Socjologia
dr Andrzej Pilichowski [e-mail]
dyżur: środa 16.45-18.45
Instytut Socjologii UA
, ul.Rewolucji 1905r., pok. A-118
�� egzamin  wiedza z wykładu + uzupełniająco z podręcznika
�� egzamin zerowy niewykluczony (bez negatywnych konsekwencji niezdania)
Podręcznik:
1) Anthony Giddens,  Socjologia
2) Encyklopedia socjologii (wybór haseł)  5 tomów, 1998-2002
uzupełniająco:
3) Zygmunt Bauman (2006)  Płynna nowoczesność
4)  Socjologia codzienności pod red. P.Sztompki, M. Boguni-Borowskiej
5)  Korozja charakteru (opisująca zmiany osobowości ludzkich przez pryzmat i wpływ
zmian pracy, rynku pracy)
wykład z dn. 07/10/2012r.
Wyobraz
nia socjologiczna  zdolność do myślenia ponadjednostkowego.
Efekt swojskości  oswojenie rzeczywistości (na zasadzie:  ludzie są tylko ludz
mi ;  taki jest
ten świat , tłumaczenie nieznanego  nieznanym).
Zakres kursu z socjologii:
1) wiedza  zarysowanie przedmiotu socjologii jako dyscypliny naukowej; zapoznanie się
z pojęciami przy pomocy których socjologia opisuje i wyjaśnia zjawiska i procesy
zachodzące w zbiorowościach ludzkich; ukazanie znaczenia wiedzy socjologicznej dla
poznania zmieniającego się świata (wiedza akademicka, tradycyjna, potoczna,
ekspercka, zarządcza  w tym wiedza socjologiczna i jej znaczenie dla poznania i opisu
zjawisk)
2) po socjologii powinno się umieć i potrafić:
a) zdefiniować pojęcia: interakcje społeczne, kultura, socjalizacja, kontrola
społeczna, zaufanie i kapitał społeczny, małe grupy, organizacje i instytucje
społeczne, stratyfikacja i klasy, nierówności społeczne, dyskryminacja i
wykluczenie, zmiana społeczna, globalizacja, społeczeństwo sieci,
społeczeństwo ryzyka,
b) objaśniać mechanizmy zmieniających się form organizacji życia
społecznego, dewiacji, nierówności i wykluczenia społecznego oraz
procesów: nowoczesności, płynnej nowoczesności i globalizacji,
3) umiejętności  wiedza socjologiczna umożliwia diagnozowanie zasobów ludzkich i
instytucjonalnych, poznanie reguł komunikacji społecznej i funkcjonowania świata,
ułatwienie zrozumienia problemów rodzących się w czasach intensywnych zmian
społecznych. Dzięki socjologicznym pojęciom uzyskujemy bardziej precyzyjny język do
myślenia i mówienia o sprawach społecznych, publicznych, naszym własnym miejscu i
roli w szerszym świecie, wśród innych ludzi (Sztompka, 2008),
4) postawy / kompetencje  w wyniku zajęć student powinien:
a) być zdolnym do wyjaśnienia wagi i konsekwencji płynących z faktu
ludzkiego funkcjonowania w procesie wymiany z innymi,
b) postrzegać współczesny świat w perspektywie procesów zacieśniania
światowych więzi oraz współzależności społecznych i wyjaśniać płynące z
tego konsekwencje,
c) łatwiej realizować zadanie polegające na przywróceniu świadomości
związku między obiektywną dolegliwością o subiektywnym
doświadczeniem. Aby działać w świecie a nie tylko poddawać się działaniu
świata, trzeba wiedzieć jak działa świat (Bauman, 2006) /unikanie
niebezpieczeństwa bycia błędnie poinformowanym/.
Treści kształcenia na socjologii:
1) socjologia  geneza i rys historyczny,
2) teorie i perspektywy socjologiczne,
3) metody badań socjologicznych  z
ródła, techniki zbierania danych, proces badawczy,
4) globalizacja i zmieniający się świat,
5) elementy strukturalne społeczeństwa (statusy, role, małe grupy społeczne),
6) podstawowe instytucje społeczne (gospodarka, rodzina, edukacja, władza, religia),
7) kultura i społeczeństwo (system aksjo-normatywny, socjalizacje, kontrola społeczna),
8) przestępczość i dewiacje,
9) interakcje, więzi społeczne i ich przemiany (lokalność  globalność),
10) sieci,
11) organizacje i ich rodzaje: sektora publicznego, prywatnego, pozarządowego,
organizacje totalne. Biurokracja i jej dysfunkcje i patologie.
12) klasa społeczna i stratyfikacja,
13) ubóstwo, wykluczenie społeczne, globalne nierówności,
14) procesy modernizacji. Nowoczesność, płynna nowoczesność. Społeczeństwo ryzyka.
Rozwój zrównoważony.
15) ruchy społeczne (typologia Vieviorki: ruch robotniczy,  nowe ruchy społeczne , ruchy
globalne).
16) zmiana społeczna,
17) globalizacja życia społecznego,
18) związki pomiędzy poziomami mikro i makro,
19) relacje między tym co społeczne a tym co jednostkowe. Myślenie socjologiczne
doskonale wspiera samopoznanie, które z kolei przyczynia się do lepszego
zrozumienia świata społecznego, doświadczenie wyzwalające, poszerzenie
zrozumienia innych oraz wyobraz
nię, pozwala spojrzeć lepiej i inaczej na przyczyny
własnych zachowań. Socjologia jako siła bezsilnych.
wykład z dn. 21.10.2012r
Geneza, teorie, metody socjologii
Geneza
Socjologia narodziła się z przemian, które wyrwały zachodni porządek społeczny pozostający
pod wpływem uprzemysłowienia, z wcześniejszych uwarunkowań. Podstawowym
przedmiotem zainteresowania socjologii jest świat, który powstał w wyniku tych przemian.
Odnotowywanie przemian zachodzących w przeszłości i próba uchwycenia linii rozwojowych
zmian współczesnych jest głównym zadaniem socjologii. Socjologię można zdefiniować jako
systematyczne badanie społeczeństw ludzkich ze szczególnym uwzględnieniem
nowoczesnych społeczeństw uprzemysłowionych (Giddens 2009).
Socjologia a inne dyscypliny
�� Socjologia jako pewien zasób wiedzy o świecie ludzkich dzieł; o ludzkich poczynaniach
i ich konsekwencjach (Bauman 1996).
�� Szereg innych dyscyplin (prawo, ekonomia, politologia) również nimi się zajmuje; ma
również podobny warsztat badawczy.
�� Różni je perspektywa poznawcza tj. rodzaj stawianych pytań.
�� Swoistość socjologii: spoglądanie na czynności ludzkie jako fragmenty większych
całości. Socjologia to sposób myślenia o ludzkim świecie (Bauman 1996)
Socjologia a zdrowy rozsądek
Często patrzymy na świat przez swojski pryzmat własnego życia  rodziny, przyjaz
ni i pracy
Różnice:
1) odpowiedzialność za słowo (warsztat badawczy)
2) rozległość obszaru analizy
3) podejście do rozumienia ludzkiej rzeczywistości - nie od umotywowanych poczynań
jednostek, ale od struktur (sieci powiazań i zależności)
4) efekt swojskości (Bauman 1996)
Wyobraz
nia socjologiczna
�� Socjologia pokazuje nam jednak konieczność szerszego spojrzenia na to, dlaczego
jesteśmy tym, kim jesteśmy i dlaczego działamy tak jak działamy.
�� Nauka socjologicznego myślenia  czyli myślenia w szerszych kategoriach  polega na
ćwiczeniu wyobraz
ni.
�� Socjolog to osoba, która potrafi wyzwolić się z swoich bezpośrednich uwarunkowań i
zobaczyć rzeczy w szerszym kontekście.
�� Wyobraz
nia socjologiczna pozwala nam dostrzec, że wiele zdarzeń, na pozór
dotyczących tylko jednostki, w rzeczywistości odzwierciedla szersze kwestie.
Prekursorzy myśli socjologicznej (wyjaśnić zmiany jakie zachodzą w społeczeństwie okresu
rewolucji przemysłowej)  teorie:
�� Auguste Comte  nauka o społeczeństwie (jako wykrywająca prawa) możliwa; trzy
reguły postępowania naukowego: badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi
związków i ustalać prawa (Szacka 2003:26)
�� Karol Marks: dominują analizy ekonomiczne, ale wespół z analizą instytucji
społecznych (Kapitalizm a walka klas. Materialistyczna koncepcja dziejów).
�� Emile Durkheim: badać fakty społeczne (stan gospodarki, oddziaływanie religii& ),
które kształtują nasze jednostkowe działania. To zewnętrzne wobec jednostki
sposoby działania, myślenia oraz ich przymusowość. Anomia (samobójstwo
anomiczne  biorące się z powodu braku kierunkowskazów ładu moralnego i
rozsypywanie się dotychczasowego ładu w ogóle); solidarność mechaniczna i
organiczna.
Czym jest społeczeństwo  podejście holistyczne  to całość, system; albo podejście
indywidualistyczne  społeczeństwo to suma jednostek.
Comte i Marks zajmowali się całością, nie analizowali jednostek, tylko relacje między
złożonymi wewnątrz całościami (np. między klasami społecznymi).
Dopiero Durkheim przedstawił podejście jednostkowe krytykując wcześniejszy nurt
holistyczny.
Max Weber (1864-1920)
�� Poznać naturę i przyczyny zmiany społecznej. Znaczenie ludzkich motywów, idei i
wartości.
�� Należy badać działania społeczne (typologia)
�� Struktury społeczne to efekt współzależności między indywidualnymi działaniami.
Zadaniem socjologii jest zrozumienie sensu jaki się za nimi kryje.
�� Racjonalizacja (działania racjonalne oparte są o namysł, kalkulację, i tylko te zdaniem
Webera powinny być właściwe dla dziedziny jaką jest socjologia; współcześnie nie
ogranicza się socjologii do takiego podejścia  przykładowo, rozwija się dziedzina
socjologii emocjonalnej).
�� Władza i typy jej prawomocności (legitymizacja władzy, dlaczego władzy słuchamy
itd.). Biurokracja.
�� Pojęcie typu idealnego (model pojęciowy). Jakie są podstawy zróżnicowania ludzi,
społeczności.
Weber dąży do zrozumienia sensu jaki się kryje za decyzjami ludzkimi, działaniami ludzkimi 
nie tyle więc całymi systemami ale indywidualnymi jednostkami.
Główne typy perspektywy teoretyczne w socjologii (wielość perspektyw)  druga połowa XX
wieku
1) Funkcjonalizm: poszczególne elementy złożonego systemu jakim jest społeczeństwo,
współdziałają ze sobą. Struktura rozumiana jest jako sposób powiązania części;
analizujemy funkcje tych części wobec siebie nawzajem oraz w stosunku do
społeczeństwa jako całości. (Talcott Parsons, Robert Merton).
2) Teorie konfliktu: znaczenie struktur i podziałów społecznych (nacisk na zagadnienia
związane z władzą, nierównościami i walką), (Ralf Dahrendorf). To nie jest
kontynuacja Marksa. Nie chodzi jedynie o konflikt ekonomiczny. Zwraca się uwagę na
budowę społeczeństwa, podziały społeczne związane z nierównościami,
3) Interakcjonizm symboliczny: język, znaczenie, symbol, analiza interakcji
międzyludzkich, ich znaczenie w tworzeniu społeczeństwa (Georg H. Mead).
Trzy socjologie, trzy punkty widzenia (Sztompka 2008); teorie te nie muszą się wykluczać
wzajemnie:
1) Socjologia pierwsza (holizm): przedmiotem jest ludzkość ujmowana jako  organizm
społeczny ,  formacja społeczno-ekonomiczna ,  system społeczny . Pytania o ich
wewnętrzną strukturę, procesy oraz kierunek i mechanizmy ich przekształceń w
czasie historycznym: wzrost, rozwój, postęp. Uwaga badacza zogniskowana na
obiektach i procesach ponadjednostkowych.
2) Druga socjologia (indywidualizm): przedmiotem są działania ludzkie, zwłaszcza
 działania społeczne ,  interakcje , zmienność jako skumulowany efekty wielości
działań  decyzji, wyborów podejmowanych przez pojedyncze jednostki  w abstrakcji
od społecznego kontekstu (Sztompka 2008:23).
3) Trzecia socjologia: zdarzenia społeczne, tj. działania wielości ludzi wobec siebie, w
powiązaniu z innymi, w ramach pewnej wspólnej dla działających sytuacji (jako teść
codziennego, zwyczajnego życia ludzi). Życie codzienne i zdarzenia codzienne.
 Pozorny dylemat:  jednostka czy społeczeństwo zostaje tu odrzucony i zastąpiony
dwoma kategoriami:  jednostka w społeczeństwie i  społeczeństwo jednostek
(Elias, 1991). Analizujemy sieci wielokierunkowych relacji między jednostkami.
 Całokształt życia społecznego to całokształt sytuacji, przez które ludzie przechodzą w
swoim życiu codziennym . (Sztompka 2008:24).
Socjologia życia codziennego  cele poznawcze:
�� Dostarczyć orientacji, rozumienia, pogłębionej interpretacji i ujawnienia sensu tego,
co dzieje się w naszym życiu, a co ukryte dlatego, że czynimy to bezrefleksyjnie,
rutynowo&
�� Odkryć sztukę postepowania przejawianą w ludzkiej aktywności codziennej (potoczna
wiedza, mądrość ludowa)
�� Ujawniać typowe w danym społeczeństwie w danym czasie zdarzenia w postaci
praktyk życiowych (typowych praktyk i procedur).
Pożytki płynące z socjologii (za: J.Turner 1998)
1) wiedza o: kodach (symbolach), procesach, zróżnicowaniach kulturowych
2) symbole kulturowe ułatwiają zorganizowanie się ludzi (nie trzeba wszystkiego za
każdym razem rozpoczynać od nowa  w poszczególnych systemach /jak niżej/
funkcjonują pewne rozpoznawalne symbole kulturowe - uniwersalizm:
a. systemy językowe
b. systemy technologiczne
c. systemy wartości
d. systemy norm
e. systemy przekonań
f. zasoby wiedzy
3) wiedza o złożonej strukturze współczesnych społeczeństw (poznawanie
mechanizmów funkcjonowania grup, organizacji, wspólnot, kategorii społecznych i
instytucji)
4) wiedza na temat organizacji przydatna dla każdego
5) poznanie praw rządzących procesami interakcji szansą większych umiejętności
(pracy z ludz
mi) oraz uczynienia nas lepszymi (?!?)
6) rozumienie socjokulturowego kontekstu dewiacji (to rozumiane jako działania
niezgodne z normami)
7) nauczenie siebie i innych  życia ze zmianami
8) ograniczenie niebezpieczeństwa bycia błędnie poinformowanym.
Proces badawczy (za: Babbie 2003)  wiedza o metodzie, warsztat
1) zainteresowania (zaczynamy od problemu i rozeznania)
2) teoria, konceptualizacja (sprecyzuj znaczenie pojęć oraz zmiennych, które mają być
badane) oraz operacjonalizacja (jak będziemy faktycznie mierzyć badane zmienne?)
3) wybór metody badawczej (eksperyment, badanie sondażowe, terenowe, analiza
treści, badanie danych zastanych, badania porównawcze, badania ewaluacyjne)
4) wybór techniki badawczej (klasyfikacja technik)
5) populacja i dobór próby (o kim chcemy móc wnioskować? kogo uwzględniamy w tym
celu w danym badaniu?)
6) zbieranie i przetwarzanie danych
7) analiza
8) zastosowanie (sprawozdanie z wyników i ocena ich implikacji czyli konsekwencji).
wykład z dn. 28.10.2012r
Klasyfikacja technik otrzymywania materiałów (za: Lutyńska, Wejladn, 1983)
1) techniki standaryzowane (ilościowe) i niestandaryzowane (jakościowe)
2) techniki obserwacyjne i oparte na wzajemnych komunikowaniu się
3) techniki komunikowania bezpośredniego (wywiad swobodny lub wywiad
kwestionariuszowy)
4) techniki komunikowania pośredniego (np.pamiętniki) i techniki ankiety (audytoryjnej,
pocztowej, internetowej, telefonicznej, rozdawane, medialnej, dołączanej do
produktów).
Geneza badań ilościowych (ankietowych)
1. Rozwój instytucji reprezentacji demokratycznej (USA)
2. Poznanie lokalnych społeczności (Middletown)
3. Rozpoznanie społecznych problemów kapitalizmu (kryzys)
4. Opisanie prawidłowości zachowań konsumentów (badania rynkowe, marketing)
Cechy badań ilościowych:
1) zawsze na próbie reprezentacyjnej (ocena istotności statystycznej)
2) z użyciem standaryzowanej wersji narzędzia badawczego
3) materiały opracowywane z użyciem stosownych narzędzi analizy statystycznej.
Zastosowanie badań ankietowych
1) badania opinii publicznej (uchwycenie stanów świadomości na dany temat)
2) badanie zachowań (w różnych dziedzinach życia)
3) badanie rynku (poznanie stanów posiadania, preferencji& )
4) badania akademickie (weryfikacja hipotez, formułowania twierdzeń).
Socjologia życia codziennego  metody i techniki (za: Sztompka 2008:48-49)
1. Analiza sytuacji niecodziennych, granicznych, dewiacyjnych
2. Metoda porównawcza i historyczna
3. Sięganie do innych dyscyplin i dyskursów
4. Korzystanie z empatii i introspekcji
1) Obserwacje
2) Analiza konwersacji
3) Analiza treści
4) Pogłębiony wywiad i grupy focusowe (także z użyciem fotografii)
5) Metoda dokumentów osobistych
Kultura
�� wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane i
przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji
pozagenetycznej
�� obejmuje całość życia człowieka
�� nie ma charakteru wartościującego (nie ma dobrej czy złej kultury)
�� jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym
�� narasta i przekształca się w czasie (Szacka 2003:75-77)
Definicje kultury:
�� kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi
przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych
i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań
(Kłosowska 1963/19890:40)
�� kulturą jest układ wzorów zachowań, samych zachowań i ich wytworów, które są
tworzone, nabywane, stosowane i przekształcane w procesie życia społecznego
(Golka 2007:59)
�� składniki/segmenty kultury: a) kultura materialna (w życiu codziennym, użytkowym,
powszednim); b) kultura idealna (symboliczna) tj. uznane przekonania, poglądy, idee,
i ogólniej: sfera symbolicznego komunikowania (w tym sztuka); c) kultura
normatywna (związana z regulacjami prawnymi; kultura aksjonormatywna).
!!! Wymiar aksjonormatywny  składa się na niego:
1) reguły kulturowe czyli normy i wartości, przyjmujące postać imperatywu
kulturowego (nakaz/zakaz aksjologiczny), przyzwolenia (może, wolno), zalecenia lub
preferencji (dobrze by było, żeby& ), podsystemy aksjonormatywne (Sztopmka 2002)
a) normy kulturowe, czyli takie reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody
działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu. Mówią one, co ludzie powinni
robić.
b) wartości kulturowe, czyli takie reguły, których przedmiotem są cele działania.
Mówią one, jakie cele są godne, słuszne, właściwe; wartości wskazują, do czego
ludzie powinni dążyć, a normy  jak powinni do tego dążyć
2) kompleksy reguł: procedury (tj. wiązki norm i wartości, regulujące typowe sposoby
osiągania danych celów). (Sztompka 2002:259-266)
Podział ze względu na treści reguł:
a) zwyczaje - czyli reguły towarzyszące nam w życiu codziennym, we wszelkich jego
przejawach; odnoszą się do sfery prywatnej ale ludzie negatywnie reagują na
odmienność: Ostrość takich społecznych reakcji zależy istotnie od stopnia
zakorzenionego etnocentryzmu, czy przeciwnie  tolerancji. Jej homogeniczności /
heterogeniczności.
b) moralność: reguły moralne dotyczą najbardziej fundamentalnych relacji między
ludz
mi, często kodyfikowane, uzasadniane i legitymizowane
c) prawo  wyróżnikiem jest sposób regulacji:
1) jest celowo stanowione przez państwo lub w jego imieniu
2) dla jednoznaczności i autentycznej wykładni jest artykułowane w formie
pisemnej, publikowane i systematyzowane w kodeksach czy zbiorach przepisów
3) na jego straży szczególny system sankcji administrowany przez wymiar
sprawiedliwości (Sztompka 2002:270).
Etnocentryzm  relatywizm (kulturowy)
�� etnocentryzm to skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej
kultury jako przewyższającej wszystkie inne oraz ocenianie praktyk innych kultury
wedle norm kultury własnej
�� relatywizm kulturowy  przeciwieństwo etnocentryzmu, niejednorodny, cztery
odmiany  relatywizm kulturowy jako:
a) zasada metodologiczna (analizuj z perspektywy uczestnika badanej kultury i
funkcji jakie dane praktyki pełnią w tej zbiorowości)
b) element światopoglądu (wszystkie kultury są równe)
c) teoria i filozofia człowieka (człowiek bez reszty wytworem kultury  pogląd
określany mianem kulturalizmu)
d) relatywizm wartości (nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem
danej kultury, są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście)
(za:Szacka 2003:84).
Niespójności systemu aksjonormatywnego (za:Sztompka 2002)
�� Anomia (ujęcie E.Durkheima oraz R.Mertona); samobójstwo anomiczne  protest,
niezgoda na życie w nieładzie normatywnym
�� Konflikt ról (rozbieżność oczekiwań społecznych związanych z rozmaitymi pozycjami
społecznymi zajmowanymi jednocześnie przez jednostkę)
�� Ambiwalencja normy (wewnętrznie niespójne oczekiwania danego partnera np.
lekarz  pacjent)
�� Antynomia normatywna (między podsystemami normatywnymi)
�� Konflikt międzykulturowy (przejście do izolacji kultur do kontaktów)
�� Asynchronia normatywna (gdy w ramach danej społeczności i kultury występują
reguły pochodzące z różnych okresów)
�� Dysonans kulturowy (w sytuacji szybkiej radykalnej zmiany kulturowej).
Kultura jako przedmiot zainteresowania socjologii (za:Szacka 2003)
�� Kultura jako czynnik zespalający grupę np. kanon kultury narodowej jako zespół  dzieł
artystycznych, wiedzy, norm i zasad których znajomość uważa się za obowiązującą
członków zbiorowości narodowej i które jest wpajana nowym pokoleniom w procesie
kulturyzacji, czyli wprowadzania w narodową kulturę przez tradycję rodzinną,
środowisk i specjalne instytucje oświatowe (Kłoskowska 1991b:53)
�� System wartości, style życia  społeczne zróżnicowanie, przemiany. Zbiorowości o
własnej subkulturze.
�� Kultura symboliczna i jej związki z zżyciem zbiorowym
�� Jako system komunikowania: kto komunikuje, co, przez jaki kanał i z jakim skutkiem.
Drogi przekazu kultury  trzy układy kultury (A.Kłoskowska 1964)
1) układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych (w grupach pierwotnych,
społecznościach lokalnych)
2) przekaz bezpośredni, ale sprofesjonalizowany (twórcy i odbiorcy)
3) przekaz pośredni między twórcą a odbiorą (za pośrednictwem druku i innych
środków przekazu)
Kultura ma znaczenie  zaufanie jako zjawisko kulturowe (kultura zaufania). W Polsce niskie
 na poziomie niższym niż 40%. Żyjemy w kulturze nieufności, braku zaufania. Na kapitał
społeczny składają się poza zaufaniem relacje wymiany; w tym jest zaufanie do ludzi i
zaufanie do instytucji; relacje poziome i pionowe.
Socjalizacja i kontrola społeczna
Socjalizacja:
�� to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota
biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i
reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas
mieć nasze otoczenie (Malewska 1973)
�� to proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia w swojej grupie i
szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze
wykład z dn. 18.11.2012r
Socjalizacja:
�� uczy panowania nad popędami i potrzebami; zaspokajania ich w sposób uznany za
właściwy w danym społeczeństwie
�� wpaja aspiracje do osiągania danych cech, stanów, rzeczy
�� daje wiedzę i umiejętności do grania ról społecznych, sprawności i kwalifikacje
zawodowe
Agendy socjalizacji
�� Socjalizacja jest rezultatem zarówno wpływów zamierzonych (wychowanie  rodzina,
szkoła, kościół, i inne w ciągu całego życia) jak i niezamierzonych. Wpływ
socjalizacyjny na człowieka ma grupa rówieśnicza, grono przyjaciół, organizacje do
których należy, miejsca w których pracuje, to co czyta i co ogląda na ekranie
telewizora oraz na reklamowych bilboardach zapełniających współczesne miasta
(Tillman 1996  za: Szacka 2003:17)
�� media tradycyjne: odgrywają ważną rolę we wczesnej socjalizacji i socjalizacji w
póz
niejszym wieku. Prezentują dodatkowe i alternatywne modele ról, a także norm i
wartości społecznych
�� media nowe
Socjalizacja przez media tradycyjne
�� model oddziaływania mediów, zwłaszcza na dzieci i młodzież zawarty w teorii
edukacji społecznej (edukacji przez obserwację) Alberta Bandury (1986) Wyróżnia
cztery etapy tej edukacji
1) zainteresowanie (interesują nas takie treści które mają znaczenie dla naszego
życia, potrzeb, interesów)
2) przyswajanie (tego, czego się dowiedzieliśmy do zasobów naszej wiedzy)
3) zastosowanie i motywacja (odnosi się do tego, jak wykorzystujemy nabytą wiedzę
w działaniu, co może przynieść korzyści (wzmocnienie) lub straty i prowadzi do
wzrostu lub spadku motywacji w danej dziedzinie)
4) dwa aspekty:
a. media mogą umacniać i wspierać inne podmioty
b. są postrzegane jako potencjalne zagrożenie dla procesu wychowania
�� teza o konformizmie mediów: media nie są ani  prospołeczne ani  antyspołeczne
lecz faworyzują najbardziej dominujące i obowiązujące wartości (McQuail 1997: 482-
483)
Poznanie i nowe media (za: Jan van Dijk 2010)
�� ludzie stykają się z niespotykaną wcześniej mieszanką starych i nowych mediów.
Nowym mediom towarzyszy konieczność łączenia w umyśle coraz większej ilości
różnorodnych informacji oraz integracji komunikacji zapośredniczonej z bezpośrednią
�� bezpośrednie doświadczanie rzeczywistości przez człowieka zawsze polegało na
obserwowaniu jej równocześnie wszystkimi zmysłami (towarzyszyła temu wiedza,
umiejętności, wartości, uczucia i pojęcia abstrakcyjne)
�� komunikacji zapośredniczonej (między człowiekiem a doświadczaną przez niego
rzeczywistością) towarzyszą pewne ograniczenia (nie jak wyżej). W tym typie
komunikacji zawsze coś pośredniczy. Każde medium wymaga specjalnych
umiejętności (ale oferuje zarazem dodatkowe doznania).
Cechy nowych mediów a edukacja i osobowość (za: Jan van Dijk 2010)
�� interaktywność i integracja (multimedia, hiperlinki) są znacznie bardziej pomocne w
edukacji niż media tradycyjne. Linearne uczenie się pamięciowe zostaje częściowo
zastąpione przez uczenie się skojarzeniowe
�� uczłowieczenie relacji między ludz
mi i komputerami lub innymi nowymi mediami
wyrażające się w:
o personalizacji tej relacji
o stawaniu się ich wiążącymi, fascynującymi, nawet uzależniającymi (bo mają
nad nimi większą kontrolę niż nad relacjami z innymi ludz
mi)
o stawaniu się tej relacji partnerską
�� w nowych technologiach może powstać nasze drugie  ja
�� czy więc nowe media zmienią osobowość człowieka?
Pozyskiwanie kompetencji kulturowych
�� złożoność tego procesu  trzy poziomy 1) opanowanie konkretnych ról społecznych
związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje (np. do ról
rodzinnych, zawodowych, etc.); 2) wejście do konkretnej kultury (przyswojenie
symboli kulturowych& ); 3) pozyskanie minimum kulturowego (jak umiejętność
porozumiewania się& )
�� przechodząc z jednej kultury do drugiej nie wystarczy kompetencja jednokulturowa,
socjalizacja musi objąć wiele kultur, po kolei lub równocześnie, wykształcając
kompetencję wielokulturową (Sztompka 2002:391-393)
Trzy mechanizmy socjalizacji
1) wzmacnianie (pozytywne  nagrody, negatywne  kary)
2) naśladowanie
3) przekaz symboliczny (bezpośrednio od innych ludzi, dzięki tekstom pisanym, mediom)
Socjalizacja pierwotna (w dzieciństwie, ucząc się elementarnych wzorów zachowań i
podstawowych ról społecznych; rodzice są dla dziecka jedynymi znaczącymi innymi  dziecko
czy chce czy nie chce żyje w świecie zdefiniowanym przez swoich rodziców). Uogólniony inny
to odkrycie istnienia ogólnospołecznych reguł np.  tak się nie robi& 
Socjalizacja wtórna (wprowadza człowieka w poszczególne sfery życia społecznego; sami już
możemy wybierać znaczących innych).
Socjalizacja trwa przez całe życie (socjalizacja  resocjalizacja).
Internalizacja  eksternalizacja
�� I faza socjalizacji  internalizacja: przyswajanie przez jednostkę wyselekcjonowanych
elementów kultury (zinternalizowane stają się indywidualnymi przekonaniami,
motywacjami& )
�� II faza socjalizacji  eksternalizacja: przejawianie się zinternalizowanych w
osobowości treści kulturowych w działaniach.
Osobowość
�� w klasycznym ujęciu psychologii  termin osobowość jest używany dla oznaczenia
zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które
decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska
�� sfera biogenna, psychogenna, socjogenna,
�� trzy rekonstrukcje oddziaływania kultury na osobowość:
1) kierunek behawiorystyczny: osobowość jako wyuczony repertuar zachowań,
mechanizm socjalizacji: instrumentalne uczenie się, metoda prób i błędów, kary i
nagrody. Dążąc do społecznej akceptacji, która jest dla jednostki gratyfikująca, a
unikając społecznego potępienia, które jest dla jednostki przykre, uczy się ona
powtarzać zachowania akceptowane a rezygnować z potępianych (Sztompka
2002:396).
2) teoria psychoanalityczna (Freud)  osobowość to:
a)  id tj. sfera genetycznie nabytych potrzeb czy popędów
b)  superego ukształtowane w wyniku przekazu danej kultury
c)  ego dostarcza niezbędnej równowagi między tym czego żąda
natura a tym czego wymaga kultura
3) teoria symbolicznego interakcjonizmu (Cooley i Mead)  wszystko co czyni
człowieka człowiekiem  efektem kontaktów i interakcji z innymi ludz
mi; Jaz
ń
(self) umożliwia przyswajanie kultury. Składa się z  ja ( I ) oraz  mnie ( me ).
Jaz
ń subiektywna i jaz
ń odzwierciedlona. Etap zabawy, gry oraz uogólnienia
samych reguł gry i krytycznej refleksji o sobie samym. Jaz
ń to zdolność
zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości.
Osobowość podstawowa i modalna (Szacka 2003)
1) osobowość podstawowa  część powiązanych ze sobą elementów osobowości
występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami
staje się podłożem postaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków
danej społeczności; w tym założenie o kluczowym znaczeniu dzieciństwa  znaczenie
/różnice w wychowywaniu dzieci (Albram Kardiner 1975). Typologia osobowości
Floriana Znanieckiego: ludzie pracy, zabawy, dobrze wychowani.
2) osobowość modalna  typ osobowości występujący najczęściej w danej zbiorowości
(Inkelesa i Smitha osobowość człowieka nowoczesnego).
Osobowość człowieka nowoczesnego (Inkeles 1974), cechują:
�� otwartość na nowe doświadczenia
�� gotowość akceptacji zmiany społecznej
�� rozwój opinii (perspektywa ponadlokalna)
�� docenianie znaczeni informacji, jej posiadania oraz zbierania
�� orientacja na teraz
niejszość i przyszłość, niż przeszłość
�� umiejętność kalkulacji
�� aspiracje zawodowe i oświatowe
�� wysoka ocena umiejętności technicznych
�� świadomość cudzej godności i szacunek dla niej
�� nowoczesność jako sposób funkcjonowania jednostki, jako zbiór predyspozycji do
działania w pewien określony sposób
Czy dziś to jest aktualne? Czy współcześnie mamy do czynienia z człowiekiem
ponowoczesnym?
Statusy i role społeczne
�� status tj. pozycja społeczna. Wielość statusów w tym przypisane i osiągane,
dominujące oraz zestaw statusów
�� rola społeczne to: a) zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją;
b) schemat zachowania związanego z pozycją. Czyli element statyczny roli społecznej:
zespół oczekiwań (zachowania nakazane, zakazane oraz margines swobody) oraz
element dynamiczny: sposób jej pełnienia.
�� konflikt ról, rola kluczowa (nadal zawodowa?)
�� grupa odniesienia
�� podejście strukturalno-funkcjonalne (rola składnikiem struktury społecznej) oraz
interakcyjne (role ujmowane jako nieustanny efekt procesu interakcji).
Tożsamość
�� poczucie tożsamości osobistej  tj. świadomość własnej spójności w czasie i
przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach,
a także świadomość własnej odrębności, indywidualności, niepowtarzalności [ja 
inni]
�� tożsamość społeczna jednostki  jest pochodną jej przynależności do różnych grup i
kategorii społecznych; zarówno wymiar subiektywny (poczucie tożsamości), jak i
obiektywny (zaklasyfikowanie jednostki przez innych) [my-oni]
Kontrola społeczna
�� jest nierozerwalnie związana z procesem wymiany z innymi: ludzie zależą od siebie.
To ich ukierunkowuje ale i ogranicza.
�� to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie,
które utrzymuje porządek społeczny
�� kontrola wewnętrzna (waga socjalizacji) i zewnętrzna (kary i nagrody)
�� kontrola nieformalna (sankcje pozytywne: szacunek, prestiż ; negatywne: wyśmianie,
lekceważenie, pogarda, ostracyzm, wykluczenie) i formalna (regulaminy, prawo)
�� kontrola społeczna: system społecznych sankcji  negatywnych i pozytywnych, oraz
agend  grup, organizacji, instytucji  stosujących takie sankcje.
Dewiacje
�� deviatio (łac) schodzić z drogi
�� zachowania które są niezgodne ze standardami normatywnymi składającymi się na
wspólnotową, podzielaną wizję ładu (Frieske 1991)
�� ujęcie strukturalno-funkcjonalne: dewiacja jako rezultat rozregulowania systemu
społecznego, chaos aksjonormatywny i jego konsekwencje: 1) Emila Durkheima
koncepcja anomii społecznej; 2) Roberta Mertona ujęcie anomii (teoria napięć
strukturalnych): z
ródłem dewiacji sytuacja gdy legalne możliwości osiągania sukcesu
są ograniczone (napięcie między celami i prawomocnymi środkami do niego
prowadzącymi). Typy dewiacji: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.
�� dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej (teoria zróżnicowanych
powiązań E.Sutherlanda  wpływ na osobę zachowań osobnika który był lub jest
dewiantem)
�� interpretatywne koncepcje dewiacji i teoria naznaczania społecznego: mniej ważne
jest, dlaczego ktoś narusza normy, istotne jest natomiast, dlaczego zostaje uznany za
naruszającego normy. W tej perspektywie dewiacje ukazują się jako zjawiska
społecznie konstruowane. Dewiacją jest to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co
ludzie reagują jako na dewiację
�� negatywne (dysfunkcje) i pozytywne funkcje dewiacji w zbiorowości (za: Szacka
2003:175-176):
o pozwala wyjaśnić sens norm (przez siłę i rodzaj reakcji społecznej)
o pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice
o wpływa na spójność grupy
o wentyl bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego
o z
ródło zmiany społecznej
Style kontroli i dezorganizacja społeczna
1) cztery style kontroli (wg Black 1984)
a) penalizacyjny (koncentruje uwagę na samym czynie)
b) kompensacyjny (na jego konsekwencjach)
c) rozjemczy (interesują nas relacje między sprawcą-agresorem a ofiarą-
pokrzywdzonym)
d) terapeutyczny (na osobie sprawcy)
2) cztery kategorie zachowań dezorganizujących:
a) przestępczość
b) zachowania dezorganizujące rodzinę
c) samoniszczenie
d) dysfunkcje instytucjonalne
wykład z dn. 25/11/2012r.
Instytucje i organizacje
Trzy podstawowe rozumienia pojęcia instytucji
�� institutio, intitutum (łac.) urządzenie czegoś, zaplanowanie, nauka, zwyczaj, tradycja
i nawyk
�� I rozumienie  instytucje to powtarzalne, utrwalone sposoby zachowania, wzorce,
reguł i rytuały. W podejściu neoinstytucjonalnym  instytucje to wszystkie wymyślone
przez człowieka czyli zaprojektowane i nałożone na ludzkie zachowania zasady i
reguły, które kontrolują, porządkują i czynią przewidywalnym (a przez to możliwym i
produktywnym) świat społecznych interakcji (Chmielewski 1995)
�� II rozumienie  instytucje to pewne wyodrębnione zorganizowane typy działalności
podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb jednostek i całych zbiorowości. Zawiera:
formy organizacyjne danego zespołu czynności, ludzi je wykonujących oraz zespół
urządzeń materialnych i środków wykorzystywanych w tych działaniach.
�� III rozumienie  tzw. instytucje totalne - to takie formy organizacji społecznej, które
charakteryzują się wyraz
nym i specyficznym porządkiem, a zwłaszcza mają za zadanie
podporządkowanie zachowania ludzi szczególnym rygorom. Instytucja totalna jest
 miejscem zamieszkania i pracy, gdzie wielka ilość podobnie sytuowanych jednostek,
odciętych od szerszego społeczeństwa na stosunkowo długi okres czasu, prowadzi
wspólnie zamknięty, formalnie administrowany tryb życia (Erving Goffman)
a) skład: personel oraz / i jednostki
b) są to wg Goffmana- więzienia i domy poprawcze, szpitale psychiatryczne,
internaty szkolne, armia, klasztory
c) cele: dążenie do zniwelowania tożsamości członków organizacji (pacjentów,
rekrutów, wychowanków, nowicjuszy) poprzez uniformizację ich wyglądu
zewnętrznego, kontrolę rzeczy osobistych, ścisłą dyscyplinę i izolację (zwłaszcza
tych pod przymusem). Wg Focault (1993) ich celem jest dyscyplinowanie
członków społeczeństwa przez kształtowanie odpowiednich praktyk oraz stałą
wzajemną obserwację i nadzór.
Pięć instytucji społecznych i ich funkcje w II rozumieniu:
�� gospodarka  system wytwarzania i dystrybucji dóbr i usług
�� rodzina  prokreacja, przekaz dziedzictwa kulturowego
�� edukacja  zapewnienie podstawowych umiejętności
�� religia  sfera sacrum (i profanum)  nadanie życiu sensu, wsparcie psychiczne i
emocjonalne, kontrola społeczna,
�� instytucje polityczna  organizacja i rozdział władzy (władza w rozumieniu Maxa
Webera  jako możliwość wpływania na innych ; władza prawomocna  która jest
legitymizowana przez obywateli, akceptowana ; władza nieprawomocna  biorąca
się z podboju, ucisku, nie legitymizowana przez obywateli)
Typy legitymizacji władzy (prawomocności władzy) wg Maxa Webera:
1) legitymizacja tradycyjna (tradycjonalna)  wyjaśnienie poprzez sięganie do historii,
odwoływanie się do boga, władzy królewskiej, rodu, klasy społecznej itd.
2) legitymizacja prawnoracjonalna  odsyła do mechanizmu wyborczego, państwa
demokratycznego, władza jest wynikiem procedury wyborczej
3) legitymizacja charyzmatyczna  władza sprawowana przez osobę która zdaniem ludzi
ma szczególne kwalifikacje, predyspozycje (władza proroków, przywódcy
strajkowego.
Systemy alokacji dóbr (Karl Planyi)
�� mechanizm wzajemności, wymiana wzajemna (reciprocity)
�� mechanizm redystrybucji składający się wg Smelsera z systemu mobilizacji oraz
systemu redystrybucji (np. system realnego socjalizmu)
�� mechanizm wymiany rynkowej (gospodarka wolnorynkowa)
Społeczna struktura rynków (typy idealne)  aspekt historyczny (Swedberg, 1994)
�� rynki prehistoryczne o charakterze wspólnotowym
�� wczesne rynki  zagraniczne
�� rynek średniowieczny (miejski)
�� współczesne rynki kapitalistyczne np. kapitałowe
Współcześnie - rynek kapitalistyczny może być rynkiem: pracy, kapitałowym, konsumenckim,
industrialnym.
Kategorie rynku pracy:
�� czarny i oficjalny rynek pracy
�� lokalne rynki pracy
�� rynek zewnętrzny i wewnętrzny
�� rynek centralny i peryferyjny
�� zawodowe rynki pracy
�� sektor prywatny i państwowy
�� rynek pracy kobiet (a generalnie - uciskanych mniejszości)
Organizacje
�� przejaw działania zorganizowanego. Z greckiego organom tj. narzędzie
�� organizacje są celowo konstruowane przez człowieka
�� splot wymiarów kultury, struktury społecznej, struktury fizycznej i technologii (Mary
Jo Hatch 2002)
�� zjednoczenie ról, a nie osób. Od członków organizacji oczekuje się, że wcielą się w
swoje role (co znaczy, że w pełni poświęcą się ich wykonaniu w czasie przeznaczonym
dla organizacji, że całkowicie na ten czas utożsamią się z nimi), ale także iż zachowają
wobec nich dystans (a więc przez cały czas będą pamiętać, że to tylko rola& ). W
istocie, to właśnie określony układ ról jest na dłuższą metę jedynym stałym aspektem
organizacji i określa jej tożsamość (Bauman 1996:86)
�� organizacja społeczna  to zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je
stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje
(Sztompka 2002:132)
Maxa Webera koncepcja racjonalizacji życia społecznego
�� rozwój organizacji tego przejawem
�� zachowania tradycjonalne i emocjonalne (afektywne) oraz działania racjonalne
�� w społeczeństwie nowoczesnym racjonalność formalna staje się wg Webera
dominującym motywem życia społecznego
�� organizacja jest formą najlepiej przystosowaną do wymagań czynności racjonalnych,
to znaczy zarazem najskuteczniejszą i najmniej kosztowną (Bauman 1996:86)
�� organizacja tego typu (tj. biurokracja) może być stosowaną z powodzeniem we
wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej (albowiem zapewnia przewidywalność
oraz możliwość kalkulacji efektów działań) (za: Kamiński)
Webera typ idealny biurokracji
Typ idealny biurokracji - takiej jaką by była gdyby w pełni dostosowała się do swoich zadań i
nic by jej w tym nie przeszkadzało (Bauman 1996)
Cechy biurokracji idealnej:
�� podporządkowanie zachowań się członków grupy bezosobowym przepisom
�� ścisły podział obowiązków i kompetencji zgodny z zasadą specjalizacji funkcji
�� hierarchiczny układ pozycji w obrębie organizacji
�� łączność za pośrednictwem przepływu dokumentów
�� dokumenty (kancelaria) - zbiorowa pamięć organizacji (współcześnie  serwerownie)
�� profesjonalizacja
�� dostępność stanowisk dla wszystkich posiadających odpowiednie kompetencje
�� wymienialność osób
�� impersonalność  układ ról, sposób pełnienia roli zależy od przepisu ale nie od osoby,
�� ścisłe oddzielenie sfery zawodowej od prywatnej
Biurokracja  możliwe nadużycia i patologie: (P.M.Blau, 1969)
�� nieprzestrzeganie zasad hierarchii
�� nieprecyzyjne i nadużywane kompetencje
�� nepotyzm, korupcja, frakcyjność  podważają zasadę depersonalizacji i
uniwersalności procedur
�� rekrutacja na stanowiska opierana na niemerytokratycznych, partykularnych
zasadach
�� arbitralne wynagradzanie i premiowanie urzędników (jako przywileje a nie
uprawnienia)
�� maskowanie i nadawanie anonimowości działaniom poprzez unikanie ich rejestracji i
dokumentacji
Biurokracja  konsekwencje dysfunkcjonalne:
�� nadmierna specjalizacja, prowadząca do zawężenia perspektywy i niemożności
ogarnięcia szerszych implikacji podejmowanych działań
�� sztywność procedur uniemożliwiająca uwzględnienie sytuacji nietypowych
�� inercja procedur uniemożliwiająca adaptację do nowych sytuacji lub szybko
zmieniających się warunków społecznych
�� wyuczona bezradność i pasywność w obliczu decyzji ryzykownych i nierutynowych
�� przesunięcie celów  nadanie procedurom rangi wartości autotelicznej (a nie tylko
instrumentalnej)
�� fenomen myślenia grupowego  nadmierna identyfikacja i lojalność wobec
organizacji
�� syndrom  Paragrafu 22  mnożenie ponad miarę szczegółowych,
nieskoordynowanych czy wzajemnie sprzecznych przepisów
�� konserwatyzm, rytualizm i opór przeciwko innowacjom
�� tendencja do oligarchizacji to jest do opanowywania kontroli nad organizacją przez
małe często nieformalne grono kierujące się własnymi interesami
�� antyhumanistyczne zagrożenia  tendencja do uprzedmiotowienia administrowanej
zbiorowości ludzkiej.
Metafory organizacji (ujęcie Morgana)
�� okres klasyczny  metafora maszyny
�� perspektywa modernistyczna  metafora organizmu
�� perspektywa symboliczno-interpretująca  metafora kultury (tj. system znaczeń
stworzonych i utrwalanych w wyniku stowarzyszania się ludzi mających wspólne
wartości, tradycje, zwyczaje)
�� perspektywa postmodernistyczna  metafora kolażu złożonego z fragmentów wiedzy
i zrozumienia w celu stworzenia nowej perspektywy z wykorzystaniem przeszłości
�� organizację zawsze kształtują tkwiące u jej podstaw obrazy i koncepcje. Proponując
określenie myślenie obrazami Morgan podkreśla niewłaściwość nadawania koncepcji
organizacji zazwyczaj znaczenia mechanicznego czy instrumentalnego (Morgan 2005)
Organizacja dzisiaj (za: Drucker 1999)
�� organizacja musi stworzyć organizacyjne kwestionowanie wszystkiego, co robi
�� tworzenie nowości wbudowane w organizację:
o kontynuować doskonalenie wszystkiego, co robi
o uczyć się eksploatacji (rozwijania nowych zastosowań dla własnych, udanych
produktów)
o uczyć się innowacyjności 0 innowacyjność organizowana jako systematyczny
proces
�� Organizacje pokapitalistycznego społeczeństwa nieustannie burzą, dezorganizują,
destabilizują społeczność (Drucker 1999:54-55).
Procesy istotne dla dzisiejszych organizacji to:
�� dedyferencjacja (Stuart Clegg)  odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz
poszerzania zakresu i różnorodności funkcji
�� adhokracja (Henry Mintzberg):
o nie polega na realizacji standardowych zadań wg ustalonych procedur
o jej funkcje i skład nieustannie się zmieniają
o opiera się na współpracy małych zespołów różnych profesjonalistów
�� sieci organizacji
Ponadnarodowe korporacje i międzynarodowe sieci:
�� sieci utworzone przez wielonarodowe korporacje przekraczają narodowe granice,
tożsamości i interesy
�� hipoteza Castellsa: w miarę postępu procesu globalizacji formy organizacyjne
przekształcają się od wielonarodowych przedsiębiorstw ku międzynarodowym
sieciom. Ponadto, wielonarodowe przedsiębiorstwa zaangażowane są nie tylko w
zawiązywaniu sieci, lecz także samo organizują się w zdecentralizowanych sieciach
�� globalizacja i zinformatyzowanie wydają się strukturalnie związane z usieciowieniem i
elastycznością
�� przedsiębiorstw sieciowa  dominując forma organizacji gospodarczej w Azji
wschodniej
Przekształcenia wielonarodowych korporacji
�� w ramach zachodzącej w latach 90tych organizacyjnej transformacji procesu
produkcji
�� pięć typów sieci (Dietera Ernsta)
o sieci dostawców
o producentów (połączenie zdolności produkcyjnych, zasobów finansowych i
ludzkich w celu rozszerzenia oferty produktów i geograficznego zasięgu)
o klientów
o koalicje standardu
o sieci kooperacji technologicznej
Organizacje  ujęcie sektorowe:
�� organizacje sektora prywatnego  gospodarcze
�� organizacje sektora publicznego
�� organizacje sektora pozarządowego (NGO)
o wyrazista i trwała struktura organizacyjna
o strukturalna niezależność od władz publicznych
o nie profitowy charakter działalności (nadwyżki na cele statutowe)
o samorządność
o dobrowolność członkostwa jak i wsparcia (woluntaryzm)
wykład z dn. 02/12/2012r.
Organizacje międzyrządowe i międzynarodowe organizacje pozarządowe:
�� ustanowione przez rządy krajów członkowskich i powołane do regulacji i nadzoru
określonej dziedziny działań o zasięgu międzynarodowym (w 1996r. było ich 260)
�� międzynarodowe organizacje pozarządowe (NGO: termin od 1950r. na forum ONZ)
�� definicja ONZ  NGO to każda obywatelska woluntarystyczna grupa typu non profit,
która jest zorganizowana na lokalnym, narodowym, lub międzynarodowym szczeblu,
zorientowana na wykonywania zadań i prowadzone przez ludzi o podobnych
zainteresowaniach. NGO dostarczają różnorodnych usług o charakterze
filantropijnym, przedstawiają rządom obawy obywateli, monitorują politykę i
zachęcają do uczestniczenia w życiu politycznym na poziomie społecznym.
Dostarczają analiz i ekspertyz, służą jako wczesny mechanizm ostrzegawczy,
pomagają monitorować i wprowadzać międzynarodowe porozumienia. Niektóre NGO
poruszają specyficzne kwestie, takie jak prawa człowieka, środowiska, czy też
zdrowie.
NGO typologie:
�� 1993rok  50tys. NGOs na świecie; w 2001r. w USA szacunkowa liczba 1,4 mln z
przychodami prawie 680 mld dolarów i około 11,7 mln. pracowników.
�� rzecznictwo lub usługi
�� organizacja strażnicza vs. ruch społeczny
�� organizacje samopomocy lub opiekuńcze
�� organizacje pozarządowe w kontekście relacji biznesowych, rządowych i społecznych.
NGO rodzaje działalności:
1) pozarządowe organizacje rzecznicze  służą tworzeniu społecznego, ekonomicznego
lub politycznego systemu, mającego na celu promocję pewnych interesów czy też
ideologii (lobbing, monitoring, bojkot)  np. na rzecz ochrony środowiska
2) pozarządowe organizacje świadczące usługi  zorientowane na dostarczanie dóbr i
świadczenie usług klientom, których potrzeby nie są zaspokajane, służą jako siatki
bezpieczeństwa tam, gdzie politycznie niespokojne, zadłużone lub skorumpowane
państwa nie mogą lub nie chcą zaspokajać potrzeb społecznych i gdzie uważa się, że
rozwiązywanie problemów globalnych nie należy do obowiązków rządu.
NGO i ich sieci:
�� NGO są szczególnymi beneficjentami sieci obywatelskiego zaangażowania
�� w kontekście sieci politycznych  są traktowane jako samoorganizujące się grupy
�� sieć relacji między oddziałami a zwolennikami organizacji jest szczególnie skuteczna
dzięki elastyczności sieci i jej zdolności do reagowania
�� ogólnoświatowe struktury  konfederacje są zorganizowane tak że ich najsilniejsi
członkowie delegują koordynatorów, ustanawiają standardy, przydzielają obowiązki i
alokują środki finansowe, zaś federacje  centrala ma silną władzę w ustalaniu norm i
pozyskiwaniu zasobów ale każda filia ma odrębny zarząd
Warunki powstawania NGO
�� pewna część populacji musi odczuwać niezadowolenie
�� społeczeństwo musi zdawać sobie sprawę, że istniejące struktury polityczne i
działanie rządu w niedostatecznym stopniu niwelują to niezadowolenie,
�� kontekst społeczny, ekonomiczny, polityczny i technologiczny musi pozwalać na to
aby organizacje pozarządowe były postrzegane jako efektywne narzędzia walki z
brakami
�� społeczna i polityczna wolność jako warunek niezbędny; dobrobyt; masowe
szkolnictwo wyższe,
�� organizacje usługowe kierują swoje działania bezpośrednio do beneficjentów,
organizacje rzecznicze wywierają nacisk na spółki, władzę ustawodawczą i
regulatorów rynku aby uzyskać ich poparcie
NGO i kraje rozwijające się:
�� NGO zyskują w nich władze i wpływy na wielonarodowe korporacje ze względu na
instytucjonalne luki i nikłą opiekę ze strony rządu
�� w niektórych przypadkach wielonarodowe korporacje spodziewając się ostrej reakcji
ze strony lokalnych NGO, starają się nawiązać stosunki z mniejszymi, lokalnymi,
większymi i narodowymi NGO
�� od konfliktu do współpracy
�� projekt  uczciwy handel tzn. rolnicy są sprawiedliwie wynagradzani za swoja pracę a
firma unika inwestowania w przedsięwzięcia, jeśli istnieje podejrzenie stosowania
nieuczciwych praktyk
Mikro- i makrostruktura społeczna
Struktura społeczna to konfiguracja stosunków społecznych
�� mikrostruktury (małe struktury społeczne) to sieć powiązań między elementarnymi
składnikami życia społecznego tj. jednostkami w grupie czy układem ról w organizacji;
podstawowym elementem w grupie jest człowiek, jednostka ludzka,
�� makrostruktura to sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi;
podstawowym elementem składowym jest grupa
4 wymiary struktury społecznej
1) normatywny (sieć norm, wartości instytucji (Durkheim)
2) idealny (sieć idei, przekonań, poglądów, wizji - fenomenologia społeczna)
3) interakcyjny (sieć wzajemnie zorientowanych i ukierunkowanych działań  tak np.
Simmel)
4) interesów  szans życiowych (rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za
pożądane jak bogactwo, władza, prestiż, wiedza)  Marks, Weber, Mills, Dahrendorf
Małe grupy społeczne
�� cechy definicyjne:
o minimum 3 osoby
o stosowne zagęszczenie interakcji między jednostkami
o świadomość  my  wymiar subiektywny
o struktury wewnątrzgrupowe  4 rodzaje struktur grupowych:
ż� struktura władzy  poszczególne pozycje powiązane są ze sobą
stosunkami władzy
ż� struktura socjometryczna  poszczególne pozycje powiązane są ze
sobą stosunkami lubienia się, nielubienia, odrzucenia
ż� struktura komunikowania się  stosunki wiążące ze sobą poszczególne
pozycje określone są ilością przekazywanych informacji i liczbą
kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje
ż� struktura awansu  powiązania pomiędzy poszczególnymi pozycjami
uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych pozycji w
strukturze grupy
o własne wartości, normy i reguły zachowań
�� trzy podstawy spójności grupy (za Mertonem):
o grupa kreowana kulturowo, organizacyjnie, strukturalnie
�� rodzaje małych grup  pierwotna (więzi i relacje są bezpośrednie, np. rodzina) i
wtórna (np. grupa pracownicza); nieformalna i formalna; własna i obca; grupa celowa
i grupa odniesienia
Style kierowania grupami (Lewin, Lippit i White)
�� autokratyczny  kierownik określa jakie będą cele grupowe i jakie czynności będzie
wykonywać grupa w związku z ich realizacją
�� demokratyczny  kierownik zachęca grupę do podejmowania decyzji dotyczących
ustalania jej celów, jak również środków mających doprowadzić do jej osiągnięcia
�� liberalny  kierownik pozostawia zupełną swobodę członkom grupy, odnośnie
podejmowania decyzji indywidualnych bądz
zbiorowych, a sam decyduje tylko w
stopniu minimalnym
Pojęcie makrostruktury społecznej
�� przestrzenny aspekt struktury zbiorowości ludzkich: izolacja, dystans, peryferie,
granica, droga; granice których przekraczać nie wolno: moralna, społeczne, inne;
�� sens statystyczny  struktura demograficzna, skład
�� system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii wynikający z podziału pracy,
dyspozycji władzą i więzi oraz antagonizmów społecznych
�� makrostruktura społeczna to system zależności międzygrupowych
Dychotomiczne wizje struktury społecznej:
�� metafora przestrzenna, metafora pionowego uwarstwienia klas społecznych,
przedstawiająca społeczeństwo jako zespół ludzki, z których jedni są na górze inni na
dole (rządzący  rządzeni; bogaci  biedni)
�� ta koncepcja to uogólnienie na całe społeczeństwo w stosunku dwuczłonowego,
asymetrycznego, gdzie jedna strona jest uprzywilejowana kosztem drugiej.
Społeczeństwo w tej koncepcji rozpada się na dwie klasy korelatywne (związane ze
sobą np. nie ma władzy bez poddanych) i przeciwstawne (np. bogaci mają to czego
nie mają biedni) (za: Ossowski)
�� trzy najważniejsze odmiany nierówności dychotomicznych  ujmowania
dychotomicznie nierówności (za: Sztompka):
1) klasa właścicieli i klasa nieposiadających (ujęcie Karola Marksa)
2) grupy większościowe i mniejszości (w szczególności narody i mniejszości
etniczne);  my i  oni
3) przeciwstawienie płci  mężczyzn i kobiet (koncepcje feministyczne)
Idea klas społecznych Karola Marksa
�� najważniejszym kontekstem życia społecznego jest prawa (kontekst ekonomiczny).
Decydująca dla siły ekonomicznej pozycji ludzi jest własność (zwłaszcza środków
produkcji). Dzieli ona ludzi na dwie klasy społeczne: klasę właścicieli i klasę
pracowniczą. Własność powoduje nierówny dostęp do dóbr ale również innych
społecznie pożądanych. Uruchamiają się procesy grupotwórcze (klasa w sobie,
świadomość klasowa, walka klasowa i klasa dla siebie)
�� takie główne idee koncepcji klas Marksa weszły na trwałe do kanonu myślenia
socjologicznego. Pokazują jak ponad nierównościami stopniowalnymi mogą w
społeczeństwie powstawać nierówności skrajne, opozycyjne, biegunowe, o
odmiennej dynamice, bo prowadzące do eksploatacji, antagonizmu, konfliktu i walki.
Schemat gradacji; stratyfikacja społeczna
�� charakterystyczny dla min. 3-członowego ujmowania struktury społeczne  stosunek
porządkujący
�� gradacja prosta (decyduje jedno kryterium, de facto ekonomiczne)
�� gradacja syntetyczna (zawód, dochód, wykształcenie, zamieszkanie)
�� wg Maksa Webera kluczowymi wymiarami zróżnicowania i stratyfikacji społecznej
są:
o czynnik ekonomiczny (dochody i majątek)
o dostęp do władzy (władza czyli zdolność do wpływania na działania innych)
o prestiż społeczny (tj. społeczne poważanie jednostki, prestiż zawodowy, w
tym poziom wykształcenia). Znaczenie kryterium merytokratycznego.
 Relacyjny model klasowy Erika Olina Wrighta
�� ukazuje ona proces wyzysku klasowego w perspektywie marksowskiej (Giddens
2012:445)
�� w warunkach nowoczesnej produkcji kapitalistycznej  trzy sposoby panowania nad
środkami ekonomicznymi:
o panowanie nad inwestycjami lub kapitałem finansowym
o panowanie nad materialnymi środkami produkcji (ziemia, fabryki, biura)
o panowanie nad siłą roboczą
�� trzy klasy: kapitalistów  panujący nad wszystkimi trzema ww. wymiarami; robotnicza
oraz pracownicy umysłowi, zróżnicowani wg pozycji w hierarchii władzy oraz wg
posiadanych umiejętności i specjalizacji, w tym wiedzy
�� pojęcie klasy jest bardzo nieostre  większość modeli klasowych opiera się na
strukturze zatrudnienia. Takie modele przyjmują różne formy (Giddens 2012:445)
Funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego (Davis, Moore)
�� teoria ta pragnie wyjaśnić funkcjonalną konieczność i uniwersalną obecność
stratyfikacji w każdym społeczeństwie
�� pozycje  funkcjonalne zróżnicowanie ich ważności; wymóg szczególnego
przygotowania
�� talenty  posiadanie ich przez ograniczoną liczbę; kształcenie ich podstawą do zajęcia
danej pozycji
�� przetwarzanie talentów w umiejętności  konieczność wyrzeczeń,
�� skłonienie do wyrzeczeń utalentowanych  rzadkie, pożądane dobra, prestiż, wartość
stanowisk, przywileje
�� prawa i prerogatywy związane z lub wbudowane w pozycję dotyczą istnienia i
wygody, korzystnej samooceny i rozwoju oraz dobrego nastroju i rozrywki
�� konsekwencje  zróżnicowanie prestiżu i szacunku tworzy instytucjonalną nierówność
społeczną
�� niezbędność i funkcjonalna pozytywność społecznej nierówności jako konsekwencja
Model  relacyjny - John Goldthorpe
�� przykład modelu neoweberowskiego  sytuacja rynkowa (wynagrodzenie,
bezpieczeństwo zatrudnienia, perspektywy awansu) i sytuacja zawodowa (nadzór,
władza i autorytet w pracy)
�� Goldthorpe pierwotnie wyróżnił 11 pozycji klasowych, zaś w projekcie CASMIN (lata
80 i 90te)  osiem klas; można je przyporządkować trzem głównym warstwom: klasa
usługowa, pośrednia i pracująca oraz dodatkowo -elitarna klasa posiadaczy,
�� Goldthorpe (aktualizuje model w 2000r.)  dodaje akcent na stosunki zatrudnienia, w
tym wskazuje na typ umowy zawieranej z pracownikiem. Umowa o pracę jest
charakterystyczna dla klasy pracującej; umowa o świadczenie usług jest
charakterystyczna dla klasy usługowej.
wykład z dn. 09/12/2012r.
Formy ruchliwości społecznej
�� pionowa ruchliwość społeczna  awans lub degradacja społeczna
�� pozioma ruchliwość społeczna
�� międzypokoleniowa  porównanie pozycji społecznych dzieci w stosunku do pozycji
społecznych rodziców; społeczeństwa o otwartych i zamkniętych kanałach awansu
społecznego; wpływa na zachowania wielkich grup społecznych
�� wewnątrzpokoleniowa  losy każdego z nas w czasie  tu i teraz definiowane przez
zazwyczaj sytuacje zawodowe (charakter, miejsce pracy, elastyczność)
�� czynniki indywidualne: (zawód i wykształcenie - kryterium merytokratyczne 
nawiązanie do trzeciej kategorii rozróżnienia Maxa Webera który dodaje jeszcze
prestiż i uznanie społeczne)
�� Tradycja funkcjonalistyczna  np. Model osiągania statusu (Blau i Duncan 1967) czy
Funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego Davisa i Moore`a
Zmiana społeczna
Czynniki zmiany społecznej:
�� Czynniki kulturowe (wiedza teoretyczna i informacja, indywidualizacja, interaktywne
sieci)  czynniki zwane stricto społecznymi; dzisiejsze społeczeństwo określamy jako
społeczeństwem wiedzy  zatem, jakie było wcześniejsze społeczeństwo?  w erze
preindustrialnej (cywilizacja rolnicza w istocie), industrialnej i postindustrialnej
(obecna era). Inną typologią jest koncepcja wyróżniająca następujące ery rozwojowe:
era cywilizacji rolniczej; era cywilizacji przemysłowej; era cywilizacji opartej o wiedzę i
informację. Chodzi o wiedzę w liczbie mnogiej  jest jej wiele rodzajów, w tym wiedza
akademicka, tradycyjna, ekspercka, zarządcza, lokalna. Dla nowoczesności,
gloryfikowano wiedzę akademicką, tradycyjną i inne niż tradycyjna. Obecnie jesteśmy
w okresie płynnej nowoczesności  jest zwrot ku wiedzy tradycyjnej mimo wciąż
dominacji pozostałych, uznawanych na nowoczesne rodzaje wiedzy.
�� Czynniki ekonomiczne (kapitalizm racjonalny, od industrializmu do informacjonizmu 
technologie sieci). Nie należy ich sprowadzać wyłącznie do sposobu wytwarzania
dóbr w gospodarce ale należy rozumieć w perspektywie szerszej jako sposób
zorganizowania gospodarki  różnych gospodarek (ludzkich, rolniczych, przemysłowej
i innych).
�� Czynniki polityczne  zorganizowanie i rola społeczeństwa w różnych systemach i
ustrojach; np. zmiana ustroju w Polsce jako czynnik zmiany społecznej.
Przez te wymiary mówi się o zmianie społecznej.
Nowoczesność
�� 5 fundamentalnych zasad nowoczesności (za Kumarem), kategorie pojęciowe służące
do opisu nowoczesności:
o zasada indywidualizmu
o zasada dyferencjacji  dyferencjacja czyli zróżnicowanie, wielość opcji we
wszystkich dziedzinach życia się pogłębia.
o zasada racjonalności  refleksja, namysł, zastanowienie nad działaniami,
zachowaniami jednostek, a jednocześnie  odczarowanie świata 
potwierdzanie rzeczywistości, szukanie przyczyn, wyliczalność itd.
o ekonomizm  związany z kalkulacją, procesem rozszerzania się obecności
rynku i reguł rynkowych, wymiany ekonomicznej, w różnych sferach
rzeczywistości; przez cały XIX i XX wiek wymiana rynkowa dotyczyła prawie
wyłącznie gospodarki  koniec XXw. to wkraczanie rynku w wiele innych
obszarów życia społecznego (kultura, zdrowie itd.)
o ekspansywność
�� Nowoczesność rozumiana jest tu jako nowy typ cywilizacji, nowoczesny projekt,
kulturowo-polityczny program wiążący się z efektami uprzemysłowienia (Eisenstadt).
Jest to nowy typ cywilizacji, krystalizuje się nowy sposób interpretacji świata wobec
tego co było wcześniej w erze rolniczej, bezprecedensowa otwartość i niepewność.
Centralnymi składnikami nowoczesnego projektu  nowoczesności  są:
1) rozpoznanie przez ludzi możliwości podejmowania różnorodnych ról (XIXw.);
2) rozpoznanie bierze się wraz z wyjściem z poprzednich czasów (po rewolucji
przemysłowej w Anglii i innych krajach);
3) możliwość wyboru zawodu, bez konieczności dziedziczenia zawodu,
4) rozpoznanie możliwości przynależenia do szerszych także ponadnarodowych
wspólnot; kładzie się nacisk na autonomię człowieka, na wyzwolenie z
tradycyjnej wiedzy (która była jedyną wiedzą nieomalże); rosnąca aktywność
jednostek ludzkich; konsekwencje aktywnego tworzenia (np. do panowania nad
naturą).
Teoria modernizacji  4 tezy unowocześnienia:
1) teza rozwoju unilinearnego  założenie, że istnieje tylko jedna droga
rozwojowa, że wszyscy kroczą tą samą drogą.
2) teza rozwoju kierunkowego  wyjaśnienie, w którym podkreśla się że rozwój
przechodzi typowe, wszystkie wcześniejsze stadia, etapy
3) teza progresywizmu i etnocentryzmu  mamy tutaj rozwój który prowadzi do
postępu a ten wzór jest etnocentryczny poprzez porównanie  my a inni
uznawani za najlepszy wzór,
4) teza o dyferencjacji i integracji  wieloznaczność elementów składowych
wywołuje nierównowagę a tym samym więcej potrzeba elementów
przywracających równowagę, integrujących; mechanizmem modernizacji
byłoby różnicowanie struktur i funkcji oraz integracja czyli koordynacja,
przywracanie równowagi.
Modernizacja  jako zbliżanie się społeczeństwa w sposób zamierzony, celowy, planowany
do uznanego modelu nowoczesności, najczęściej do wzorca jakiegoś istniejącego
społeczeństwa uznanego za nowoczesne. Jest to powolne dościganie takiego wzorca,
pokonywanie przepaści, przezwyciężanie zapóz
nienia w stosunku do niego (Sztompka
2002:508).
Zmieniające się formy organizacji życia społecznego (James Coleman 1995)
�� przejście do organizacji opartej o dominację struktur pierwotnych (grup pierwotnych
takich jak rodzina, grupy rówieśnicze, wspólnota terytorialna, wieś, krąg sąsiedzki
itd.) do dominacji organizacji celowo konstruowanych przez człowieka
�� cztery przemiany:
o w sferze aktywności gospodarczej (gospodarki ludzkie)
o ruchliwość przestrzenna oraz na rynkach pracy (urbanizacja, deagraryzacja,
kontrurbanizacja, gospodarka sieci, rutyna i elastyczność)
o przezwyciężanie ograniczeń związanych z miejscem przebywania (nowe
media)
o kapitał społeczny generowany przez świat organizacji formalnych, malejący
potencjał organizacji pierwotnej
Praca
�� praca  perspektywa ery przemysłowej i postprzemysłowej (Mary Jo Hatch)
�� globalizacja, praca i nowa gospodarka (elastyczna, mobilna, usieciowiona)
�� rola transportowych korporacji (np. outsourcing)
�� migracje
�� ludziom brakuje pracy. MOP ocenia: 1 mld ludzi na świecie to bezrobotni. Wg Rifkina
(likwidacji ulega 40-75% miejsc pracy:  koniec pracy ) 850 mln (Morawski 2010).
Istotna rola III sektora.
�� szybki zanik dożywotniego zatrudnienia, ograniczenie zatrudnienia, elastyczność i
niepewność pracy / wzrost niepewności wśród ludzi; nowe formy zatrudnienia;
dominacja samozatrudnienia i innych form pracy  na własny rachunek
Przestrzeń a trzy dynamiki rozwoju wiejskiego (w ujęciu T.Marsdena 2003)
�� dynamika rolno-przemysłowa: przestrzeń wiejska przestrzenią rolniczą
�� dynamika postprodukcjonistyczna: przestrzeń wiejska jako przestrzeń konsumpcji
�� dynamika zrównoważonego rozwoju wiejskiego: perspektywa rolnośrodowiskowa
Przenośniki i przepływy (za Urry 2006/2009)
�� ludzi, pieniądze, kapitał, informacje, idee i obrazy widzi się jako  przepływające po
różnych przenośnikach, wytyczanych przez złożone zazębiające się sieci, zarówno
położone wewnątrz społeczeństw jak i przecinające różne społeczeństwa (takie
monetarne przenośniki i przepływy miedzy Londynem, Nowym Jorkiem i Tokio)
�� przenośniki  to sieci maszyn, technologii, organizacji, tekstów i aktorów, tworzące
rozmaite wzajemnie połączone węzły, przez które mogą przebiegać przepływy.
Główne przenośniki:
o transport ludzi i przedmiotów drogą powietrzną, morską naziemną
o światłowody, mikrofale, satelity, telewizja, komputery
o ludzie, firmy, społeczności starają się z reguły do nich podłączyć aby stać się
węzłami w obrębie danej sieci, tworzyć u siebie węzły komunikacyjne
Organizacje międzyrządowe i NGO przyczyniające się do procesu globalizacji przenośników
Przepływy:
�� składają się z ludzi, obrazów, informacji, pieniędzy i odpadów
�� między pewnymi węzłami wzdłuż niektórych przenośników przepływają
nadzwyczajne ilości informacji, danych, obrazów, do których jedne grupy są
podłączone a inne nie. Istotne staje się relatywne a nie absolutne położenie
względem owych tuneli bogatej informacji i transportu
�� tworzą nowe nierówności. Zarazem globalne przepływy mogą zmniejszać odległość
czasoprzestrzenną między jednymi miejscami i zwiększać ją pomiędzy drugimi,
�� pojedyncze społeczeństwa często nie są w stanie lub nie chcą kontrolować ich
bezpośredni czy nawet pośrednio
�� stwarzają przed ludz
mi nowe możliwości i rodzą nowe pragnienia, także nowe formy
ryzyka
Globalne sieci i globalne ciecze:
�� globalne zintegrowane sieci to złożone, przewidywalne połączenia sieciowe między
ludz
mi, technologiami i przedmiotami, które oplatają cały świat.
�� globalne ciecze to samoorganizujące i samoprzekształcające się przepływy
przebiegające coraz szybciej i w coraz bardziej nieprzewidywalnych postaciach
wykład z dn. 16/12/2012r.
Rutyna i elastyczność (ujęcie Richarda Senneta)
�� rutyna  Diderot i fabryka papieru  dzięki pracy ludzie odnajdują wewnętrzny spokój
�� Adam Smith i fabryka szpilek  rutyna zabija ducha, robotnik nie ma kontroli nad swą
pracą,
�� Marks  zło wynika z rutyny i takiego podziału pracy, który wyklucza sprawowanie
kontroli przez robotnika,
�� Henry Ford  podział pracy oparty na technologii oraz Taylorowska logika
metrycznego czasu. Organizacja jako maszyna np. biurokracja.
�� Czy rutyna nieuchronnie poniża człowieka, czy niszczy ludzki charakter? Rutyna może
upokarzać, ale może także ochraniać; może dekomponować pracę, ale porządkować
życie  Sennet.
Elastyczność  współczesne formy elastyczności:
�� wymyślanie instytucji wciąż do nowa, czyli odchodząc od biurokratycznej rutyny:
luz
ne sieci, spłaszczanie, wertykalna dezagregacja, reenginering tj. sposób na
produkowanie większej ilości za pomocą mniejszych środków i redukcja zatrudnienia
�� elastyczna specjalizacja i nowoczesna technologia (ma służyć jak najszybszemu
dostarczeniu na rynek jak najbardziej zróżnicowanych produktów); szybkość decyzji,
działania, praca w małych zespołach,
�� koncentracja władzy bez jej centralizacji tj. układ podobny do węzłów sieci. Kontrolę
sprawować można poprzez wyznaczenie określonego celu. Jak cel ten ma zostać
osiągnięty  to musi określić grupa. Jest w gruncie rzeczy sposobem na
transmitowanie poleceń w organizacji, której struktura nie jest już tak przejrzysta 
stała się ona pogmatwana i mniej klarowna.
Elastyczność  konsekwencje:
�� Sennet twierdzi, że przeszliśmy od świata pracy opartego na sztywnych,
hierarchicznych organizacjach, w których samodyscyplina wyznaczała trwałość
tożsamości, do nowej wspaniałej gospodarki korporacyjnych reorganizacji, innowacji i
ryzyka, w której na pierwszy plan wysuwa się fragmentaryczna czy wykorzeniona
natura jednostkowego doświadczenia
�� rozwój elastycznego kapitalizmu w rzeczywistości prowadzi do powstawania nowych,
druzgocący obciążeń i form ucisku
�� elastyczny kapitalizm jest  elastyczny tylko o tyle, o ile pracownicy i konsumenci
akceptują wymogi świata posthierarchicznego, a więc zgadzają się na to, że sami
muszą dążyć do większej elastyczności i porzucić tradycyjne modele pracy oraz
standardowe definicje sukcesu
�� wielu ludzi odkrywa, że rzekome korzyści płynące z wolnego rynku są coraz mniej
oczywiste
Rozkwit i upadek pracy (ujęcie Z.Baumana)
�� mentalność  długiego trwania  oczekiwanie, że losy tych, którzy kupują pracę i
tych, którzy ją sprzedają, są na długo  o ile nie na zawsze  ściśle nierozerwalnie
związane
�� nowa mentalność  krótkiego trwania (młody Amerykanin 11 razy zmieni pracę, a
tempo i częstotliwość tych zmian wzrosną)
�� elastyczność; hasło to w odniesieniu do rynku pracy zapowiada koniec tradycyjnego
pojęcia pracy i zwiastuje prace na umowy krótkoterminowe, na umowy zlecenia lub
bez umowy, oraz obejmowanie stanowiska  do odwołania , bez jakichkolwiek
gwarancji zatrudnienia. Życie zawodowe przenika dziś niepewność.
Osobiste wymiary globalne zmiany
�� pracę na całe życie zastępuje dziś praca kontraktowa  efekt: osłabienie lojalności i
zaufania pracowników wobec swoich zakładów pracy
�� Sennet opisuje również osobiste wymiary tej globalnej zmiany (historia Rica) w tym
dryfowanie charakteru, korozję tożsamości w warunkach powierzchownej
współpracy, słabych więzi i ciągłych zmian
�� Wg Senneta elastyczny reżim nowego kapitalizmu  z jego błyskawicznymi globalnymi
transferami pieniędzy, zaawansowaną technicznie produkcją kulturową i głęboką
restrukturyzacją rynku pracy  rodzi strukturę charakteru nakierowaną na to, co
powierzchowne, ulotne, fragmentaryczne
Póz
na nowoczesność (Sztompka)  charakterystyka czasu dzisiejszego
�� nowe formy zaufania (do instytucji)
�� nowe formy ryzyka  ryzykowne stało się wybieranie zawodu, kierunku studiów,
nieprzewidywane ryzyka związane z działalnością człowieka,
�� nieprzejrzystość, nieprzewidywalne i niepożądane efekty podejmowanych działań
�� globalizacja: płaszczyzna ekonomiczna, społeczna, kulturowa, polityczna,
przestępczości. Wiąże się z intensyfikacją relacji, związków między tym co makro
(globalne) a tym co lokalne (III rozdział z Giddensa).
Zagrożenia w domniemanej globalnej skali
�� środowiskowe i zdrowotne  zła wynikające z traktowania ziemi jako naukowego
laboratorium oraz globalnych zmian środowiska
�� kulturowa homogenizacja
�� rozwijanie się chorób przenoszonych przez granice państwowe
�� okresowe załamania światowych rynków
�� krachy finansowe i ich niszczące skutki dla życia gospodarczego i społecznego
�� mnożenie się skrajnie niebezpiecznych, nienadzorowanych  dzikich stref
�� zależność ludzi od systemów eksperckich (w sprawach podróży, ochrony środowiska,
pomocy medycznej, zdrowej żywności itd.) którym jednocześnie mogą nie ufać,
ponieważ systemy takie zaprzeczają codziennym społecznym doświadczeniom i
formom lokalnej, laickiej wiedzy.
Globalne formy ryzyka
�� rozróżnienie pojęcia ryzyka (jest zawsze rezultatem decyzji, a więc zakłada ich
podejmowanie) i pojęcia zagrożenia czy niebezpieczeństwa (postrzegane jako z góry
dane, typowe dla społeczeństwa przedprzemysłowego)
�� z nadejściem epoki nowoczesnej i naukowych projektów otoczenia kontroli nad
społeczeństwem, a zwłaszcza z pojawieniem się idei dążenia do przyszłości cechującej
się przewidywalnością i bezpieczeństwem, konsekwencje ryzyka stały się kwestią
polityczną. Beck opisał szczegółowo liczne i nieuchronne sposoby, w jakie ryzyko
odciska swoje piętno na naszym życiu i zarazem je przekształca. Wyraziście
przedstawił, jak powstanie  społeczeństwa ryzyka przeobraża społeczeństwo, naturę
i środowisko, seksualność i relacje intymne, politykę i demokrację. Teza 
nowoczesność wprowadza globalne parametry ryzyka
Postrzeganie ryzyka
�� nowe formy ryzyka są postrzegane jako transnarodowe albo globalne, co znaczy, że
nawet wtedy, gdy katastrofalne wydarzenia występują w określonych miejscach i
zabijają lub ranią straszliwie wielką, lecz ostatecznie ograniczoną liczbę osób, ryzyko
jest postrzegane jednak jako nieograniczone; może dotknąć każdego. W tym sensie
globalne formy ryzyka uniwersalizują one prawdopodobieństwo zniszczenia
�� odróżnienie między (fizycznym) zjawiskiem katastrofy (lub trwającym procesem
niszczenia) z jednej strony a ryzykiem globalnym jako pozbawionym granic
oczekiwaniem tego rodzaju katastrof z drugiej. To, czy możliwe niszczycielskie
zdarzenie uważane jest za ryzyko globalne, zależy nie tylko od liczby zabitych i
rannych ani od skali faktycznie zniszczonej przyrody, lecz jest wyrazem społecznej
kariery uznania. Np. problemy środowiska naturalnego czy ryzyko terroryzmu.
Globalizacja  dwa ujęcia jako: rzeczywistość oraz jako rodzaj podejścia
�� Jako pojęcie deskryptywne (funkcje opisowa), opisujące współczesny lub przeszły
stan świata; zbiór danych zjawisk gospodarczych, kulturowych, ekologicznych. Jest
efektem pewnych epokowych zmian oraz kluczowych debat dotyczących natury i
intensywności tych zmian, jak również periodyzacji, które pozwoliłaby zlokalizować je
w czasie (Viewiorka 2011:31)
�� Jako koncepcja, narzędzie badawcze (funkcja teoretyczna) do analizy rzeczywistości
naszych czasów
�� w pierwszym przypadku globalizacja jest czymś, co próbujemy poznać, w drugim 
jest tym, co może pomóc w poznawaniu. W pierwszym przypadku należy do pojęć
diagnozujących pewien stan rzeczy. W drugim  jest sposobem myślenia, sposobem
poznawania świata. Te dwie perspektywy są odmienne, choć trudne do rozdzielenia,
gdyż im silniej świat się globalizuje, tym bardziej musimy się uczyć myśleć  globalnie
Zagadnienia
�� globalizacja, praca i nowa gospodarka (Sennet opisujący wpływ globalizacji na życie
ludzi pracy)
�� globalizacja, komunikacja i kultura (Castells, Urry i inni analizujący przepływy
informacji, idei, obrazów i tożsamości zmienionych przez powstawanie globalnych
sieci komunikacyjnych oraz nowych technologii informacyjnych) Skala, intensywność,
prędkość przepływu. Odejście od narodowej kontroli nad informacjami medialnymi i
powstanie globalnego rynku; kluczowa pozycja kilkunastu korporacji.
�� Olbrzymie przepływy kulturowe  osłabiają władzę tożsamości narodowej i
terytorialne wyznaczniki tożsamości. Wiążą się z tym rozmaite obawy polityczne.
Rozrywka triumfuje nad debatą polityczną i aktywnością obywatelską. Globalizacja
komunikacji nie oznacza globalizacji kultury  interpretowane w sposób lokalny;
tworzą  kultury hybrydowe .
�� globalizacja a nowy indywidualizm  w zadbanych, drogich miastach Zachodu
kształtuje się  nowy indywidualizm skupiony na nieustannej samorealizacji i
błyskawicznym ulepszaniu własnego życia. Najlepiej widać to w presji wywieranej
przez kulturę konsumpcjonizmu, która nakazuje nam  przekształcać i  ulepszać
każdy aspekt naszego życia: nie tylko nasze domy i ogrody ale także kariery, jedzenie,
ubrania, życie seksualne, twarze, umysły i ciała. Pragnienie błyskawicznych
rezultatów nigdy nie było równie wszechogarniające i dominujące jak dzisiaj.
�� Trzy główne zjawiska wpływające na sposób, w jaki ludzie przeżywają globalizację:
1) konsumeryzm,
2) neoliberalizm (patologiczne jest w nim ślepe dążenie do natychmiastowych zmian
 ciała, tożsamości lub społeczeństwa)
3) sprywatyzowanie  lęk przed własną zbędnością nie jest jednak kwestią prywatną
 to konsekwencja naszego świata intensywnej globalizacji.
Ruchy społeczne jako czynnik zmian  zglobalizowane strategie protestu
�� przez ruchy społeczne rozumiemy luz
no zorganizowane zbiorowości działające
wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w ich
społeczeństwie (def. - Sztompka)
�� to grupy jednostek zgromadzone we wspólnym celu wyrażenia w publiczny sposób
subiektywnie odczuwanego niezadowolenia i w celu zmiany dostrzegalnych
społecznych i politycznych podstaw tego niezadowolenia (def. - Eyerman, Jamison)
�� Ruch społeczny może:
o być przyczyną albo skutkiem zmiany
o zmierzać do wprowadzenia zmian lub ich zahamowania
o orientować się na przyszłość lub przeszłość (innowacyjne-konserwatywne)
o być ukierunkowany na zmianę jednostki lub systemu/struktury
o orientować się na zmianę całościową lub cząstkową
o dążyć do wprowadzenia zmian szybko lub stopniowo
Trzy rodzaje ruchów społecznych:
�� klasyczne,  stare ruchy miały podłoże ekonomiczno-polityczne i działały w
społeczeństwie, w którym głównie linie konfliktów wyznaczała rozbieżność interesów
materialnych
��  nowe ruchy społeczne mają podłoże kulturowe. Ich uczestników łączy nie wspólny
interes ekonomiczny, ale przywiązanie wagi do tych samych problemów społecznych i
wspólna reakcja na nie, np. dyskryminacja ze względu na płeć, orientację seksualną,
kolor skóry, zagrożenie naturalnego środowiska, ograniczenia autonomii jednostki
�� ruchy globalne: czy chodzi o środowisko, czy o prawa człowieka, opozycję
alterglobalistyczną wobec neoliberalnych logik globalizacji o ruch panafrykański i jego
żądania zadośćuczynienia za handel ludz
mi niewolnictwo& różne. Ruchy globalne:
o nie myślą wyłącznie w terminach państw i narodów
o wysuwają przede wszystkim żądania uznania kulturowego, eksponując często
tożsamość
o są ponad wszystko spragnione zbudowania innego świata, położenia kresu
różnym formom propagandy i ignorancji, które pozostawiają je na uboczu
o dla nich jeszcze w mniejszym stopniu niż dla przedstawicieli nowych ruchów,
wchodzi w grę przejęcie władzy w państwie
o podmiot ani polityczny, ani społeczny, ani kulturowy