STRES
Psychologiczne badania nad stresem mają blisko 50-letnią historię. Okres ten zaobfitował w wiele koncepcji
dotyczących zachowania się człowieka w sytuacjach zagrożenia. Wciąż powstają autorskie propozycje
oryginalnych ujęć tego obszaru badań psychologicznych. Uwaga badaczy koncentruje się nie tyle na tak czy
inaczej rozumianym stresie, ile na człowieku w sytuacji stresowej, podejmowanej przez niego aktywności i jej
wynikach.
Termin stres pochodzi z fizyki, gdzie odnosi się on do różnego typu napięć, nacisków lub sił, które działają na
system. Termin ten do nauk o zdrowiu wprowadził w 1926 roku Hans Selye. Jako student drugiego roku
medycyny na uniwersytecie w Pradze, zwrócił on uwagę na fakt, że u wszystkich pacjentów cierpiących z
powodu różnych niedomagań somatycznych, występuje wiele wspólnych symptomów. Zaliczyć do nich
możemy utratę apetytu, osłabienie mięśni, podwyższone ciśnienie krwi, utratę motywacji do osiągnięć.
Zastanawiając się dlaczego symptomy te wydają się być niezależne od rodzaju choroby somatycznej, Selye
doszedł do wniosku, że można je nazwać  po prostu syndromem choroby . Współczesna definicja stresu podana
przez Selye go głosi, że  stres jest niespecyficzną reakcją organizmu na wszelkie niedomagania .
Kluczowe pojęcia
1. Stres jest reakcją na pewien bodziec.
2. Reakcja stresowa jest reakcją psychofizjologiczną. Oznacza to, że wchodzą tu w grę złożone związki
między ciałem a psychiką.
3. Reakcja stresowa obejmuje potencjalnie szeroki zbiór reakcji, które prowadzą do pobudzenia
psychofizjologicznego. Mimo iż większość reakcji stresowych manifestuje się stanem pobudzenia, reakcje takie
mogą powodować także ekstremalne formy pobudzenia, które w rzeczywistości powodują zwolnienie,
zahamowanie, czy też całkowite zatrzymanie funkcji systemu dotkniętego stresem.
4. Bodziec wywołujący reakcję stresową nazywa się stresorem. Staje się on stresorem w wyniku interpretacji
poznawczej, czyli poprzez znaczenie, jakie nadaje mu człowiek, albo też w wyniku oddziaływania na jednostkę
za pośrednictwem jakiegoś procesu sensorycznego czy też metabolicznego, który jest stresogenny ze swej
natury. Na przykład jeśli jednostka interpretuje jakiś bodziec zewnętrzny jako groz
ny, to najprawdopodobniej
pojawi się reakcja stresowa. Z drugiej zaś strony, pewne bodz
ce, zwane czasem sympatykomimetycznymi, same
zdolne są do wywołania reakcji stresowej, po prostu w wyniku długotrwałego oddziaływania na człowieka.
Bodz
ce te wywołują reakcję stresową nie angażując przy tym wyższych interpretacyjnych mechanizmów mózgu.
Oddziałują one na człowieka za pośrednictwem niższych sensorycznych mechanizmów mózgowych (w
przypadku ekstremalnego gorąca, zimna, hałasu o intensywności przekraczającej 85 decybeli), poprzez
mechanizmy trawienne i metaboliczne (spożycie kofeiny, teobrominy, teofiliny, nikotyny i amfetaminy),
poprzez intensywną aktywność ruchową (ciężka praca lub ćwiczenia fizyczne).
Ważne jest aby zrozumieć, że znaczna część nadmiernego stresu w życiu człowieka jest inicjowana i
produkowana przez niego samego. Dzieje się tak ponieważ właśnie człowiek przypisuje neutralnemu w innych
okolicznościach bodz
cowi posiadanie właściwości wywołujących stres.
Jak stwierdza Hans Selye:  Istotne jest nie to, co się z nami dzieje, ale to, jak to obieramy .
5. U wielu osób chroniczne występowanie reakcji stresowej może doprowadzić do dysfunkcji lub uszkodzeń
narządu końcowego (narząd, w którym uwidaczniają się kliniczne objawy stresu). Kiedy zmiany te pojawiają się
w następstwie stresu, chorobę taką określa się ogólnie jako chorobę psychosomatyczną albo
psychofizjologiczną.
6. Chociaż akcentuje się głownie niekorzystne cechy stresu, aktywacja stresowa posiada również aspekty
pozytywne. Selye odróżnia stres konstruktywny od destruktywnego, wyraz
nie stwierdzając, ze nie każdy stres
jest szkodliwy. Uważa on, że aktywacja pod wpływem stresu może być pozytywną siłą motywującą,
poprawiającą subiektywną jakość życia. Określa on taki pozytywny stres mianem eustresu, a osłabiający,
nadmierny stres nazywa distresem. Wraz ze wzrostem stresu ulega poprawie samopoczucie ogólne oraz stan
zdrowia, jednak jeśli stres nadal rośnie, to osiąga swój punkt maksymalny ze względu na korzyści. Punkt ten
możemy nazwać optymalnym poziomem stresu  po jego przekroczeniu stres staje się szkodliwy dla organizmu.
STRES, STRESOR, ODPORNOŚĆ NA STRES I ODPORNOŚĆ NA STRESOR
początek
*Stres możemy zdefiniować jako niespecyficzną reakcję fizjologiczną i psychologiczną jednostki na wszelkie
wymagania środowiskowe lub zagrożenie jej integralności.
*Stresorem zaś będzie każdy czynnik potencjalnie szkodliwy dla organizmu (fizycznie lub psychicznie)
wystawiający na próbę jego zdolności adaptacyjne.
*Odporność na stres jest to zdolność do zorganizowanego funkcjonowania mimo podniecenia emocjonalnego.
Jednostka działa  przytomnie , kontroluje swoje zachowanie, zmierza do realizacji obranego celu pomimo
doznawanego lęku, strachu, gniewu czyli emocji o silnym natężeniu.
*Odporność na stresor to mała reaktywność emocjonalna na zagrożenie, przeszkody i inne czynniki właściwe
sytuacjom trudnym. Słaby odczyn emocjonalny - strachu, lęku, gniewu - mimo, że sytuacja jest spostrzegana
jako trudna.
Uwarunkowania odporności psychicznej
1. Właściwości układu nerwowego, od których zależy siła i trwałość emocji
2. Schematy poznawcze
- destrukcyjne schematy poznawcze
- konstruktywne schematy poznawcze
3. Typ reagowania emocjonalnego
- nastawienie lękowe
- nastawienie na pokonywanie trudności
4. Treść i siła motywacyjna dominującego dążenia
5. Samoocena
6. Poziom aspiracji a potrzeba osiągnięć
7. Rodzaj regulacji osobowości
- egocentryczny
- prospołeczny
8. Hierarchia potrzeb
9. Dojrzałość osobowości
10.Nawyki reagowania na trudności
1. Właściwości układu nerwowego
Koncepcje dotyczące typów i właściwości układu nerwowego oraz jego
wpływ na odporność psychiczną.
Pawłow
Jako pierwszą zajmiemy się teorią Pawłowa. W swojej koncepcji wyróżnił on dwa podstawowe typy układu
nerwowego : typ silny i typ słaby.
typ słaby :
Melancholik - charakteryzuje się niską wydolnością i dużą wrażliwością. Komórki nerwowe są słabe, więc już
zwyczajna siła bodz
ców wykracza poza granice jego optimum i doprowadza prędko do stanu przeciążenia.
Szybkie i częste zmiany warunków życia wpływają na niego dezorganizująco. Typ ten jest nieprzystosowany do
życia - wymaga atmosfery cieplarnianej.
typ silny :
Sangwinik - usposobienie zmienne, żywe, duża ruchliwość, łatwość powstawania i szybkie przemijanie emocji.
Odporny na stres, daje sobie radę w trudnych sytuacjach
Choleryk - usposobienie wybuchowe, gwałtowne, silne reakcje emocjonalne, trudność opanowania. Odporny
psychicznie, jedynie sytuacje, które wymagają kontroli emocji stwarzają mu pewne problemy.
Flegmatyk - usposobienie powolne, spokojne, słabe reakcje emocjonalne i trudności ich powstawania. Jest
odporny psychicznie, choć przejawia trudności w przystosowaniu się do szybko zmieniających się warunków
Strelau
Jego koncepcja wynika z zagadnienia różnic indywidualnych oraz badań nad temperamentem, który określa
cechy formalne każdego zachowania i leży u podstaw odporności emocjonalnej.
Tą koncepcją zajmiemy się trochę szerzej.
*Zdaniem Strelau a stan stresu spowodowany jest brakiem równowagi (wystąpieniem rozbieżności) pomiędzy
wymaganiami a możliwościami jednostki co do radzenia sobie z nimi. Wymagania traktuje jako stresory lub
sytuacje wywołujące stres.
Za wymagania można uważać takie czynniki jak np.:
nieprzewidziane i niekontrolowane wydarzenia życiowe, codzienne kłopoty, znaczące wydarzenia życiowe,
sytuacje o ekstremalnie silnej lub słabej stymulacji, zinternalizowane wartości oraz standardy zachowania.
Wymagania podzielić można na obiektywne i subiektywne - będące czynnikiem jednostkowej oceny.
Możliwości jednostki w zakresie radzenia sobie z wymaganiami są zależne od:
inteligencji, uzdolnień specjalnych, umiejętności, wiedzy, cech osobowościowych i temperamentalnych, cech
wyglądu fizycznego, doświadczenia w sytuacjach wywołujących stres, strategie radzenia sobie z nimi oraz
aktualny fizyczny i psychiczny stan jednostki.
Wszystkie wydarzenia życiowe ( interpretowane w kategoriach intensywności stymulacji, a w konsekwencji w
kategoriach efektów poziomu aktywacji czyli pobudzenia) można traktować jako czynniki, które mogą być
moderowane przez różne cechy temperamentu.
Listę cech skupionych wokół aktywacji, związanych z różnymi charakterystykami zachowania przedstawia
tabelka:
Aktywowalność a cechy temperamentu początek
Wysoka Aktywowalność
Niska Aktywowalność
Introwersja
Neurotyczność
Wysoka emocjonalność
Unikanie doznań
Słaby typ UN
Wysoka reaktywność
Wysoki poziom lęku
Niska impulsywność
Temperament zahamowany
Wycofywanie się
Ekstrawersja
Stałość emocjonalna
Niska emocjonalność
Poszukiwanie doznań
Silny typ UN
Niska reaktywność
Niski poziom lęku
Wysoka impulsywność
Temperament niezahamowany
Zbliżanie się
2. Schematy poznawcze
Mogą one zarówno podnosić, jak i obniżać odporność psychiczną na stres. Od schematów bowiem zależy, w jaki
sposób spostrzegamy sytuacje oraz nasze w nich położenie. Ułatwiają orientację w złożonej rzeczywistości,
wpływają na jej spostrzeganie, ocenianie siebie, działania własnego i innych ludzi.
LDestrukcyjne schematy poznawcze - obniżają odporność psychiczną np.:
ryzyko zmiany   każda zmiana jest trudna i nie pewna
upośledzenie manualne-  nic mi się nie udaje, gdy majsterkuję-taki już jestem
neurasteniczne fatum   niektórych ludzi wszystko męczy i denerwuje, a natury się nie zmieni
niekorzystna inność   jestem brzydki, więc trzymam się na uboczu
 emerytura jest kresem życia
 starość to choroba i pesymizm
 stres i frustracja to choroba XX wieku (nie można ich uniknąć)
JKonstruktywne schematy poznawcze - kształtują i podnoszą odporność psychiczną, mobilizują do działania w
sytuacjach trudnych np.,:
 każda sytuacja stresowa ma choć jedną cechę pozytywną
 trudności są po to, by je pokonywać
 człowiek ma zdolności przystosowawcze
Istotne jest ułatwianie internalizacji schematów konstruktywnych w dzieciństwie.
3. Typ reagowania emocjonalnego
LNastawienie lękowe i rezygnacyjne - jest skutkiem doświadczanych niepowodzeń, wpływa na obniżenie
odporności psychicznej. Dominuje lęk i tendencja do wycofywania się, spowodowane używaniem
destrukcyjnych schematów. Przyczyną takiego typu reagowania są niekorzystne nawyki ukształtowane w
dzieciństwie (hamowanie dążenia do podejmowania działań) lub niezgodność
będąca wyrazem niespójnego ukształtowania osobowości (potrzeba akceptacji, osiągnięć a niska ocena swoich
możliwości).
JNastawienie na pokonywanie trudności i rozważny optymizm - oparty na znajomości sytuacji, motywacji,
zdolności, kontroli emocji, umiejętności itp.
4. Treść i siła motywacyjna dominującego dążenia (wiodąca idea)
LBrak idei dominującej - bezideowe środowisko. Człowiek niedojrzały o rozproszonym kierunku działania,
którego decyzje zależą od wpływów zewnętrznych oraz nasilenia potrzeb i możliwości ich zaspokojenia.
LSkrajna idea - przytłaczająca dominacja jednego dążenia, co wiąże się z krytycyzmem, nieharmonijnym
funkcjonowaniem osobowości, czy fanatyzmem. Wpływa na obniżenie odporności psychicznej.
JIdea dominująca - związana z celem. Wiąże się to z pokonywaniem przeszkód, niedomagań fizycznych itp. -
kształtuje odporność psychiczną.
5. Samoocena
JWysoka samoocena sprzyja dużej odporności na stres. Osoba taka wierzy we własne siły i ufa, że poradzi sobie
z każdym problemem.
LNiska samoocena sprawia, iż człowiek obiektywnie będący w stanie podołać danemu wyzwaniu, nie dostrzega
w sobie takich możliwości i poddaje się.
6. Poziom aspiracji a potrzeba osiągnięć początek
LOsoba z wygórowanymi aspiracjami i dużą potrzebą osiągnięć często chce osiągnąć nierealne cele. Brak
powodzenia w ich realizacji odbiera, jako dotkliwą porażkę.
LZ kolei bardzo niski poziom aspiracji prowadzi do braku motywacji do prób rozwiązywania problemu.
JOptymalny poziom potrzeby osiągnięć i poziom aspiracji sprawia, iż jesteśmy z siebie zadowoleni, mamy
motywację do dalszych działań. Niepowodzenia i przeszkody nie dezorganizują nas.
7. Rodzaj regulacji osobowości
LPrzewaga regulacji egocentrycznej - wiąże się to z silnym utożsamianiem się z wynikami własnej działalności.
Niepowodzenia są więc traktowane jako zagrożenie własnej osoby. Powoduje to pobudzenie emocjonalne, które
często dezorganizuje działanie (nie dotyczy to osób ze zwartą osobowością, które zdolne są do wysiłku i kontroli
emocji).
JPrzewaga regulacji prospołecznej - spostrzeganie sytuacji trudnej w kategoriach zadania. Więz
z innymi ludz
mi
wzmacnia odporność psychiczną, podobnie jak gotowość do dodawania odwagi innym.
LInne czynniki powodujące obniżenie odporności psychicznej
Niedobór snu
Choroby - spadek sił, ogólne osłabienie odporności ustroju
Działania astenizujące wywołane np.ciążą, porodem, stanem napięcia przedmiesiączkowego
Długotrwałe działanie czynników stresujących
TYP OSOBOWOŚCI A STRES
LTyp A - żyje pod presją czasu, jest bardzo ambitny, agresywny - wykazuje wrogość gdy sprawy nie układają
się po jego myśli; jest niecierpliwy, chce wszystko od razu osiągnąć, rozwiązać; nie lubi krytyki, zawsze chce się
pokazać z dobrej strony; chce mieć kontrolę nad zdarzeniami - jej brak powoduje u niego lęk, agresję oraz
desperackie próby zapanowania nad biegiem wydarzeń, gdy jednak nie udaje mu się to poddaje się i staje się
bezradny, nie umie się zrelaksować; ludzie ci często rywalizują oraz często znajdują się w sytuacjach
frustrujących.
JTyp B - przeciwieństwo typu A, potrafi się zrelaksować, pogodny, nie żyje pod presją czasu.
LTyp C - w sytuacjach silnego stresu tłumi w sobie wszelkie emocje, co w konsekwencji może prowadzić do
powstania chorób nowotworowych.
MODEL SALUTOGENEZY ANTONOVSKY EGO
*Podstawowym założeniem tego modelu jest fakt, iż przy nieuchronności i wszechobecności stresu to, co
decyduje o zdrowiu człowieka, to jego zasoby - podmiotowe i środowiskowe cechy, które w interakcji ze
stresorem pełnią pozytywną funkcję obronną.
*Kluczowym elementem modelu salutogenetycznego jest poczucie koherencji (spoistości) - jest to globalna,
złożona orientacja człowieka, która powoduje, że ma on poczucie, iż świat zewnętrzny jest przewidywalny i
istnieje prawdopodobieństwo, że zdarzenia i procesy będą przebiegały zgodnie z przewidywaniami.
Osoby o wysokim poczuciu koherencji lepiej uruchamiają potencjalne zasoby odpornościowe. Im spójniejszy
jest obraz sytuacji stworzony przez jednostkę, tym lepiej potrafi ona oddziaływać na otoczenie.
Gdy nie potrafi jasno określić otocznia - jest to dlań sytuacja stresowa.
*3 komponenty wchodzące w skład poczucia koherencji :
zrozumiałość - człowiek potrafi zrozumieć poznawczo aktualnie działające na niego otoczenie. Przy czym nie
chodzi wcale o to, aby otoczenie spostrzegane było jako proste, jasne i nieskomplikowane, ale aby dało się
poznawczo opisać, opracować i zrozumieć,
sterowalność - poczucie kompetencji (przekonanie o posiadaniu możliwości) do radzenia sobie z otoczeniem,
sensowność - jest komponentem emocjonalno  motywacyjnym, oznaczającym głębokie poczucie wartości
życia, wolę życia oraz przekonanie, że warto się angażować i kreować swoje życie.
JJJ
Człowiek współczesny narażony jest na coraz to nowe czynniki wpływające negatywnie na równowagę
psychiczną. W obecnym świecie sytuacje stresowe są wszechobecne i należy nauczyć się nie jak ich unikać, ale
jak sobie z nimi radzić. Nasuwa się pytanie, jak zachować dystans i wewnętrzną równowagę skoro czyha na
każdego z nas tak wiele potencjalnych zagrożeń.
Każdy człowiek ma własne, różniący się od innych poziom tolerancji na stres. A
atwość ulegania stresom zależy
od niektórych, względnie trwałych cech człowieka. Ważne jest aby rozumieć, że znaczna część nadmiernego
stresu w życiu jest tworzona przez nas samych. Dzieje się tak dlatego, że przypisujemy neutralnym bodz
com
posiadanie właściwości stresujących. Duże znaczenie w tym ma nasze podejście do życia i siebie samego.
Niektóre czynniki podwyższające odporność psychiczną możemy sami kształtować, by móc lepiej funkcjonować
w sytuacjach stresowych.
SYTUACJE TRUDNE początek
Tomaszewski definiuje sytuacje trudne jako sytuacje, w których osiągnięcie wyniku jest możliwe tylko przez
zmianę normalnej struktury czynności.
W zależności od rodzaju zakłóceń wyróżnia się 5 typów sytuacji trudnych :
1. Sytuacje deprywacji - to sytuacje pozbawienia człowieka podstawowych elementów niezbędnych do
normalnego funkcjonowania. Charakteryzują się one niemożnością zaspokojenia istotnych potrzeb. Do
deprywacji prowadzi pozbawienie tlenu, pokarmu, wrażeń zmysłowych i snu. W kategoriach tych mieści się
również niezaspokojenie ważnych potrzeb psychicznych : przebywanie w izolacji, osamotnieniu, doznawanie
pokrzywdzenia i zawodu. Dochodzi wtedy do astenizacji funkcji psychicznych, wydłużenia czasu reakcji,
obniżenia aktywności emocjonalnej i motorycznej, zawężenia pola świadomości, pojawienia się poważnych
błędów w spostrzeganiu, a nawet halucynacji. Bardzo silne i długotrwałe derywacje przeradzają się w sytuacje
ekstremalne i mogą prowadzić do śmierci.
Szczególnym rodzajem deprywacji jest zanik wartości i utrata sensu życia - wywołująca depresję. Może się to
stać przyczyną patologii społecznej : alkoholizmu, narkomanii, chuligaństwa albo zamachów samobójczych.
2. Sytuacje przeciążenia - występują, gdy wykonywanie zadania przekracza możliwości fizyczne, wytrzymałość
nerwową jednostki oraz jej możliwości intelektualne. Długotrwałe funkcjonowanie w takich warunkach
prowadzi do zmęczenia, zniechęcenia do działania oraz ogólnego wyczerpania organizmu, osłabienia jego
mechanizmów odpornościowych, czyniąc go podatnym na infekcje i choroby. Pojawiają się nerwice.
3. Sytuacje utrudnienia - cechuje niemożliwość wykonania zadania wskutek częściowych braków materialnych i
informacji - środków realizacji zadań. Utrudnienia powodują również pojawiające się w toku wykonania zadania
rozmaite przeszkody fizyczne, społeczne i inne. Typowe przeszkody , opinia publiczna, społeczne protesty itp.
jako przeszkody czynne utrudniają wykonywanie podjętych czynności.
4. Sytuacje zagrożenia - oznaczają wystąpienie istotnego prawdopodobieństwa utraty cenionych wartości np.
życia, zdrowia, pozycji społecznej, dobrej opinii i zaufania. Sytuacją zagrożenia jest także możliwość utraty
pracy lub stanowiska. Często towarzyszy wtedy jednostce lęk dezorganizacyjny, powiększający
niebezpieczeństwo.
5. Sytuacje konfliktowe - charakteryzuje je występowanie przeciwstawnych sił w polu działania jednostki.
Wybór jednego celu działania uniemożliwia realizację innego i staje się przyczyną powstawania i utrzymywania
się napięcia psychicznego.
K. Lewin wyróżnia 3 rodzaje typowych konfliktów motywacyjnych :
1. konflikt przyciąganie - unikanie
2. konflikt unikanie - unikanie
3. konflikt przyciąganie - przyciąganie
Sytuacje przyciągania - unikania cechuje charakterystyczna właściwość : w miarę przybliżania się do celu
maleje jego atrakcyjność, a rośnie znaczenie motywu unikania. W pewnej odległości od celu wielkości obu
motywów zrównują się, co zdecydowanie utrudnia realizację zadania i stać się może przyczyną zaburzeń
emocjonalnych.
STRESORY
Bodz
ce stresowe wywołujące reakcję stresową możemy podzielić pod względem kryterium:
- rodzaj bodz
ca
- siła
- czas trwania
- częstość występowania (stres incydentalny lub chroniczny)
FIZYCZNE CZYNNIKI STRESU początek
1. KLIMATYCZNE
Charakter stresowy czynników klimatycznych ujawnia się dopiero przy zmianie warunków geograficznych (tj.
zmianie sfer klimatycznych) lub pór roku, które uruchamiają procesy adaptacyjne zwane aklimatyzacją.
Przebieg aklimatyzacji ma trzy fazy:
a) początkowa(często różne psychofizyczne dolegliwości)
b) stopniowej adaptacji
c) aklimatyzacja właściwa (czyli względnie stała adaptacja do określonych warunków klimatycznych)
Znane są też objawy  choroby meteotropowej związane m.in. z nagłymi skokami ciśnienia atmosferycznego.
Towarzyszą chorobie tej objawy ucisku, dzwonienia lub szumu w uszach, bóle, zawroty głowy, senność itp.
Wszystkie te dolegliwości są odwracalne, ale zawsze odczuwane jako dyskomfort.
2. HAA
AS
Hałas to te bodz
ce dz
więkowe, które wywołują w narządzie słuchu dz
więk, ale nie są bodz
cami pożądanymi.
Odróżnienie hałasów nieszkodliwych od szkodliwych (stresowych) jest trudne, gdyż stresogenność hałasu zależy
zarówno od natężenia dz
więku, charakterystyki jego częstotliwości jak i czasu trwania.
Hałas ma charakter stresowy z kilku względów. Z jednej strony może uszkadzać narząd słuchu, z drugiej
wpływa na zmęczenie układu nerwowego oraz powoduje ogólny dyskomfort utrudniając komunikację werbalną.
Hałas wywołuje też w organizmie człowieka zmiany wegetatywne np.: zmiany czynności układu
krążenia takie jak zmniejszenie objętości naczyń krwionośnych oraz wyrzutowej i minutowej objętości serca.
U ludzi często narażonych na działanie hałasu występuje ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego i
zapadnięcia na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy.
W PRZECIWIEC
STWIE DO WIELU INNYCH WPA
YWÓW OTOCZENIA NIE ROZWIJA SI

ADAPTACJA FIZJOLOGICZNA DO HAA
ASU !
3. WIBRACJE
Drgania o częstotliwości 1 - 100 Hz są szkodliwe dla człowieka, gdyż wywołują tzw. zjawisko rezonansu jakie
zachodzi przy bardzo niskich częstotliwościach 1 - 30 Hz. Tkanki absorbują energię drgań. Wpływ wibracji
zarówno lokalny jak i ogólny wywołuje w organizmie człowieka bardzo rozległe skutki.
Obejmują one zarówno negatywny wpływ na układ kostno - stawowy jak i na układ wegetatywny. Stwierdzono
też ujemny wpływ wibracji na percepcję wzrokową.
4. OŚWIETLENIE
Złe oświetlenie traktuje się także jako czynnik stresowy, gdyż w tych warunkach ludzie są zmuszeni do
wypracowania i nauczenia się indywidualnych strategii pokonywania trudności w odbiorze informacji
wzrokowej.
Należy tu także wspomnieć o stresowym charakterze migotania światła. Np. wadliwie funkcjonujące świetlówki
migocą z częstotliwością 100 Hz wywołując zmęczenie oczu i ogólne uczucie znużenia.
Istotnie stresujący charakter ma też zjawisko oślepienia. Światło będące jego z
ródłem powoduje odbicie na
siatkówce oka. Nadjeżdżający w nocy samochód znajdujący się na przeciw nas i oślepiający długimi światłami
zmniejsza widoczność obserwowanego obrazu ponieważ odbicie tego światła dostaje się w obręb stożka
rozproszonego światła. Z tych powodów oślepienie utrudnia bardziej obserwację przedmiotów ciemnych niż
jasnych.
5. CHRONOBIOLOGICZNE CZYNNIKI STRESU
a) Rytmy biologiczne
b) Rytm około dobowy
PSYCHOLOGICZNE CZYNNIKI STRESU
1. ZAKA
ÓCENIA
Zakłócenia są to sytuacje, w których działają jakieś okoliczności szczegółowe zmuszające człowieka do
zwiększonego wysiłku. Należy tu wymienić 4 główne, najczęściej występujące klasy sytuacji będących
utrudnieniami ( zakłóceniami ):
a) sytuacje konfliktowe - przed człowiekiem pojawia się zadanie wyboru jednej z dwóch
przeciwstawnych lecz subiektywnie jednakowo możliwych i ważnych decyzji
b) nieoczekiwany rezultat działania- tj. sytuacja, w której wybierając kierunek działania oczekujemy
określonego wyniku, a spotykamy się z efektem przeciwstawnym.
c) sytuacja deficytu czasu i informacji - jest to sytuacja, w której nie bacząc na brak informacji
powinniśmy podjąć jednoznaczną, prawidłową decyzję gdyż jesteśmy limitowani czasem.
d) sytuacja nieokreśloności - powstaje przy nieprawidłowej ocenie przeciwstawnych sygnałów
awaryjnych i zastosowaniu tej oceny w swoich działaniach.
2. ZAGROŻENIA
Zagrożenia są to sytuacje w których występuje zwiększone prawdopodobieństwo wypadku, uszkodzenia
ciała, strat materialnych lub moralnych. Mogą to być zagrożenia zarówno fizyczne jak i społeczne.
Zagrożenie społeczne odgrywa dużą rolę w stresie psychologicznym. Wynika ono z pełnienia wielu ról
społecznych od roli ucznia począwszy, a na ważnych funkcjach państwowych skończywszy. Konieczność
rywalizacji, poddawanie się permanentnej ocenie ze strony innych (egzaminy, opinie) jest z
ródłem wielu
stresów, wywołujących zagrożenie własnego  ja oraz naruszenie wartości osób nam bliskich.
Z wielu badań psychologicznych wynika, że zagrożenie, zwłaszcza chroniczne wielu wartości lub
systemów wartości wywołuje u człowieka choroby psychosomatyczne, psychonerwice a nawet psychozy.
Stres zagrożenia jest zjawiskiem na tyle złożonym, że nie musi odzwierciedlać stanów rzeczywistego
zagrożenia lecz antycypowanego, przewidywanego.
3. PRZECI
ŻENIE
Przeciążenie jest sytuacją trudną wynikającą z wykonywania określonych czynności na granicy swoich
możliwości fizycznych lub psychicznych. W psychologii ten rodzaj sytuacji stresowej odróżnia się jedna od
 obciążenia Przez obciążenie rozumie się takie natężenie stresu, który nie prowadzi jeszcze do zaburzeń
organizacji czynności człowieka Natomiast przeciążenie (inaczej obciążenie nadmierne) odnosi się do takiego
natężenia stresu, które wywołuje wyraz
ne negatywne zmiany w celowym działaniu człowieka.
4. DEPRYWACJA
a) samotność (osamotnienie) - jest wynikiem odgrodzenia barierą fizyczną, psychologiczną bądz
socjologiczną
od środowiska zewnętrznego
b) derywowane środowiska wychowawcze- obejmuje to takie instytucje jak żłobki, domy dziecka, domy
spokojnej starości. Istotą stresu, który generują te instytucje jest deprywacja wielu ważnych dla życia i rozwoju
potrzeb psychicznych oraz brak gratyfikacji uczuciowej.
c) izolacja szpitalna- ma charakter stresowy niezależnie od rodzaju choroby na jaką cierpi pacjent.
SOCJOLOGICZNE CZYNNIKI STRESU początek
a) struktura grupy jako z
ródło stresu- należy tu wyróżnić
- hierarchię grupy
- role pełnione przez członków grupy
- rodzaj komunikacji
- cel grupowy
- normy grupowe
- strukturę formalną i nieformalną grupy
b) stres organizacyjny dotyczący formalnych liderów
FUNKCJONOWANIE CZA
OWIEKA. W SYTUACJI TRUDNEJ
Generalnie zachowanie się człowieka w obliczu sytuacji trudnej może przyjęć kilka postaci:
1. Hipermobilizacji ,
2. Zaburzenia orientacji,
3. Zaburzenia proporcji między czynnościami wytwórczymi i pomocniczymi,
4. Rozpadu struktury czynności,
5. Postawy obronnej,
6. Rezygnacji z działania.
Reykowski - osobowościowe uwarunkowania funkcjonowania w warunkach stresu :
system samoregulacji, w skład którego wchodzą: obraz samego siebie, samoocena, samokontrola, potrzeby,
aspiracje. Pojęcie 2 progów odporności:
- próg podniecenia
- próg zaburzenia.
Odporność emocjonalną należy rozumieć dwojako: jako niski stopień wrażliwości na bodz
ce
emocjogenne - odporność na stresory lub zdolność do sprawnego funkcjonowania mimo podniecenia
emocjonalnego - odporność na stres.
3 fazy stresu:
1. mobilizacji - podniesienie zdolności do działania ( procesów intelektualnych ), mobilizacja energetyczna.
2. rozstrojenia - pogorszenie poziomu sprawności funkcjonowania psychicznego, zaburzone proces orientacji i
kontroli.
3. destrukcji - czynność nie wykonana poprzez brak możliwości realnej oceny sytuacji, rozpad procesów
motywacyjnych i całej struktury czynności. Zmiany w tej fazie są nieodwracalne i prowadzą do chorób
psychicznych.
Podaje się, że łączny czas trwania dwóch pierwszych faz wynosi przeciętnie 11 dni. Trzecią fazę jako okres
chwiejnej adaptacji cechuje duża zmienność czasu trwania 20 - 60 dni. Podane wartości należy traktować jako
orientacyjne, gdyż mamy tu do czynienia z niezwykle skomplikowanym procesem.
Dla funkcjonowania w sytuacjach trudnych duże znaczenie ma subiektywna percepcja sytuacji.
Selye - 3 fazy stresu:
1. alarmowa - ogólna mobilizacja - odpowiedz
na sygnał czynnik szkodliwy. Odporność organizmu początkowo
maleje z nadwyżką skompensowana.
2. odporności - zaktywizowanie mechanizmów przystosowawczych przeciw stresowi, wzrost odporności
organizmu.
3. wyczerpania - utrata odporności, wyczerpanie zasobów przystosowawczych. Stresor zbyt silny lub działał
zbyt długo.
R.S. Lazarus - stres to nie tyle brak równowagi między warunkami zadania a możliwościami jednostki ile
sposobu w jaki ona ocenia i rozumie swoje relacje z otoczeniem. W tej ocenie odzwierciedla się poczucie
zagrożenia, które jest centralnym pojęciem koncepcji. Proces poznawczej oceny sytuacji odbywa się na dwóch
poziomach:
1. pierwotna ocena zagrożenia - rozpoznanie znaczenia sytuacji dla podmiotu ( ocena niebezpieczeństwa ),
2. wtórna ocena zagrożenia - ocena własnych możliwości, pokonanie zagrożenia, przezwyciężenie trudnej
sytuacji.
ODLEGA
E NAST
PSTWA SYTUACJI TRUDNYCH
3 grupy następstw: prawidłowe, korzystne, patologiczne.
Następstwa prawidłowe ( fizjologiczne ):
Liczne przeszkody, zbyt trudne zadania, zwłaszcza przy braku z
ródeł emocji dodatnich prowadzą
czasami do nastawienia lękowego. Charakteryzuje je nadmierna gotowość do reagowania lękiem w sytuacji
trudnej, również na bodz
ce sygnalizujące możliwość pojawienia się sytuacji trudnej.
Następstwem frustracji m. in. jest rezygnacja. Może być ona w formie krótkotrwałej apatii bądz
też w
formie nastawienia rezygnacyjnego tj. względnie trwałej gotowości do rezygnacji.
Do następstw sytuacji trudnych należy również nastawienie odnoszące - polega ono na niesłusznym
odnoszeniu do siebie pewnych wydarzeń i jest wyrazem błędnego sądu. Nastawienie to wypływa nieraz z braku
akceptacji przez grupę i wtórnej doń nieufności.
Następstwa patologiczne:
Sytuacje trudne zwłaszcza o cechach urazu psychicznego prowadzą niekiedy do następstw
patologicznych. O tym czy jakaś sytuacja jest urazem psychicznym ( psychotrauma ) decyduje przede wszystkim
sposób jej spostrzegania.
Rodzaje urazów psychicznych:
1. silny bodziec sytuacyjny ( jednorazowy, ujemny bodziec psychiczny )
2. wielokrotne słabe bodz
ce sytuacyjne ( długotrwałe oddziaływanie ujemnych bodz
ców psychicznych ).
3. sytuacje konfliktowe.
4. sytuacje frustracyjne.
Urazy psychiczne różnią się ze względu na ich:
- strukturę ( sytuacje frustracyjne i konfliktowe )
- nasilenie
- czas oddziaływania ( doraz
ne i przewlekłe ).
Następstwa urazów psychicznych:
1. przejściowe obniżenie nastroju i aktywności. Jest to odczyn fizjologiczny ( prawidłowy ) proporcjonalny do
siły bodz
ca - najczęstsza reakcja na sytuację urazową.
2. nerwice - występują dość często, ale nie są tak bardzo rozpowszechnione.
3. zaburzenia psychosomatyczne.
4. psychozy reaktywne - depresja reaktywna, reaktywny stan paranoidalny i inne psychozy reaktywne
występujące stosunkowo rzadko.
Następstwa korzystne:
Sytuacje trudne mogą również prowadzić do zmian pozytywnych. Mówią o nich m. in. teorie kryzysu
Gerarda Caplana oraz teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego.
Wg. Caplana sytuacja kryzysowa jest silnym stresorem psychicznym, który otwiera przed człowiekiem dwie
drogi. Jedna z nich wiedzie do pogłębiającej się dezintegracji zachowania co przejawia się nasileniem objawów
nerwicowych lub wystąpieniem psychozy reaktywnej. Druga droga prowadzi do zyskania  konstruktywnych
doświadczeń przystosowawczych  i większej dojrzałości psychicznej. Teoria dezintegracji w sposób skrajny
akcentuje pozytywną rolę zaburzeń nerwicowych, upatrując w nich główne okresy sprzyjające rozwojowi
osobowości.
MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI początek
Sytuacje trudne prowadzą również do uczynnienia mechanizmów obronnych. Mechanizmy obronne
osobowości to nawykowe sposoby zachowania obniżające przykre napięcie emocjonalne, najczęściej lękowe i
ułatwiające utrzymanie dobrej samooceny.
Tych sposobów zachowania człowiek uczy się od dzieciństwa, zmniejszają one obciążenia emocjonalne,
przez co sytuacja nie jest tak trudna do zniesienia, ale problem nie zostaje rozwiązany ani przeszkoda nie
pokonana. Są to niejako półśrodki, nie usuwają przyczyn, ale dolegliwość staje się mniej dokuczliwa. Bronią one
przed utratą dobrego mniemania o sobie oraz redukują przykre napięcia emocjonalne, przede wszystkim lęk.
Mechanizmy obronne człowiek stosuje wobec siebie, a nie otoczenia - efekt zostaje osiągnięty przez
samooszukanie.
Niektóre spośród licznych mechanizmów obronnych to:
1. Racjonalizacja - dobieranie racjonalnego, rozsądnego, ale pozornie tylko słusznego wytłumaczenia dla
własnego postępowania, którego prawdziwą przyczynę pragniemy ukryć przed sobą. Przyjęte wytłumaczenie
odpowiada zwykle akceptowanym społecznie sposobom zachowania i jest zgodne z korzystnym obrazem
własnej osoby, zniekształca natomiast obraz wydarzenia, którego dotyczy.
2. Projekcja - przejawia się przypisywaniem innym własnych niekorzystnych cech - są one rzutowane na
zewnątrz.
3. Wyparcie (represja) - polega na usuwaniu ze świadomości, w sposób bezwiedny, myśli, które jasno
uświadamiane musiałyby wzbudzić lęk lub poczucie winy.
4. Tłumienie (supresja) - jest procesem częściowo uświadamianej kontroli własnego działania. Skuteczne
tłumienie chroni nas przed uczuciem wstydu. Tłumimy też zamiary działań egoistycznych, chociaż w głębi
duszy możemy się do nich skłaniać. Inne mechanizmy to:
5. Identyfikacja.
6. Kompensacja.
7. Nadkompensacja.
8. Sublimacja (uwznioślenie).
9. Idee nadwartościowe.
10.Fantazjowanie.
11.Reakcja upozorowana