15.12.2011 Szkółkarstwo - PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KA&
Szukaj: w roku: w s stkie w kategorii:
w s stkie s ukaj
OG LNE
PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KARSKIEJ
Doc. dr hab. Zbigniew Strojny
Dobór podło a warunkuje powodzenie produkcji szkółkarskiej w pojemnikach. Nawet
najbardziej yzna i strukturalna gleba, zapewniająca prawidłowy rozwój drzew, krzewów i
bylin w uprawie polowej, da bardzo mizerne efekty w uprawie pojemnikowej tych samych
Numer: 04/2003
roślin. Wynika to z zupełnie ró nego układu czynników kształtujących środowisko, w którym
rozwija się system korzeniowy roślin w jednym i drugim przypadku.
Funkcje
Utrzymanie rośliny w pozycji pionowej. Istotne znaczenie ma w tym przypadku gęstość (cię ar
objętościowy) podło a. Między innymi od tego parametru zale y, czy na otwartym terenie wiatr będzie
wywracać rośliny w pojemnikach. Częściej dotyczy to materiału uprawianego w podło ach lekkich,
organicznych (np. w samym torfie czy jego mieszance z korą). Celowe jest więc czasami dodanie do
substratu, w jaki sadzi się rośliny, komponentów balastowych (np. grubego wiru), które zwiększą stabilność
pojemników (zwłaszcza po przeschnięciu podło a), nie wpływając na zasadnicze właściwości całego podło a.
Zaopatrzenie w składniki pokarmowe powiązane jest z właściwościami chemicznymi podło a i znając
wymagania roślin mo emy nim świadomie manipulować.
Zopatrzenie rośliny w wodę oraz wymiana gazowa między systemem korzeniowym a atmosferą
są ściśle skorelowane i w znacznej mierze antagonistyczne. Do doprowadzenia tlenu do korzeni i
odprowadzenia gazowych produktów metabolizmu konieczna jest odpowiednia ilość wolnych przestworów
między częściami stałymi podło a (umo liwiają łączność powietrza otaczającego korzenie z atmosferycznym).
Ilość tych wolnych przestrzeni zale y od ogólnej porowatości danego podło a oraz ilości porów zajętych przez
wodę.
Komponenty
Wszystkie pojęcia zawarte w ramce poni ej dotyczą mieszanek podło owych oraz poszczególnych
komponentów, które mogą znacznie ró nić się właściwościami. Odpowiednio zestawiając ilościowy udział
składników mo na otrzymać mieszanki o po ądanych cechach. Do celów szkółkarskich mo na wykorzystać
torf, korę drzewną, produkty "kokosowe" (tzw. chipsy, włókna, pył), piasek, wir, wełnę mineralną, keramzyt,
perlit, wermikulit, glinę, komposty roślinne, preparowane włókna drzewne, zeolity). Trzeba jednak znać ich
właściwości i mieć pewność, e są powtarzalne w du ej partii oraz w poszczególnych partiach. Jest to
niezbędne dla dopracowania określonej technologii produkcji, na przykład sposobu nawadniania czy
nawo enia.
Klasyfikacja i kontrola jakości
Na świecie podejmuje się próby klasyfikacji materiałów wykorzystywanych na podło a, segreguje się je oraz
opracowuje systemy kontroli jakości. Klasyfikacja dotyczy przede wszystkim torfu. W Polsce jego jakość
określają normy, które dzielą torfy
i substraty torfowe na dwie klasy, mniej więcej odpowiadające kryteriom charakteryzującym torf wysoki i
niski. Torfy wysokie mogą się jednak ró nić, mimo e spełniają wymagania normy. Potrzebne jest zatem
zawę enie kryteriów, podział na większą liczbę klas i dokładniejsze sprecyzowanie cech jakościowych.
Przykładem takiej precyzyjniejszej klasyfikacji mogą być normy holenderskie, które nie są wprawdzie
obligatoryjne, ale zakłady wydobywające torf i produkujące podło a w Europie Zachodniej dobrowolnie
stosują je, dając gwarancję wysokiej i stabilnej jakości wyrobów (tab.1).
TABELA 1. HOLENDERSKIE NORMY JAKOŚCI DLA TORFÓW W POSZCZEGÓLNYCH KLASACH*
www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=296 1/5
15.12.2011 Szkółkarstwo - PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KA&
* ródło  van Schie, 1995 r. ** oznaczona przy potencjale wodnym  10 cm H2O
Obecnie w kilku krajach trwają prace nad wprowadzeniem zintegrowanych systemów oceny jakości podło y
oraz ich komponentów. Zale y na tym zwłaszcza producentom du ych ilości podło y. Wprowadzono, między
innymi, znaki jakości, których uzyskanie zale y od wyników kontroli (zewnętrznej i udokumentowanej
wewnętrznej), czy surowce, proces wytwarzania, produkt końcowy, a tak e droga surowców do producenta
podło y i gotowego towaru od producenta do u ytkownika spełniają znormalizowane kryteria. Ocenia się
właściwości fizyczne, biologiczne oraz chemiczne podło a. Procedura nadawania znaku jakości organizowana
jest przez stowarzyszenia producentów podło y we współpracy z instytucjami rządowymi, np. inspekcją
sanitarną, organami certyfikacyjnymi oraz producenckimi organizacjami ogrodniczymi. Systemy oceny
jakości podło y wprowadziły dotychczas Holandia, Belgia, Niemcy i Finlandia, a częściowo  Kanada.
Najbardziej rozbudowany i mający ju zakres międzynarodowy jest system holenderski, przyznający znak
RHP. Ubiegają się o niego (lub ju go posiadają) tak e producenci niemieccy czy belgijscy, niezale nie od
posiadania narodowych znaków jakości. System holenderski kładzie nacisk na kontrolę surowców i to ju w
miejscu ich pozyskiwania  zwłaszcza na torfowiskach. Szczególną uwagę zwraca się na samozagrzewanie
się torfu i wyeliminowanie z niego nasion chwastów. Poniewa ten system jest jednak bardzo drogi i sprzyja
monopolizacji rynku przez silnych producentów, w Holandii opracowywany jest alternatywny system KIWA.
Ma on być mniej szczegółowy, ale bardziej dostępny. Dotychczas stworzono jego zało enia ogólne, natomiast
kryteria szczegółowe będą wprowadzane stopniowo (rozpoczęto od wełny mineralnej).
Torf i kora
Rocznie zu ywa się na świecie około 35 mln m3 torfu. W krajach wykorzystujących go najwięcej naturalne
zasoby ju się wyczerpały (Holandia  zu ycie 3,4 mln m3 rocznie) albo pozostał tylko torf gorszej jakości
(Niemcy  zu ycie 4,3 mln m3 rocznie). Olbrzymi nacisk społeczny na świecie powoduje jednak ograniczenie
eksploatacji tego surowca  związanej z negatywnym wpływem na środowisko oraz wielką emisją do
atmosfery CO2 (ok. 6 mln ton rocznie), powstającego podczas rozkładu torfu.
Z tych powodów nale y się liczyć ze wzrostem ceny torfu (zwłaszcza najlepszych gatunków), ograniczeniem
jego dostępności oraz koniecznością znalezienia odnawialnych substytutów (obiecujące są holenderskie
badania nad uzdatnianiem trawy z trawników i wykorzystywaniem jej jako podło a szkółkarskiego).
W szkółkarstwie najczęstszym dotychczas substytutem torfu jest kompostowana kora drzew iglastych. Ma
ona wysoką porowatość (ok. 85%), zapewniającą du ą pojemność powietrzną, jednak stosunkowo niską
pojemność wodną. Korzystniej jest więc stosować korę jako komponent ni podło e samodzielne, równie ze
względu na ograniczenie wpływu związków szkodliwych dla roślin, które występują w niej w du ych ilościach
(np. taniny, mangan, chlor). Powinno się tak e unikać kory z drzew młodych, zawierającej więcej substancji
szkodliwych i mającej gorsze właściwości fizyczne ni kora z drzew starych. Najkorzystniejsza wielkość
frakcji tego materiału to 0,5 2 cm. Fragmenty większe ni 5 cm stanowią barierę dla korzeni, utrudniają
przepływ wody, dyfuzję składników pokarmowych w roztworze glebowym oraz nie poprawiają właściwości
powietrznych podło a.
Stosunki powietrzno-wodne
Si y fizyczne. W przestworach glebowych działają przeciwstawne siły: z jednej strony  utrzymujące wodę
w kapilarach siły przylegania do cząstek stałych i siły spójności cząsteczek wody, a z drugiej  odciągająca
wodę z kapilar siła grawitacji (cię kości). Siły utrzymujące wodę są tym większe, im mniejszą średnicę mają
kapilary, a więc im drobniejsze i bardziej zagęszczone (ubite) są cząstki glebowe. Przy danym stanie
konkretnego podło a siły te się nie zmieniają. Siła grawitacji jest natomiast tym większa, im większa jest
masa wody przypadająca na jednostkę powierzchni podło a, czyli wy szy słup kapilar. Siła ta będzie więc
tym większa, im grubsza będzie warstwa podło a. W glebie na poziomie wody gruntowej, a w pojemniku lub
na stole bezpośrednio nad dnem, jej wartość wynosi 0 i zwiększa się ze wzrostem słupa kapilar ponad ten
poziom. Wy sze warstwy podło a będą zatrzymywać mniej wody, a większą część porów wypełni powietrze.
Tylko pory większe od 3 mm na wysokości 1 cm od dna, od 1 mm  na wysokości 3 cm i od 0,3 mm  na
wysokości 10 cm zawierają powietrze przy całkowitym wysyceniu pojemności wodnej. Im cieńsza jest
warstwa uprawna lub mniejsze pojemniki, tym bardziej porowate i o większym udziale przestworów du ych
powinno być podło e, aby mogło zapewnić wystarczające napowietrzenie (tab. 2). Z tego powodu nie mo na
do uprawy pojemnikowej u ywać gleby z pola.
ROZKA
AD WILGOTNOŚCI PODA
O A W POJEMNIKU
TABELA 2. ZAWARTOŚĆ WODY I POWIETRZA W PODA
O U PRZY PEA
NEJ POJEMNIKOWEJ POJEMNOŚCI WODNEJ*
www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=296 2/5
15.12.2011 Szkółkarstwo - PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KA&
* z
ródło  Fonteno, 1994 r.
Podk ad. Na stosunki powietrzno-wodne w pojemniku mo e te wpływać podło e, na którym stoi pojemnik,
jeśli istnieje kontakt kapilarny między obydwiema warstwami. Mo e to mieć znaczenie w uprawach
szkółkarskich, w których pojemniki ustawia się na betonie, folii albo porowatej agrotkaninie rozło onej na
ziemi, piasku czy wirze. Podobnie w mno arce multiplaty czy tace mogą być ustawione na dnie stołu lub na
innym podło u, jak piasek czy perlit. Jeśli doniczki stoją na podło u porowatym i  poprzez otwory w dnie 
podło a mają ze sobą kontakt bezpośredni (lub za pośrednictwem przerastających korzeni), to siła
grawitacyjna odciągająca wodę z doniczki się zwiększa. Stopień zwiększenia tej siły zale y od grubości
warstwy porowatego podło a od dna pojemnika do poziomu wody gruntowej lub innej nieprzepuszczalnej
warstwy (np. dna stołu). Szybkość odciągania wody z pojemnika zale y natomiast od wielkości kapilar tego
podło a: odciąganie będzie szybkie w przypadku piasku, a bardzo powolne  przy ziemi gliniastej. Dlatego w
szkółce pojemnikowej, gdzie pojemniki stoją na agrotkaninie, mo na sobie pozwolić na podło e o nieco
gorszej porowatości, np. mniej włóknisty torf, i nie pociąga to za sobą ryzyka szybkiego "zalewania" roślin.
Ryzyko to będzie większe przy ustawieniu pojemników na folii.
Ubicie. Dla utrzymania większego udziału porów du ych w podło u wa ne jest, aby było ono jak najmniej
zagęszczone (tab. 3)  zwłaszcza w małych pojemnikach oraz multiplatach. Podło a do ukorzeniania
sadzonek i siewu nasion nie nale y więc ubijać, jego osiadanie powinno być wyłącznie naturalne  po luz
nym
wypełnieniu pojemników nadmiar podło a trzeba jedynie zgarnąć. Powinno ono być dość mocno wilgotne i
dobrze wymieszane bezpośrednio przed napełnianiem tac. Nie wolno ustawiać wypełnionych multiplatów w
stosach tak, aby cię ar spoczywał na podło u. Zaleca się je przekładać sztywnymi przekładkami lub kłaść
skośnie, aby spoczywały na krawędziach.
TABELA 3. WPA
YW ZAG
SZCZENIA MIESZANKI TORFU Z WERMIKULITEM (1 : 1) NA WA
AŚCIWOŚCI POWIETRZNO-
WODNE*
* z
ródło  Fonteno, 1994 r.
Nawadnianie. Deszczowanie czy te zraszanie grubokropliste powoduje ubijanie podło a, a więc
zmniejszenie ilości porów du ych, odpowiedzialnych za jego przewietrzanie. Ciągłe utrzymywanie wysokiej
wilgotności, zbli onej do maksymalnej pojemności wodnej, wią e się ze stałą niską zawartością powietrza w
podło u, a więc z ograniczeniem dyfuzji tlenu do systemu korzeniowego roślin. Przy uprawie w małych
pojemnikach powinno się więc nawadniać przez drobnokropliste zraszanie lub zamgławianie, sterowane tak,
aby nie doprowadzać zawartości wody w podło u do pełnej pojemności pojemnikowej, a dostarczyć jedynie
niezbędnej ilości cieczy, pozostawiając mo liwie du o porów wolnych. Jest to szczególnie wa ne w okresach
chłodniejszych i przy gorszej pogodzie, gdy wysychanie podło a jest bardzo powolne.
Zmiany. Właściwości powietrzno-wodne podło a mogą się w czasie prowadzenia uprawy zmieniać na skutek
jego stopniowego zagęszczania, będącego efektem samorzutnego osiadania  tym większego, im grubsza
jest warstwa podło a, bardziej zró nicowana gęstość jego komponentów (komponenty cię kie, np. piasek,
glina, połączone z lekkimi, sprę ystymi, np. torfem) oraz im bardziej "agresywne" jest deszczowanie. Zmiany
mogą te być efektem stopniowego "zamulania" się podło a, jeśli zró nicowanie wielkości jego cząstek jest
du e, a zwłaszcza jeśli substrat zawiera du o frakcji pylistej. W podobnym kierunku działa rozkład materii
organicznej  jest szybszy przy większym udziale celulozy (np. torfy "młode"), wolniejszy przy większym
udziale ligniny (np. kora, włókno kokosowe). Dlatego  paradoksalnie  dość szybko traci korzystne
właściwości bardzo jasny, słabo shumifikowany torf wysoki pochodzący z wierzchniej warstwy torfowiska. Jest
on bardzo włóknisty, sprę ysty, ale jeśli byłby stosowany sam, bez dodatku innych komponentów  ulegałby
dość gwałtownemu rozkładowi i jego właściwości szybko by się pogorszyły. W odwrotnym, korzystnym
kierunku, na właściwości powietrzno-wodne w bryle korzeniowej wpływa rozrastający się system korzeniowy
roślin. Wprawdzie korzenie powodują ściskanie, a więc zagęszczanie podło a, ale jednocześnie zwiększają
jego przepuszczalność i ułatwiają dyfuzję gazów.
Zaskorupienie i zamulenie powierzchni. Podło e w bryle korzeniowej mo e mieć dobre właściwości, ale
jeśli na jej powierzchni utworzy się słabo przepuszczalna dla wody i powietrza warstwa, to zarówno
nawodnienie takiego podło a, jak i jego przewietrzanie (zarówno w stanie wilgotnym, jak i w przesuszonym)
jest utrudnione. Nieprzepuszczalna warstwa mo e stopniowo powstawać na skutek rozwoju glonów, porostów,
wątrobowców, czemu sprzyja stałe utrzymywanie powierzchni podło a w wysokiej wilgotności. Korzystniej
jest więc nawadniać intensywnie, ale dopiero po wyraz
nym przeschnięciu powierzchni bryły korzeniowej.
Taki sposób nawadniania mo e jednak nie być wskazany w przypadku du ej kurczliwości podło a. Materiały
organiczne o du ym stopniu humifikacji, zwłaszcza silnie rozło one torfy (głównie niski), w czasie wysychania
zmniejszają swoją objętość. Powoduje to kurczenie się bryły korzeniowej i odstawanie jej od ścianek
pojemnika. Po silnym przesuszeniu takie podło e wykazuje często właściwości hydrofobowe i trudno poddaje
się ponownemu nawil eniu. Jeśli przy tym powstanie szczelina pomiędzy bryłą korzeniową a ścianką
pojemnika, większość wody podczas nawadniania będzie odpływać nie wsiąkając w podło e. Na dnie bryły
korzeniowej nawil ona zostaje jedynie jego cienka warstwa, która szybko wysycha. Prowadzi to do
www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=296 3/5
15.12.2011 Szkółkarstwo - PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KA&
korzeniowej nawil ona zostaje jedynie jego cienka warstwa, która szybko wysycha. Prowadzi to do
permanentnej suszy, a nawet zamierania całych roślin. Nale y więc bardzo ostro nie sięgać po torfy silnie
rozło one i nie ulegać pokusie oszczędności (produkty te są zwykle znacznie tańsze, a czasem mo na je
pozyskiwać lokalnie na podmokłych łąkach). Torfy takie  w niewielkich ilościach  mogą natomiast być
wartościowym komponentem mieszanek. Taki dodatek zwiększa bowiem pojemność wodną i sorpcyjną oraz
zawartość związków biologicznie aktywnych (np. auksyn, humianów).
Pojemność powietrzna jest cechą podło a odgrywającą podstawową rolę w zapewnieniu optymalnych
warunków funkcjonowania systemu korzeniowego roślin. Dla sprawnego przewietrzania podło e w uprawie
pojemnikowej powinno zawierać 10 25% powietrza, co nie jest łatwe do osiągnięcia (tab. 2 i 3). Są to
oczywiście wartości średnie, gdy zawsze górna warstwa podło a w naczyniu zawiera więcej powietrza, a
dolna  mniej. Im mniejszy pojemnik, tym ni sza zalecana pojemność powietrzna, ale jest ona trudniejsza
do utrzymania przy wy szych jednocześnie wymaganiach wobec jakości podło a, jakie dotyczą uprawy w
małych doniczkach.
Sporządzanie
Pamiętając o powy szych czynnikach trzeba podjąć decyzję o doborze podło a do konkretnego sposobu
uprawy, wielkości i rodzaju pojemników, sposobu nawadniania, a tak e wymagań uprawowych roślin i
mo liwości sporządzenia podło a. Zasadniczymi przesłankami będą czynniki ekonomiczne, ale istotne jest,
aby wiedzieć, w jakich przypadkach mo na wybrać komponenty tańsze, o nieco gorszych właściwościach 
bez większej szkody dla efektów produkcyjnych  a kiedy jest to niebezpieczne i grozi stratami większymi
ni początkowe oszczędności.
Przy małych pojemnikach konieczne jest dobieranie składników o du ej porowatości, nieosiadających
łatwo (lekkich), o znacznym udziale porów du ych. Takie warunki spełniają włóknisty torf wysoki, kora, perlit
oraz wermikulit. Wa ne, aby aden z komponentów nie zawierał części pylistych, mulistych oraz eby przy
sporządzaniu mieszanki nie rozpylać (rozcierać) komponentów miękkich (perlit, wermikulit). Jeśli obawiamy
się trudności
z nawadnianiem (częstego przesychania podło a), celowe mo e być u ycie jako dodatku wełny mineralnej,
hydro eli lub zwil aczy (Aqua Gro), które poprawiają przewodność wodną podło y (zwłaszcza tych o du ym
udziale wody niedostępnej, jak torf, kora, włókna kokosowe, włókna drzewne). Jeśli istnieje zagro enie zbyt
du ą wilgotnością substratu, jego przewietrzanie poprawi dodatek grubego perlitu.
W większych pojemnikach mo na utrzymywać nieco gorsze właściwości fizyczne podło a  mniej
włóknisty torf, większa zawartość łyka w korze i grubsza kora oraz komponenty cię sze (np. piasek,
keramzyt, wir). Dopuszczalny jest wtedy dodatek nawet gliny, której udział mo e być tym większy, im
większe są pojemniki. Ogólnie nie nale y u ywać zbyt wielu komponentów, najlepiej korzystać z dwóch,
trzech, wyjątkowo czterech. Przykładowe mieszanki o szczególnie dobrych właściwościach powietrznych i
dobrej przepuszczalności to: torf wysoki + kora lub perlit albo wermikulit (1 : 1), torf wysoki + piasek +
styropian (1 : 1 : 1). Bardzo wa ne jest dobre wymieszanie składników.
Ostatnio weszło na rynek wiele specjalistycznych gotowych podło y, często wieloskładnikowych, ale
powtarzalnych pod względem jakości. Powtarzalność ta jest mo liwa do osiągnięcia dzięki du ym partiom
poszczególnych komponentów o wyrównanych właściwościach oraz zautomatyzowanemu, ściśle
kontrolowanemu procesowi produkcyjnemu. Szczególnie w mniejszych gospodarstwach, w których trudno
jest dobrze zorganizować przygotowanie podło a we własnym zakresie, korzystanie z gotowych mieszanek
mo e okazać się uzasadnione.
PODSTAWOWE POJ
CIA DOTYCZ
CE PODA
O Y
Porowatość ogólna  stosunek części objętości podło a niezajętej przez jego frakcję stałą do całkowitej
objętości.
Pojemnikowa pojemność wodna  część objętości podło a wypełniona wodą po jego całkowitym
nasyceniu i pozostawieniu do odcieknięcia. Ilość odciekającej wody zale y od grubości warstwy podło a, a
więc od kształtu pojemnika.
Pojemność powietrzna  część porowatości po odjęciu pojemnikowej pojemności wodnej, czyli łączna
objętość porów (w danym podło u i pojemniku) zawsze wypełnionych powietrzem, nawet przy maksymalnej
wilgotności.
Wilgotność  część objętości podło a zajęta przez wodę. Z zasady wyra ona jest w procentach objętości
podło a, ale czasem w procentach  w odniesieniu do suchej masy podło a  porowatości ogólnej lub
pojemności wodnej.
Potencjał wodny podło a (lub potencjał wody w podło u)  tak e charakteryzuje wilgotność. Określany
bywa czasem jako "siła ssąca". Jest to podciśnienie wywołane siłami kapilarnymi. Mierzony jest
tensjometrem, a wyra any w jednostkach ciśnienia ze znakiem " " (hektopaskalach, hPa). Im wy sza jest
aktualna wilgotność podło a, tym wy szy jego potencjał wodny, a więc ni sza wartość bezwzględna
podciśnienia.
Woda niedostępna  to część objętości podło a zajęta przez wodę silnie związaną przez jego stałe cząstki,
której rośliny nie są w stanie pobrać. Graniczny potencjał wodny podło a, przy którym woda jest dla roślin
dostępna, wyznacza tzw. punkt trwałego więdnięcia.
Gęstość (cię ar objętościowy)  to stosunek masy stałych cząstek podło a do jego objętości. Masę
określa się po całkowitym wysuszeniu, a objętość obejmuje zarówno fazę stałą, jak i łączną objętość porów.
Gęstość zale y od stopnia zagęszczenia (ubicia) danego podło a.
powrót
Hasło Ogrodnicze| plantpress.pl | kontakt
� 1998-2008 Plantpress Sp. z o.o.
www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=296 4/5
15.12.2011 Szkółkarstwo - PODA
O E W POJEMNIKOWEJ PRODUKCJI SZKÓA
KA&
NOTA PRA NA
Materiały umieszczone na portalu www.szkolkarstwo.pl objęte są ochroną wynikającą z ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a właścicielem ich autorskich praw
majątkowych jest Plantpress sp. z o.o z siedzibą w Krakowie.
Plantpress sp. z o.o z siedzibą w Krakowie zastrzega w rozumieniu art. 25 ust.1 pkt.1 ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, i dalsze rozpowszechnianie aktualnych
artykułów opublikowanych na portalu www.szkolkarstwo.pl jest zabronione niezale nie od celu w jakim
rozpowszechnienie miałoby nastąpić, lub u ytego środka przekazu.
www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=296 5/5