeczywistości (redukcja rzeczywistości)
�� Niezdolność do podejmowania dialogu