prof. dr hab. Tomasz Gmerek
SOCJOLOGIA KULTURY
18.02.2013.
1. Cultura:
Miała swój początek od Cycerona. Użył on tego słowa do określenia kultury umysłu; cultury
animi  uprawa umysłu.
Początkowo termin kultura wiązał się z uprawą ziemi  cultura agri. Począwszy od Cycerona
termin ten zaczęto wiązać z wszelką ludzką czynnością, mającą na celu pielęgnowanie
kształcenia.
W starożytnej Grecji używano odpowiednika pelomai  określenie to dotyczyło wysiłku
wewnętrznego, przekształcenie ludzkiego myślenia.
Oprócz tego odpowiednikiem było również słowo paideia  określenie ideału społecznego.
Systematycznie na przestrzeni wieków, słowo kultura nabierało nowych znaczeń. Również
dla badaczy, którzy zajmują się badaniem kultury. Badacze ci bardzo wąsko spostrzegają to
co nazywamy kulturą.
Dla archeologów kulturą jest to wszystko co można wykopać z ziemi, rzeczy materialne.
Dla etnografa w zakres tego pojęcia wchodzą nie tylko przedmioty, ale też gwary, obyczaje,
mity, piosenki, wierzenia.
Z perspektywy antropologii kultury, w skład kultury wchodzą wytwory, zachowania,
instytucje, sztuka, działalność gospodarcza, język, religia, zabawa, zwyczaje, które można
uznać za niekulturalne, ale są kulturowe, np. ludożerstwo.
Z perspektywy psychologii, kultura to zbiór zachowań jednostki, myśli, uczuć, zbiór reguł
w postępowaniu, form, ekspresji, nakazów, zakazów, ocen i sądów.
Z perspektywy socjologicznej jest pewien wydzielony obszar działalności ludzi.
2. Sposoby definiowania kultury:
Antonina Kłoskowska  6 typów definiowania kultury:
1) Opisowo-wyliczający  inaczej nominalistyczny, kultura jest traktowana jako określony
zbiór konkretnych przedmiotów, definicja kultury sprowadza się do wyliczania jej części
składowych.
Def. wg Edwarda Tylora:  Kultura, czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje
wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa i obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte
przez ludzi jako członków społecznych .
2) Historyczny  kładzie nacisk na tradycję jako mechanizm przekazywania dziedzictwa
kultury (dziedziczenie, dorobek, tradycja  najważniejsze kategorie), kulturę definiuje się
tutaj, jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu poprzednich doświadczeń
następnym pokoleniom.
Def. wg Stefana Czarnowskiego:  O kulturze możemy mówić dopiero wówczas, gdy odkrycie
czy wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje
się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, a nie przyzwyczajeniem poszczególnej
jednostki czy jej osobistym mniemaniem.
3) Normatywny  kładzie nacisk na podporządkowanie zachowań ludzkich normom,
wzorom, modelom i wartościom  te elementy są traktowane jako elementy konstruujące
kulturę. Kultura jest postrzegana jako zespół norm danej społeczności i warunkujących jej
trwanie.
Def. wg T. Parsons, A. Kroemper:  Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory,
wartości, idee i inne symbolicznie znaczące systemy będące czynnikami kształtującymi
ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania .
4) Psychologiczny  zwraca uwagę na psychiczne mechanizmy kształtowania się kultury
związane z uczeniem się, kształtowaniem nawyków kulturalnych, internalizację norm
obowiązujących w danej zbiorowości i wpływ kultury na kształtowanie się osobowości
jednostek; uwydatnia się tu rolę uczenia i naśladownictwa w procesie przyswajania kultury.
Def. wg Stanisława Ossowskiego:  Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych,
przekazywanych w łonie danych zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od
całego systemu stosunków międzyludzkich .
5) Strukturalistyczny  bierze się pod uwagę strukturę danej kultury, tzn. elementy tej
kultury i ich wzajemne powiązanie, zwykle bierze się pod uwagę 4 kategorie elementów:
materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne dotyczące uczuć i postaw.
6) Genetyczny  kładzie nacisk na genezę, wyjaśnienie pochodzenia kultury; można
wyróżnić 2 grupy definicji:
I. dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury  wyłaniania się jednych form z innych, wyższych
z niższych.
II. dotyczy wyłaniania się kultury z natury, czyli związki, przeciwieństwa między kulturą
a naturą, kultura jest tu traktowana jako suma zachowań ludzkich, powstałych w wyniku
aktywności człowieka.
3. Pojęcie socjologii kultury:
Socjologia kultury jest to nauka zajmująca się badaniem związku pomiędzy życiem
społecznym a kulturą, ich wzajemnych uwarunkowań, zmian jakim podlegają, zróżnicowaniu
a także badaniem jednostek ludzkich pod kątem tego jak są one warunkowane przez kulturę
i jak w niej funkcjonują.
25.02.2013
Temat: Zakresy badań socjologii kultury.
1. Zakresy badań socjologii kultury.
1) Teoretyczna refleksja nad pojmowaniem kultury i związkami z życiem społecznym.
Podejmowane są kwestie definiowania kultury wprowadzania założeń metodologicznych
i określanie relacji kultury z życiem społecznym. Socjolog czerpie wiedzę z dorobku
antropologii kultury i filozofii.
2) Społeczna geneza kultury (najstarszy wątek badań nad kulturą). Istotna jest teza, że kultura
była środkiem wspomagającym bytowe czynności człowieka i jej celem ostatecznym było
przeżycie, zarówno dotyczyło to kształtów pierwotnych narzędzi, ich zdobnictwo, trofea.
Kultura jako rodzaj narzędzi
Istotna jest też teza nabywania kultury, czyli procesu socjalizacji, funkcji, uwarunkowań itd.
3) Socjologia komunikowania, czyli badania dotyczące składników procesu komunikowania,
wpływy procesów komunikowania na procesy społeczne.
4) Wzajemne związki osobowości kultury dotyczą wpływu tego jak czynniki społeczno-
kulturalne wpływają na kształt osobowości człowieka, tego jak kultura, np. wzory zachowań,
wartości są obecne w osobowości człowieka.
5) Uczestnictwo w kulturze, mechanizmy, warunki uczestnictwa jednostek w kulturze,
społeczne zachowanie odbiorców kultury, oddziaływanie sztuki na odbiorców,
wartościowanie kultury sztuki.
Dotyczy badania sposobu, w jakim wytwory kultury funkcjonują w społeczeństwie, a także
tego w jaki sposób ludzie funkcjonują w kulturze.
6) Relacje pomiędzy cechami społecznymi a kulturowymi ludzi, np. podejmowane są badania
wzajemnych relacji pomiędzy zróżnicowaniem społecznym a kulturowym społeczeństwa,
zmieniających się warunków funkcjonowania życia społecznego, np. warunkowania
procesów globalizacji w społeczeństwie wielokulturowym.
7) Kwestie oceny kultury i ich porównywanie. Trudno znalez
ć przekonujące kryteria takiej
oceny, bowiem ukryta ocena kultury związana jest z podstawą etnocentryczną związaną
stereotypami i uprzedzeniami. Podejmuje się badania nad relatywizmem różnych kultur,
a także refleksją teoretyczną, dotyczącą prób formułowania obiektywnych kryteriów różnych
kultur.
8) Społeczna dynamika kultury  życia społeczeństwa kulturowego analizuje się czynniki
zmian społeczno-kulturalnych, zmian ustrojowych, struktury społecznej, idei, wartości
społecznych, sposobach gospodarowania, wytwarzania, a także zmian w różnych dziedzinach
kultury, religii, moralności, obyczajach.
9) Badania poszczególnych dziedzin kultury i ich przejawów, np. socjologia sztuki, literatury,
religii.
2. Najistotniejsze cechy socjologicznego pojmowania kultury:
-� kultura jest pojęciem abstrakcyjnym, obejmuje wiele zjawisk choć sama realnie nie
istnieje
-� kultura składa się z wzorów zachowań, idei, wartości, zasad, samych zachowań
i wytworów zachowań
-� kultura nie jest naturą, ale zbudowana jest na naturze, wykorzystuje naturę i ją zmienia
-� kultura posiada zdolność oderwania się od swego bezpośredniego wytwórcy, wynalazcy
i może zostać przyjęta przez inne zbiorowości i jednostki
-� kultura jest nabywana od innych ludzi w procesie wychowania i współdziałania
-� kultura jest dziedziną społeczną
-� kultura to sfera, która otacza człowieka ze wszystkich stron i każde zachowanie ludzkie
jest wyznaczone przez wzory kulturowe, które są obecne w danej zbiorowości i kulturze
-� kultura jest zawsze wspólna dla pewnych grup zbiorowości, na której funkcjonuje i wiąże
się ona ze społecznymi cechami tej zbiorowości. Jest uznawana w tej zbiorowości za coś
cennego, pożądanego
-� kultura posiada zdolność trwania w czasie i względną zdolność do przystosowania się do
innych uwarunkowań, potrzeb, pokoleń
-� kultura tworzy pewną zintegrowaną całość, która często jest naruszona i przekształcana.
3. Kulturę można rozumieć w ujęciu:
�� wartościujące rozumienie kultury zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości
ludzkich, klasyfikuje się kultury na wyższe, niższe, lepsze, gorsze. Kultura z tej perspektywy
jest postrzegana jako zjawisko podlegające rozwojowi dziejów w procesie historycznym
i osiągające w tym procesie coraz wyższy stopień. Kultura się kumuluje.
�� opisowe rozumienie kultury, czyli neutralne, nieoceniające, postrzega kulturę jako zespół
wielu zróżnicowanych zjawisk, których powiązanie i uwarunkowania mogą być przedmiotem
opisu i analizy, ale nie wartościowania.
Termin kulturalny  charakterystyczny dla ramienia wartościującego.
Kulturowy  związany z myśleniem niewartościującym kulturowe są wszystkie zjawiska.
Dobra kultury:
 w ujęciu szerszym dotyczy to rzeczy i usług dóbr materialnych i niematerialnych,
zachowań estetycznych i nieestetycznych
w ujęciu węższym określa kontekst w jakim jest użyte to pojęcie, np. dobra kultury
dotyczące ochrony zabytków
04.03.2013
Temat: Płaszczyzny w zjawisku kulturowym.
Można wyróżnić 4 aspekty, (płaszczyzny):
- płaszczyzna materialna  wszystkie zjawiska mają wymiar materialny, (narzędzia, wytwory
ludzkiej ręki), np. muzyka  instrumenty potrzebne do wytworzenia tej muzyki.
Dzięki przedmiotom mamy możliwość percepcji zjawisk kulturowych.
W socjologii kultury pojęcie materialnego aspektu zjawisk kulturowych i jest to adekwatne niż
mówienie o pojęciu materialnym.
- płaszczyzna behawioralna  dotyczy tego, że wszystkie zjawiska kulturowe są związane
z zachowaniami motorycznymi np. z zewnętrznymi czynnościami  przeżycia i odczucia
- płaszczyzna psychologiczna  obejmuje wartościujące oceny, postawę, motywy i znaczenia
nadawane przez człowieka podmiotom materialnym i zachowaniom. Zachowaniu lub
przedmiotowi można nadać znaczenie (nadawane przez ludzi) w tym sensie stają się one
elementami kultury.
- płaszczyzna aksjonormatywna  dotyczy norm i wartości, nie dotyczy płaszczyzny
psychologicznej
Cywilizacja a kultura, kultura a cywilizacja.
W różnych obszarach językowych powstały nieco inne tradycje używania pojęć cywilizacji
i kultury. (Niemcy  kultura, Francuzi  cywilizacja)
Niejednoznaczność pojęć powoduje, że można wyróżnić kilka odrębnych sposobów
pojmowania różnic ich wzajemnych relacji między kulturą, a cywilizacją.
1) Traktowanie kultury i cywilizacji jako synonimów (Edward Tylor)
2) Traktowanie kultury jako sfery duchowej, a cywilizacji jako sfery materialnej
(A. Weber)
3) Traktowanie kultury jako sfery intelektualnej i estetycznej, a cywilizacji jako sfery
obyczajowej ( E. Kant)
4) Traktowanie cywilizacji jako zaawansowanego stadium rozwoju kultury (L. Morgan)
5) Traktowanie cywilizacji jako schyłkowej bazy rozwoju kultury ( O. Spengler)
Cywilizacja jest rodzajem kultury. Cywilizacja jest kulturą specyficzną, ale musi spełniać
pewne warunki.
1) Jest to kultura, która rozciąga się w danych obszarach geograficznych w skali
kontynentu ( musi się rozciągać)
2) Cywilizacja jako kultura obejmuje duże populacje ludzi, obecnie można mówić
o setkach mln. Osób
3) Cywilizacja jako kultura cechuje się rozciągłością w czasie, długim trwaniem kilka,
kilkanaście wieków
4) Cywilizacja jako superkultura. Największe  MY w dziejach życia społecznego.
Jak powstały?
Powstawanie cywilizacji było związane z rozszerzaniem się jednej kultury na drugim obszarze
albo na integrowaniu się wielu kultur pod płaszczem jednej z nich  najbardziej dynamicznej,
najbardziej prężnej pod względem politycznym, militarnym, atrakcyjnym.
Aby cywilizacja mogła powstać niezbędne są temu zaistnienie pewnych czynników, nośników
cywilizacji:
- Pismo  środki komunikowania
- powstanie społeczności miejskiej  powstanie miast
- pojawienie się silnej władzy politycznej często, ale nie zawsze o charakterze
imperialnym
- religia  nośnik systemów wartości cywilizacji
Klasyfikacja cywilizacji
P. Bagby
1) Egipska 6) Peruwiańska (Inkowie)
2) Babilońska 7) Środkowo  amerykańska ( Aztekowie,
3) Chińska Inkowie)
4) Indyjska 8) Blisko  wschodnia ( Islam)
5) Klasyczna ( Grecja, Rzym) 9) Zachodnio  europejska
S. Huntington
W przeszłości: Obecnie:
1) Syberyjska 1) Chińska
2) Egipska 2) Japońska
3) Chińska 3) Hinduistyczna
4) Indyjska 4) Islamska
5) Klasyczna 5) Prawosławna
6) Środkowo  amerykańska 6) Zachodnia
7) Muzułmańska 7) Latyno amerykańska
8) Chrześcijańska
Kultura w pojęciu naukowym i potocznym
Cechy ujęcia naukowego:
- dążenie do relatywizmu
- dążenie do dystansu, brak zaangażowania w wartościowaniu i oceny kultury pomimo
różnorodności ich stanowisk teoretycznych, które wartościują te zjawiska
- abstrakcyjność i łącząca się z tym wielozakresowość
- dostrzeganie powiązań kulturowych z innymi sferami życia społecznego
Cechy ujęcia potocznego:
- ujęcie wartościując, brak dystansu, nie dostrzeganie innych kultur, traktowanie innych kultur
jako gorszych
- łączenie kultury z tym co moralne, pożądane, całościowe
- wybiórczość ujmowania poszczególnych składników kultury
- łączenie kultury z miastem ( z miejskością)
- traktowanie kultury jako sfery autonomicznej, która nie łączy się z innymi sferami życia.
11. 03.2013r.
Temat: Typy procesów nabywania kultury
Typy procesów nabywania kultury:
Różnią się w zależności od rodzinnych środowisk wychowawczych i od funkcjonujących w
tych środowiskach mechanizmów.
Można wyodrębnić wiele kryteriów wg, których te typy się tworzy:
a) stopień przymusu
- w zależności od różnych systemów wychowawczych różny może być stopień przymusu
stosowanego wobec jednostki
- w systemach totalitarnych stopień przymusu będzie o wiele większy niż w systemach
demokratycznych lub w systemach nazwanych wychowaniem bezstresowym
b) treść przekazywanych wzorów i wartości
- w zależności od systemu wychowawczego, kraju i miejsca geograficznego te wzory
zachować nabywane przez jednostkę są zróżnicowane podobnie jak wartości się różnią
- tradycja, religia, poczucie wspólnoty, miłość, piękno, odwaga, praca, pieniądze  i inne
wartości, na niektóre nakładamy większy nacisk w zależności od systemu wychowawczego
- trudno wskazać na jasne kryteria dla tworzenia tych modeli, które mają
(np. japończycy mają inny system wartości niż my)
c) trwałość nabywanych wzorów
- zależy od systemy, w którym jednostka jest wychowywana, socjalizowana, ale nie możemy
powiedzieć, że równe są kryteria i wzory wychowania
7
- w systemie totalitarnym podporządkowanie się normom będzie większe niż w systemach
wolnych (np. Hitlerjugend)
- system faszystowski, komunistyczny
- INDOKTRYNACJA  wpajanie człowiekowi społecznych przekonań zwłaszcza
politycznych, leżących w interesie grupy rządzącej za pośrednictwem uporczywej propagandy
przekazywanej przez środki masowego przekazu lub systemu oświaty
- nawet w systemie totalitarnym związane z indoktrynacją często zdarzają się herezje,
odstępstwa i zdrady w systemie wartości
d) stopień funkcjonalności nabywanych wzorów
- możemy powiedzieć, że poszczególne zasady, normy, poglądy, wzory zachowań nabywane
w procesie socjalizacji nie zawsze są korzystne dla funkcjonowania jednostki lub
zbiorowości. Proces przekazu jest bezwiedny, ślepy (międzypokoleniowym) dominuje ukryte
założenie, że te wartości, zasady przekazywane są najlepszymi z możliwych i że będą
pożyteczne dla jednostki czy zbiorowości w przyszłości. Rzadko bierze się pod uwagę
zróżnicowanie tych wartości w społeczeństwie, kulturze.
Jest to model bardzo przekonujący  Mead Margareth.
Klasyfikacja 3 modeli relacji międzypokoleniowej lub typy przekazu kultury; odnoszą się do
różnych typów społecznych w różnych fazach rozwoju.
1) Typ kultury postfiguratywnej
m  młodsze pokolenie
POSTFIGURATYWNY  przekaz w jedną stronę
s - starsze pokolenie
s ą� m
Elementy z przeszłości dominują w przyszłości. Dotyczy takich zbiorowości i kultur, w
których przekazie wzorów kulturowych dominują ludzie najstarsi ponad to wszystkie
pokolenia żyją obok siebie w jednej wspólnocie i w tej wspólnocie dominuje nastawienia na
przeszłość, na utrwalanie tradycji. Są to społeczeństwa najczęściej zamknięte. Cechuje je brak
tolerancji wobec innych i to zamknięcie ma służyć podtrzymywaniu niezmienionej
odrębności i niezmienionej tożsamości. To jest podtrzymywane pod groz
bą wykluczenia
jednostki, która chciałaby coś zmienić  nierespektującej wartości i normy.
�� Przekaz wiedzy jest bezdyskusyjny i niekwestionowany !
�� Przekaz w jedną stronę!
�� Takie społeczeństwo w przypadku kontaktu z innymi społeczeństwami narażone są na
destrukcje!
2) Typ kultury konfiguratywnej
s m
8
KONFIGURATYWNY  on powstaje w wyniku migracji procesów dyfuzji, czasami
kataklizmów, rozwoju nowych technologii.
Powstaje sytuacja, w których dawne doświadczenia i wzory zachowań przestały
funkcjonować a często okazały się zgubne dla jednostek. W przekazie międzypokoleniowym
dominują rówieśnicy i znaczący jest przekaz w obie strony / w 2 stronę. Dominują ludzie w
średnim wieku będący łącznikami między pokoleniami. Widoczne są różnice
międzypokoleniowe. Znacznie maleje to co w przeszłości z naciskiem na teraz
niejszość i
przyszłość. Najstarsze pokolenie nie cieszy się takim prestiżem i bywa marginalizowane.
Czas powstania instytucji, kultury i instytucji wychowawczych.
(np. odkrycia geograficzne, rewolucja przemysłowa, wiek XIX.
3) Typ kultury prefiguratywnej
s m
PREFIGURATYWNY  Tempo zmian jest coraz szybsze do tego stopnia, że starsze
pokolenia mają trudności w zaakceptowaniu zmian.
Mamy do czynienia z procesem naruszania się kultur. Powstaje nowe środowisko kulturowe,
środowisko komunikacji, nowe technologie, które cechuje brak analogi z przeszłością. Starsi
mają problem z adaptacją.  Panowanie nastolatków  młode pokolenie staje się
przewodnikiem starszych
�� Kierunek dominujący w przekazie kultury od młodych do starych.
25.03.2013.
Temat: Układy kultury
Antonina Kłoskowska zwróciła uwagę, że uczestnictwo w kulturze przebiega w różnych
formach, które nazywa układami kultury. Wyodrębniła ona 4 układy:
1) pierwotny  nazwany jest pierwotnym z dwóch powodów. Po pierwsze, dlatego że jest
najstarszy; ludzie od najdawniejszych czasów funkcjonowali codziennie w bezpośrednich
kontaktach.
Po drugie jest on oparty na pierwotnych formach kontaktu człowieka z człowiekiem i na dobrej
znajomości wspólnego kodu kulturowego.
Cechy:
- przechodniość ról nadawcy i odbiorcy, w każdej chwili mogą się zastępować
- jednakowość kompetencji kulturowych wszystkich podmiotów (nie mają one problemu ze
zrozumieniem wspólnych znaczeń, gestów, słów, wytworów kulturowych)
9
- brak rozgraniczenia dziedzin kultury; funkcjonowanie w tym układzie jest kulturowo
bezrefleksyjnym
- brak sformalizowania i spontaniczności
- brak zainteresowania twórcą i procesem twórczym, cechuje to zakotwiczenie w danej chwili,
teraz
niejszości
- poczucie izolacji od innych społeczności, odmiennych kultur
2) instytucjonalny  dotyczy to muzeów, teatrów, oper, domów kultury; kształtował się
znacznie póz
niej niż układ pierwotny, ale trudno określić jednoznacznie moment jego
powstania, zakłada się, że powstał na dwa sposoby:
I. tworzył się w wyniku przekształcania, sformalizowania, upubliczniania układu pierwotnego,
np. powstawanie muzeów, pierwotnych kolekcji publicznych, teatrów
II. układ ten tworzył się w wyniku organizowania instytucji kultury przez istniejące instytucje
państwowe lub religijne
Cechy:
- formalny charakter kontaktu, zarówno nadawca jak i odbiorca występują w sformalizowanych
formach często związanych z instytucjonalizowaniem
- nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy
- stałość, profesjonalizacja ról nadawcy, nie są wykonywane incydentalnie
- przechodniość i incydentalność roli odbiorcy
3) środków masowego przekazu  powstał w wyniku oddziaływania na odległość, prasy,
radia, telewizji (jednostronność oddziaływań)
Cechy:
- silne zinstytucjonalizowanie, centralizacja i techniczność przekazu
- pośredniość kontaktu wynikająca z obecności urządzeń technicznych
- jednostronność przekazu, odbiorca jest bierny
- powrót do spontaniczności, braku sformalizowania i odbioru powierzchownego
- wpływa on na intensyfikację dyfuzji kulturowej (rozprzestrzeniania się różnych stylów
kulturowych na świecie)
4) zamiejscowy  dotyczy wszelkich kontaktów z wytworami kultury i ludz
mi realizowanych
poza granicami terytorialnymi miejsca zamieszkania i pracy, np. pielgrzymki religijne jako
początki rozwijania się układu, w dzisiejszych czasach forma turystyki kulturowej oparta o
zorganizowane wyjazdy na koncerty, odmienność kultury jest celem turystyki. Pogłębia się w
skutek wzrostu zamożności społeczeństw.
Wskaz
niki uczestnictwa w kulturze  Andrzej Tyszka
1. wielość układów, w których jednostka uczestniczy
2. wielokierunkowość zainteresowań, iloma dziedzinami kultury jednostka się interesuje
10
3. intensywność i częstotliwość kontaktów (policzalna)
4. codzienność bądz
odświętność
5. planowość, systematyczność, dotyczy tego czy to jest świadomie lub przypadkowo
zorganizowane
6. stopień aktywności i inicjatywy, podejmowanie wyzwań, poszukiwanie kontaktów,
inicjowanie sytuacji sprzyjających
7. stopień zorientowania i umiejętność selekcji, znajomość ofert, selekcjonowania tego co
ważne, odsiewanie tego co zbędne, trywialne, umiejętność uzasadniania wyborów
8. stopień wyrafinowania, czyli traktowanie uczestnictwa w kulturze, jako pokonywanie
trudności, co rozwija osobowość, poszukiwanie relaksu, przyjemności
9. stopień autonomii przypisywanej kulturze, czyli bezinteresowność w stosunku do własnego
uczestnictwa, kształtowanie, traktowanie dobra kulturowego jako bezinteresownego
10. stopień samodzielności versus (inaczej kontra, albo, bądz
) naśladownictwa sam oceniam co
jest dobre w kulturze albo naśladuję otoczenie
11. obecność lub brak obecności postawy twórczej
Wskaz
niki uczestnictwa w kulturze  Anna Przecłwaska
1. ilość i częstotliwość kontaktów
2. rodzaj kontaktów, typ układu kultury, w którym kontakt jest realizowany
3. motywy kontaktów  bezinteresowność
4. efekty  rozbudzenie potrzeb, zmiany w systemie wartości wzbogacenie osobowości
Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze  Andrzej Tyszka
zewnętrzne  dotyczą cech społeczno-zawodowych i materialnych jednostki z perspektywy
jej całego życia; wykształcenie, zawody wykonywane, role odgrywane przez jednostkę, budżet
czasu, tradycje rodzinne, miejsce w strukturze społecznej, od pozycji społecznej, wiek, sytuacja
rodzinna, płeć, miejsce zamieszkania, rodzaj polityki kulturalnej państwa, która może wpływać
na zmniejszenie lub zwiększenie uczestnictwa w kulturze w zależności od potrzeb
wewnętrzne  wynikają z osobowości jednostki, świadomość, aspiracje, potrzeby,
zainteresowania, wiedza, kompetencje kulturowe.
11