ª% CZY RODZI SI KOLEJNY NOWY BLISKI WSCHÓD ?
EWOLUCJA RELACJI IZRAELSKO-ARABSKICH PO
WOJNIE W LIBANIE W LIPCU 2006 ROKU.
_________________________________________________________________________________________
JERZY WÓJCIK
JERZY WÓJCIK
Jerzy Wójcik doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu,
Uniwersytet Jagielloński, Absolwent kierunku Stosunki Międzynarodo-
we oraz podyplomowych studiów z zakresu Bliskiego Wschodu, Uni-
wersytet Jagielloński. Inicjator stworzenia Forum Izrael-Polska-Europa.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
1
W 1967 roku kraje arabskie podczas konferencji w Chartumie wytyczyły
pryncypia polityki wobec państwa Izrael, które najlepiej wyra\ało sformułowanie:
nie dla pokoju, nie dla rozmów, nie dla rozpoznania Izraela1. (Khartoum Resolu-
tion, 2007) 40 lat pózniej w marcu 2007 roku podczas podobnego spotkanie w
Rijadzie retoryka była całkowicie ró\na. Dominowały hasła o uznaniu państwa
\ydowskiego, normalizacji i rozmowach pokojowych zgodnie z duchem Planu
Saudyjskiego. (por. The Arab Peace Initiative, 2007) Ta diametralna zmiana, ma
swoje korzenie jeszcze w latach 90., niemniej jednak dopiero po wojnie Izraela z
Hezbollahem w lipcu 2006 roku zaistniały procesy, które doprowadziły do real-
nego zbli\enia Izraela ze światem arabskim. Czy wobec tego doświadczamy
obecnie swoistego przesilenia, przeobra\enia relacji państw arabskich z państwem
\ydowskim; czy jest to jedynie iluzja? Iluzją taką samą jaką był Nowy Bliski
Wschód Szymona Peresa? Czy szczyt w Rijadzie w 2007 roku oraz odnowienie
Planu Saudyjskiego jest progresem czy regresem w relacjach Izraela ze światem
muzułmańskim? W tym artykule postaram się pokazać kierunek ewolucji świata
arabskiego oraz rozwa\yć czy w najbli\szym czasie nastąpi przełom w relacjach z
państwem \ydowskim.
LATA 90. - POWSTANIE I UPADEK NOWEGO BLISKIEGO WSCHODU
Upadek Związku Radzieckiego zaskoczył wszystkich i pomimo, \e naj-
wa\niejsze zmiany i transformacje miały miejsce w Europie i na płaszczyznie
transatlantyckiej, to konsekwencje rozpadu świata dwubiegunowego znacząco
dotknęły tak\e Bliski Wschód. Niemniej jednak w latach 90. równie wa\nym
czynnikiem przyspieszającym zmiany w sferze geopolitycznej był konflikt w Za-
toce Perskiej oraz jego konsekwencje. Termin Nowy Bliski Wschód został roz-
propagowany przez Szymona Peresa, który w swej ksią\ce pod tym samym tytu-
łem nakreślił wizję współistnienia poszczególnych państw w regionie Bliskiego
Wschodu. (Peres, Naor 1993) To właśnie wizja Szymona Peresa, popierana przez
Stany Zjednoczone stała się dominującym dyskursem w myśleniu o przyszłości
regionu w pierwszej połowie lat 90. Podstawowym celem było oczywiście zakoń-
czenie wielostronnego konfliktu izraelsko-arabskiego poprzez kooperacje oraz
rozwój gospodarczy regionu. Peres przewidywał, \e w przyszłości relacje między
Izraelem, Jordanią i Autonomią Palestyńską będą przypominały strukturę współ-
pracy krajów Beneluksu. W przemówieniu przez Zgromadzeniem Ogólnym Or-
ganizacji Narodów Zjednoczonych Peres przekonywał, \e idea NBW nie słu\yła
bynajmniej uzyskaniu ekonomicznej dominacji Izraela w regionie. (Leslau 2006:
51) Jednocześnie twierdził, \e kraje arabskie albo mogą zaakceptować koncepcję
NBW i dołączyć do świata rozwijającego się ekonomicznie albo pozostać w kręgu
państw trzeciego świata. Koncepcja wytyczała cztery podstawowe cele: po-
wstrzymanie fundamentalizmu islamskiego, podniesienie poziomu \ycia, podnie-
sienia bezpieczeństwa narodowego w poszczególnych krajach poprzez redukcję
1
Jerzy Wójcik doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Uniwersytet Jagielloński,
Absolwent kierunku Stosunki Międzynarodowe oraz podyplomowych studiów z zakresu Bliskiego
Wschodu, Uniwersytet Jagielloński. Inicjator stworzenia Forum Izrael-Polska-Europa.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
2
zbrojeń oraz poparcie przemian demokratycznych. (Peres, Naor 1993: 61-75) Za-
inicjowanych zostało szereg konferencji regionalnych z udziałem Izraela oraz
krajów arabskich m.in. w Casablance w 1994 czy Ammanie w 1995. Pomimo
optymizmu, który towarzyszył zarówno koncepcji NBW jak i tzw. traktatom z
Oslo w pierwszym okresie jego trwania, to negocjacje i dyskusje nad ekonomicz-
nym aspektem NBW zakończyły się fiaskiem a praktyczne rezultaty były bardzo
ograniczone. (Yadgar 2006: 299-303) Cieniem nad koncepcją NBW kładły się
wzmo\one akty przemocy zarówno ze strony Palestyńczyków jak i Izraelczyków.
W końcu śmierć Icchaka Rabina w 1995 roku i zwycięstwo prawicowej Partii
Likud w wyborach w roku 1996 w Izraelu było znamienną odpowiedzią społe-
czeństwa izraelskiego na politykę rządu Partii Pracy. Fiasko konferencji w Camp
David w lipcu 2000 roku całkowicie pogrzebało zarówno peresowską koncepcję
NBW jak i ustanowienie pokoju na warunkach tzw. traktatów Oslo. Wybuch pale-
styńskiej intifady we wrześniu 2000 roku uświadomił światu, \e proces pokojowy
a tym samym NBW było oparte na kruchych filarach. Eksperci wskazywali, \e
Bliski Wschód, w tym relację Izraela ze światem arabskim znajdują się w okresie
przejściowym, w którym Nowy Bliski Wschód dopiero się kształtuje. Wyda-
rzenia z 9/11 ukazały z całą mocą, \e regionie bliskowschodnim dominuje, o
czym przestrzegał zresztą Peres w swojej ksią\ce, niebezpieczny proces umacnia-
nia siÄ™ fundamentalizmu islamskiego. W ostatnim okresie, po wojnie izraelsko-
libańskiej w lipcu 2006 roku coraz częściej mówi się o kolejnym Nowym Bli-
skim Wschodzie , o nowym ładzie geopolitycznym, który w niczym nie przypo-
mina ju\ pokojowej idei Peresa, lecz jest odpowiedziÄ… na wzrastajÄ…cÄ… rolÄ™ i zna-
czenie Iranu oraz ekspansje fundamentalizmu, głównie szyickiego.
SYSTEM BLISKOWSCHODNI I WZROST ZNACZENIE IRANU
Po rozpadzie układu dwubiegunowego w latach 90. świat arabski uległ de-
stabilizacji i fragmentacji. Warto tutaj wspomnieć pamiętny szczyt arabski w Ka-
irze w sierpniu 1990 roku, podczas którego kraje arabskie nie zdołały nie dopu-
ścić do agresji Iraku na Kuwejt, co zablokowało proces wewnątrz-arabskich kon-
sultacji na blisko dekadę2. Regularne spotkania odbywają się dopiero od roku
2000, kiedy to podczas szczytu w Kairze kraje arabskie manifestowały poparcie
dla palestyńskiej intifady. Kolejną słabością świata arabskiego był ostracyzm
wobec Iraku. Wykluczenie jednego najwa\niejszych graczy na arabskiej scenie
międzynarodowej osłabiło świat arabski i spotęgowało jego fragmentaryzację.
Spowodowane było to ró\norodnymi przesłankami. Przede wszystkim część kra-
jów arabskich zyskiwała na ekonomicznym bojkocie Iraku przez społeczność
międzynarodową. Po drugie zaś zarówno Jordania jak i Egipt nie były zaintereso-
wane ryzykowaniem pogorszenia relacji ze Stanami Zjednoczonymi, obawiajÄ…c
się jednocześnie chęci pretendowania Iraku do przywództwa w świecie arabskim
w momencie jego powrotu do systemu. Jedną z najbardziej znamiennych słabości
2
Odbyło się co prawda spotkanie w 1996 roku, podczas którego kraje arabskiego wyraziły popar-
cie dla Partii Pracy w przeddzień wyborów parlamentarnych w Izraelu, w celu podtrzymania pro-
cesu pokojowego. Niemniej jednak spotkanie nie miało charakteru regularnych konsultacji i było
zwołane ad hoc.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
3
świata arabskiego był brak własnej, spójnej wizji rozwiązania konfliktu izraelsko-
palestyńskiego. Dopiero podczas szczytu arabskiego w Bejrucie w marcu 2002
roku kraje arabskie zaakceptowały tzw. Plan Saudyjski (zwany tak\e Arabską
Inicjatywą Pokojową), który prezentował wspólną wizję rozwiązania konfliktu.
Podstawą planu saudyjskiego była rezolucja nr 242 Zgromadzenia Ogólnego ONZ
z 1967 roku, obligująca Izrael do wycofania się z terenów zajętych po wojnie sze-
ściodniowej w 1967 roku. (U.N. Security Council Resolution 242, 2007) Nale\y
w tym miejscu przypomnieć, \e kwestia palestyńska była tak\e przestrzenią
współzawodnictwa egipsko-saudyjskiego. Bejruckie spotkanie w marcu 2002 zo-
stało zbojkotowane przez Egipt, który uzurpował sobie prawo do mediacji w kon-
flikcie izraelsko-palestyńskiej. (Podeh 2005) Niewiele ponad trzy miesiące póz-
niej w czerwcu 2002 prezydent Mubarak zorganizował alternatywny szczyt w
Sharm el-Sheikh manifestując wówczas niezale\ną rolę Egiptu w kwestii mediacji
w konflikcie. Warto zwrócić uwagę na fakt, \e Syria tak\e było izolowana w tym
systemie. Pod koniec lat 90 relacjÄ™ Syrii z JordaniÄ…, Egiptem i ArabiÄ… SaudyjskÄ…
charakteryzowała się zasadniczym brakiem zaufania. Wobec fiaska negocjacji
pokojowych z Izraelem w Shepherdstown w styczniu oraz Genewie w marcu
2000 roku jedynym sprzymierzeńcem Syrii pozostał Iran. (Por. Rabinovich 2003:
133-140) Śmierć prezydenta Hafeza al-Assada w czerwcu 2000 jeszcze bardziej
osłabiła ten kraj w bliskowschodnim systemie stosunków międzynarodowych.
Pomimo, \e proces nominacji jego syna Bashara jako następcy przebiegł raczej
sprawnie to jednak stało się jasne, \e koncentracja władzy państwowej będzie
skierowana do wewnątrz w celu utrzymania kontroli i ładu po zmianie władzy.
Dobitnym przykładem jak nieskoordynowany jest świat arabski był stosunek kra-
jów arabskich do kampanii amerykańskiej mającej na celu obalenie Saddama
Husseina. Szczyt, który odbył się w Kairze w marcu 2003 zakończył się potępie-
niem polityki amerykańskiej, kwestie stabilizacji Iraku przekazano natomiast
ONZ. Nie przeszkodziło to jednak w udostępnieniu terytorium Kuwejtu na po-
trzeby operacji, na którym stacjonowało blisko120 tyś. \ołnierzy amerykańskich,
Arabia Saudyjska udostępniła natomiast bazy lotnicze dla samolotów USA. Do-
piero dwa wydarzenia na początku nowego tysiąclecia, zasadniczo wymusiły pro-
ces zmian w systemie arabskim: przede wszystkim wzrost znaczenia Iranu no-
wej siły na Bliskim Wschodzie i eliminacja re\imu Saddama Husseina.
Ekspansywną politykę Iranu mo\na zaobserwować ju\ od roku 1997, jed-
nak dopiero dojście do władzy Mahmouda Ahmadinejada w 2005 roku jest punk-
tem zwrotnym w obecnym procesie przemian na bliskowschodniej scenie poli-
tycznej. Kluczem do zrozumienia polityki Iranu jest sama postać prezydenta Ira-
nu. Ahmadinejad dorastał w okresie rewolucji Chomeiniego i od początku \ycia
był zauroczony zarówno postacią reformatora jak i samą rewolucją. Rozpoczął
karierę w aparacie państwowym głównie w słu\bach tzw. Stra\ników Rewolucji
(Revolutionary Guards). 50 letni Ahmadinejad praktycznie do 2005 był nieznaną
postacią, stał jednak\e na czele nowej młodej gwardii ideologów, która powoli
przejmowała ster w ruchu konserwatywnym, co unaocznił fakt, \e w wyborach w
2005 roku to właśnie on, nie zaś inni starsi przywódcy został poparty przez Stra\-
ników Rewolucji. (Hen-Tov 2007: 165-166) Całe jego otoczenie to ludzie w po-
dobnym wieku wywodzący się głównie z aparatu bezpieczeństwa, bez wcześniej-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
4
szego doświadczenia w polityce. W momencie dojścia do władzy prezydent Iranu
rozpoczÄ…Å‚ wdra\anie polityki jeszcze bardziej ortodoksyjnej ni\ sama rewolucja
islamska, którą specjaliści w zasadzie określają jako wizję apokaliptyczną. Przede
wszystkim, jak podkreślają w sowim raporcie Dr Dore Gold i Gen. Moshe Yaalon
pt. Iran, Hizbullah, Hamas and the Global Jihad: A New Conflict Paradigm for
the West Ahmadinejad wie\y w szyicki mesjanizm bardziej ni\ Chomeini dlate-
go proklamował rozpoczęcie drugiej rewolucji islamskiej. (Gold i in., 2007: 33-
55) Motywacją dla tej\e jest przekonanie przywódcy Iranu o przyjściu względnie
pojawieniu się Mahdiego 12-ego Imama oraz przywróceniu sprawiedliwości is-
lamskiej na świecie. Ahmadinejad jest członkiem grupy religijnej zwanej Hoja-
thia , której przywódcą jest Ajatollah Mesbah Yazdi mentor prezydenta. Grupa
ta uwa\a, \e nale\y przygotować świat na przyjście 12-ego Imama poprzez
wprowadzenie globalnego chaosu. Ukryty Imam zaś powróci poprzez finalną kon-
frontacjÄ™ z wrogiem czyli w rozumieniu Ahmadinejada z systemem Zachodnim.
(Gold i in., 2007: 48)
Ahmadinejad wielokrotnie dawał wyraz tej ideologii. Podczas swojego
wystąpienia na forum Zgromadzenie Ogólnego ONZ 19 września 2006 wyraził
się następująco: Deklaruję, \e świat dzisiejszy bardziej ni\ kiedykolwiek potrze-
buje perfekcyjnie prawego człowieka, będącego prawdziwym zbawcą, który był
ludziom obiecany, który zaprowadzi pokój i sprawiedliwość na świecie. Bo\e
spraw abyśmy byli wśród jego wyznawców i tych, którzy dą\ą do jego [twojego]
powrotu . (Gold i in., 2007: 49) Podczas podobnego wystąpienia rok wcześniej
zadziwił większość przywódców świata, kiedy zakończył swoje uwagi krótką
modlitwą do Mahdiego. Szyicki mesjanizm ukształtował kierunek polityczny pre-
zydenta Iranu. Zgodnie z nim nie ma sensu unikanie otwartej konfrontacji z Za-
chodem. Przecie\ to właśnie poprzez taką konfrontacją z niewiernymi dojdzie do
jego swoistej reinkarnacji Imama. (Gold i in., 2007: 49) PodsumowujÄ…c, Iran pre-
tenduje do bycia regionalnym hegemonem, potęgą nuklearną i z oczywistych po-
budek dą\y do zniszczenia państwa Izrael, jako przyczółka cywilizacji zachodniej
na Bliskim Wschodzie. Chciałbym tutaj zaznaczyć coraz częstsze głosy izrael-
skich politologów, którzy wskazują na bardzo negatywne konsekwencje upadku
re\imu Saddama Husseina, który ich zdaniem nastąpił w bardzo niekorzystnym
momencie. Przez szereg lat to właśnie Irak stanowił specyficzną granicę broniącą
do pewnego stopnia Bliski Wschód przed szyicką ideologią i wpływami Iranu.
Wystarczy choćby wspomnieć jedną z najbardziej krwawych w historii XX wieku
8-letnią wojnę Iracko-Irańską (1980-88). Po 2003 roku ta bariera zniknęła a od
2005 jesteśmy świadkami regularnej wojny w Iraku oraz wzrastających wpływów
Iranu w świecie arabskim. Pomimo, \e w Iraku stacjonują wojska amerykańskie
praktycznie codziennie ginie w Iraku 50-100 osób. Irak stał się terenem walk sun-
nitów z szyitami, gangów ulicznych i terrorystów zarówno z Al-Quieda oraz Iranu
ukazując, tym samym niebezpieczny mechanizm przeniesienia tych działań na
inne kraje Bliskiego Wschodu. Dopiero wojna Izraela z Hezbollahem uświadomi-
ła światu arabskiemu, w jak niebezpiecznym kierunku podą\a cały region bli-
skowschodni.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
5
IZRAELSKA OPERACJA W LIBANIE W LIPCU 2006 ROKU I REAKCJA ÅšWIATA
ARABSKIEGO
Dla świata arabskiego wojna libańska okazała się całkowitym zaskocze-
niem. Izrael był bardzo mocno zaanga\owany w uwolnienie porwanego przez
ekstremistów palestyńskich \ołnierza w Strefie Gazy, nic nie wskazywało na za-
miar otwarcia drugiego frontu na swej północnej granicy. Porwanie kolejnych,
tym razem dwóch \ołnierzy izraelskich przez Hezbollah 12 lipca 2006 roku było
przekroczeniem punktu krytycznego w relacjach Izraela z Hezbollahem. (Feldman
2006) 34-dniowy konflikt niezaprzeczalnie zmienił geopolityczną rzeczywistość
Bliskiego Wschodu. Izrael zwycię\ył tę kampanię politycznie pomimo faktu, \e
nie udało mu się utrwalić wizerunku ofiary w kontekście ataków rakietowych He-
zbollahu. Po pierwsze wdro\enie rezolucji ZO ONZ nr 1701, po zakończeniu
działań wojennych, faworyzowało Izrael oraz wskazywało na odpowiedzialność
Hezbollahu w rozkręceniu spirali przemocy. (UN Security Council Resolution
1701, 2007) Po drugie, po raz pierwszy w historii wojen izraelsko-arabskich naj-
wa\niejsi przywódcy arabscy potępili działalność Hezbollahu (szyickiego ugru-
powania operującego z terytorium Libanu), w kontekście agresji na państwo Izra-
el, które w retoryce arabskiej zawsze dotąd było postrzegany jako uosobienie im-
perializmu zachodniego. Zarówno prezydent Egiptu Mubarak jak i król Jordanii
Abdullah skrytykowali Hezbollah za akcje podjazdowe, które mogą prowadzić do
rozchwiania regionu, co nie słu\y interesom świata arabskiego . (Stalinsky
2007) Prezydent Egiptu kilkukrotnie odniósł się do konfliktu wskazując politykę
własnego państwa, wypowiadając m.in. słowa następujące: Ci którzy nawołują
do wojny w obronie Libanu nie rozumieją, \e czas zewnętrznych przygód (inter-
wencji) się zakończył& . (Egypt rules out& , 2007) 13 lipca Arabia Saudyjska
wyraziła stanowisko wobec rozpoczętych działań wojennych w następujący sło-
wach: Powinno się rozró\nić pomiędzy uprawnionym ruchem oporu a akcjami
zaczepnymi przeprowadzanymi bez konsultacji i koordynacji z krajami arabski-
mi& Królestwo [Arabii Saudyjskiej] uwa\a, \e osoby [z jęz. ang. elements] od-
powiedzialne za te akcje, powinny ponieść konsekwencje". (Israel Blasts Beirut'-
s& , 2007) Stanowisko Ligi Arabskiej zostało wyra\one przez ministra spraw za-
granicznych Arabii Saudyjskiej księcia Saud Al-Faisal, który określił atak He-
zbollahu jako niespodziewany, nieodpowiedni i nieodpowiedzialny akt . (Pipes
2007) W pierwszym okresie działań wojennych wypowiedzi te miały przede
wszystkim posłu\yć do jak najszybszego zastopowania działań militarnych i za-
pobiegnięciu rozprzestrzenieniu się fali przemocy. Jednak\e podobny ton wypo-
wiedzi został utrzymany tak\e po zakończeniu konfliktu. Wskazuje to na kształ-
towanie się nowej rzeczywistości i postaw krajów arabskich, głównie sunnickich
wobec Izraela. Oczywiście zarówno Egipt jak i Jordania podpisały porozumienia
pokojowe z państwem Izrael (kolejno 1978, 1994) to jednak wielokrotnie wypo-
wiadały się one zgodnie z linią polityczną świata arabskiego. Te wypowiedzi dały
asumpt analitykom do przyjęcia nowej optyki wobec relacji umiarkowanych re-
\imów arabskich i państwa Izrael po wojnie lipcowej.
Kwestią zasadniczą jest zrozumienie dlaczego dopiero po wojnie libań-
skiej mo\na zaobserwować wzmo\one roszady figur na szachownicy bliskow-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
6
schodniej. Przede wszystkim wojna lipcowa uświadomiła opinii międzynarodowej
i światu arabskiemu, \e Hezbollah pozostawiony przez okres 6 lat, po wycofaniu
się wojsk izraelskich z południowego Libanu w maju 2000 roku kilkukrotnie po-
większył swój arsenał zbrojny3. Po drugie uwypuklono fakt, \e Hezbollah w zasa-
dzie nie jest samodzielną jednostką, lecz działa w porozumieniu i przy pomocy
właśnie Iranu. Według średnich szacunków Iran przekazuje Hezbollahowi blisko
200 mln $ rocznie. (Lewitt M.A., 2006: 3) W ostatnich latach nastąpił wzmo\ony
proces szkolenia \ołnierzy Hezbollahu właśnie w Iranie, co zresztą było ewident-
ne podczas konfliktu z Izraelem. Okazało się, \e w skład 12,000 rakiet jakimi
dysponował Hezbollah wchodzą tak\e rakiety irańskie, skomplikowany system
pocisków przeciwpancernych oraz naprowadzane radarem pociski irańskie C802.
(Rubin: 2006) Około 250 tzw. stra\ników rewolucji islamskiej przebywało pod-
czas konfliktu w Libanie, natomiast z szacunków wynika, \e przed wybuchem
wojny około 3000 członków Hezbollahu zostało przeszkolonych w kraju persów.
(Devenny 2006) Świat arabski uzmysłowił sobie, \e w zasadzie Hezbollah utwo-
rzył państwo terrorystyczne w państwie, z którym, jak pokazała wojna lipcowa,
nawet taka potęga jak Izrael ma trudności aby zwycię\yć militarnie.
Po drugie zwrócono uwagę na szerszy aspekt zaanga\owania Iranu na Bli-
skim Wschodzie w szczególności w kontekście wygranych wyborów w Autono-
mii Palestyńskiej przez ugrupowanie Hamas w styczniu 2006 roku. Sam fakt doj-
ścia do władzy tego terrorystycznego ugrupowania był w zasadzie szokiem dla
opinii międzynarodowej, niemniej jednak najgorsze jak się okazuje nastąpiło do-
piero potem. W drugiej połowie 2006 roku doszło do regularnej wojny domowej
na terenach Autonomii Palestyńskiej, natomiast terytorium Izraela cały czas jest
ostrzeliwane przez rakiety krótkiego zasięgu. Międzynarodowy bojkot i wstrzy-
manie wszelkiej pomocy finansowej dla Palestyńczyków, pomimo \e jest to cał-
kowicie zrozumiałe na gruncie społeczności międzynarodowej pchnęło to ugru-
powanie w kierunku całkowitej ju\ współpracy z Iranem. (Gold i in., 2007)
Oczywiście od wielu lat Hamas był zaopatrywany przez Iran zarówno w broń jak
i środki finansowe to jednak eskalacje tego zjawiska nasiliła się po izraelskim
wycofaniu ze Strefy Gazy we wrześniu 2005 roku i międzynarodowym bojkocie
tego ugrupowania po wyborach w styczniu 2006 roku. (Frisch 2007) Iran zobo-
wiązał się natychmiast przekazać 50-100 mln $ pomocy rządowi Palestyńskiemu4.
Jeden z palestyńskich przywódców Bassem Eid określił relację Hamasu z Iranem
następująco: Hamas obecnie reprezentuje interesy Iranu, nie Palestyńczyków.
Celem Iranu jest zniszczenie Izraela i Iran obecnie zmusza Palestyńczyków to
wykonania tej roboty . (Frisch 2007)
Casus współpracy Hamasu z Iranem jest jednak bardziej skomplikowany.
Przede wszystkim ukazuje, \e wpływy Iranu i jego ekspansywna polityka wymy-
ka się z tradycyjnych podziałów sunnicko-szyickich i prowadzi do dwojakiego
wniosku. Po pierwsze, Iran pretenduje do roli głównego lidera tak\e w kontekście
świata arabskiego (muzułmańskiego), po drugie zaś Iran w swej ideologicznej
3
Szczegółowy raport na temat potencjału militarnego Hezbollahu został opublikowany przez U.
Rubin (2006)
4
Według M. A. Lewitta coroczne finansowe wsparcie Iranu dla palestyńskich ugrupowań terrory-
stycznych waha siÄ™ od 100 do 200 mln $ rocznie. [Lewitt M.A., 2006: 4]
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
7
chęci zniszczenia cywilizacji zachodniej wesprze wszelkie ruchy fundamentali-
styczne, które tą walkę prowadzą. Dla umiarkowanych krajów arabskich stało się
jasne, \e Iran w pierwszej kolejności będzie dą\ył do uzyskania kontroli na Bli-
skim Wschodzie poprzez swoje wysunięte przyczółki: Hezbollah w Libanie, Ha-
mas i Islamski D\ihad w Autonomii Palestyńskiej, Hamas w Jordanii, re\im Ala-
witów w Syrii, Muktada Al.-Sadr w Iraku oraz inne radykalne grupy w regionie.
Podmioty te tworzą szczególną grupę, ofensywnie nastawionych oczywiście do
Izraela, lecz tak\e do umiarkowanego świata arabskiego. I jeśli rzeczywiście w
2005 roku nie było to tak widoczne i oczywiste, to wojna lipcowa uświadomiła
krajom arabskim, \e niebezpieczeństwo wpływów Iranu oraz istnienie szeregu
przyczółków ekstremistycznych w krajach arabskich jest realnym zagro\eniem
dla umiarkowanych re\imów bliskowschodnich. Ponadto wojna lipcowa oraz jej
nieprzewidywalny początek uświadomiły krajom arabskim, \e je\eli eskalacja
napięcia w regionie nie zostanie zastopowana to państwa Izrael w kolejnym akcie
mo\e zaatakować np. Syrię (wspierającą Hamas i Hezbollah) czy Egipt (ze
względu na brak kontroli terenów przy granicy Egiptu z Autonomią Palestyńską),
CZY RODZI SI KOLEJNY NOWY BLISKI WSCHÓD?
Rozprzestrzeniający się wpływ Iranu w regionie zaczyna kształtować no-
wą linię podziału, która w związku z tym wymyka się poza rozumienie tradycyj-
nych podziałów w świecie muzułmańskim. Mo\na zauwa\yć tworzące się dwie
osie krajów względnie podmiotów. Do pierwszej nale\y oczywiście Iran, którego
destrukcyjna rola w systemie bliskowschodnim została wyeksponowana podczas
ostatnich 2 lat5. Kolejnym krajem jest Syria, które była izolowana, głównie przez
Arabię Saudyjską, ze względu na krytyczne uwagi prezydenta Assada pod adre-
sem Arabii Saudyjskiej za potępienie Hezbollahu w pierwszych dniach wojny
lipcowej. Ponadto to właśnie Syria jest uwa\ana za odpowiedzialną za morder-
stwo premiera Libanu Rafiqa Al-Haririego, i od wielu lat jest postrzegana jako
państwo ponoszące odpowiedzialność za polityczną niestabilność Libanu. Do tej
osi zostały zakwalifikowane tak\e Hezbollah i Hamas. (Amidror 2007)
Drugi obóz, który się ukształtował w opinii politologów to grupa umiar-
kowanych krajów arabskich: Egipt, Jordania, Arabia Saudyjska a tak\e w drugim
planie kraje zatoki perskiej. (Yehiav 2007) Nie wydaje siÄ™ aby to drugie zestawie-
nie było nową jakością, niemniej jednak trzy pytania są w obliczu tego podziału
kluczowe: Czy dojdzie ko konsolidacji tej drugiej grupy i podjęcia realnych dzia-
łań, kto ewentualnie będzie tej grupie przewodził i czy w obliczu zagro\enia eks-
pansjonizmem Iranu dojdzie do zbli\enia z Izraelem, co mogłoby prowadzić do
przełomu w procesie pokojowym. Po niespełna 8 miesiącach od zakończenie
wojny lipcowej mo\na ju\ odpowiedzieć na to pytanie, gdy\ jak pokazały kolejne
miesiące Arabia Saudyjska zaczęła spełniać rolę spoiwa umiarkowanego świata
arabskiego. Pomimo, \e jak wskazuje Ayellet Yehiav izraelski politolog zarów-
5
Szczegółowa analiza podziału świata arabskiego i tzw. osi została zaprezentowany w szeregu
artykułów w najnowszym numerze Journalu Middle East Review of International Affairs, marzec
2007
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
8
no Egipt jak i Jordania nie posługują się sformułowaniem takim jak sieć, prasa
arabska raczej u\ywa sformułowania linia , Arabia Saudyjska na ten temat wy-
mownie milczy. (Yehiav 2007) Dyplomatyczna aktywność Arabii Saudyjskiej jest
zauwa\alna na kilku najbardziej zapalnych frontach. Dość niespodziewanie ju\ na
początku 2007 roku doszło do intensyfikacji kontaktów saudyjsko-irańskich. W
lutym 2007 roku media doniosły o pierwszych bezpośrednich rozmowach na wy-
sokim szczeblu między oboma partnerami. (Mansharof i in., 2007) Dziennik Al-
Akhbar potwierdził, \e prowadzone były kompleksowe rozmowy uwzględniające
następujące tematy: sytuacja w Iraku, Syrii, Libanie. Stanowisko Arabii Saudyj-
skiej w tych konsultacjach mo\na określić w trzech zasadniczych punktach: (1)
Arabia Saudyjska jest zdeterminowana do rozwiązania kwestii zabójstwa premie-
ra Libanu Al-Haririego przed międzynarodowym trybunałem, (2) AS będzie dą-
\yć do zminimalizowania roli Syrii, (3) AS nie widzi przeciwwskazań, aby Iran
odgrywał bardzo wa\ną rolę w regionie bliskowschodnim. (Mansharof 2007)
Nieprzypadkowo rozmowy dotyczyła głównie Syrii i prezydenta Bashara Al.-
Assada. W opinii ekspertów Syria jest kluczowa w kontekście ustabilizowania
sytuacji w Libanie i powstrzymania radykalnego ugrupowania Hezbollah. Efraim
Inbar, dyrektor Begin-Sadat Center for Strategic Studies uwa\a nawet, \e kieru-
nek ataku Izraela w lipcu 2006 roku był błędny. W zasadzie atak powinien był
nastąpić właśnie na Syrię, gdy\ stanowi ona kanał, przez który Hezbollah jest
zaopatrywany w broń irańską. (Inbar 2006) Ahmadinejad najwyrazniej zrozumiał,
\e aktywność Arabii Saudyjskiej nie jest chwilowa, szczególnie \e ostatnio pod-
niesiony został poziom wydobycia ropy naftowej przez królestwo saudyjskie co
został ekonomicznie odczute w Iranie. I pomimo, \e bezprecedensowe spotkanie
między Ahmadinejadem i królem Abdullahem w marcu 2007 roku nie przyniosło
\adnych realnych efektów to Arabia Saudyjska pokazała, \e jest liczącą się siłą.
Opinia międzynarodowa na początku z du\ą podejrzliwością rozpoznała dyploma-
tyczne zabiegi Arabii Saudyjskiej wobec Iranu. Jak pokazały kolejne miesiące ta
aktywność była przemyślaną, kompleksową polityką zagraniczną.
ZnaczÄ…ce zaanga\owanie Arabii Saudyjskiej mo\na tak\e dostrzec na
płaszczyznie problemów w Autonomii Palestyńskiej. W lutym 2007 Arabia Sau-
dyjska zaprosiła obie walczące strony: ugrupowanie Hamas oraz Fatah do wspól-
nych negocjacji nad utworzeniem rządu jedności narodowej, który mógłby być w
przyszłości uznany przez Izrael oraz społeczność międzynarodową. Wynik nego-
cjacji okazał się jednak nie satysfakcjonujący z perspektywy Tel Awiw jak i spo-
łeczności międzynarodowej. Przede wszystkim nie spełniał on trzech warunków
ustanowionych po wygranych przez Hamas wyborach w styczniu 2006 roku.
Zgodnie z nimi Hamas był zobowiązany do wyrzeknięcia się terroru, uznania pań-
stwa Izrael i zaakceptowanie wszystkich dotychczasowych umów między Izra-
elem i Autonomią Palestyńską. Tzw. Mecca Agrement zalegalizował powstanie
rządu koalicyjnego, zło\onego z Hamasu i Fatahu, co doprowadziło do zawiesze-
nia walk, nie spełnia jednak w \aden sposób wymagań międzynarodowych. (Ha-
levi 2007) Jeszcze przed szczytem Hamas wielokrotnie wyra\ał stanowisko, \e
nie zamierza spełnić podstawowego i kluczowego zarazem warunku: uznania
państwa Izrael. Jeden z przywódców Hamasu w Syrii na tydzień przez szczytem
wyraznie stwierdził, \e nie będzie rozpoznania Izraela, natomiast rzecznik praso-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
9
wy Hamasu Ismail Radwan podkreślił, \e pozycja Hamasu jest przecie\ dobrze
znana i implikuje nie-rozpoznawanie syjonistycznego bytu . (Mecca Agrement& ,
2007) Porozumienie z Mekki w oczach Hamasu było skierowane przede wszyst-
kim na uregulowanie wewnętrznych problemów politycznych Autonomii Pale-
styńskiej. W rzeczywistości jednak, pomimo kruchości tego porozumienia było
wielkim dyplomatycznym sukcesem króla Abdullaha i królestwa Saudów, w kon-
tekście próby neutralizacji wpływów irańskich w regionie.
I w końcu bardzo wa\nym elementem, który ukazuje ewolucję całego sys-
temu krajów arabskim był szczyt arabski w Rijadzie, który odbył się w marcu
2007 roku. (Gold 2007) Kilka miesięcy przed tym wydarzeniem, w obliczu za-
równo starć miedzy ugrupowaniami palestyńskimi i impasu dotychczasowych
inicjatyw pokojowych (Mapa Drogowa, koncepcja jednostronnego wycofania)
Król Abdullah bardzo dosadnie postulował rozpoczęcie negocjacji z Izraelem
zgodnie z tzw. Planem Saudyjskim. Szczyt miał pokazać, w którym kierunku bę-
dzie podą\ał Bliski Wschód, jaka będzie rola Arabii Saudyjskiej oraz relacje świa-
ta arabskiego z Izraelem. Szczyt wywoływał du\e zainteresowanie w Jerozolimie,
gdy\ Ehud Olmert pokładał nadzieje w Planie Saudyjskim. Przed szczytem w
Rijadzie amerykańska sekretarz stanu Condeleezza Rice odwiedziła Arabię Sau-
dyjską i przekazała obostrzenia Izraela w związku z niektórymi punktami Planu
Saudyjskiego, majÄ…c nadziejÄ™, \e to wprowadzi proces pokojowy na nowe tory.
Szczyt jednak\e rozpoczął się dość zaskakująco, gdy\ zaraz po reaktywacji Planu
Saudyjskiego przez kraje arabskie, minister spraw zagranicznych Arabii Saudyj-
skiej Saud al-Faisal ostrzegł Izrael, \e odrzucenie tej inicjatywy mo\e wpędzić
cały region w ręce władców wojny . (Gold 2007) Podczas szczytu król Abdullah
u\ywał tak\e mocnej anty-amerykańskiej retoryki nazywając amerykańskie siły w
Iraku nielegalną siłą okupacyjną . (Riyadh Summit, 2007) Potwierdziło to oba-
wy analityków, \e Arabia Saudyjska dą\y to reorientacji swojej dotychczasowej,
pro-amerykańskiej polityki. Pierwsze niepokojące sygnały pojawiły się ju\ wcze-
śniej, gdy Washington Post ujawnił, \e król Abdullah bez konkretnych przyczyn
odwołał swój udział w gali organizowanej przez administrację amerykańską w
Białym Domu. (Gold 2007) W 2003 roku świat w osłupieniu obserwował wizytę
króla Abdullaha na ranczo Georga Busha, gdzie relację obu panów wyglądały na
serdeczne i wręcz przyjacielskie. Retoryka anty-amerykańska wskazuje, \e te cza-
sy nale\ą ju\ do przeszłości. Na postawę Arabii Saudyjskiej wpłynęły bez wątpie-
nia coraz częściej pojawiające się głosy zarówno polityków jak i politologów o
zrewidowaniu polityki amerykańskiej wobec regionu bliskowschodniego. Warto
przewołać od choćby dwa kluczowe przypadki. Pierwszym jest raport Hamilton-
Baker6, drugim wa\nym głosem w dyskusji jest słynny ju\ artykuł Richarda Ha-
asa pt. Nowy Bliski Wschód , w którym autor dosadnie ogłosił kres ery amery-
kańskiego zaanga\owania na Bliskim Wschodzie. (Haas 2007) Wielce prawdopo-
dobne jest, \e eksperci w Arabii Saudyjskiej zaakceptowali mo\liwość potencjal-
6
W grudniu 2006 został opublikowany raport Iraq Study Group komisji pod przewodnictwem
Jamesa Bakera i Lee Hamiltona powołanej w marcu 2006 przez Kongres Amerykański. Autorzy
raportu wskazują, \e nale\y zasadniczo zmienić politykę amerykańską w regionie bliskowschod-
nim m.in. rozpocząć dialog zarówno z Syrią jak i Iranem natomiast Amerykanie powinni zakoń-
czyć swoją misję w Iraku do końca 2008 roku. (Hamilton, Baker, 2006)
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
10
nej zmiany polityki amerykańskiej, co oczywiście doprowadziło ich do strategicz-
nej konkluzji, i\ nale\y wypracować nowy mechanizm, który zagwarantuje bez-
pieczeństwo umiarkowanych re\imów arabskich w regionie. Arabia Saudyjska w
swej nowej misji dyplomatycznej wyszła z zało\enia, \e w obecnym momencie
podstawowym priorytetem powinna być konsolidacja i wzmo\ona kooperacja
świata arabskiego. Król Abdullah w poszukiwaniu swoistego spoiwa trafnie oce-
nił sytuację i reaktywował tzw. Plan Saudyjski. Trafność tej decyzji polegała na
tym, \e z powodu akceptacji dla tej inicjatywy w 2002 roku, w zasadzie mo\na
było domniemywać zgodę świata arabskiego dla tej idei obecnie w 2007 roku.
Podczas szczytu arabskiego w Rijadzie świat arabski praktycznie jednomyślnie
wyraził poparcie dla tej inicjatywy, pokazując tak\e swoją wspólną postawę wo-
bec problemu niestabilności politycznej w Libanie, Iraku i Autonomii Palestyń-
skiej. Ponadto Arabia Saudyjska w swej chęci konsolidacji zbli\yła się tak\e do
Syrii, która miała poczucie całkowitej izolacji i poczucia pogarszających się rela-
cji z Iranem (po konsultacjach saudyjsko-irańskich w marcu 2007 roku). Prak-
tycznie natychmiast po szczycie Egipt i Jordania rozpoczęły konsultacje z pań-
stwem Izrael, co doprowadziło do bezprecedensowego zaproszenia przedstawicie-
li Ligi Arabskiej do odwiedzenia Jerozolimy i prowadzenia konsultacji z przed-
stawicielami państwa \ydowskiego. (Benn 2007) Pomimo, \e Arabia Saudyjska
wyraznie zaznaczyła, \e wysocy urzędnicy Ligi Arabskiej nie są w rzeczywistości
reprezentacją poszczególnych krajów arabskich, to niezaprzeczalnie deklaracje
polityczne świata arabskiego zaczynają przybierać realne kształty.
Po kilku miesiącach aktywności Arabii Saudyjskiej oraz całego umiarkowa-
nego bloku arabskiego mo\na ju\ określić główne kierunki rozwoju polityki arab-
skiej po przełomowej wojnie lipcowej:
1. Konsolidacja świata arabskiego.
2. Budowanie bloku anty-irańskiego.
3. Izolacja i przejęcie kontroli nad tzw. przyczółkami Iranu: Hezbollahem,
Hamasem.
4. Neutralizacja Syrii poprzez przecięcie współpracy tej\e z Iranem i próba
uspokojenia sytuacji w Libanie.
5. Intensyfikacja działań antyterrorystycznych w celu ograniczenia działalno-
ści ugrupowań fundamentalistycznych, włącznie z wdro\eniem takich
elementów jak bariera antyterrorystyczna na granicy Arabii Saudyjskiej z
Irakiem.
6. Poszukiwanie płaszczyzny porozumienia z Izraelem w celu realizacji
punktów 4 i 5.
Priorytety, które zostały wytyczone w ostatnich kilku miesiącach przez świat
arabskich nale\y ocenić bardzo pozytywnie. Ukazują one pozytywną ewolucję
świata arabskiego i próbę stabilizacji sytuacji na Bliskim Wschodzie. Wobec po-
wy\szych tendencji relacje izraelsko-arabskie oraz proces pokojowy najprawdo-
podobniej wejdÄ… w nowÄ… fazÄ™. Jednak\e ocieplenie tych\e relacji nie oznacza, \e
dojdzie do przełomu w procesie politycznym mającym na celu ustanowienie po-
koju między Izraelem a światem arabskim i Palestyńczykami. Świadczy o tym
kształt Planu Saudyjskiego reaktywowanego podczas szczytu arabskiego w Rija-
dzie, co postaram się omówić w kolejnych akapitach.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
11
PLAN SAUDYJSKI, PROCES POKOJOWY I PACSTWO IZRAEL PO WOJNIE
LIPCOWEJ
Izrael znalazł się w bardzo trudnej sytuacji po wojnie z Hezbollahem. W
opinii społeczeństwa IDF Israel Defence Force poniósł klęskę podczas konflik-
tu, natomiast struktury państwowe nie były w stanie zapewnić bezpieczeństwa
Izraelczykom przed wystrzeliwanymi z terytorium Libanu rakietami. Co prawda
stosunkowo niewiele obywateli poniosło śmierć, jednak\e blisko 1/3 Izraela, bli-
sko 160 miast znalazło się w zasięgu rakiet wroga. (Makovsky, White 2006: 4-5)
Co więcej 34-dniowa kampania libańska nie doprowadziła do neutralizacji He-
zbollahu, natomiast zrujnowana została infrastruktura państwowa Libanu, Bejrut
był praktycznie w gruzach. (por. Blanford 2006: 68-76) W kilka miesięcy po woj-
nie raporty wskazywały na proces odbudowy struktur Hezbollahu w Libanie i
jego niezmienną popularność pośród islamskiej ludności. Jest oczywistością tak-
\e, \e rozmieszczenie \ołnierzy międzynarodowych nie rozwią\e problemu He-
zbollahu. Słabość IDF podczas kampanii libańskiej doprowadziła do zakwestio-
nowania dotychczasowej polityki Izraela wobec finalnego rozwiÄ…zania kwestii
państwowości Palestyńczyków.
Ehud Olmert doszedł do władzy w bardzo specyficznym momencie i oko-
licznościach. Po nagłym udarze mózgu Ariela Sharona to właśnie Olmert stał się
kontynuatorem polityki kroków jednostronnych, wdra\ając tzw. Convergence
Plan , (Gluck 2006a) który był w zasadzie przedłu\eniem planu Ariela Sharona
(Disengagement Plan). Plan Sharona zakładał jednostronne wycofanie wojsk izra-
elskich i ewakuacje osadników ze Strefy Gazy i części Zachodniego Brzegu7. Po
kampanii libańskiej Olmert coraz bardziej niechętnie odnosił się do kroków jed-
nostronnych, przewidując, \e konsekwencją tych\e mo\e być utrata jakiejkolwiek
kontroli na fundamentalistami islamskimi operujÄ…cymi z Zachodniego Brzegu.
Warto wspomnieć tutaj wycofanie wojsk izraelskich oraz osadników ze Strefy
Gazy we wrześniu 2005 roku, kiedy to tereny wokół granicy Izraela przez wiele
miesięcy nękane były atakami rakietowymi ze strony Autonomii Palestyńskiej.
Potencjalne wycofanie z części Zachodniego Brzegu stanęło pod znakiem zapyta-
nia i wydawało się, \e ta operacja będzie wymagała wzmo\onych środków bez-
pieczeństwa i współpracy międzynarodowej. Ponadto w strategii izraelskiej zde-
waluowało się zało\enie ziemia za pokój , które dominowało w myśleniu lewicy
oraz centrolewicy. Okazało się, \e opuszczenie terytoriów okupowanych: Strefy
Gazy i Zachodniego Brzegu w akcie jednostronnym nie będzie implikowało
zwiększenie bezpieczeństwa izraelskiego. Jest to bezpośrednią konsekwencją po-
stawy egipskiej po izraelskim wycofaniu wojsk ze Strefy Gazy we wrześniu 2005
roku. Egipt zobowiązał się wówczas do wzmo\onej kontroli granicy z Autonomią
Palestyńską i przeciwdziałanie szmuglowaniu broni do Autonomii z terytorium
7
Disengagement Plan, czyli koncepcja jednostronnego wycofania (lub oddzielenia), zakładała
jednostronne wycofanie wojsk izraelskich oraz osadników ze Strefy Gazu i części Zachodniego
Brzegu, z wykluczeniem Jerozolimy Wschodniej oraz większych bloków osadniczych. We wrze-
śniu 2005 wojska izraelskie i osadnicy zostali wycofani ze Strefy Gazy w ramach pierwszej fazy
tej operacji. (The Cabinet Resolution& , 2004)
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
12
własnego kraju. Izraelskie raporty wyraznie wskazywały na opieszałość władz
egipskich w tej materii, co przyczyniło się do częstych ataków rakietowych fun-
damentalistów islamskich ze Strefy Gazy na Izrael. Nie dziwi więc fakt, \e w lu-
tym 2007 roku Jerozolima dały negatywną odpowiedz na inicjatywę egipską ma-
jącą na celu koordynowanie rozmów z palestyńskim prezydentem Abbasem wła-
śnie za pośrednictwem i przy mediacji Kairu. Przez kilka ostatnich miesięcy coraz
częściej mo\na było usłyszeć sprzeczne wersję izraelskiej wizji rozwiązania kwe-
stii okupacji terenów Autonomii Palestyńskiej. W cieniu tej dyskusji rozpoczęła
się krwawa wojna w Strefie Gazy między ugrupowaniem Fatah a Hamasem uka-
zujÄ…c tym samym jak zdestabilizowania jest sytuacja na terytoriach okupowanych.
Plan Saudyjski (Arabska Inicjatywa Pokojowa) od samego początku został
oceniony przez ekspertów izraelskich jako niefunkcjonalny. (por. Bligh 2007)
Uchwalony podczas szczytu bejruckiego w 2002 roku był pierwszą panarabską
inicjatywą rozwiązania konfliktu palestyńsko-izraelskiego oraz arabsko-
izraelskiego, przy czym świat arabski deklarował, \e izraelska akceptacja dla ini-
cjatywy będzie implikować porozumienia pokojowe ze wszystkimi krajami arab-
skimi. (The Arab Peace Initiative, 2007) Kryteria, które miał spełnić Izrael były
maksymalistycznÄ… interpretacjÄ… rezolucji 242 ZO ONZ z 1967 roku. (U.N. Securi-
ty Council Resolution 242, 2007) Zakładały wycofanie Izraela ze wszystkich te-
renów zajętych po wojnie z 1967 roku w tym: Wschodniej Jerozolimy (wraz ze
starym miastem oraz tzw. Ścianą Płaczu), Wzgórz Golan, Strefy Gazy i Zachod-
niego Brzegu Jordanu. Ponadto kraje arabskie postulowały sprawiedliwe rozwią-
zanie problemu uchodzców palestyńskich zgodnie z rezolucją 194 ZO ONZ z
1948 roku oraz akceptację Izraela dla powstania państwa palestyńskiego w na
terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu wraz ze stolicÄ… tego nowego bytu we
Wschodniej Jerozolimie. Rezolucja 194 ZO ONZ nakazuje umo\liwienie powro-
tu wszystkim uchodzcom palestyńskim z 1948 roku, których liczbę szacunki
wskazywały na 600 800 tyś. (The Palestinian Refugees, 2007) Zgodnie jednak z
interpretacją palestyńską ta liczba powinna być powiększona tak\e o rodziny i
potomków uchodzców. Powiększa to całkowitą liczbę uchodzców kilkakrotnie.
(Tovy 2003) Napływ takiej ilości Palestyńczyków mógłby w perspektywie kilku
lat zmienić strukturę demograficzną państwa \ydowskiego w wyniku czego w
Izraelu mieszkałoby potencjalnie więcej ludności arabskiej ni\ \ydowskiej. Zaist-
niałaby więc de facto mo\liwość destrukcji \ydowskiego charakteru państwa
Izrael. Jednak\e racja stanu państwa Izrael jest w tej mierze znana. Co prawda
Ehud Barak podczas szczytu w Camp David w lipcu 2000 roku rozwa\ał mo\li-
wość powrotu uchodzców do Izraela w ramach łączenia rodzin palestyńskich,
jednak\e ich liczba miała być symboliczna (maksymalnie 100.000). (Sher 2006:
60-72) Delegacja palestyńska z gruntu odrzuciła tą propozycję postulując bezwa-
runkowy i absolutne prawo powrotu wszystkich uchodzców. Podczas negocjacji
w Camp David strona palestyńska reprezentowała linię polityczną zbli\oną do
kształtu Planu Saudyjskiego (z tym, \e Jaser Arafat w zasadzie odstąpił od postu-
latu całkowitego wycofania z Zachodniego Brzegu godząc się na 92-94 %). Izra-
elska delegacja w kluczowych momentach negocjacji podczas szczytu propono-
wała nawet podwójną suwerenność nad wzgórzem świątynnym oraz oddanie
praktycznie większości Jerozolimy Wschodniej Palestyńczykom. (Ross 2004:
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
13
700-711) (Sher 2006: 72-93) Jednak\e nie było to to\same z wycofaniem się do
tzw. zielonej linii z 1967 roku i w konsekwencji szczyt zakończył się niepowo-
dzeniem. Chciałbym zaznaczyć, \e \aden premier w historii Izraela nigdy nie po-
stulował i nie brał pod uwagę takiego kroku, gdy\ wiązałoby się to z potrzebą
całkowitego wycofania z \ydowskiej części starego miasta Jerozolima, w tym
opuszczenie Åšciany Zachodniej (tzw. Åšciany PÅ‚aczu), co stanowi kolebkÄ™ histo-
ryczno-religijną narodu \ydowskiego. Jak wskazują sonda\e 94% Izraelczyków
sprzeciwia się negocjacjom w sprawie opuszczenia tej części Jerozolimy. (Shargai
2007)
AnalizujÄ…c wypowiedzi arabskich przedstawicieli towarzyszÄ…ce ostatnie-
mu szczytowi Ligi Arabskiej mo\na usłyszeć, \e w rzeczywistości po spełnieniu
wszystkich warunków zawartych w Planie Saudyjskim otwiera to dopiero drogę
do negocjacji pokojowych bez gwarancji sukcesu. Jak powiedział Król Abdullah
Liga Arabska jak organ nie mo\e gwarantować i wypowiadać się w imieniu suwe-
rennych państw arabskich. W 2002 podczas konstruowania amerykańskiej kon-
cepcji tzw. Mapy Drogowej autorzy nadmienili Plan Saudyjski w preambule do-
kumentu, jako jedną z wielu podwalin pod pokojowego uzgodnienia, nikt nie miał
jednak wątpliwości, \e jest to swoista kurtuazja. Plan Saudyjski został w całości
odrzucony przez Ariela Sharona jako kompletnie nierealny do wdro\enia.
Reaktywację Planu Saudyjskiego podczas szczytu w Rijadzie przyjęto w
Izraelu z lekką rezerwą (pomimo niektórych przychylnych wypowiedzi Ehuda
Olmerta), gdy\ były poprzedzone mocno krytycznymi uwagami wobec polityki
izraelskiej, co sugerowało, \e świat arabski nie zamierza poddawać pod negocja-
cje \adnego z kontrowersyjnych punktów planu. (Gluck 2006b) W Izraelu domi-
nujÄ… obecnie dwa zasadniczo wykluczajÄ…ce siÄ™ strumienie informacji, generowane
przez polityków: pierwszy deklarujący chęć negocjacji ze światem arabskim w
duchu Planu Saudyjskiego oraz drugi, w którym politycy deklarują niemo\liwość
wypełnienia przez państwo Izrael kluczowych punktów tego planu (uchodzcy
palestyńscy, podział Jerozolimy)8.
Warto zastanowić się czym kieruje się rząd izraelski podtrzymując dekla-
racje chęci negocjowania nad inicjatywą sprzeczną z podstawowymi priorytetami
państwa. Po pierwsze jak wykazałem świat arabski zjednoczony i nad wyraz jed-
nomyślny w tej kwestii przyparł państwo \ydowskie do przysłowiowego muru.
Izrael nie chce ryzykować stworzenia wizerunku kraju, który z gruntu torpeduje
inicjatywy pokojowe (w odró\nieniu do świata arabskiego, który nagle buduje
wizerunek skonsolidowanej jedności arabskiej, której priorytetami jest pokój w
regionie). Po drugie częściowa akceptacja tej\e inicjatywy jako podstawy nego-
cjacyjnej otwiera mo\liwość uzyskania innych celów w procesie konsultacji:
przede wszystkim potencjalnie zwiększonej kontroli ościennych krajów arabskich
nad ugrupowaniami radykalnymi w Strefie Gazy i Zachodniego Brzegu. Niemniej
jednak uzyskanie spokoju na terenach okupowanych nie jest ju\ skorelowane z
ideą powstania państwa palestyńskiego oraz pełnym wycofaniem postulowanym
8
Z jednej strony Premier Ehud Olmert zaprasza przywódców arabskich do Izraela, twierdząc, \e
jest gotowy na powa\ne rozmowy, z drugiej strony Minister Spraw Zagranicznych Izraela Tzipi
Livni wyraznie zaznaczyła, \e Plan Saudyjski jest jedynie podstawą negocjacji, która zawiera
interesujÄ…ce elementy . (Ilan, Harel, 2007), (Erlanger, 2007)
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
14
przez Plan Saudyjski. W latach 90. w Izraelu zwycię\ył pogląd, \e uzyskanie bez-
pieczeństwa przez państwo \ydowskie jest uzale\nione od powstania państwa
palestyńskiego, którego władza państwowa zapobiegnie zamachom terrorystycz-
nym na terenie Izraela i rozbroi ugrupowania radykalne. To zało\enie implikowa-
ło prowadzenie procesu negocjacyjnego miedzy Izraelczykami i Palestyńczykami
w duchu próby utworzenie państwa palestyńskiego (tzw. two-state solutions).
Jednak\e po wybuchu drugiej intifady oraz wdro\eniu koncepcji jednostronnego
wycofania (tzw. Disengagement Plan) Ariela Sharona poglÄ…d, \e jakoby utworze-
nie państwa palestyńskiego jest oczywistym następstwem procesu politycznego i
zarazem gwarantem bezpieczeństwa w regionie, został zdewaluowany. Szczegól-
nie stało się to jasne po zwycięstwie ugrupowania Hamas w wyborach powszech-
nych w styczniu 2006 roku. Kolejne miesiące natomiast pokazały, \e Hamas nie
ewoluuje w kierunku partii politycznej majÄ…cej na celu zrewidowanie radykalnych
poglądów, gdy\ nadal postuluje zniszczenie państwa Izrael. Jedynym odstęp-
stwem od tego była propozycja zawieszenia broni z państwem \ydowskim na
okres 50 lat w przypadku izraelskiego wycofania z całości terenów okupowanych
po 1967 roku. Izrael co prawda utrzymuje regularne kontakty z prezydentem Ab-
basem, niemniej jednak nie uznaje koalicji rządzącej zło\onej właśnie z Hamasu i
Fatahu. Wobec tego w oczach Izraelczyków utworzenie państwa palestyńskiego w
\aden sposób nie gwarantuje w obecnej sytuacji zastopowania terroru i działalno-
ści ugrupowań fundamentalistycznych, więc jest celem drugorzędnym..
Ponadto po częściowym wybudowaniu tzw. bariery bezpieczeństwa ilość
zamachów wewnątrz Izraela drastycznie spadła, co wskazywało, \e nowy kieru-
nek w izraelskiej strategii bezpieczeństwa. Wystarczy przywołać tutaj od choćby
fakt, \e na przełomie 2006 i 2007 roku doszło do zaledwie jednego zamachu sa-
mobójczego w Eilacie, w wyniku którego trzech Izraelczyków zmarło. W porów-
naniu kolejno w 2005 roku 23 osoby zginęły w atakach samobójczych, w 2004
roku 117 osób, zasadniczo wzrosła natomiast ilość ataków rakietowych z tere-
nów okupowanych. (Dudkevitch 2006) W związku z tym priorytetem polityki
Izraela jest zapewnienie bezpieczeństwa poprzez rozbrojenie względnie kontrolę
nad ugrupowaniami radykalnymi na terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu,
które zmieniły taktykę walki z zamachów samobójczych na rakiety krótkiego za-
sięgu. Ową kontrolę natomiast mo\na osiągnąć poprzez przecięcie linii współpra-
cy na linii Hamas Iran, przy aktywnym udziale świata arabskiego. Wyraznie
widać więc, \e zarówno Izrael jak i koalicja umiarkowanych krajów arabskich
mają wspólny cel je\eli chodzi o radykalne ugrupowania palestyńskie. Szczegól-
nie, \e zgodnie z oczekiwaniami społecznymi oraz planem jednostronnego wyco-
fania Izrael będzie w przyszłości chciał opuścić część terenów Zachodniego Brze-
gu do granicy tzw. bariery bezpieczeństwa, co jest uwarunkowane kontrolą nad
ekstremizmem palestyńskim. Izrael w zasadzie nie musi i nie zamierza akcepto-
wać inicjatywy saudyjskiej, gdy\ narusza ona Raison d'État paÅ„stwa \ydowskie-
go, jednak\e podtrzymanie formalnych negocjacji umo\liwi zawiązanie współ-
pracy na kluczowych obszarach. Rozmowy, które obecnie się toczą między Izra-
elem a światem arabskim nie są więc negocjacjami w sprawie utworzenia państwa
palestyńskiego, (i w dalszej perspektywie pokoju) lecz negocjacjami w sprawie
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
15
ocieplenia współpracy, w celu osiągnięcia konkretnych strategicznych celów
świata arabskiego i Izraela, które w obecnej sytuacji geopolitycznej są zbie\ne.
PRIORYTETY UMIARKOWANEGO ÅšWIATA ARABSKIEGO W NOWEJ SYTUACJI
GEOPOLITYCZNEJ
Dlaczego Arabia Saudyjska reaktywuje inicjatywę pokojową, która jest
dysfunkcjonalna, znając jednocześnie pozycję państwa Izrael? Nieprzypadkowo
pośród głównych priorytetów bloku umiarkowanych krajów arabskich nie wy-
mieniłem utworzenia państw palestyńskiego ani podpisania porozumień pokojo-
wych z Izraelem..
Wydaje się, \e dla świata arabskiego większym problemem obecnie jest
wojna wewnętrzna między ugrupowaniami palestyńskimi i współpraca z Iranem
rządzącego Autonomią Palestyńską ugrupowania Hamas. Wobec tego kraje arab-
skie będą starały się ukazać, \e są w stanie reprezentować interesy tego\ ugrupo-
wania wobec Izraela oraz społeczności międzynarodowej lepiej ni\ Iran, poprzez
promocje bardzo stanowczych, radykalnych postulatów. Dlatego te\ Arabia Sau-
dyjska nie naciskała na ugrupowanie Hamas w kwestii uznania państwa Izrael
(wiedząc, \e premier Haniyeh się na to nie zgodzi) podczas ustalania kształtu po-
rozumień z Mekki. Postawa umiarkowanych krajów arabskiego ma na celu uwia-
rygodnienie w oczach organizacji fundamentalistycznych. Podobnie sytuacja wy-
gląda z Syrią, gdy\ postulat zwrotu całości Wzgórz Golan zbli\a prezydenta As-
sada do grupy umiarkowanych krajów arabskich. Dlatego te\ linia polityczna,
którą prezentuje Arabia Saudyjska, Egipt, Jordania odwołuje się sztandarowych
symbolów walki z Izraelem: Jerozolimy, Wzgórza Świątynnego, terenów okupo-
wanych po 1967 roku. W obecnej sytuacji Arabia Saudyjska nie mo\e sobie po-
zwolić na rezygnację z któregokolwiek postulatu. Automatycznie więc niemo\li-
we jest ustanowienie pokoju z państwem \ydowskim, pomimo zbie\nych celów
doraznych. Dlatego te\, podobnie jak Izrael, świat arabski generuje wiele
sprzecznych sygnałów. Z jednej strony doszło do szeregu spotkań przedstawicieli
Arabii Saudyjskiej z \ydowską diasporą amerykańską oraz Izraelczykami (Slavin
2007), natomiast Liga Arabska wyraziła zainteresowanie wysłaniem przedstawi-
cieli do Jerozolimy. (David 2007) Z drugiej strony saudyjscy dyplomaci wyraznie
zaznaczają, \e nie będzie ustępstw czy negocjacji nad planem saudyjskim, który
powinien być implementowany w obecnym kształcie. (Issacharoff 2007) Widać
więc paralelne zachowania po stronie izraelskiej i arabskiej. Paralelna jest tak\e
strategia negocjacyjne: świat arabski będzie kontynuować negocjacje nad niereal-
nych do wdro\enia Planem Saudyjski, gdy\ w procesie konsultacji zamierza uzy-
skać sprzymierzeńca i pomoc państwa \ydowskiego w kluczowych obszarach
bezpieczeństwa regionu.
Dla państwowości Palestyńczyków oraz samych Palestyńczyków to jed-
nak\e bardzo niebezpieczny proces, gdy\ mo\e doprowadzić do sytuacji w której
rozmowy negocjacyjne stają się rozwiązaniem permanentnym, innymi słowy pro-
ces polityczny (pokojowy) jest constans i będzie trwał nieprzerwanie przez lata
nie dając \adnych wymiernych rezultatów, co nie zmieni sytuacji narodu pale-
styńskiego. Ponadto proces ten teoretycznie będzie prowadzony w imieniu narodu
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
16
palestyńskiego, lecz kwestie omawiane podczas procesu będą skupiały się na in-
nych, wa\niejszych kwestiach, co więcej z minimalnym lub kurtuazyjnym zaan-
ga\owaniem przedstawicieli establishmentu Autonomii Palestyńskiej.
PODSUMOWANIE
Gdy rozwa\ymy stosunki międzynarodowe na terenie Bliskiego Wschodu
po II wojnie światowej były one w zasadzie zdominowane przez wszelkiego ro-
dzaju sojusze i próby dominacji któregoś z kluczowych krajów: Egiptu Nasera,
Syrii Hafez al.-Assada, Iraku Husseina. W tamtym okresie, który wielu określa
jako Stary Bliski Wschód konflikt jako taki realizował się poprzez środki kon-
wencjonalne w formie walki między dwoma państwami. Początek nowego tysiąc-
lecia z całą mocą ujawnił nowy typ konfliktu, który realizuje się, w szczególności
na Bliskim Wschodzie przez nie-państwowe organizmy takie jak Hamas, Islamski
D\ihad czy Hezbollah. Wyrazem i swoistym symbolem tego\ jest od choćby pale-
styńska intifada rewolucja kamieni czy tzw. wojna na katiusze ugrupowania
Hezbollah. Jak wskazuje Balsam Tibi w swojej ksiÄ…\ce Conflict and War in the
Middle East obecnie w tzw zdeinstytucjonalizowanej wojnie nie ma \ołnierzy
posiadających tradycyjnego mundury, co będzie wymuszało przyjęcie nowych
standardów i mechanizmów obronnych. (1998: 215)
Interwencja izraelska w Libanie jest jednym z punktów zwrotnych w histo-
rii regionu (jak poprzednio wojna sześciodniowa z 1967 roku), który uwypuklił te
niebezpieczne procesy. Konsolidacja świata arabskiego pod przywództwem Ara-
bii Saudyjskiej jest odpowiedzią na tę wzrastające tendencje i napięcia. Przy czym
po raz pierwszy w historii Izrael i umiarkowany świat arabski wydają się mieć
zbli\one priorytety, co prowadzi do ocieplenia klimatu negocjacji. Te jednak\e
będą zachodzić jedynie w wąskim obszarze zainteresowania obu stron: bezpie-
czeństwa, powstrzymania terroryzmu i izolacji Iranu. Płonną jednak\e wydaje się
nadzieja, \e negocjacje w tych obszarach będą implikować porozumienia pokojo-
we, gdy\ większość kwestii spornych zostaje nierozwiązywalna. Obie strony pre-
zentują odmienne pozycje względem najwa\niejszych kwestii takich jak: status
Jerozolimy Wschodniej (wraz ze Starym Miastem), uchodzców palestyńskich czy
w końcu granic państwowych. Status quo nie generuje natomiast \adnych niebez-
pieczeństw, oczywiście w przypadku kontynuowania procesu negocjacyjnego. W
obliczu wymienionych zagro\eń państwowość palestyńska oraz formalny pokój z
państwem \ydowskim wydaje się być kwestią drugorzędną, natomiast ze względu
na radykalizacje władzy Autonomii Palestyńskiej (poprzez dojście do władzy
Hamasu) i międzynarodowy bojkot tego ugrupowania rozmowy negocjacyjne są
de facto prowadzone ponad głowami Palestyńczyków i będą dotyczyć wymienio-
nych, wspólnych interesów. Obecnie dokonujące się zmiany geopolityczne w re-
gionie są rzeczywiście przełomowe, niemiej jednak nie mo\na ich zakwalifikować
jako tworzenia nowej wizji, jakości. Nie są Nowym Bliskim Wschodem . Są
tymczasową próbą rozwiązaniem problemu fundamentalizmu islamskiego i terro-
ryzmu, zgodnie z maksymą wróg mojego wroga moim przyjacielem . Nie do-
strze\emy tutaj wizji współistnienia wszystkich podmiotów stosunków międzyna-
rodowych. Mniemam, \e ocieplenie na linii Izrael świat arabski zniknie w mo-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
17
mencie stabilizowania sytuacji w regionie, powrócą natomiast stare problemy
takie jak: kwestia państwowości Palestyńczyków, status Jerozolimy, osadnictwo
\ydowskie, przywództwo w świecie arabskim. Nie dokonała się bowiem jeszcze
szczera dyskusja pośród społeczeństwa arabskiego na temat roli i miejsca państwa
\ydowskiego na Bliskim Wschodzie. Bez tego, powstające koncepcje będą zale-
dwie doraznymi rozwiÄ…zaniami.
BIBLIOGRAFIA
Amidror, Yaacov. 2007. The Hizballah-Syria-Iran Triangle. Middle East Review
of International Affairs, Volume 11, No. 1, March 2007.
Benn, Aluf. 2007. Olmert invites Arab leaders to join regional peace summit. Ha-
aretz, 2 April 2007.
Blanford, Nicholas. 2006. Hizbullah and the IDF accepting new realities along
the blue line. [online] W: Leenders Reinoud, Ghazal Amal, Hansen Jens, The
Sixth War. Israel invasion of Lebanon, The MIT Electronic Journal of Middle
East Studies, Vol. 6, Summer 2006. Dostępne:
http://web.mit.edu/cis/www/mitejmes/MITEJMES_Vol_6_Summer.pdf [informa-
cja uzyskana 2 marca 2007].
Blich, Alexander. 2007. The Saudi Initiative: A Starting Point for an Israeli-Saudi
Dialogue?. [online] Begin-Sadat Center for Strategic Stuides, Perspectives 26,
March 2007. Dostępne:http://www.biu.ac.il/Besa/perspectives26.html [informa-
cja uzyskana 1 kwietnia 2007].
Barak, Ravid. 2007. Arab League to talk peace in J'lem. Haaretz, 12 May 2007.
Devenny, Patrick. 2006. Hezbollah's Strategic Threat to Israel. Middle East Quar-
terly, Winter 2006.
Dudkevitch, Margot. 2006. 2,990 attacks during 2005 'truce'. Jerusalem Post, 2
January 2006.
Egypt rules out intervention in Lebanon. 2006. The Daily Star, 27 July 2006.
Erlanger, Steven. 2007. Israeli Officials Praise Saudi Peace Initiative. New York
Times, 12 March, 2007.
Feldman, Shai. 2006. The Hezbollah-Israel War: A Preliminary Assessment. [on-
line] Crown Center for Middle East Studies, Middle East Brief, no. 10. Dostęp-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
18
ne:http://www.brandeis.edu/centers/ crown/publications/MEB/MEB10.pdf/ [in-
formacja uzyskana 3 kwietnia 2007].
Frisch, Hillel. 2007. The Iran-Hamas Alliance: Threat and Folly. [online] Begin-
Sadat Center for Strategic Studies, Perspecives 28, May 2007. Dostęp-
ne:http://www.biu.ac.il/Besa/perspectives28.html [informacja uzyskana 10 marca
2007].
Gluck, Caroline. 2006a. Ehud Olmert's Convergence Plan for the West Bank
and U.S. Middle East Policy. [online] The Center for Security Policy, no. 9 April
2006. Dostęp-
ne:http://www.centerforsecuritypolicy.org/modules/newsmanager/center%20publi
cation%20pdfs/ocolmerts_convergence_plan.pdf [informacja uzyskana 6 marca
2007].
Gluck, Caroline. 2006b. Our World: Olmert's Saudi friends. Jerusalem Post, 4
December 2006.
Gold, Dore. 2007. The Failure of the Riyadh Summit. [online] Jerusalem Center
For Public Affairs, Vol. 6, No. 27, April 2007. Dostęp-
ne:http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=1&DBID=1&LN
GID=1&TMID=111&FID=380&PID=0&IID=1547&TTL=The_Failure_of_the_
Riyadh_Summit [informacja uzyskana 10 kwietnia 2007].
Gold, Dore., Yaalon, Moshe., Shapira, Shimon., Diker, Daniel., Rubin, Uzi.,
Kramer, Martin., Halevi Jonathan. D. 2007. Iran, Hizbullah, Hamas and the Glo-
bal Jihad: A New Conflict Paradigm for the West. [online] Jerusalem Center for
Public Affairs. Dostępne:http://www.jcpa.org/text/iran-hizbullah-hamas.pdf [in-
formacja uzyskana 1 kwietnia 2007].
Haas, Richard.N. 2007. The New Middle East. Newsweek International Edition, 8
January 2007.
Halevi, Jonathan.D. 2007. The International Implications of the Hamas-Fatah
Mecca Agrement. [online] Jerusalem Center for Public Affairs, Vol. 6, No. 20,
February 2007. Dostęp-
ne:http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=1&DBID=1&LN
GID=1&TMID=111&FID=377&PID=0&IID=1504&TTL=The_International_Im
plications_of_the_Hamas-Fatah_Mecca_Agreement [informacja uzyskana 20
marca 2007].
Hamilton, Lee i Baker, James. 2006. Iraq Study Group Report. [online] United
States Institute for Peace.
Dostęp-
ne:http://www.usip.org/isg/iraq_study_group_report/report/1206/iraq_study_grou
p_report.pdf [informacja uzyskana 10 marca 2007].
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
19
Hen-Tov, Elliot. 2006. Understanding Iran s New Authoritarianism. The Was-
hington Quarterly.
Ilan, Sahar i Harel, Amos. 2007. PM Olmert invites Jordan's King Abdullah II to
visit Israel. Haaretz, 21 April 2007.
Inbar, Efraim. 2006. Time to Tame Syria. [online] Begin-Sadat Center for Strate-
gic Stuides, Perspectives 19, 24 July 2006. Dostęp-
ne:http://www.biu.ac.il/Besa/perspectives19.html [informacja uzyskana 15 marca
2007].
International reactions to the 2006 Lebanon War. [online] 2006. Wikipedia. Do-
stępne:http://en.wikipedia.org/wiki/International_reactions_to_the_2006_Israel-
Lebanon_conflict [informacja uzyskana 4 marca 2007].
Israel Blasts Beirut's Airport, Highways. 2006. Forbes, 13 July 2006.
Issacharoff, Avi. 2007. Arabs should call on Israel to accept Saudi plan unchan-
ged. Haaretz, 27 March 2007.
Khartoum Resolutions. [online] Middle East History and Resources. Dostęp-
ny:http://www.mideastweb.org/khartoum.htm [informacja uzyskana 2 marca
2007].
Leslau, Ohad. 2006. The New Middle East from the perspective of the Old
Middle East. Middle East Review of International Affairs.
Lewitt, Matthew. 2006. Iranian State Sponsorship of Terror: Threatening U.S.
Security, Global Stability, and Regional Peace. [online] Washington Institute for
Near East Policy. Dostępne:http://www.washingtoninstitute.org/html/pdf/Iran-
Testimony-2-16-05.pdf [informacja uzyskana 8 marca 2007].
Makovsky, David. i White Jeffrey. 2006. Lessons and Implications of the Israel-
Hizballah War: A Preliminary Assessment. Washington Institute for Near East
Policy, Policy Focus #60, 2006. Dostęp-
ne:http://www.washingtoninstitute.org/templateC04.php?CID=251 [informacja
uzyskana 4 marca 2007].
Mansharof, Y., Varulkar, H., Lav, D., Carmen Y. 2007. The Middle East on a
Collision Course (4): Saudi/Sunni-Iranian/Shi'ite Conflict Diplomacy and Proxy
Wars. [online] The Middle East Research Institute, Inquiry and Analysis Series,
No. 324, February 2007. Dostęp-
ne:http://memri.org/bin/articles.cgi?Page=archives&Area=ia&ID=IA32407 [in-
formacja uzyskana 20 marca 2007].
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
20
Mecca Agreement: No Recognition of Israel.[online] Israel Resource Review,
February 2007 Dostępne:http://israelbehindthenews.com/Archives/Feb-13-07.htm
[informacja uzyskana 2 marca 2007].
Peres, Simon i Naor, Arye., 1993, The New Middle East, Tel Aviv.
Pipes, Daniel. 2007. Arabs Disavow Hizbullah. [online] Middle East Forum, 26
July. Dostępne:http://www.meforum.org/article/pipes/3783 [informacja uzyskana
8 marca 2007].
Podeh, Elie. 2005. Between stagnation and renovation: the arab system in the
aftermath of the Iraq war. [online] Middle East Review of International Affairs,
vol. 9 no. 3.
Rabinovich, Itamar. 2003. Waging peace, Princeton.
Riyadh Summit of March 2007. [online] Middle East History and Resources, Do-
stępne:http://www.mideastweb.org/arabsummit2007.htm [informacja uzyskana 2
marca 2007].
Ross, Dennis. 2004. Missing peace. Washington Institute For Near East Policy,
Washington.
Rubin, Uzi. 2006. Hizballah's Rocket Campaign Against Northern Israel: A Pre-
liminary Report. [online] Jerusalem Center for Public Affairs. Dostęp-
ne:http://www.jcpa.org/brief/brief006-10.htm [informacja uzyskana 6 marca
2007].
Shragai, Nadav. 2007. Poll: 96% of Israeli Jews won't give up Western Wall for
peace. Haaretz, 12 May 2007.
Sher, Gilad. 2006. Just Beyond Reach, The Israeli-Palestinian peace negotiations
1999-2001. Tel Aviv.
Slavin, Barbara. 2007. Arabs try outreach to Israel. U.S. Jews, USA Toaday, 12
February 2007.
Stalinsky, Steven. 2006. Arab World Divided Over Hezbollah. The Sun, 19 July
2006.
The Arab Peace Initiative. [online] Middle East History and Resources. Dostęp-
ny:http://www.mideastweb.org/arabsummit2007.htm [informacja uzyskana 2
marca 2007].
The Cabinet Resolution Regarding the Disengagement Plan. [online] Israel Mini-
stry of Foreign Affairs, 6 June 2004. Dostępne:http://www.israel-
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
21
mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Reference+Documents/Revised+Disengagement
+Plan+6-June-2004.htm [informacja uzyskana 12 marca 2007].
The Palestinian Refugees. [online] Middle East History and Resources. Dostęp-
ne:http://www.mideastweb.org/refugees1.htm [informacja uzyskana 2 marca
2007].
The Saudi Initiative. [online] Bitterlemons, March 2002. Dostęp-
ne:http://www.bitterlemons.org/previous/bl040302ed8.html [informacja uzyskana
16 marca 2007].
Tibi, Bassam. 1998. Conflict and War in the Middle East. London.
Tovy, Jacob. 2003. Negotiating the Palestinian Refugees, The Middle East Quar-
terly, spring 2003.
U.N. Security Council Resolution 242. [online] Middle East History and Resour-
ces. Dostępny:http://www.mideastweb.org/242.htm [informacja uzyskana 2 marca
2007].
UN Security Council Resolution 1701. [online] Middle East History and Resour-
ces. Dostępny:http://www.mideastweb.org/1701.htm [informacja uzyskana 2 mar-
ca 2007].
Yadgar, Yaacov. 2006. A Myth of Peace: The Vision of the New Middle East
and Its Transformations in the Israeli Political and Public Spheres. Journal of Pe-
ace Research, vol 43, no. 3.
Yehiav, Ayellet. 2007. The Anti-Iranian Front: Egypt, Saudi Arabia, and Jordan.
Middle East Review of International Affairs, Volume 11, No. 1, March 2007.
_______________________________________________________________________________
FORUM IZRAEL-POLSKA-EUROPA ª% www.forum-ipe.org
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Katar jako geopolityczne centrum Bliskiego Wschodu (Biuletyn Opinie)Biskupi Iraku chcą zwołania synodu dla Bliskiego Wschodu (22 01 2009)KOnkurencyjność, inwestycje i bakowość w Państwach Bliskiego WschoduSZTUKA I ARCHITEKTURA BLISKIEGO WSCHODU I EGIPTUNotatki Bliski WschódBliski wschód IIr2 walka o wpływy na Bliskim Wschodzieprof dr hab J ?necki Recepcja rewolucji iranskiej na Bliskim WschodzieNajstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodziedr P Osiewicz Iran jako mocarstwo regionalne na Bliskim Wschodzie przed i po rewolucji z79 rokSystemy gwarantowania deozytów w Afryce i na Bliskim Wschodzie Bezpieczny Bank 1(26) 2005Bliski wschód Iwięcej podobnych podstron