POLSKA AKADEMIA NAUK
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt
im. Jana Kielanowskiego
NORMY ŻYWIENIA KONI
WARTOŚĆ POKARMOWA PASZ
Praca zbiorowa
1994
Omnitech Press
Warszawa
1. Wstęp
Nowe wydanie  norm żywienia koni "opracowano na podstawie najnowszych wyników
badań zagranicznych oraz nielicznych krajowych. Wykorzystano w nich także materiały
dotyczące różnych sposobów żywienia stosowanych w warunkach naszej praktyki. Całość
wymienionych danych stała się podstawą do ustalenia potrzeb różnych grup koni.
Stosownie do przyjętych zasad w większości krajów, wyrażono potrzeby energetyczne
konia, jak i wartość pokarmową pasz w energii strawnej, w megadżulach (MJ).
Jednostkę owsianą podano tylko ze względu na przyzwyczajenie szerokiego grona osób do
tego miernika. Inne mierniki pozostały w większości bez zmian, choć ich wielkości różnią się w
stosunku do ostatnich norm.
Do przyjęcia energii strawnej jako miernika energetycznego skłoniła również możliwość dość
prostego jej określenia na koniach w naszych warunkach, a tym samym możliwość
korygowania zaproponowanych norm. Zachęci to może niektórych pracowników
naukowych do podjęcia badań, mających na celu określenie strawności pasz stosowanych w
naszym kraju w żywieniu koni oraz potrzeb energetycznych wyrażonych w energii strawnej.
Można mieć także nadzieję, że stosunkowo proste wyliczenie wartości energetycznej pasz
własnych w gospodarstwie, w oparciu o analizę chemiczną tej paszy, skłoni hodowców
praktyków do jej ustalania.
2. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe
Dawka paszy dla konia powinna dostarczyć składników pokarmowych pokrywających jego
potrzeby bytowe i produkcyjne. Potrzeby produkcyjne koni sÄ… zwiÄ…zane przede wszystkim z
ich aktywnością ruchową. Na te potrzeby składa się więc praca konia, jak również
zapotrzebowanie na wzrost u młodych zwierząt i na reprodukcję u sztuk hodowlanych.
Pokrycie potrzeb bytowych i produkcyjnych decyduje w pierwszym przypadku o
zachowaniu stałej masy ciała, a w całości o właściwej wydajności konia. Dla konia
najważniejsze jest prawidłowe określenie jego potrzeb na energię.
2.1. Potrzeby energetyczne
Potrzeby energetyczne koni dotychczas w naszym kraju wyrażano w jednostkach
owsianych. Zmiany jakie zaszły i zachodzą w wyrażaniu potrzeb pokarmowych różnych
gatunków zwierząt, a w tym również koni, wymagają zastosowania dokładniejszych
mierników odpowiadających wiedzy współczesnej i potrzebom praktyki.
Zapotrzebowanie na energię u koni jest wyrażane najczęściej w MJ lub kcal energii
strawnej (NRC, 1978, 1989; DLG, 1984; Koszarow i wsp., 1983), a także w energii netto
(Schiemann i wsp. 1971; Nehring i wsp., 1972; INRA, 1990).
W proponowanych normach przyjęto zapotrzebowanie w MJ energii strawnej (ES) oraz
porównawczo w jednostkach owsianych, do których jest przyzwyczajone środowisko
hodowców i użytkowników koni oraz rolników praktyków.
W normach podano ogólne zapotrzebowanie koni, które składa się z potrzeb bytowych i
produkcyjnych.
Zapotrzebowanie bytowe oznacza tę ilość energii, która jest potrzebna zwierzęciu do
utrzymania się przy życiu i w sprawności fizycznej przy zachowaniu stałej masy ciała.
Określa wiec ilość energii potrzebnej na przemianę podstawową oraz, dodatkowo energię
potrzebną na umiarkowany ruch (stanie, kładzenie się), na pobieranie paszy, trawienie i
ogrzanie ciała. Potrzeby te wzrastają proporcjonalnie do metabolicznej masy ciała, którą
wyraża się wzorem W 0,75(W - oznacza masę ciała w kg).
Odpowiednio masie ciała 100, 200, 300, 400, 500, 600, 800 kg odpowiada następująca
masa metaboliczna 31,62; 52,18; 72,08; 89,44; 105,72; 121,22; 136,08; 150; (Koszarow i
wsp., 1983).
Zapotrzebowanie bytowe oblicza się według wzoru (NRC 1989):
ES, kcal/dzień/sztuka = 155 x W 0,75.
Zapotrzebowanie bytowe konia o masie ciała 500 kg będzie wynosiło zatem
ES = 150 x 105,72 = 16386,6 kcal, albo 68,5 MJ*
Zapotrzebowanie produkcyjne na energię, zwłaszcza u koni pracujących, wzrasta wraz z
intensywnością pracy. Praca powoduje wzrost zużycia przede wszystkim energii, ale dla
zapewnienia właściwego poziomu przemian zaleca się zachować w dawkach dla koni
pracujących takie same proporcje między energią a białkiem jak w dawce bytowej (Ott,
1983).
Przy ocenie potrzeb koni należy brać pod uwagę ich dużą zmienność indywidualną, co
utrudnia ścisłe określenie zapotrzebowania. W przeciwieństwie do innych zwierząt
gospodarskich, u których zabiegi hodowlane wyeliminowały w znacznym stopniu zmienność
w zakresie zapotrzebowania i efektywności wykorzystania składników pokarmowych, nigdy
nie prowadzono w tym zakresie selekcji u koni. Brano pod uwagÄ™ przede wszystkim
sprawność ruchową i dzielność użytkową zwierzęcia.
Istnieje nadal wiele niewyjaśnionych do końca zależności. Nie poznano wpływu różnych
procesów zachodzących tak w przewodzie pokarmowym, jak i tkankach ciała, zwłaszcza w
mięśniach, na wielkość potrzeb pracującego zwierzęcia. Dlatego obecnie przyjęcie energii
strawnej jako miernika zapotrzebowania i wartości energetycznej paszy wydaje się
uzasadnione.
*1 kJ = 0,2388 kcal; 1000 kJ = l M J; l cal = 4,1868 J
Dla pokrycia potrzeb bytowych na energiÄ™ u konia wystarcza podanie w dawce dobrych
jakościowo pasz objętościowych.
Pokrycie potrzeb produkcyjnych zwierząt wymaga wprowadzenia do dawki pasz treściwych.
Ilość ich zależy od wielu czynników, jak: rodzaj pracy, kondycja, trening i zmęczenie konia,
temperatura środowiska oraz skład dawki pokarmowej.
Najlepszym wskaz
nikiem pokrycia potrzeb pokarmowych konia, zwłaszcza
energetycznych, jest jego dobra kondycja oraz utrzymywanie przez dorosłego konia stałej
masy ciała (Ott, 1983). Niedobór energii powoduje zmniejszenie masy ciała, nadmiar -
przyrost.
2.2. Potrzeby białkowe
Białko jest potrzebne do budowy nowych tkanek u koni rosnących i klaczy z
rebnych, do
produkcji mleka u klaczy karmiących, a u pozostałych grup koni służy do odnowy komórek,
syntezy enzymów i hormonów.
Potrzeby białkowe rosną w niewielkim stopniu wraz ze wzrostem aktywności mięśni. Są one
pokryte nawet z pewnym nadmiarem większym pobraniem paszy jaką konie otrzymują przy
rosnącym wysiłku. W praktyce, obniżona wydajność konia często może wynikać z
przekarmienia białkiem niż niedożywienia. Przy większym pobraniu białka następuje jego
intensywniejsza przemiana, wzrasta ilość metabolitów, które mają niekorzystny wpływ na
zdrowie, obciążają wątrobę i nerki i muszą być usunięte z organizmu. Mogą wystąpić
zaburzenia w termoregulacji.
Nydahl (1983) podaje, że w nowo opracowanych normach dla koni w Szwecji dąży się do
ograniczenia ilości białka w dawkach, jak również ilości energii dla koni rosnących i klaczy.
Ott (1983) uważa, że jeśli zawartość białka w paszach objętościowych nie spada poniżej 8-
9%, wówczas koniowi nie są potrzebne żadne dodatki białkowe.
Zalecany przez niektórych autorów stosunek białka ogólnego (g) do energii strawnej (MJ) w
dawkach dla koni roboczych powinien wynosić 5:1 (DLG, 1984). Na 1 g białka ogólnego
strawnego winno przypadać około 0,2 MJ energii strawnej. W dawkach stosowanych w
naszych warunkach praktycznie jest możliwe zachowanie stosunku 6:1, bowiem wartość
pokarmowa pasz podawanych koniom charakteryzuje siÄ™ niedoborem energii a pewnym
nadmiarem białka.
Niektórzy autorzy (Breuer i Kasten, 1972) zwracają uwagę na konieczność zapewnienia w
dawkach dla młodych koni białka dobrej jakości. Według Otta (1983) powinno się
zabezpieczyć rosnącym koniom 0,7% lizyny w dawce, poprzez stosowanie niewielkich ilości
pasz wysokobiałkowych, jak śruty poekstrakcyjne lniana i sojowa, drożdże, mleko chude w
proszku. Autor uważa również, że dodatek syntetycznej lizyny może być celowy.
Przy słabych jakościowo paszach w dawce, a zwłaszcza sianie, może wystąpić niedobór
białka. Pierwszym objawem tego niedoboru jest zmniejszenie apetytu, co w efekcie prowadzić
może do niedostatecznego pobrania energii, spadku masy ciała, zahamowania rozwoju
młodych koni oraz obniżenia płodności u klaczy.
Bardziej urozmaicone dawki są potrzebne również dla koni ciężko pracujących i dla koni
wyścigowych, będących w ostrym treningu, jak również sportowych.
2.3. Składniki mineralne
Organizm zwierzęcia zawiera obok składników organicznych również związki mineralne,
które spełniają liczne funkcje. Wchodzą one w skład układu kostnego oraz tkanek miękkich,
biorą udział w budowie jak i aktywacji enzymów, regulują pH płynów ustrojowych i tkanek
oraz regulują ciśnienie osmotyczne płynów organizmu.
Najmniej prac badawczych przeprowadzono na temat potrzeb składników mineralnych
oraz wykorzystania ich przez konie. Jest to problem złożony, nie tylko w żywieniu koni, ale
również innych gatunków zwierząt gospodarskich.
Wiadomo, że istotne znaczenie dla wykorzystania składników mineralnych ma postać
związku w jakim on występuje. Przyswajalność tych składników waha się od 30 do 80% dla
makroelementów, poniżej 30% dla mikroelementów.
Lepsze wykorzystanie jednego ze składników mineralnych zależy od ilości innych
składników mineralnych lub związków organicznych w całej dawce pokarmowej. W
przypadku nadmiaru jakiegoś składnika, który jest antagonistą drugiego, pogarsza się
wykorzystanie tego ostatniego. Między poszczególnymi pierwiastkami istnieją bowiem
powiązania antagonistyczne (Ca i Zn; Cu i Mo) lub synergiczne (współdziałanie), jak Ca i P.
Niedobór jakiegoś pierwiastka może wystąpić lub nie, w zależności od obecności lub braku
innego pierwiastka. Równocześnie należy stwierdzić, że większość pierwiastków jest
potrzebna zwierzętom w małych ilościach.
Dotychczas normuje się, z uwzględnieniem wieku i produkcji koni, tylko wapń, fosfor,
sód i chlor (sól kuchenna), dla pozostałych składników podaje się orientacyjne dane, w
większości ustalone w badaniach wykonanych na innych zwierzętach gospodarskich.
2.3.1. Makroelementy
Wapń i fosfor (Ca i P)
Powszechnie stosowane dawki w żywieniu koni, złożone z siana łąkowego i ziarna owsa,
dostarczają na ogół odpowiednią ilość składników mineralnych. Przy większej ilości ziarna
owsa w dawce może wystąpić niedobór wapnia, a nadmiar fosforu. Jednak fosfor, który
występuje w ziarnach zbóż i nasionach w związkach fitynowych, jest wykorzystywany
zaledwie w 1/3 przez zwierzęta monogastryczne. Zawartość fosforu w paszy wymaga
sprawdzenia, zwłaszcza u koni będących w treningu (Egan i wsp., 1980).
Normy NRC (1989) określają zapotrzebowanie Ca na 4 g na 100 kg masy ciała, a P na
około 3 g jako minimalne, praktycznie na pokrycie potrzeb bytowych. Według Meyera (1986)
zapotrzebowanie na 100 kg masy ciała winno wynosić: Ca 5 g, a P 3 g. Określane wartości
potrzeb dla tych składników są zbliżone. Zapotrzebowanie wzrasta u młodzieży i u klaczy
w ostatnich miesiącach ciąży i w zależności od wykonywanej pracy.
Istotne znaczenie w pokryciu zapotrzebowania na wapń i fosfor ma stosunek tych
składników w dawce, który nie powinien być mniejszy niż 1,1:1. Jako podstawę do
określenia tego stosunku w dawkach przyjmuje się stosunek tych składników w tkankach, a
zwłaszcza w kościach oraz w mleku u klaczy, który wynosi 1,6:1 Normy NRC podają, że konie
dorosłe mogą tolerować stosunek Ca: P = 5 : l, a odsądzone z
rebięta 3:1. Nadmiar wapnia
może powodować pogorszenie wykorzystania P, jak również innych składników mineralnych
(Mg, Mn i Fe).
Choroby układu kostnego (krzywica, osteomalacja, osteodystrofia i inne) występują
najczęściej u młodych koni i mogą być spowodowane niedoborem wapnia bądz
fosforu lub
niewłaściwym ich stosunkiem w dawce, jak również niedoborem witaminy D. U dorosłych
koni te schorzenia mogą wystąpić przy dłuższym żywieniu większą ilością ziarna zbóż w
dawce.
Należy pamiętać, że szkielet kostny stanowi u konia podstawę, budowy organizmu, która
w dużym stopniu określa jego wydajność.
Sód i chlor (Na i Cl)
Zawartość sodu w większości pasz roślinnych jest niska. Zapotrzebowanie na sód i chlor u
koni w dużej mierze jest związane z ilością tych składników wydalanych w pocie. W
zależności od wielkości wysiłku, a także temperatury otoczenia zmienia się ilość potu, co ma
zasadniczy wpływ na wielkość zapotrzebowania. Jeśli konie przy ciężkiej pracy nie otrzymują
potrzebnego dodatku soli wykazują objawy przemęczenia i przegrzania.
Zapotrzebowanie bytowe na te składniki jest związane z masą ciała i potrzeby na każdy z
tych składników według Meyera (1986) wynoszą od 2 do 12 g dziennie. Zapotrzebowanie
ogólne wzrasta nie tylko wraz z masą ciała, ale również wraz z rosnącym wysiłkiem - zwłaszcza
przy poceniu się konia; wynosi ono około 0,2 g na l kg; masy ciała. Dla pokrycia potrzeb koni
na sól najlepiej podawać im lizawki.
Magnez (Mg)
Niedobór magnezu, który jest składnikiem między innymi wielu enzymów tkanki nerwowej i
mięśniowej, może wywołać zaburzenia nerwowe. Podobnie jak u przeżuwaczy, może również
wystąpić u koni tężyczka magnezowa. To schorzenie dotyczy zwłaszcza zwierząt żywionych
zielonkami. Przy pastwiskowym żywieniu koni pogarsza się przyswajanie magnezu nawet o
50%, a wynika to niewłaściwego stosunku Ca: Mg oraz Ca: K. Wiąże się to również większą
zawartością białka ogólnego w dawce i mniejszą wartością energetyczną dawki.
Zapotrzebowanie na magnez wynosi 5 do 10 g na 100 kg masy ciała (Ott, 1990).
Potas (K)
Potas jest składnikiem, który występuje w paszach w dostatecznej ilości. Na ogół przy
stosowaniu większej ilości pasz objętościowych występuje w dawkach nadmiar potasu, z
którym zwierzęta sobie radzą, wydalając go z moczem i w pocie.
3.2. Mikroelementy
Jest niewiele danych pozwalających na określenie potrzeb koni na mikroelementy. Zwrócić
należy jednak uwagę na niektóre nich, jak: żelazo, miedz
, cynk, mangan, kobalt, jod i
selen.
Żelazo i miedz
(Fe i Cu)
Żelazo i miedz
spełniają istotne funkcje w procesach krwiotwórczych. Są potrzebne do
produkcji hemoglobiny, która przenosi tlen z płuc do całego organizmu. Brak tych
składników wywołuje anemię i koń łatwiej podlega stresom i chorobom. y
rebięta
powinny otrzymywać stosunkowo wcześnie dodatek żelaza oraz pasze zasobne w Fe,
ponieważ mleko klaczy zawiera mało tego pierwiastka. Średnie zapotrzebowanie na żelazo
wynosi 60-80 mg i 100 kg masy ciała i wzrasta wraz z wiekiem u koni rosnących, także klaczy
z
rebnych oraz przy większym wysiłku konia. Zapotrzebowanie na miedz
wynosi około 15-20
mg na 100 kg masy ciała,
Cynk (Zn)
Cynk wchodzi w skład wielu enzymów. Najwięcej cynku znajduje się w skórze i w sierści.
Dłuższy niedobór cynku, zwłaszcza u z
rebiąt, może powodować zmiany najczęściej w
kopytach oraz na skórze - łuszczenie i utrata sierści. Zapotrzebowanie na cynk jest
podobne jak na żelazo, choć nie wzrasta tak znacznie u koni rosnących i klaczy z
rebnych.
Mangan (Mn)
Pierwiastek ten jest związany w organizmie z wieloma enzymami, w tym biorącymi udział
w przemianie cukrowców. Odgrywa on szczególną rolę w formowaniu kości. Jego brak
powoduje anomalie kostne, jak zgrubienie pęcin i stawów, skrócenie nóg, a nawet
kulawiznÄ™.
Kobalt (Co)
Niedobór kobaltu powoduje brak apetytu u zwierząt. Jest to składnik, który u przeżuwaczy
jest wykorzystywany w żwaczu do syntezy witaminy B. Podobne zjawisko zachodzi w
jelicie ślepym u konia. Koń potrzebuje średnio około 0,7 mg Co w dawce pokarmowej.
Jod (J)
Pierwiastek ten w około 75% wchodzi w skład tarczycy i służy do produkcji hormonu
tyroksyny. Hormon tarczycy reguluje przede wszystkim tempo przemiany materii w
organizmie. Na skutek braku jodu tarczyca powiększa się i powstaje wole; najczęściej
występuje u młodych zwierząt po urodzeniu. Przy braku jodu u ogierów obserwuje się
spadek popędu płciowego, a u klaczy występują zaburzenia w rozpłodzie (nieregularne
jajeczkowanie, ronienie, resorpcja zarodków).
Selen (Se)
Selen działa skutecznie przeciwko zwyrodnieniu mięśni szkieletowych i mięśnia
sercowego. Najczęściej niedobór selenu występuje u z
rebiąt; powstaje wówczas
zwyrodnienie mięśni, sztywny chód, kulawizna. Jest to pierwiastek, który bierze udział w
przemianie materii w powiązaniu z witaminą E; między tymi składnikami istnieje
współdziałanie.
Przy dokarmianiu odpowiednimi preparatami trzeba pamiętać, że tolerancja na selen u
konia jest mała. Dzienne zapotrzebowanie wynosi 0,1 mg na 1 kg suchej masy paszy.
Nadmiar tego pierwiastka może prowadzić do wypadania włosów z grzywy i ogona, a
także oddzielania puszki kopytowej.
2.4. Witaminy
Ustalenie zapotrzebowania na witaminy dla koni jest zagadnieniem złożonym, przede
wszystkim ze względu na trudności związane z określeniem ich przyswajalności.
Witaminy wywierają silny wpływ na przemianę materii, a działanie ich ma charakter
enzymatyczny.
Niedobory witamin objawiajÄ… siÄ™ niedostatecznym wzrostem, brakiem apetytu,
niedokrwistością, słabą rozrodczością, mniejszą odpornością na choroby itp. Zawartość
witamin w paszach ulega bardzo dużym wahaniom i zależy od wielu czynników. W
okresie przechowywania lub przerobu pasz część witamin i prowitamin ulega zniszczeniu.
Należy jednak dodać, że nadmiar witamin może okazać się również szkodliwy.
2.4.1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczu
Witamina A
Jest jedną z ważniejszych witamin. Szczególną rolę pełni w komórkach nabłonka. Przy jej
niedoborze zwiększa się podatność na infekcje, następuje rogowacenie i wysychanie błon
śluzowych, pękanie kopyt i zapalenie tworzywa kopytowego. Występują zaburzenia w
funkcjonowaniu narządów rodnych, układu oddechowego i przewodu pokarmowego.
Zapotrzebowanie na witaminÄ™ A wynosi 3000 j.m. na kg suchej masy paszy (NRC, 1989).
Zapotrzebowanie to wzrasta u młodzieży i koni pracujących o 1,5 raza, u klaczy z
rebnych
i karmiÄ…cych 2 razy.
W paszach zielonych i sianie, które najczęściej są stosowane w żywieniu koni, występują
karoteny. Przy przekształcaniu karotenu na witaminę A, 1 mg beta-karotenu odpowiada
400-500 j.m. witaminy A.
Należy dodać, że ostatnie badania wskazują, iż potrzeby - zwłaszcza niektórych zwierząt -
nie ograniczają się tylko do witaminy A. Dla normalnej funkcji jajników jest potrzebny
także karoten.
Witamina D
Rola tej witaminy jest zwiÄ…zana z przemianÄ… wapnia i fosforu i przyswajaniem tych
składników, a tym samym, z procesem kostnienia. Pod wpływem promieni słonecznych
(ultrafioletowych) może być syntetyzowana w skórze witamina D . Z paszą natomiast
można dostarczyć tylko niewielką ilość tej witaminy, gdyż w sianie pod wpływem
promieni ultrafioletowych nagromadzają się minimalne ilości witaminy D.
Zapotrzebowanie na witaminę D wynosi 5 - 15 j.m. na l kg masy ciała.
Witamina E
Działanie tej witaminy jest związane z jej niezbędnością w procesach rozrodczych. Wpływ
ten stwierdzono u szczurów. Witamina E zapobiega zwyrodnieniu mięśni szkieletowych, a
w szczególności mięśnia sercowego oraz uszkodzeniu naczyń krwionośnych. Działa ona
jako biologiczny antyoksydant, zapobiega inaktywacji nienasyconych kwasów
tłuszczowych oraz witaminy A. U z
rebiąt może występować tzw. choroba żółtego
tłuszczu, spowodowana niedoborem witaminy E.
Pastwisko i zielonki zapewniajÄ… dostateczne zaopatrzenie zwierzÄ…t w tÄ™ witaminÄ™.
Zapotrzebowanie wynosi 0,25 mg/kg masy ciał; u młodzieży i 0,5 mg u klaczy. Wzrasta
także przy większym wysiłku konia.
Witamina K
Zapotrzebowanie na tę witaminę, która jest czynnikiem niezbędnym do krzepnięcia krwi,
jest u konia nieznane. Wiadomo że witamina K może być syntetyzowana w jelicie ślepym
u dorosłych koni, natomiast z
rebięta są zaopatrywane w nią z mlekiem matki.
2.4.2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Są to witaminy, których dość znaczna synteza zachodzi przede wszystkim w jelicie ślepym
konia. Dorosłe konie pozyskują wystarczającą ilość witamin z grupy B z pasz naturalnych
oraz dzięki syntezie bakteryjnej. Dodatku tych witamin będą potrzebowały młode konie,
dopóki nie rozpocznie się wystarczająca synteza w jelitach oraz ciężko pracujące konie, a
zwłaszcza wyścigowe i sportowe.
Spośród witamin grupy B, najlepiej poznano funkcję i zapotrzebowanie na witaminę B1 i
B2 oraz biotynÄ™.
Witamina B1
Pełni ona istotną rolę w przemianie węglowodanów, która w metabolizmie konia jest
najważniejsza. Zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi 3 - 5 mg na 1 kg suchej masy
paszy.
Witamina B2
Witamina B2 wchodzi w skład licznych enzymów i jej niedobór występuje częściej niż
innych witamin z tej grupy. Przy jej niedoborze następuje zahamowanie wzrostu,
występuje niedowład nóg oraz wypryski na skórze. Zapotrzebowanie wynosi 2 - 2,5 mg na
1 kg suchej masy paszy.
Obecność biotyny w paszy decyduje o prawidłowym przebiegu przemiany
węglowodanów, a także ładnym wyglądzie sierści. Zapotrzebowanie biotyny wynosi 0,05
do 0,2 mg/1 kg suchej masy paszy.
2.5. Woda
Istotnym składnikiem dla zdrowia i wydajności zwierząt jest woda. Przy jej braku spada
pobieranie i wykorzystanie paszy. Stwierdzono wysoką zależność między pobraniem
wody przez konie a pobraniem suchej masy paszy. Pobranie wody zależy również od
zawartości składników mineralnych w suchej masie paszy, temperatury otoczenia i
aktywności konia. Zapotrzebowanie konia na wodę rośnie w okresie wzrostu, pracy i
laktacji.
Dzienne zapotrzebowanie konia na wodę określa się na 5 -10 kg na 100 kg masy ciała,
albo 3 - 4 kg na l kg suchej masy paszy.
y
rebięta piją 2-4 razy więcej wody w stosunku do masy ciała niż sztuki dorosłe.
W czasie pracy należy poić konie na pół godziny przed jej zakończeniem, a także o ile to
możliwe, przed każdorazowym karmieniem. Konie sportowe winny być pojone na 2
godziny przed konkursem; póz
niej podana woda stanowi dodatkowy balast.
Woda pitna powinna mieć odpowiedniÄ… temperaturÄ™, tj. 10 - 12°C dla koni dorosÅ‚ych, a
okoÅ‚o 16°C dla z
rebiąt. Konie należy poić wodą czystą i świeżą. Celem ogrzania wody,
niekiedy jest ona trzymana w stajni, w wiadrach przez 24 godziny. W takim przypadku
należy wiadra przykrywać. Nie przestrzeganie tych zasad, jak również pojenie koni zgrza-
nych i przemęczonych, może prowadzić do ochwatu, bądz
być przyczyną morzyska.
3. Normy żywienia koni
3.1. Normy żywienia koni pracujących
Dla koni roboczych, które wykonują pracę jednostajną, tzn. o zbliżonym nasileniu w ciągu
kolejnych dni, określenie potrzeb pokarmowych jest stosunkowo łatwe. W gospodarstwie
rolnym często dość trudne jest ustalenie wysiłku konia na skutek zmieniających się
warunków i rodzajów prac, a w związku z tym trudne jest również określenie ich potrzeb
energetycznych.
W normach żywienia zwierząt gospodarskich (1981) podano rodzaje prac wykonywanych
w przeciętnych warunkach gospodarstw rolnych z zakwalifikowaniem ich do różnych
grup. Niektóre nich nie znajdują już zastosowania w pracach wykonywanych przez konie.
Za pracę lekką uznano: prace podwórzowe, bronowanie posiewne, zwózkę zboża i siana
oraz obsługę młockarni.
Jako pracę średnią określa się wykonywanie podorywek, pracę kultywatorami i bronami
sprężynowymi, bronowanie podorywek bronowanie przedsiewne, redlenie, pracę konnymi
opylaczami.
Do prac ciężkich zalicza się: pracę siewnikiem rzędowym, przyorywanie obornika, orki
siewne i głębokie, bronowanie świeżej orki ciężkimi bronami, pracę bronami talerzowymi
oraz kopaczką, Jako pracę bardzo ciężką określa się pracę kosiarką, żniwiarką oraz
snopowiązałką, a także wywózkę obornika na pole.
Należy zaznaczyć, że zakwalifikowanie prac może się różnić także w zależności od
rodzaju gleb, stanu narzędzi itp. Przy słabym odżywieniu konia należy na około 2-3
tygodnie przed okresem cięższych robót polowych podnieść poziom żywienia pamiętając,
że koń wówczas powinien być w ruchu. Zapotrzebowanie na pracę konia wzrasta więc w
porównaniu potrzebami bytowymi. Można ten wzrost przedstawić, podobnie jak to
określają normy DLG (1984), następująco w procentach:
lekka praca - do 120
średnia praca - 120 do 150
ciężka praca - ponad 150.
Na tej podstawie, u koni o 500 kg masy ciała i potrzebach bytowych wynoszących 68,5
MJ, zapotrzebowanie ogólne będzie wynosiło przy pracy lekkiej około 82,2 MJ.
Wpływ pracy na potrzeby produkcyjne konia zależy od intensywności tej pracy, czasu jej
trwania oraz masy ciała konia. Praca powoduje wzrost zużycia energii, natomiast ma mały
wpływ na zużycie innych składników z wyjątkiem wody i soli, które dodatkowo są
wydalane w pocie.
Aby zapewnić dobry przebieg przemian energetycznych zaleca się, aby inne składniki w
dawce podawać w takich samych proporcjach w stosunku do energii, jak w dawce
pokrywajÄ…cej potrzeby bytowe.
W tabeli 1 podano potrzeby koni pracujących w zależności od masy ciała i wykonywanej
pracy. Normy te można wykorzystać dla koni pracujących, jak również sportowych.
3.2. Normy żywienia koni sportowych i wyścigowych
Potrzeby pokarmowe koni wierzchowych zależą nie tylko od masy ciała i wykonywanej
pracy, ale również od wielu czynników ubocznych, jak: budowa i konstytucja,
temperament, indywidualne zdolności wykorzystywania paszy oraz stopień
zaawansowania w treningu. Żywienie tych koni nie może się opierać tytko na podanych
normach, ale wymaga wnikliwej obserwacji poszczególnych zwierząt, a zwłaszcza ich
kondycji przy pracy.
Zapotrzebowanie energii na pokonanie określonego odcinka drogi wiąże się z rodzajem
ruchu i szybkością. Według Meyera (1986) przy szybkości 4-10 km/godz. potrzeba
dodatkowo 2,5 KJ na 1 kg masy ciała, dodanego do potrzeb bytowych (bez pracy, tab. 1);
przy większej szybkości aż do 40 K J energii strawnej za każdy 1 km drogi. Do potrzeb
bytowych należy doliczyć do masy ciała konia również masę ciała jez
dz
ca. Tabela 2
ilustruje zapotrzebowanie energii przy różnych rodzajach ruchu konia.
Na podstawie tabeli 1 i 2 można określić zapotrzebowanie dla konia wierzchowego z
uwzględnieniem czasu i rodzaju ruchu. Przykładowo takie wyliczenie przedstawia się
następująco:
masa konia 630 kg
masa jez
dz
ca 70 kg
codzienny ruch:
- stęp 60 min.
- lekki kłus 20 min.
- galop 10 min.
Zapotrzebowanie energetyczne:
- potrzeby bytowe (z tab. 1) 88,0 MJ
- 60 min. stęp 700 x 10 7,0 MJ
- 20 min. lekki kłus 700 x 8,4 5,9 MJ
- 10 min. galop 700 x 25 17,5 MJ
118,4 MJ
W ten sposób obliczone zapotrzebowanie przy wyżej określonej pracy, mieści się w
granicach zapotrzebowania na pracę średnią (tab. 1) konia o masie ciała 700 kg.
Potrzeby białkowe, przyjmując stosunek białka ogólnego strawnego do 1 MJ energii
strawnej jako 6:1, wynoszÄ… 118x6 = 708 g.
3.3. Normy żywienia klaczy z
rebnych i karmiÄ…cych
Zapotrzebowanie klaczy w pierwszych miesiącach ciąży jest stosunkowo niskie i
odpowiada potrzebom konia wykonującego pracę lekką lub średnią. W tym okresie rozwój
płodu jest stosunkowo niewielki, a jak przypuszcza się, wykorzystanie zwłaszcza białka,
bardzo dobre. Dopiero w ostatnich 90 dniach ciąży zapotrzebowanie klaczy na składniki
pokarmowe wyraz
nie wzrasta, co ilustruje tabela 3. W ostatnich 90 dniach na rozwój płodu
wykorzystane jest około 45% białka strawnego, a pozostała cześć (55%) jest odkładana w
organizmie.
Zdaniem Otta (1990) klacz powinna w tym okresie przyrastać około 10% swojej
normalnej masy ciała.
W ostatnich dniach przed wyz
rebieniem należy podawać pasze zdrowe i lekko strawne
oraz należy ograniczyć o 1/3 ilość dostarczanych składników pokarmowych (ze względu
na możliwość zapalenia wymienia). W dniu oz
rebienia podaje się klaczy pójło z siemienia
lnianego, otrąb pszennych oraz niewielką ilość dobrego siana łąkowego.
Potrzeby pokarmowe klaczy karmiących są największe w pierwszych trzech miesiącach po
wyz
rebieniu, następnie zmniejszają się. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe klaczy
karmiących, z podziałem na dwa okresy laktacji, podano w tabeli 4. Zapotrzebowanie to
jest związane z ilością produkowanego mleka, a także zależy od jego składu. Mleko jest
bogate w energię, białko, Ca i P oraz witaminę A. Zdaniem Otta (1990) produkcja mleka
wynosi około 3% masy ciała klaczy w okresie pierwszych trzech miesięcy po wyz
rebieniu
i około 2% w póz
niejszym okresie laktacji. U klaczy zimnokrwistych produkcja mleka
może wynosić 4% masy ciała.
Klaczom karmiącym należy podawać pasze dobrej jakości i tak je dobierać, aby nie
przeładowywać żołądka.
3.4. Normy żywienia ogierów
Potrzeby pokarmowe ogierów są określane dla nich w okresie sezonu rozpłodowego i poza
sezonem rozpłodowym, co ilustrują odpowiednio tabele 5 i 6. Ogiery powinny być
używane do prac lekkich, co biorą pod uwagę podane normy. W sezonie rozpłodowym
ogiery mają większe zapotrzebowanie nie tylko na energię, ale także na białko, składniki
mineralne i witaminy. Intensywność żywienia ogiera w tym okresie powinna być o 10
- 15% większa niż poza sezonem rozpłodowym.
Dla zapewnienia aktywności płciowej ogiera i dobrej płodności
- należy stosować urozmaicone i dobrej jakości pasze, np. owies, drożdże pastewne, kiełki
słodowe, śruty poekstrakcyjne (lniana i sojowa). Równocześnie praca i właściwe żywienie
zabezpieczajÄ… ogiera przed zapasaniem.
3.5. Normy żywienia z
rebiÄ…t
Dla wszystkich z
rebiąt po odsądzeniu (5-6 miesięcy) stosuje się jednakowe żywienie bez
względu na pleć, bowiem do wieku 12 miesięcy, tak ogierki, jak i kłaczki rosną i rozwijają
się podobnie. W związku z tym potrzeby pokarmowe odsadków podane w tabeli 7 nie
uwzględniają płci.
Zapotrzebowanie pokarmowe roczniaków i dwulatków zróżnicowano pod względem płci,
co ilustruje tabela 8. Dymorfizm płciowy u młodych, rosnących koni przejawia się
większymi przyrostami i większą masą ciała ogierków. Ogierki wykazują także większą
aktywność ruchową, co powoduje większe zużycie energii. Stąd też opracowane normy
uwzględniają głównie płeć żywionych z
rebiąt (o - ogierki, k - klaczki) oraz końcową masę
ciała, jaką osiągają osobniki dorosłe.
Należy jednocześnie podkreślić, że podane normy w praktycznym żywieniu muszą ulegać
pewnej adaptacji, uwarunkowanej zakładanym poziomem żywienia, z uwzględnieniem
pewnych czynników, wśród których za ważniejsze należy uznać:
1. rasę i związaną z nią końcową masę ciała zwierząt dorosłych
2. typ użytkowy oraz kierunek przyszłego użytkowania
3. porę roku odłączenia z
rebiÄ…t od matek, wynikajÄ…cÄ… z okresu urodzenia (wczesne,
średnie, póz
ne)
4. intensywność wychowu związaną z dużą ilością ruchu, gwarantującą wychowanie
koni o wysokich walorach użytkowych.
Na przykład z
rebięta pełnej krwi angielskiej idące w wieku 18 miesięcy do treningu
wyścigowego, czy też ogierki przeznaczone w przyszłości na reproduktory, powinny mieć
zwiększoną dawkę o 10-20% w stosunku do dawek dla przyszłych koni użytkowych.
3.6. Zalecenia dotyczące zaopatrzenia koni w składniki mineralne i
witaminy
W proponowanych normach podano dodatkowo zalecenia dotyczÄ…ce zaopatrzenia koni w
składniki mineralne i witaminy wg różnych autorów. W większości oparte są one na
wynikach badań prowadzonych na innych gatunkach zwierząt, a tylko nieliczne - na
koniach. Wskazują one na dość znaczne zróżnicowanie, tym niemniej mogą stanowić dość
istotną wytyczną w ustalaniu potrzeb konia na te składniki.
W tabeli 9 podano zalecenia, dotyczÄ…ce zapotrzebowania na makroelemenly.
4. Tabele składu chemicznego i wartości pokarmowej pasz
Przy opracowywaniu tabel posłużono się danymi dotyczącymi składu chemicznego pasz,
zbieranymi i opracowywanymi od wielu lal w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt
PAN w Jabłonnie. Współczynniki strawności do obliczenia wartości energetycznej pasz
przyjęto z niemieckich tabel DLG-Futterwerttabelle fur Pienie (1974). W przypadku braku
danych dotyczących strawności posłużono się równaniami regresji do obliczenia
współczynników strawności (WS) białka, tłuszczu, włókna i związków bezazotowych
wyciÄ…gowych (zbw), podanymi w wymienionych tabelach DLG.
Równania te są następujące:
WS białka = 109 + 0,039z1 - 0,026z2 - 0,116z3 - 0,046z4
WS tłuszczu = -37 + 0,063z1 - 0,442z2 - 0,028z3 + 0,075z4
WS włókna = 88  0,055z1 - 0,270z2 - 0,018z3 - 0,054z4
WS zbw = 87  0,022z1 - 0,041z2 - 0,083z3 - 0,007z4
gdzie: z1 = białko ogólne
z2 = tłuszcz (ekstrakt eterowy)
z3 = włókno
z4 = zwiÄ…zki bezazotowe wyciÄ…gowe
Wartość energetyczną pasz, wyrażoną w energii strawnej (ES) obliczono mnożąc strawne
składniki pokarmowe paszy przez odpowiednie współczynniki wg wzoru:
ES = 5,1x1 + 9,1x2 + 4,1(x3 + x4)
gdzie: x1 = strawne białko
x2 = strawny tłuszcz
x3 = strawne włókno
x4 = strawne zwiÄ…zki bezazotowe wyciÄ…gowe.
Skład chemiczny i wartość pokarmowa pasz
w 1 kg
Skład chemiczny pasz,%
paszy
energia
białko
zwiÄ…zki
karo-
eks- jed-
ogólne Ca p
włók-
sucha po- białko
bezazo-
Pasza trakt nostki brutto strawna ten
strawne
masa piół ogólne no
towe wy-
eterowy owsiane
ciÄ…gowe
MJ MJ g g g mg
Ziarna i nasiona
Bobik 88,4 3,7 26,9 1,3 7,3 49,2 1,14 17,0 13,3 223 1,2 5,3
Groch 88,3 2,9 21,0 1.4 6,0 57,0 1,11 16,7 12,6 174 0,8 3,6 0,7
Jęczmień 86,7 .2,7 10,8 2,1 4,7 66,4 1,15- 15,9 12,6, 87 0,4 3,6 2,0
Kukurydza 87,5 1,7 9,3 3,9 2,9 69,7 1,25. 16,5 13,4 68 0,4 3,4 5,3
Len 91,5 3,9 23,1 36,3 9,8 18,4 1,30 25,1 14,0 173 2,3 5,2
A
ubin niebieski 90,1 3,8 32,3 4,5 15,1 34,4 0,90 18,5 11,2 274 2,4 3,8
A
ubin żółty 88,6 4,4 38,8 4,6 13,6 27,2 1,01 18,6 12,8 365 2,4 5,7
Owies 88.2 3,1 11,8 4,1 8,9 60,3 1,00 16,8 11,3 93 0,7 3,7 0,1
Peluszka 88,2 3,0 22,1 1,6 6,9 54,6 1,09 16,8 12,4 183 0,8 3,9
Pszenica 87,0 1,8 11,8 2,0 2,9 68,5 1,14 16,2 12,4 87 0,7 3,7
Pszenżyto 87,6 1,8 12,1 1,4 2,4 69,9 1,16 16,1 12,7 90 0,4 3,7
Żyto 91,2 1,9 9,8 1,7 2,5 75,3 1,22 16,7 13,1 71 0,7 3,1 0,1
Pasze przemysłowe pochodzenia roślinnego
Cukier 96,2 3,5 2,3 0,1 0,4 89,9 1,02 16,4 13,2 16
Drożdże pastewne 89,2 10,5 42,2 1,3 - 35,2 1,29 16,8 15,5 422 5,0 14,2
Kiełki pszenne 90,0 4,5 19,3 5,4 5,4 55,4 0,85 17,5 12,2 160 0,7 9,9 3,0
Kiełki słodowe 89,6 5,9 25,2 2,6 13,2 42,7 0,73 17,2 10,7 202 2,2 6,5
Makuch lniany 89,9 7,2 30,2 8,9 9,9 33,7 0,96 18,6 11,5 266 3,6 7,6
Mąka jęczmienna past 86,2 2,6 11,3 2,2 4,2 65,9 0,91 15,9 10,1 77 0,7 3,7
Melasa 76,8 8,5 9,5 - - 58,8 0,75 12,6 10,8 76 1,2 0,3
Młóto świeże 22,6 1,2 6,0 1,8 4,2 9,4 0,16 4,6 2,1 41 0,7 1,2
Młóto suszone 91,6 4,5 23,2 7,8 16,0 40,4 0,68 18,9 8,8 160 3,0 5,1
Otręby jęczmienne 88,8 4,4 13,1 4,4 10,1 56,8 0,93 16,8 10,8 93
Otręby owsiane 90,6 3,8 7,4 3,3 21,0 55,1 0,52 16,9 7,1 46
Otręby pszenne do 9%
87,5 3,7 14,3 3,7 6,3 59,5 0,81 16,5 11,4 107 1,1 10,1 3-4
włókna w suchej masie
Otręby pszenne powyżej
86,8 4,5 14,0 3,9 9,4 55,0 0,68 16,4 9,7 109 1,2 11,0 2,5
9% włókna w suchej masie
Otręby żytnie do
88,3 3,6 14,0 3,1 4,8 62,8 0,89 16,5 11,0 111 1,5 10,0
9%włókna w suchej masie
Otręby żytnie do
88,9 5,3 15,0 3,1 10,5 55,0 0,71 16,5 10,6 109
9%włókna w suchej masie
PÅ‚atki owsiane 87,9 1,8 12,9 6,5 2,1 64,6 1,19 17,4 13,0 98 0,7 4,0
PÅ‚atki ziemniaczane 87,8 4,2 7,7 0,4 2,1 73,4 1,31 15,2 14,2 72 0,5 1,7
Pulpa ziemniaczana, susz. 87,4 4,0 4,4 0,6 14,6 63,8 1,07 15,4 12,3 14
Susz buraczany 90,5 5,5 5,5 0,2 5,6 73,7 0,88 15,4 12,1 37 1,4 1,3
Susz ziemniaczany 89,6 6,5 7,1 0,3 2 2 73,5 0,90, 15,1 12,5 50 0,5 2,1
Åšruta poekstrakcyjna
90,5 7,1 43,7 1,1 10,9 27,7 0,99 17,9 12,9 433 2,6 6,1
arachidowa
Åšruta poekstrakcyjna
rzepakowa 00- o wyższej 88,8 7,0 35,4 5,0 11,8 29,6 0,73 18,0 11,8 326 6,7 11,3
zaw. tłuszczu
Åšruta poekstrakcyjna
rzepakowa 00 - o niższej 88,3 7,5 38,2 2,4 11,2 29,0 0,74 17,4 12,1 363 6,4 10,0
zaw. tłuszczu
Åšruta poekstrakcyjna
89,1 7,7 32,3 2,4 9,9 36,8 0,89 17,1 11,0 284 3,8 7,9
lniana
Åšruta poekstrakcyjna
90,3 6,4 34,0 2,9 18,0 29,0 0,86 17,9 10,8 289 3,3 9,0
słonecznikowa
Åšruta poekstrakcyjna sojowa
- do 42% białka ogólnego
88,2 6,2 35,2 2,0 10,2 34,6 0,97 17,3 11,9 324
w suchej masie
Åšruta poekstrakcyjna sojowa
- 42-46% białka ogólnego 88,5 6,3 39,0 2,3 7,9 33,0 1,04 17,6 13,0 382 3,5 5,4
w suchej masie
Åšruta poekstrakcyjna sojowa
- powyżej 46% białka
88,5 6,4 43,3 1,8 6,6 30,4 1,07 17,7 13,6 433 3,5 6,3
ogólnego w suchej masie
Wysłodki buraczane,
89,1 4,8 9,1 0,7 18,3 56,2 0,95 15,9 13,1 61. 6,1 0,9
suszone
Wysłodki buraczane,
89,9 5,9 10,1 0,8 12,8 60,3 0,81 15,8 11,1 56 5,5 0,9
melasowane
Wywar ziemniaczany,
5,6 0,8 1,4 0,1 0,4 2,9 0,07 1,0 0,8 11
świeży
 w 1 kg
Skład chemiczny pasz,%
paszy
energia
białko
zwiÄ…zki
karo-
eks- jed-
ogólne Ca p
włók-
sucha po- białko
bezazo-
trakt nostki brutto strawna ten
Pasza
strawne
masa piół ogólne no
towe wy-
eterowy owsiane
ciÄ…gowe
MJ MJ g g g mg
Pasze przemysłowe pochodzenia zwierzęcego
Maślanka świeża
6,0 0,5 2,0 0,2 - 3,3 0,08 1,1 0,9 19 0,9 0,6
MÄ…czka z krwi
86,3 8,8 71,3 3,4 - 2,8 1,00 18,9 13,0 549 2,8 1,6
Mączka mięsno-kostna -
do 15% tłuszczu, do 25% 93,1 18,4 59,1 10,7 - 4,9 1,25 19,2 15,3 532 86,6 43
popiołu w suchej masie
MÄ…czka rybna - do 10%
tłuszczu w suchej masie
92,6 20,1 57,2 7,3 - 8,0 1,21 18,0 14,9 515 44,0 25,8
- 55-65% białka ogólnego w
suchej masie
MÄ…czka rybna - do 10%
tłuszczu w suchej masie
91,9 15,9 65,2 6,6 - 4,2 1,24 19,0 15,6 587
- powyżej 65% białka
ogólnego w suchej masie
Mleko klaczy 12,3 1,7 2,0 1,6 - 7,0 0,19 2,3 2,0 18
Mleko krowie, odtłuszczone,
8,4 0,7 3,2 0,1 - 4,4 0,11 1,6 1,3 32 1,1 0,8
świeże
Mleko krowie, odtłuszczone,
92,5 7,9 32,5 0,3 - 51,8 1,21 16,9 14,1 315 12,3 8,8 5,7
suszone
Mleko krowie pełne, świeże 12,1 0,7 3,2 3,8 - 4,4 0,25 3,1 2,6 30 1,3 1,0 8,0
Serwatka świeża 5,53 0,56 0.72 0,03 - 4,22 0,07 0,9 0,8 6 0,5 0,4
Serwatka suszona
94,9 8,4 12,4 1,0 - 73,1 1,25 16,1 13,4 98 9,0 8,2
Susze z roślin zielonych
Bobik 91,4 6,2 13,5 1,8 30,1 39,8 0,46 17,0 8,1 76
Koniczyna czerwona do
14% białka ogólnego w 91,3 7,2 11,4 3,0 26,3 43,4 0,51 16,8 8,2 66 170,0
suchej masie
Koniczyna czerwona 14
16% białka ogólnego w
90,8 8,3 13,7 2,8 24,1 41,9 0,54 16,5 8,5 85 15,6 2.3 180.0
suchej masie
Koniczyna czerwona 16
20% białka ogólnego w
90,1 8,4 16,3 3,3 22,3 39,8 0,56 16,6 8,6 108 15,9 2,5 220,0
suchej masie
Kukurydza, cała roślina 90,0 5,5 7,9 2,9 17,8 55,9 0,71 16,4 9,4 47
Liście buraczane 89,9 22,5 11,7 1,7 11,9 42,1 0,68 13,2 8,5 90
Lucerna - do 14% białka
91,3 8,0 11,2 3,0 27,1 42,0 0,48 16,7 7,9 62 130,0
ogólnego w suchej masie
Lucerna 14-16% białka
91,2 8,1 14,1 2,7 26,5 39,8 0,55 16,7 8,8 83 12,6 2,3 150,0
ogólnego w suchej masie
Lucerna 16-20% białka
90,9 9,0 16,8 3,2 23,9 38,0 0,61 16,7 9,4 126 13,7 2,3 170,0
ogólnego w suchej masie
A
ubin żółty 92,0 6,7 13,8 2,4 33,4 35,7 0,63 17,2 10,3 97
Trawy do 14% białka
92,2 8,0 11,4 2,8 27,3 42,7 0,50 16,8 8,2 65 190,0
ogólnego w suchej masie
Trawy 14 16% białka
91,6 8,7 13,9 3,3 25,0 40,7 0,52 16,7 8,4 86 215.0
ogólnego w suchej masie
Trawy 16-20% białka
91,1 8,6 16,3 3,7 23,3 39,2 0,54 16,9 8,5 106 6,0 3,1 235,0
ogólnego w suchej masie
w 1 kg
Skład chemiczny pasz,%
paszy
energia
białko
zwiÄ…zki
karo-
eks- jed-
ogólne Ca p
włók-
sucha po- białko
bezazo-
trakt nostki brutto strawna ten
Pasza
strawne
masa piół ogólne no
towe wy-
eterowy owsiane
ciÄ…gowe
MJ MJ g g g mg
Siana
Koniczyna czerwona
87,5 9,3 19,1 2,9 19,3 36,9 0,58 16,0 8,7 138 35
przed kwitnieniem
Koniczyna czerwona
88,6 8,0 16,3 2,8 24,4 37,1 0,56 16,4 8,7 98 13,2 2,1 24
poczÄ…tek kwitnienia
Koniczyna czerwona
87,3 7,1 13,4 2,3 27,5 37,0 0,51 16,1 8,5 80 12,0 2,1 22
w kwiecie
Koniczyna czerwona
85,9 7,4 11,4 2,2 28,9 36,0 0,38 15,7 7,1 60 7
koniec kwitnienia
Koniczyna czerwona
85.4 7,5 10,7 2,3 31,1 33,8 0,36 15,6 7,1 57
po kwitnieniu
Kupkówka przed i początek
83,7 7,9 13,7 3,4 22,4 36,3 0,48 15,4 7,6 74
kłoszenia
Kupkówka
86,3 6,9 11,4 2,5 26,9 38,6 0,44 15,9 7,6 65
kłoszenie
Kupkówka po wykłoszeniu 90,2 5,4 9,8 2,0 33,5 39,5 0,39 16,7 7,7 48 2,3 2,7 18,0
Lucerna przed
90,3 10,6 20,8 3,3 24,6 31,0 0,50 16.6 8,4 146 50,0
pÄ…czkowaniem
Lucerna przed i poczÄ…tek
88,2 8,2 18,5 2,3 25,4 33,8 0,49 16,3 8,2 120 12,4 1,9 56,0
kwitnienia
Lucerna w kwiecie 88,5 8,6 16,1 2,1 29,5 32,2 0,42 16,2 7,7 97 10,5 2,1 58,0
Lucerna po kwitnieniu 87,8 8,6 13,1 2,1 31,3 32,7 0,37 15,9 7,4 73. 24,0
A
Ä…kowe I pokos
- krzewienie 83,9 6,9 16,6 3,1 21,1 36,2 0,52 15,7 8,1 111
- strzelanie w z
dz
bło 84,6 7,6 13,4 2,0 23,7 37,9 0,48 15,4 7,7 82 5,7 2,5 25,0
- kłoszenie 85,8 6,6 11,7 1,9 23,8 41,8 0,50 15,6 7,9 69
- w kwiecie 85,3 6,3 10,2 1,6 25,6 41,6 0,48 15,5 7,8 57 5,4 2,3 25,0
- koniec kwitnienia 89,2 6,6 10,0 2,1 29,3 41,2 0,45 16,3 7,8 53 25,0
- po kwitnieniu 86,4 6.8 8,8 1,8 29,6 39,4 0,41 15,6 7,4 46
A
Ä…kowe II pokos
- krzewienie 86,7 7,9 17,1 3,5 20,3 37,9 0,56 16,2 8,5 116
- strzelanie w z
dz
bło 84,8 7,4 13,3 1,8 22,9 39,4 0,51 15,4 7,9 82 2,2 25,0
- kłoszenie 85,6 6,7 12,2 2,0 23,9 40,8 0,50 15,6 7,9 73
- przed i pocz. kwitnienia 87,0 6,6 12,2 2,5 25,3 40,4 0,48 16,0 7,9 72
- w kwiecie 86,1 6,9 10,8 2,0 25,8 40,6 0,47 15,6 7,8 62
A
Ä…kowe III pokos
- krzewienie 85,1 5,8 16,7 2,6 20,0 40,0 0,57 16,0 8,5 112
- strzel. w z
dz
bło
- początek kłoszenia 85,1 6,1 15,0 2,6 22,2 39,2 0,52 15,9 8,1 96
-kłoszenie 84,6 5,8 12,9 2,6 22,5 40,8 0,52 15,7 8,0 79
- w kwiecie
88,8 6,8 12,3 3,4 25,6 40,7 0,49 16,5 8,0 73
A
Ä…kowe IV pokos
- krzewienie 87,2 8,9 17,4 3,5 20,9 36,5 0,55 16,1 8,4 120
SÅ‚omy
Jęczmień 87,7 5,1 4,0 1,8 38,5 38,3 0,15 16,1 5,5 12 2,6 0,6 2,0
Owies 87,7 6,1 3,6 2,1 37,5 38,4 0,16 15,9 5,4 11 2,0 0,5 3,3
Pszenica 86,2 3,4 2,7 1,9 39,5 38,7 0,10 16,1 5,1 8 1,5 0,4 1,9
Żyto
86,7 3,6 3,0 1,7 40,7 37,7 0,15 16,1 5,7 12
A
uski
Owies
91,9 4,0 4,4 2,2 25,5 55,8 0,26 16,8 5,4 29 1,4 1,4
Plewy
Pszenica
88,3 8,4 4,7 1,6 33,6 40,0 0,16 15,5 5,2 28
w 1 kg
Skład chemiczny pasz,%
paszy
energia
białko
zwiÄ…zki
karo-
eks- jed-
ogólne Ca p
włók-
sucha po- białko
bezazo-
trakt nostki brutto strawna ten
Pasza
strawne
masa piół ogólne no
towe wy-
eterowy owsiane
ciÄ…gowe
MJ MJ g g g mg
Zielonki
Esparceta, poczÄ…tek do
23,0 1,5 4,3 0,7 5,2 11,3 0,18 4,3 2,3 29 70
połowy kwitnienia
Koniczyna biała -
13,0 1,6 2,9 0,3 2,3 5,9 0,11 2,3 1,3 22 1,8 0,4 70
pÄ…czkowanie
Koniczyna biała początek
14,0 1,4 3,0 0,4 2,8 6,4 0,12 2,6 1,5 22 1,8 0,5 70
do połowy kwitnienia
Koniczyna czerwona
- przed pÄ…czkowaniem 13,1 1,5 3,2 0,6 2,7 5,1 0,10 2,4 1,3 24 45-70
- poczÄ…tek kwitnienia 20,4 1,8 3,6 0,6 5,0 9,4 0,15 3,7 2,0 23 4,6 0,8 45-60
- w kwiecie 21,9 1,6 3,5 0,6 5,7 10,5 0,16 4,1 2,1 22 2,2 0,6 30-54
- ścierniskowa 21,7 2,5 4,4 0,6 4,7 9,5 0,17 3,9 2,2 31
Kukurydza
- wyrzucanie wiech 13,0 1,2 1,8 0,4 3,5 6,1 0,09 2,3 1,2 11 10-25
- dojrzałość mleczna
20,3 1,2 1,9 0,5 5,0 11,7 0,16 3,7 2,0 11 10-25
ziarna
- dojrzałość mleczno-
24,0 1,6 2,0 0,7 5,9 13,8 0,19 4,4 2,3 11 0,7 0,6 9-16
woskowa ziarna
Liście buraków cukrowych 15,7 2,9 2,4 0,3 1,9 8,2 0,14 2,5 1,6 18 9-30
Lucerna
- przed i pÄ…czkowanie 18,0 2,1 4,5 0,6 3,7 7,1 0,15 3,3 1,9 34
- przed kwitnieniem 19,1 2,3 4,7 0,7 5,0 6,4 0,14 3,5 1,8 34 4,3 0,7 36-75
- poczÄ…tek kwitnienia i w
23,9 2,3 4,9 0,6 8,0 8,1 0,14 4,4 2,1 30 4,4 0,7 38-71
kwiecie
- koniec kwitnienia 28,6 2,8 4,7 0,9 9,5 10,7 0,15 5,3 2,4 28 28-37
A
ubin żółty, kwitnienie i
17,4 1,7 2,9 0,6 5,2 7,0 0,11 3,2 1,5 18 25-30
zawiązywanie strąków
Owies
- młody 16,0 2,1 3,0 0,7 3,7 6,5 0,12 2,9 1,5 21 0,8 1,1 90,0
- wyrzucanie wiech 19,8 1,9 , 2,3 0,7 6,2 8,7 0,12 3,6 1,7 13 33-72
- dojrzałość mleczno-
27,6 2,1 1,9 1,1 8,2 14,3 0,20 5,0 2,7 14 20,0
woskowa ziarna
Pastwisko
- przed kłoszeniem 17,4 1,4 4,4 0,8 4,1 6,7 0,13 3,3 1,8 32 2,4 0.4 50,0
- przed kwitnieniem 23,5 1,8 5,0 0,9 5,7 10,1 0,18 4,5 2,3 34 2,4 0,4 50,0
- poczÄ…tek kwitnienia 24,1 1,9 4,9 0,9 6,1 10,3 0,18 4,6 2,3 33 2,4 0,4 50,0
- w kwiecie 28,7 2,2 4,9 0,8 7,5 13,3 0,20 5,3 2,7 31 2,4 0,4 50,0
Seradela pÄ…czkowanie 12,5 1,4 2,5 0,4 2,9 5,3 0,09 2,3 1,2 17
Seradela poczÄ…tek do
13,5 1,8 2,7 0,4 3,6 5,0 0,09 2,4 1,2 18 2,5 0,6 58,0
połowy kwitnienia
Seradela koniec kwitnienia
Seradela do tworzenia
15,0 2,3 2,8 0,6 4,9 4,4 0,09 2,7 1,2 18
nasion
Trawa Å‚Ä…kowa
- przed kłoszeniem 16,4 1,4 4,4 0,6 4,2 5,8 0,12 3,1 1,6 31
- kłoszenie 17,6 1,9 3,8 1,0 4,6 6,3 0,14 3,3 1,8 26 0,8 0,4 30-175
- przed i poczÄ…tek
19,6 2,0 3,3 0,8 5,3 8,2 0,13 3,6 1,8 21 0,4 30-167
kwitnienia
- w kwiecie 20,3 1,8 3,2 0,5 6,3 8,5 0,13 3,7 1,8 19 0,4 23-136
- koniec kwitnienia i po
28,3 2,3 3,0 0,9 9,2 12,9 0,16 5,2 2,4 16 20-107
kwitnieniu
Wyka ozima + żyto
19,2 1,1 2,1 0,9 7,4 7,7 0,10 3,7 1,5 10
kłoszenie
Żyto
- strzelanie w z
dz
bło 14,8 1,4 3,4 0,8 2,7 6,5 0,12 2,8 1,5 25 0,7 0,7 35-48
- przed kłoszeniem 15,0 1,5 3,0 0,8 3,4 6,3 0,11 2,8 1,5 21 35-48
- kłoszenie
17,1 1,5 2,5 0,7 5,0 7,4 0,11 3,2 1,5 15 0,8 0,6 24-32
w 1 kg
Skład chemiczny pasz,%
paszy
energia
białko
zwiÄ…zki
karo-
eks- jed-
ogólne Ca p
włók-
sucha po- białko
bezazo-
trakt nostki brutto strawna ten
Pasza
strawne
masa piół ogólne no
towe wy-
eterowy owsiane
ciÄ…gowe
MJ MJ g g g mg
Kiszonki
Kukurydza
-dojrzałość mleczna ziarna
17,7 1,8 1,8 0,7 4,7 8,7 0,13 3,2 1,6 11 0,9 0,5 10-20
- dojrzałość mleczno-
20,9 1,6 2,0 0,9 5,0 11,4 0,16 3,8 2,0 12 0,8 0,4 11,0
woskowa ziarna
- dojrzałość woskowa
23,7 1,7 2,2 0,9 5,2 13,7 0,19 4,3 2,3 13 0,7 0,5 10,0
ziarna
Liście buraków cukrowych,
18,4 3,7 2,9 0,7 2,8 8,3 0,15 3,0 1,8 22 2,7 0,5 13,0
czyste
Trawa Å‚Ä…kowa
- rośliny świeże 19,6 2,0 2,7 1,0 6,2 7,7 0,12 3,6 1,7 16 1,2 0,6 40
- rośliny podwiędnięte 28,8 3,2 4,2 1,1 8,5 11,8 0,18 5,2 2,5 26 1,9 1,2 57,0
- rośliny podsuszone,
46,0 4,4 6,5 1,8 12,9 20,4 0,27 8,4 4,1 40
sianokiszonka
Ziemniaki parowane
23,1 1,9 2,2 0,2 0,8 18,0 0,30 3,9 3,3 15 0,1 0,5
Okopowe
Brukiew 11,4 1,1 1,7 0,2 1,2 7,2 0,08 2,0 1,4 15 0,5 0,4
Buraki cukrowe 24,0 2,1 1,8 0,1 1,3 18,7 0,24 4,0 3,3 13 0,4 0,3 0,3
Buraki pastewne, powyżej
17,5 1,4 1,5 0,1 0,9 13,6 0,18 3,0 2,5 12 0,5 0,4 0,2
12,5% suchej masy
Marchew pastewna biała 12,0 0,7 0,9 0,2 1,0 9,2 0,14 2,1 1,9 8
Marchew pastewna
14,9 1,2 1,3 0,3 1,2 10,9 0,17 2,6 2,4 12 0,6 0,5 101,0
czerwona
Marchew pastewna żółta 12,3 1,1 1,2 0,2 1,1 8,7 0,14 2,1 1,9 11 38,0
Ziemniaki parowane 22,9 1,5 2,2 0,1 0,7 18,4 0,31 3,9 3.3 16 0,1 0,4
Ziemniaki surowe 21,3 1,2 .2,0 0,1 0,5 17,5 0,29 3,7 3,1 14 0,1 0,5