Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:
Normy \
ywienia:
A,D,E,K
witaminy
wchłaniane z przewodu pokarmowego
z tłuszczami,
Dr med. Dorota Szostak-Węgierek mogą być magazynowane w wątrobie,
nerkach, tkance tłuszczowej, płucnej
Witamina A:
Witamina A, rola:
retinoidy: retinol (wit A1),
- składnik purpury wzrokowej (rodopsyny),
3,4- didehydroretinol (wit A2) i
- konieczna dla utrzymania prawidłowej
pochodne aldehydy (np. retinal),
budowy i funkcji błon śluzowych,
kwasy (np. retinowy),
- tkanki kostnej,
estry, - ró\
nicowania i rozmna\
ania komórek,
- wzrostu, rozrodu,
izomery cis i trans,
- prawidłowego funkcjonowania układu
karotenoidy:
odpornościowego,
ß-karoten, Ä…-karoten, kryptoksantyna
- działanie antyoksydacyjne
Witamina A, z
ródła retinolu: Witamina A:
produkty zwierzęce: niektóre karotenoidy:
wątroba, masło, \
ółtka jaj ß-karoten, Ä…-karoten, kryptoksantyna
produkty roślinne: mogą ulegać przemianie do retinolu
margaryny fortyfikowane witaminÄ… A (prowitamina A)
1
Witamina A, niedobór:
częsty u dzieci poni\
ej 5 roku \
ycia z powodu
Witamina A, z
ródła karotenoidów: niedoborów \
ywieniowych, tak\
e w zespołach
przewlekłego niedo\
ywienia
produkty roślinne:
- ślepota zmierzchowa,
ciemnozielone liściaste warzywa,
- wyschnięcie rogówki (kseroftalmia),
pomarańczowe warzywa i owoce
- rozmiękanie rogówki (keratomalacja),
- utrata apetytu,
marchew, czerwona papryka, pomidory,
- wysychanie i rogowacenie skóry,
boćwina, cykoria, dynia, kapusta pekińska,
- obni\
ona odporność,
natka pietruszki, sałata, szczaw,
- metaplazja i keratynizacja nabłonka
szczypiorek, koperek, szpinak, morele,
układu oddechowego i innych organów,
brzoskwinie i melony
- niedro\
ność przewodów gruczołowych,
atrofia gruczołów
Witamina A, jednostki: Witamina A, RDA:
1RE= 1mcg retinolu= M: 900 mcg/d
6 mcg ß-karotenu= K: 700 mcg/d
12 mcg pozostałych karotenoidów= Cią\
a: 750 mcg/d
3,33 IU (j.m.) Laktacja: <19: 1200 mcg/d
e"19: 1300 mcg/d
Witamina A, toksyczność:
- bóle głowy, wymioty,
Witamina A, toksyczność:
- nadmierna pobudliwość,
karotenoidy nie sÄ… toksyczne z powodu
- podwójne widzenie,
mniejszej efektywności wchłaniania przy
- Å‚ysienie,
wy\
szych dawkach i zmniejszonej konwersji
- suchość śluzówek,
do witaminy A w jelicie, wÄ…trobie i innych
- łuszczenie skóry,
narzÄ…dach;
- uszkodzenie kości,
- powiększenie i uszkodzenie wątroby
przyjmowane w du\
ych dawkach przez kilka
tygodni mogą spowodować za\
ółcenie
przy dziennym spo\
yciu retinolu 15000 mcg u
tkanki tłuszczowej i skóry
dorosłych i 6000 mcg u niemowląt i małych dzieci
(suplementacja, spo\
ycie du\
ych ilości wątroby lub
tranu)
2
Witamina A, toksyczność:
Witamina A,
podczas ciÄ…\
y: samoistne poronienia,
UL
wady rozwojowe płodu
dla dorosłych 3000 mcg/dz
dla niemowlÄ…t 600 mcg/dz
przy dziennym spo\
yciu retinolu powy\
ej
3000 mcg
Witamina A > 10 000 IU dziennie (n=22 748)
Åšwiatowa Organizacja Zdrowia zaleca,
1 dziecko na 57 wada rozwojowa



by dzienne uzupełnienie niedoboru witaminy A
nie przekraczało 10000 IU
wady cewy nerwowej, serca, grasicy, czaszki, (3000 mcg)
CiÄ™\
arne nie powinny spo\
ywać wątróbki
mięśni, układu kostnego,
ze względu na wysoką zawartość witaminy A
moczowo-płciowego,
układu pokarmowego
NEJM 1995; 333; 1369
Witamina D:
Obie formy ulegajÄ… najpierw
witamina D2: ergokalcyferol
hydroksylacji w pozycji 25 w wÄ…trobie,
witamina D3: cholekalcyferol,
a potem w pozycji 1Ä…- w nerce,
powstaje w skórze
w wyniku powstaje biologicznie
z 7-dehydrocholesterolu
aktywna 1Ä…,25-dihydroksywitamina D
pod wpływem światła słonecznego
3
Witamina D, rola:
- aktywna forma witaminy D zwiększa jelitowe
wchłanianie wapnia i fosforu,
- a tak\
e mineralizację kości.
- głównym celem fizjologicznym jest utrzymanie
Witamina D, z
ródła :
stÄ™\
enia wapnia i fosforu w surowicy w normie
Produkty zwierzęce: wątroba, tłuste
- kiedy spo\
ycie wapnia jest zbyt niskie, 1,25
ryby, tran, \
ółtka jaj
(OH)2D razem z PTH pobudza komórki pnia szpiku
kostnego do przemiany w osteoklasty;
Roślinne: margaryny fortyfikowane
osteoklasty uwalniają wapń z kości
witaminÄ… D
- utrzymywanie siły mięśni i zapobieganie upadkom
i złamaniom
- immunomodulator: stymuluje działanie
monocytów i makrofagów; zwiększa odporność na
gruz
licÄ™
Witamina D, z
ródła :
synteza w skórze zale\
y od długości fali UV (290-
Witamina D, niedobór, u kogo:
315 nm), szerokości geograficznej, pory dnia,
- mała ekspozycja na światło słoneczne
intensywności napromieniowania, pory roku;
u ludzi starszych,
powy\
ej i poni\
ej szerokości geograficznej około
- gdy dieta beztłuszczowa,
40°N i 40°S, synteza witaminy D w skórze podczas
- zespół złego wchłaniania,
prawie 3-4 miesięcy zimowych jest nieobecna;
- przewlekły alkoholizm,
w rejonach geograficznych bardziej wysuniętych w
- nadmierne wydzielanie kortykosteroidów
kierunku północnym lub południowym ten czas
nadnerczowych,
mo\
e wynosić nawet 6 miesięcy;
- przewlekła niewydolność nerek
zale\
y tak\
e od pigmentacji skóry, stosowania
- przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych
kremów z filtrem.
U osób starszych zmniejsza się zdolność
syntetyzowania witaminy D
Witamina D, niedobór:
Witamina D, niedobór, objawy:
dane epidemiologiczne sugerujÄ…, \
e niedobór
- krzywica u dzieci,
witaminy D mo\
e wiązać się ze zwiększonym
- osteomalacja i osteoporoza u dorosłych;
ryzykiem raka okrÄ™\
nicy, sutka, prostaty i
- obni\
enie stÄ™\
enia zjonizowanego wapnia chłoniaków
a tak\
e cukrzycy typu 1, reumatoidalnego zapalenia
we krwi, stymulacja PTH, mobilizacja
stawów, choroby Crohna i stwardnienia rozsianego
wapnia z kości
oraz schizofrenii i depresji
4
Witamina D, zapotrzebowanie:
trudno jest pokryć dietą, wa\
na jest ekspozycja na światło
słoneczne, konieczna mo\
e być suplementacja
Niemowlęta i dzieci do 18 roku \
ycia: 5 mcg/d
M 19-50: 5 mcg/d
Witamina D, jednostki:
M 51-65: 10 mcg/d
1 IU (j.m.)= 0,025 mcg cholekalcyferolu
M > 65: 15 mcg/d
1 mcg= 40 IU
K 19-30: 5 mcg/d
K 31-50: 10 mcg/d
K > 50: 15 mcg/g
CiÄ…\
a i laktacja: 5 mcg/d
Witamina D, toksyczność:
Witamina D, toksyczność:
raporty przypadków:
spo\
ycie 250-1250 mcg wit D dziennie: przemijajÄ…ca hiperwitaminoza D u dzieci
- hiperkalcemia, nadmierna osteoliza;
chorych na krzywicÄ™ spowodowana
- utrata zdolności zagęszczania moczu przez nerki:
nadmiernym nasłonecznieniem w okresie
wielomocz, nadmierne pragnienie;
wiosennym:
- kamica nerkowa;
zwiększony wychwyt wapnia przez kości
- przerzutowe wapnienie tkanek miękkich nerek,
kosztem zmniejszenia stÄ™\
enia jego jonów w
naczyń krwionośnych, serca i płuc;
- OUN- głęboka depresja, anorksja, nudności, surowicy:
wymioty,
mo\
e pojawić się tę\
yczka
- biegunka, utrata masy ciała
Witamina E:
grupa tokoferoli i tokotrienoli,
Witamina D, UL:
związki pochodzenia roślinnego:
Ä…-tokoferol, ß-tokoferol, g-tokoferol, d-
Dzieci 1-18 lat, osoby dorosłe,
tokoferol,
ciÄ…\
a i laktacja
Ä…-tokotrienol, ß-tokotrienol
50 mcg/dz (2000 jm)
termostabilne,
Niemowlęta 25 mcg/dz
przyspiesznie utraty wartości biologicznej w
obecności tlenu i nadtlenków , metali
ciÄ™\
kich, \
elaza, zjełczałych tłuszczów,
straty podczas przechowywania
5
Witamina E, rola :
- antyoksydant zapobiegajÄ…cy peroksydacji
lipidów
Witamina E, z
ródła :
- zapobiega zniszczeniu błon komórkowych
oleje roślinne (słonecznikowy, kukurydziany,
przez oksydacjÄ™ WKT
sojowy, rzepakowy),
orzechy, nasiona, pełne ziarna zbó\
, zarodki
W reakcji z wolnymi rodnikami nadtlenkowymi
pszenne, zielone warzywa liściaste, witamina E sama przybiera postać wolnego rodnika;
jego odnowa następuje poprzez reakcję z kwasem
wÄ…troba, jaja, mleko, margaryny
askorbinowym lub zredukowanym glutationem
Witamina E, choroby układu krą\
enia:
Witamina E, niedobór:
- hamuje oksydacjÄ™ LDL
jawny niedobór jest bardzo rzadki, obserwowany
- hamuje adhezjÄ™, agregacjÄ™ i uwalnianie substancji
tylko u osób niezdolnych do wchłaniania tej
czynnych przez płytki
witaminy lub majÄ…cych wrodzone zaburzenie
- hamuje wytwarzanie trombiny w osoczu
metabolizmu uniemo\
liwiajÄ…ce utrzymanie wit E w
- hamuje adhezję monocytów do komórek
surowicy na prawidłowym poziomie
śródbłonka przez zmniejszenie ekspresji molekuł
adhezyjnych
neuropatia obwodowa cechujÄ…ca siÄ™
- zwiększa syntezę prostacykliny w kk śródbłonka
zwyrodnieniem aksonów neuronów
- hamowanie powstawania mia\
d\
ycy w modelach
sensorycznych, zwierzęcych
- badania obserwacyjne i epidemiologiczne:
ataksja, miopatia, retinopatia
odwrotna zale\
ność między spo\
yciem witaminy E i
NChS
Witamina E, choroby układu krą\
enia:
- Badania interwencyjne: 4 randomizowane
Witamina E, choroby układu krą\
enia:
podwójnie ślepe próby: nie potwierdziły koncepcji,
\
e suplementy witE obni\
ajÄ… ryzyko sercowo-
naczyniowe
CHAOS: pacjenci z angiograficznie potwierdzonÄ…
chorobą tętnic wieńcowych otrzymywali 400 lub
Badanie ATBC: u mÄ™\
czyzn otrzymujÄ…cych Ä…-
800 jm wit E lub placebo.
tokoferol umieralność z powodu udaru
Zaobserwowano nieznamienny statystycznie wzrost
krwotocznego była o 50% wy\
sza ni\
w grupie
występowania zawału serca zakończonego zgonem
kontrolnej
i brak spadku umieralności ogólnej.
6
Witamina E, jednostki:
Witamina E, choroby układu krą\
enia:
1 IU (j.m.)= 1 mg octanu Ä…-tokoferolu
ą-TE, ekwiwalent ą-tokoferolu, opiera się na ró\
nej
GISSI: brak korzyści z suplementacji 300 mg wit E
aktywności biologicznej ró\
nych tokoferoli
Ä…-tokoferol, mg x 1.0
Ä…
Ä…
Ä…
HOPE: suplementacja wit E w dawce 400 jm/dz u
²-tokoferol mg x 0.5
²
²
²
pacjentów z NChS, udarem mózgu lub chorobą
Å‚-tokoferol mg x 0.1
Å‚
Å‚
Å‚
tętnic obwodowych w wywiadzie: brak wpływu na
´-tokoferol mg x 0.03
´
´
´
całkowitą umieralność, zgony sercowo-naczyniowe,
Ä…-tokotrienol mg x 0.3
Ä…
Ä…
Ä…
występowanie zawału serca i udaru mózgu
²-tokotrienol mg x 0.05
²
²
²
Witamina E, zapotrzebowanie:
zwiększa się przy wy\
szym spo\
yciu NNKT
Witamina E, toksyczność:
- w dawkach 300-800 jm dziennie mo\
e powodować
AI
udar krwotoczny
M: 10 mg/d
- zmęczenie, zaburzenia emocjonalne, zakrzepowe
F: 8 mg/d
zapalenie \
ył, zaburzenia \
ołądkowo-jelitowe
CiÄ…\
a: 10 mg/d
Laktacja: 11 mg/d
Witamina K:
Witamina E,
UL Witamina K1 (filochinon)
dla dorosłych 1000 mg/dz
syntetyzowana przez rośliny
dla niemowlÄ…t nie mo\
na ustalić
1-3 lata 200 mg/dz
Witamina K2 (menachinony)
4-8 lat 300 mg/dz
syntetyzowane przez bakterie
9-13 lat 600 mg/dz
14-18 lat 800 mg/dz
ciÄ…\
a i laktacja 14-18 lat 800 mg/dz Witamina K3 (menadion)
>18 lat 1000 mg/dz
syntetyczna
7
Witamina K, rola:
- wątrobowa synteza czynników krzepnięcia, gamma-
karboksylacja
(protrombina, czynnik VII, IX i X)
Witamina K, z
ródła:
- w tkance kostnej karboksylacja białek zale\
na od
ciemnozielone liściaste warzywa, zbo\
a,
witaminy K, zwłaszcza osteokalcyny, biorącej udział w
produkty mleczne, mięso, owoce
kalcyfikacji tkanki kostnej
- działanie antybakteryjne w stosunku do
Flora bakteryjna jelita cienkiego
stafylokoków, streptokoków, Mycobacterium
tuberculosis
- właściwości przeciwgrzybiczne, przeciwbólowe,
przeciwzapalne
Witamina K, AI:
Witamina K, niedobór:
M: 65 mcg/d
- zaburzenia krzepnięcia
F: 55 mcg/d
- utrata masy kostnej
Niemowlęta 0-6 mies 5 mcg/dz
występuje:
7-12 mies 10 mcg/dz
- u noworodków, zwłaszcza wcześniaków
- w chorobach wątroby Noworodki powinny otrzymywać suplement
- ogólne niedo\
ywienie, \
ywienie parenteralne,
witaminy K w domięśniowym zastrzyku aby
choroba nowotworowa
zapobiegać krwotokom;
- antybiotykoterapia
noworodki donoszone: 0,5-1,0 mg
- zaburzenia wchłaniania, zwłaszcza przy
i przynajmniej 1 mg wcześniaki
niedro\
ności dróg \
ółciowych
Witamina K, nadmiar:
nie stwierdzono szkodliwości przy wysokim Witaminy rozpuszczalne w wodzie:
spo\
yciu naturalnej witaminy K
C, witaminy z grupy B,
cholina, biotyna, kwas pantotenowy
Menadion u noworodków: anemia
hemolityczna, hiperbilirubinemia, \
ółtaczka,
nie sÄ… magazynowane,
uszkodzenie wÄ…troby
mogą być wydalane z moczem
8
Witamina C, z
ródła:
świe\
e
czarne i czerwone porzeczki, truskawki,
poziomki, maliny, agrest, owoce cytrusowe,
Witamina C:
kiwi, boćwina, brokuły, brukselka, kalafior,
kwas askorbinowy i
kapusta, papryka, natka pietruszki, pomidory,
dehydroaskorbinowy (DHA)
szpinak i szczypiorek
rozkłada się podczas przechowywania,
gotowania
Witamina C, niedobór:
Witamina C, rola:
- kofaktor enzymów biorących udział w biosyntezie
Szkorbut (gnilec), głęboki niedobór, bardzo rzadki -
kolagenu, karnityny i neurotransmiterów
degradacja tkanki Å‚Ä…cznej
- antyoksydant rozpuszczalny w wodzie
- regenerowanie tokoferolu z jego postaci
U dorosłych: wybroczyny krwawe, siniaki, zapalenie
wolnorodnikowej
i krwawienie z dziąseł, nadmierne rogowacenie
- hamowanie peroksydacji lipidów i LDL
naskórka, niedokrwistość, przeciągające się gojenie
- poprawia funkcje śródbłonka i wazodylatację
ran, bóle stawów
- NChS: wyniki wielu badań sugerują ochronną rolę,
U dzieci: choroba Moellera-Barlowa: niedokrwistość
chocia\
nie sÄ… jednoznaczne
i deformacja kości
- nowotwory: sugeruje siÄ™ ochronnÄ… rolÄ™. Wydaje
siÄ™, \
e wit C chroni przed rakiem okrÄ™\
nicy, płuc,
\
ołądka i trzustki
Witamina C, niedobór:
Witamina C, RDA:
A
agodniejszy niedobór: osłabienie, podatność na M: 90 mg/d
zmęczenie i infekcje, obni\
ona wydolność fizyczna,
K: 75 mg/d
zaburzenia zdolności adaptacji do zmian
CiÄ…\
a <19: 80 mg/d
temperatury
e" 19: 85 mg/d
Laktacja <19: 115 mg/d
Często występuje u palaczy, alkoholików, osób w
e" 19: 120 mg/d
wieku podeszłym
Palacze dodatkowo 35 mg/d
9
Witamina C, UL:
Witamina C, toksyczność:
Dorośli: 2000 mg/dz
Mała toksyczność
Niemowlęta: nie mo\
na ustalić
Działania niepo\
Ä…dane obserwowano po bardzo
Dzieci: 1-3 lata 400 mg/dz
wysokich dawkach (> 3g/dz):
4-8 lat 650 mg/dz
biegunka, zaburzenia \
ołądkowo-jelitowe, kamica
9-13 lat 1200 mg/dz
nerkowa, działanie prooksydacyjne, nadmierne
14-18 lat 1800 mg/dz
wchłaniane \
elaza,
CiÄ…\
a i laktacja: 14-18 lat 1800 mg/dz
adaptacja do du\
ych dawek
>18 lat 2000 mg/dz
Witamina B1:
Witamina B1, z
ródła:
tiamina
produkty zbo\
owe z pełnego ziarna,
aneuryna
wieprzowina, fasola
biologicznie czynnÄ… postaciÄ… jest
mało trwała, rozkłada się pod wpływem
dwufosforan tiaminy, nazywany
wysokiej temperatury
kokarboksylazÄ…
Witamina B1, niedobór:
Zaburzony metabolizm glukozy w OUN i sercu;
rozpad i zanik otoczki mielinowej włókien
Witamina B1, rola:
nerwowych
- koenzym enzymów biorących udział w
Beriberi:
metabolizmie węglowodanów i rozgałęzionych
Postać sucha: dotyczy układu nerwowego; zmęczenie,
aminokwasów
dra\
liwość, osłabienie pamięci, neuropatia obwodowa,
osłabienie siły mięśni, zaniki mięśniowe
Postać mokra: dotyczy układu sercowo-naczyniowego;
- szczególnie wa\
na jest w tkance nerwowej;
obrzęki, powiększenie serca, tachykardia, potliwość
udział w syntezie neurotransmiterów
Obie postacie zwykle występują u tego samego
pacjenta; zazwyczaj dominuje jedna z form
(acetylocholiny i serotoniny)
- i w reakcjach odpornościowych
Beriberi stanowiła powa\
ny problem zdrowotny w Azji,
obecnie w niektórych rejonach świata, gdzie po\
ywieniem jest
głównie biały ry\
, biała mąka i du\
e ilości surowych ryb
zawierajÄ…cych tiaminazÄ™
10
Witamina B1, RDA:
Witamina B1, niedobór:
Zespół Wernickego-Korsakowa: w przewlekłym
M: 1.3 mg/d
alkoholizmie z towarzyszÄ…cym ograniczeniem
K: 1.1 mg/d
spo\
ycia \
ywności: encefalopatia, psychoza
CiÄ…\
a: 1.4 mg/d
A
agodne postacie: alkoholicy, osób w wieku
Laktacja: 1.5 mg/d
podeszłym, cię\
arnych, dzieci
Witamina B2, rola:
Witamina B2, ryboflawina
- koenzym w wielu reakcjach typu redoks w
z
ródła: przemianach metabolicznych i
Mleko i produkty mleczne, produkty energetycznych (FMN, FAD)
zbo\
owe, mięso, jaja - niezbędna do funkcjonowania centralnego
i obwodowego układu nerwowego
rozkłada się pod wpływem światła, - prawidłowe funkcjonowanie układu
kwasów i zasad immunologicznego
- antyoksydant
Witamina B2, niedobór:
- zaburzenia metabolizmu węglowodanów,
- zmniejszenie ß-oksydacji i dehydrogenacji
kwasów tłuszczowych.
Witamina B2, RDA:
łuszczenie się i pękanie warg, ból gardła,
M: 1.3 mg/d
przekrwienie i obrzęk śluzówek jamy ustnej i krtani,
K: 1.1 mg/d
zajady, zapalenie języka, łojotokowe zapalenie
skóry, niedokrwistość
CiÄ…\
a: 1.4 mg/d
głęboki niedobór mo\
e niekorzystnie wpływać na
Laktacja: 1.6 mg/d
metabolizm wit B6, folianów i niacyny
Niedobór często u alkoholików, kobiet cię\
arnych,
dzieci, młodzie\
y, osób starszych
11
Witamina B6, z
ródła:
mięso, drób, ryby, warzywa i owoce, nasiona
Witamina B6:
roślin strączkowych, orzechy,
grupa 6 związków:
produkty zbo\
owe
pirydoksal (PL), forma alkoholowa
pirydoksyna (PN), forma aldehydowa
du\
e straty podczas obróbki termicznej,
pirydoksamina (PM), forma aminowa
mro\
enia
i ich estry fosforanowe (PLP, PNP, PMP)
synteza przez florÄ™ jelitowÄ…
Witamina B6, niedobór:
Witamina B6, rola:
- łojotokowe zapalenie skóry
koenzym dla ponad 100 enzymów: - niedokrwistość niedobarwliwa mikrocytarna (rola
- biorących udział w przemianach aminokwasów, w syntezie hemu)
- w metabolizmie neurotransmiterów - drgawki podobne do padaczkowych (rola w
- w syntezie tryptofanu syntezie neurotransmiterów, takich jak dopamina,
ł-aminomasłowy (GABA); przy
- w biosyntezie hemu serotonina, kwas Å‚
Å‚
Å‚
- w transsulfuracji z homocysteiny do cysteiny niedoborze wit B6 w mózgu akumulują się
- w glikogenolizie i glikogenogenezie nieprawidłowe metabolity tryptofanu)
- w przemianach hormonów sterydowych - obwodowa neuropatia
- w prawidłowym funkcjonowaniu układu - depresja i dezorientacja
immunologicznego - zaburzenia funkcji płytek krwi i procesów
krzepnięcia
Do przemian wit B6 konieczna jest obecność wit B2 - nowotwory?
i niacyny
często u alkoholików, kobiet w cią\
y, osoby starsze
Witamina B6, RDA:
M 19-50: 1.3 mg/d
> 50: 1.7 mg/d
Witamina B6, UL:
K 19-50: 1.3 mg/d Dla dorosłych 100 mg/dz
CiÄ…\
a i laktacja 14-18 lat 80 mg/dz
> 50: 1.5 mg/d
>18 lat 100 mg/dz
CiÄ…\
a: 1.9 mg/d
Laktacja: 2.0 mg/d
12
Witamina PP, z
ródła:
mięso, ryby, drób, produkty zbo\
owe z
Witamina PP, B3, niacyna:
pełnego ziarna, ziemniaki
kwas nikotynowy
częściowo powstaje z tryptofanu, w
nikotynamid (amid kwasu nikotynowego)
obecności wit B1, B2 i B6
i ich pochodne np. NAD i NADP
Witamina PP, niedobór:
Pelagra, klasyczna choroba wiÄ…\
ąca się z głębokim
Witamina PP, rola:
niedobrem niacyny
- jest częścią koenzymów:
- pigmentacyjna wysypka rozwijajÄ…ca siÄ™
dinukleotydu nikotyamidoadeninowego (NAD) i
symetrycznie na powierzchni skóry eksponowanej
fosforanu dinukleotydu nikotyamidoadeninowego
na słońce
(NADP)
- wymioty, zaparcie lub biegunka
- jest akceptorem i donorem jonów wodorowych w
- jasnoczerwony język
wielu biologicznych reakcjach typu redoks, w
- niedokrwistość
przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów
- depresja, apatia, ból głowy, zmęczenie, utrata
- niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania
pamięci
mózgu i obwodowego układu nerwowego, syntezy
hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i
Pelagra była powszechna na początku XX wieku w
insuliny
USA i rejonach Europy, gdzie kukurydza (uboga
zarówno w niacynę i tryptofan) była głównym
składnikiem po\
ywienia
Witamina PP, jednostki:
Witamina PP, RDA:
NE- równowa\
niki niacyny:
kwas nikotynowy, jego amid + kwas nikotynowy
M: 16 mg eq./d
powstający w organizmie człowieka z tryptofanu
K: 14 mg eq./d
dla powstania 1 mg niacyny w organizmie potrzeba
39-86 mg tryptofanu
CiÄ…\
a: 18 mg eq./d
Laktacja: 17 mg eq./d
1NE= 1 mg niacyny= 60 mg tryptofanu
13
Witamina PP, toksyczność:
występuje w przypadku stosowania suplementów
- nudności, wymioty przy dawce 3g/dz
- objawy związane z rozszerzeniem naczyń: rumień
Witamina PP, UL:
na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, pieczenie,
mrowienie, świąd Dorośli 35 mg/dz niacyny
objawy te występują często u pacjentów Dzieci 1-3 lat 10 mg/dz niacyny
leczonych kwasem nikotynowym z powodu 4-8 lat 15 mg/dz niacyny
hiperlipidemii (30-1000 mg/dz). Często temu 9-13 lat 20 mg/dz niacyny
towarzyszą bóle głowy i zwiększony śródczaszkowy 14-13 lat 20 mg/dz niacyny
przepływ krwi Cią\
a i laktacja 14-18 lat 30mg/dz niacyny
- nietolerancja glukozy ( przy dawce 3g/dz) >18 lat 35 mg/dz niacyny
- zamazane widzenie, niedowidzenie, obrzęk
plamki, torbielowate zwyrodnienie plamki (dawka
1,5-5 g/dz); zaburzenia te sÄ… odwracalne i zale\
ne
od dawki
Foliany, z
ródła:
Foliany, folacyna: ciemnozielone warzywa:
brokuły, brukselka, fasola szparagowa, kapusta,
kompleks związków, w których kwas
liście pietruszki, sałata, szczypiorek,
pterynowy jest zwiÄ…zany
szparagi i szpinak
z czÄ…steczkami 1-glutaminianu
pomarańcze i sok pomarańczowy, fasola, wątroba
kwas foliowy
wra\
liwe na działanie wysokiej temperatury,
(kwas pteroilo-1-glutaminowy, PGA) promieni słonecznych i kawasowość
jest najbardziej stabilną postacią folianów,
rozkładają się podczas przechowywania \
ywności
rzadko jest naturalnym składnikiem
\
ywności, ale jest stosowany w
suplementach i do fortyfikowania \
ywności zaburzenie wchłaniania folianów: hormonalne
środki antykoncepcyjne, alkohol, cholestyramina
Foliany, rola:
koenzym w:
- biosyntezie nukleotydów purynowych i
pirymidynowych; konieczne dla podziałów
komórkowych
- desaturacja i hydroksylacja długołańcuchowych
kwasów tłuszczowych w mózgu
- przemiany aminokwasów,
- transfer jednowęglowych jednostek z seryny;
stanowi główne ich z
ródło w metabolizmie
- konwersja homocysteiny do metioniny stanowi
główne z
ródło metioniny dla syntezy S-
adenozylometioniny, wa\
nego zwiÄ…zku metylujÄ…cego
14
Foliany, niedobór:
- obni\
enie stÄ™\
enia folianów w surowicy
- obni\
enie stÄ™\
enia folianów w erytrocytach
- zwiększenie stę\
enia homocysteiny
- zmiany megaloblastyczne w szpiku kostnym i
Foliany, RDA:
innych tkankach gdzie występuje szybki podział
M i K: 400 mcg/d
komórek
- niedokrwistość makrocytarna Cią\
a: 600 mcg/d
- przy zaawansowanej niedokrwistości: osłabienie,
Laktacja: 500 mcg/d
zmęczenie, trudności w koncentracji uwagi,
dra\
liwość, bóle głowy, częstoskurcz, krótki oddech
- atroficzne zapalenie języka
- wady cewy nerwowej u noworodków matek z
niedoborem folianów lub genetycznym defektem
metabolizmu homocysteiny (MTHFR; reduktaza 5,10
metylenotetrahydrofolianu)
Okresy rozwoju narządów Rozwój układu nerwowego zarodka
okres okres zarodkowy (w tygodniach)
zygoty
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
cewa nerwowa (WCN)
serce (wady serca)
kończyny górne
nerki DZIEC
22
kończyny dolne
warga górna
podniebienie
(rozszczep)
miednica
Cewa nerwowa, a więc i jej wady powstają najwcześniej:
w czasie, gdy kobieta często jeszcze nie wie, \
e jest w ciÄ…\
y
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka
Rodzaje wad cewy nerwowej
Rozwój układu nerwowego zarodka
(zaburzenie zamknięcia części dogłowowej)
Bezmózgowie
Małomózgowie
Przepukliny
okolicy głowy:
DZIEC
23
 oponowa
 mózgowa
 oponowo -
mózgowa
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka
15
Rodzaje wad cewy nerwowej
Obni\
enie
Dawka
Autorzy R/O Kraj n ryzyka
(zaburzenie zamknięcia części doogonowej)
kwasu foliowego
WCN
Preparat wielowit.
Smithells i wsp. R UK 1178 + 0,36 mg kwasu 86%
foliowego/ dz
Przepukliny
5,0 mg kwasu
kręgosłupa
Vergel i wsp. R Kuba 215 100%
foliowego/ dz
(rozszczep
kręgosłupa): 4,0 mg kwasu
Laurence i wsp. R Walia 110 58%
foliowego/ dz
 oponowa
 oponowo -
MRC Vitamin
7 4,0 mg kwasu
rdzeniowa Study Research R 1195 72%
krajów foliowego/ dz
Group
 rdzeniowa
0,8 mg kwasu
Czeizel i Dudas O Węgry 4156 100%
foliowego/ dz
R - u kobiet, które rodziły wcześniej dzieci z wadami cewy nerwowej
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka O - u kobiet, które nie rodziły wcześniej dzieci z wadami cewy nerwowej
n - liczba przypadków
Zalecenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z 1997 r
Wszystkie kobiety w wieku rozrodczym w
Polsce, które mogą zajść w cią\
Ä™, powinny
Dzienne przeciętne
Spo\
ycie kwasu foliowego w
spo\
ywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie
spo\
ycie kwasu
postaci folianów potrzebne do
foliowego w postaci w celu zapobiegnięcia wystąpienia u ich
osiągnięcia terapeutycznego
folianów
poziomu w okresie
potomstwa wad cewy nerwowej, w tym
w Polsce
okołokoncepcyjnym w celu
zwłaszcza rozszczepu kręgosłupa i
(0,15  0,25 mg)
redukcji WCN u potomstwa
bezmózgowia.
(0,6  0,8 mg)
Bardzo trudno jest osiągnąć odpowiednio wysoki poziom
kwasu foliowego w organizmie wyłącznie poprzez spo\
ywanie
produktów naturalnie bogatych w kwas foliowy
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka
Zalecenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
z 1997 r
W Polsce w roku 2003 tylko 12% kobiet w
wieku 20-34 lat, nie będących w cią\
y,
Kobiety, które uprzednio rodziły dzieci
przyjmowało kwas foliowy.
dotknięte WCN, są obcią\
one zwiększonym
ryzykiem urodzenia kolejnego dziecka z takÄ…
wadą. Powinny one mieć zapewnioną Jedynie 17% cię\
arnych deklarowało,
mo\
liwość porady genetycznej przed kolejną
\
e stosowało suplementację kwasem foliowym
ciÄ…\
Ä…. W celu zapobie\
enia urodzenia siÄ™
przed ciÄ…\
Ä….
następnego dziecka z wadą cewy nerwowej
nale\
y w tym przypadku stosować znacznie
Szamotulska i wsp., 2005
większe dawki kwasu foliowego (4 mg).
16
Produkty wzbogacane w kwas foliowy
Hiperhomocysteinemia- czynnik ryzyka CVD
Homocysteina (Hcy) jest produktem katabolizmu
płatki śniadaniowe
metioniny (demetylacja)
StÄ™\
enie Hcy we krwi jest determinowane przez
czynniki genetyczne i \
ywieniowe
soki owocowe
Czynniki \
ywieniowe: niedobór kwasu foliowego i
w mniejszym stopniu wit.B6 (pirydoksyna) oraz
mąka , pieczywo wit. B12 (kobalamina), jak równie\
nadmierne
spo\
ycie metioniny
Czytaj etykiety na produktach!!!
BÄ…dz
ÅšWIADOMYM konsumentem!!!
Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka
Jak utrzymać prawidłowe
stÄ™\
enie Hcy w surowicy?
1 stopień: preferuje się z
ródła pokarmowe
witamin biorących udział w jej degradacji:
zielone warzywa liściaste, suche nasiona
strączkowe, całe ziarna zbó\

Jeśli to niemo\
liwe, to suplementy
witamin
" kwas foliowy 400 µg/d
" µ
" µ
" µ
" witamina B6 2 mg/d
"
"
"
" witamina B12 6 µg/d
" µ
" µ
" µ
Kwas foliowy (FA), witamina B6, homocysteina (Hcy) we krwi
Wpływ redukcji stę\
enia Hcy (du\
a vs mała dawka witamin)
i ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych
na ryzyko nawracającego udaru mózgu, zawału serca
Badanie NORVIT
i zgony pacjentów po udarze (n=3680) Badanie VISP
Zdarzenie Względne ryzyko zdarzenia (RR)
FA vs placebo FA+witB6 vs
Zdarzenie Ryzyko względne (2 lata)
placebo
(du\
a vs mała dawka)
Zawał serca +
1,1 1,2
Nawracający udar mózgu
1,1
udar
Zawał serca
ChNS 1,1 1,2
0,9
zawał + zgon wieńcowy
Zgon
1,0 1,2
Zgon
0,9
Rak
1,4 1,3
3749 pacjentów w wieku 30-84 lata 7 dni po zawale serca
Du\
a dawka: kwas foliowy 2,5 mg/d; wit B6 25 mg/d; wit B12 0,4 mg/d
FA 0,8 mg/d; wit B6 40 mg/d; okres leczenia 3,5 roku
MaÅ‚a dawka: kwas foliowy 20 µg/d; wit B6 200 µg/d; wit B12 6 µg/d 4 grupy pacjentów: FA n=935; FA+wit B6 n=937; wit B6 934; placebo n=943
µ µ µ
µ µ µ
µ µ µ
Toole J.F. 2004 Hcy 28%
Homocysteina nie jest przyczynowym czynnikiem ryzyka!
Kongres ESC, Sztokholm 2005
17
Foliany, nowotwory:
Foliany, toksyczność:
- niedobór folianów mo\
e stymulować kancerogenezę
- suplementacja kwasem foliowym mo\
e likwidować przy spo\
yciu z \
ywnością nie ma efektów
zmiany meta- i dysplastyczne w szyjce macicy ubocznych
- dane z badań epidemiologicznych świadczą o
odwrotnej zale\
ności między stanem wysycenia - nadmiar kwasu foliowego podawany w
folianami a nowotworami okrÄ™\
nicy suplementach mo\
e nasilić zaburzenia
- przy niedoborach folianów: hipometylacja DNA, neurologiczne związane z niedoborem wit B12
zwiększona łamliwość chromosomów, zaburzona - suplementacja kwasem foliowym mo\
e zamazać
reperacja DNA, mutacje pierwsze hematologiczne objawy niedoboru wit B12
- zmniejszenie wra\
liwości nowotworów na
!!!: pojawiły się prace sugerujące pojawienie się chemioterapię
niektórych nowotworów (rak prostaty, sutka, - niekorzystny wpływ na skuteczność leczenia
okrÄ™\
nicy, białaczka) przy suplementacji kwasem chorób rozwijających się na tle zapalnym, a tak\
e
foliowym: hipermetylacja DNA- inaktywacja genów padaczki
hamujących powstawanie nowotworów
Witamina B12, kobalamina:
Foliany, UL:
grupa korynoidów zawierających nukleotyd
Dorośli: 1000 mcg/dz dla kwasu foliowego z
fortyfikowanej \
ywności lub suplementów dimetylobenzimidazolowy oraz kobalt:
adenozylokobalamina, metylokobalamina,
Dzieci 1-3 lata 300 mcg/dz
hydroksykobalamina
4-8 lat 400 mcg/dz
9-13 lat 600 mcg/dz
cyjanokobalamina: syntetyczna wit B12
14-18 lat 800 mcg/dz
w suplementacji stosowana jest tak\
e
CiÄ…\
a i laktacja 14-18 lat 800 mcg/dz
>18 lat 1000 mcg/dz
hydroksykobalamina
Witamina B12, z
ródła:
Witamina B12, rola:
\
ywność pochodzenia zwierzęcego:
- konieczna dla prawidłowego krwiotworzenia i
mleko i produkty mleczne, mięso, drób, jaja
funkcji neurologicznych
- w procesie metylacji homocysteiny do metioniny:
niewielka synteza przez bakterie jelitowe
regeneracja kwasu 4-hydrofoliowego
straty kulinarne 7-30%
18
Witamina B12, wchłanianie:
Witamina B12, niedobór:
- niedokrwistość megaloblastyczna
- W \
ołądku wit B12 związana z białkami \
ywności
- demielinizacja OUN i nerwów obwodowych:
dysocjuje w obecności kwasu i pepsyny
Zaburzenia czuciowe kończyn (drętwienie),
- Uwolniona wit B12 wiÄ…\
e się z białkami R
Zaburzone czucie wibracji i poło\
enia
(haptokoryny) wydzielanymi przez gruczoły ślinowe
Zaburzenia motoryczne, chodu.
i śluzówkę \
ołądka
Zaburzenia funkcji poznawczych: zaburzenia
- W jelicie cienkim proteinazy trzustkowe częściowo
koncentracji, utrata pamięci, dezorientacja,
degradują białka R, uwalniając B12, która wią\
e siÄ™
demencja, zaburzenia nastroju
z IF
Zaburzenia widzenia, bezsenność, impotencja,
- Kompleks B12-IF wiÄ…\
e siÄ™ receptorami w
utrata kontroli nad defekacjÄ… i mikcjÄ….
śluzówce jelita
Odwracalność zaburzeń neurologicznych zale\
y od
- Po internalizacji kompleksu B12 wchodzi do
czasu ich trwania.
enterocyta
Witamina B12, niedobór, występowanie:
- Niedobory \
ywieniowe np. u wegan, niemowlÄ…t
karmionych piersiÄ… przez matki weganki
- Atroficzne zapalenie śluzówki \
ołądka- niemo\
ność
strawienia kompleksów wit B12 z białkiem, pochłanianie
i konwersja wit B12 przez bakterie
Witamina B12, RDA:
- Niewydolność trzustki- niemo\
ność strawienia
M i K: 2.4 mcg/d
kompleksów wit B12 z białkiem R
- Niedokrwistość złośliwa- brak IF
CiÄ…\
a: 2.6 mcg/d
- Resekcja \
ołądka- brak IF
Laktacja: 2.8 mcg/d
- Nadmierny wzrost flory jelitowej w jelicie cienkim-
pochłanianie i konwersja wit B12 przez bakterie
- Infekcja paso\
ytem Diphyllobothrium latum 
pochłanianie B12 przez paso\
yta
- Choroba lub resekcja końcowego odcinka jelita
cienkiego- niemo\
ność wchłonięcia
Cholina
Kwas pantotenowy, witamina B5:
y
ródła:
- biosynteza jest niewystarczajÄ…ca
y
ródła:
- w \
ywności w postaci lecytyny, sfingomieliny, wolnej
produkty zbo\
owe z pełnego ziarna, fasola, mięso,
zasady
orzechy, ziemniaki
\
ółtko jaja, wątroba, soja, orzeszki ziemne, płatki
syntetyzowana przez bakterie jelitowe
owsiane, ry\
, wieprzowina
Rola:
Rola:
- składnik koenzymu A;
- niezbędna dla strukturalnej integralności błon
uczestniczy w przemianach energetycznych,
komórkowych
metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów
- w przemianach grup metylowych
- w przekazywaniu pobudzeń w układzie
cholinergicznym
- transport i metabolizm lipidów i cholesterolu
19
Biotyna, witamina H, witamina B8:
y
ródła: mleko, warzywa, mięso, wątroba, jaja,
płatki owsiane, dro\
d\
e
Rola: kofaktor karboksylaz biorących udział w
glukoneogenezie, degradacji leucyny, utlenianiu
krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
syntezie kwasów tłuszczowych
Niedobór: zwykle dotyczy osób \
ywionych
całkowicie parenteralnie:
- zapalenie skóry, spojówek, łysienie, zaburzenia
OUN (depresja, anoreksja, letarg, halucynacje,
parestezje kończyn)
- subkliniczne niedobory mogą być teratogenne
awidyna, obecna w surowym białku jaj, mo\
e
hamować wchłanianie biotyny
20