AN N ALES ACADEMI AE MEDI CAE S TETI N EN S I S
ROCZN I KI POMORS KI EJ AKADEMI I MEDYCZN EJ W S ZCZECI N I E
2011, 57, 1, 11 16
MONIKA GOA

B-JANOWSKA, ANNA BUDZIANOWSKA, KRYSTYNA HONCZARENKO
ZABURZENIA AUTONOMICZNE W CHOROBIE PARKINSONA
AUTONOMIC DISORDERS IN PARKINSON S DISEASE
Katedra i Klinika Neurologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
ul. Unii Lubelskiej 1, 71-252 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Przemysław Nowacki
Summary constipation, and urinary incontinence, and with erectile dys-
function in men. Women were predisposed to weight loss and
Introduction: Autonomic disorders (AD) are one of non- sweating. Men were predisposed to difficulties in starting
motor symptoms in Parkinson s disease (PD). miction. Disease duration correlated with constipation, nyc-
The aim of this study was to assess the frequency of AD turia, and urinary incontinence; L-dopa treatment duration
in PD patients and their relationship with age, gender, disease correlated with nausea/vomiting and constipation; L-dopa
duration, treatment duration, L-dopa dose, and disease severity. dose correlated with nausea/vomiting, constipation, urgency,
Material and methods: 101 patients with PD were and heat/cold intolerance; disease stage correlated with sial-
recruited. Anamnesis was recorded with a focus on ortho- orrhea, constipation, sweating, and heat/cold intolerance.
static hypotension, sialorrhea, dysphagia, nausea/vomiting,
loss of appetite, weight loss, constipation, nycturia, urgency, K e y w o r d s: Parkinson s disease  autonomic disor-
pollakiuria, difficulties in starting miction, urinary incon- ders  autonomic neuron degeneration.
tinence, erectile dysfunction, sweating, heat/cold intoler-
ance, and seborrhea. Mann Whitney test and Pearson s Ç2
test were used for statistical analysis. Streszczenie
Results: The study group comprised 53 men and 48
women, aged 42 84 years, mean age 67.69 years. The disease Wstęp: Zaburzenia autonomiczne (ZA) są jednym z poza-
duration was 1 25 years, mean 6.5 years, L-dopa treatment ruchowych objawów występujących w chorobie Parkin-
duration was 1 20 years, mean 6.04 years, L-dopa dose was sona (ChP).
300 2000 mg/24 h, mean 636 mg/24 h, UPDRS score was Celem pracy była ocena częstości występowania ZA
8 103 pts, mean 36.38 pts. Orthostatic hypotension was u chorych z ChP oraz ocena zależności ZA od: wieku, płci,
found in approximately 16% of the patients. As regards gas- czasu trwania choroby, czasu leczenia, dawki L-dopy oraz
trointestinal disorders, more than 40% of patients suffered zaawansowania choroby.
from constipation, more than 32% from dysphagia, almost Materiał i metody: Zbadano 101 chorych z ChP. Każ-
28% from sialorrhea, approximately 11% from loss of appe- dorazowo zebrano wywiad, odnotowując obecność: nie-
tite, 6.93% from weight loss, 2% from nausea/vomiting. The dociśnienia ortostatycznego, ślinotoku, dysfagii, nudności
distribution of urogenital disorders was as follows: almost i wymiotów, braku apetytu, chudnięcia, zaparć, nykturii,
85% of patients had erectile dysfunction, almost 57% nyctu- uczucia nagłego parcia na mocz, częstomoczu, trudności
ria, 24.78% urinary incontinence, approximately 22% pollak- w zapoczątkowaniu mikcji, nietrzymania moczu, trudności
iuria, and almost 12% urgency and difficulties with erection. w osiÄ…ganiu i utrzymaniu wzwodu, nadmiernego pocenie
One-third of PD patients suffered from seborrhea, 16.83% się, zaburzeń czucia ciepła i zimna, a także obecność łojo-
from sweating, and almost 9% from heat/cold intolerance. toku. Do analizy statystycznej użyto testy U Manna Whit-
Conclusions: The most frequent AD in PD were: erec- ney a i Ç2 Pearsona.
tile dysfunction, nycturia, constipation, dysphagia, and Wyniki: Badaną grupę stanowiło 53 mężczyzn i 48
seborrhea. Age correlated with orthostatic hypotension, kobiet, w wieku 42 84 lat, średnio 67,69 lat. Czas trwania
12 MONIKA GOA

B-JANOWSKA, ANNA BUDZIANOWSKA, KRYSTYNA HONCZARENKO
choroby 1 25 lat, średnio 6,5 roku. Czas leczenia prepa- funkcjonowanie zaburzeniami ruchowymi). Jednak u części
ratami L-dopy 1 20 lat, średnio 6,04 roku. Dawka L-dopy chorych mogą być nasilone, pogarszać przebieg choroby
300 2000 mg/dobę, średnio 636 mg/dobę. W skali UPDRS oraz jakość życia [2, 4].
chorzy uzyskali 8 103 pkt, średnio 36,38 pkt. Niedociśnie- Celem pracy była: 1) ocena częstości występowania ZA
nie ortostatyczne odnotowano u ok. 16% chorych. Spośród u chorych z ChP; 2) ocena zależności ZA od wieku, płci,
zaburzeń ze strony układu pokarmowego, zaparcia doty- czasu trwania choroby, czasu leczenia, dawki L-dopy oraz
czyły > 40%, dysfagia > 32%, ślinotok prawie 28%, brak zaawansowania choroby.
apetytu ok. 11%, chudnięcie 6,93%, a nudności/wymioty
2% badanych. Ze strony układu moczowo-płciowego zabu-
rzenia erekcji zgłaszało ok. 85% badanych, nykturię prawie Materiał i metody
57%, nietrzymanie moczu 24,78%, częstomocz ok. 22%,
a nagłe parcie na mocz i trudności w zapoczątkowaniu mik- Do badania włączono 101 chorych z ChP, leczonych
cji blisko 12%. A
ojotok występował u co trzeciego chorego w Przyklinicznej Poradni Chorób Pozapiramidowych i Zabu-
z ChP. Pocenie się zgłaszało 16,83%, a zaburzenia czucia rzeń Pamięci przy Klinice Neurologii Pomorskiego Uni-
ciepła i zimna niecałe 9% badanych. wersytetu Medycznego w Szczecinie. Rozpoznanie choroby
Wnioski: Najczęstszymi ZA u pacjentów z ChP były postawiono zgodnie z obowiązującymi kryteriami United
zaburzenia erekcji, nykturia, zaparcia, dysfagia i Å‚ojotok. Kingdom Parkinson s Disease Society Brain Bank [7].
Stwierdzono zależność pomiędzy: wiekiem a niedociśnie- Każdorazowo zebrano wywiad, posługując się autor-
niem ortostatycznym, zaparciami, nietrzymaniem moczu, skim formularzem, który zawierał dane dotyczące: wieku
a u mężczyzn dodatkowo zaburzeniami erekcji; płcią żeń- chorych, wieku zachorowania, czasu trwania choroby, stoso-
ską a chudnięciem i poceniem się; płcią męską a trudno- wanego leczenia oraz współistniejących chorób. U wszyst-
ściami z zapoczątkowaniem mikcji; czasem trwania choroby kich chorych przeprowadzono badanie neurologiczne i inter-
a zaparciami, nykturiÄ… i nietrzymaniem moczu; czasem nistyczne. Chorzy mieli wykonywane badania biochemiczne
leczenia L-dopą a nudnościami/wymiotami, zaparciami; i neuroobrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magne-
dawką L-dopy a nudnościami/wymiotami, zaparciami, tyczny). Zaawansowanie choroby i obecność ubocznych
nagłym parciem na mocz oraz zaburzeniami czucia ciepła objawów leczenia oceniano za pomocą Ujednoliconej Skali
i zimna; zaawansowaniem choroby a ślinotokiem, zapar- Oceny Choroby (UPDRS) [8].
ciami, poceniem się oraz zaburzeniami czucia ciepła i zimna. Analizowano obecność: zaburzeń ze strony układu ser-
cowo-naczyniowego (niedociśnienie ortostatyczne), układu
H a s ł a: choroba Parkinsona  zaburzenia autonomiczne pokarmowego (ślinotok, dysfagia, nudności/wymioty, brak
 zwyrodnienie neuronów autonomicznych. apetytu, chudnięcie, zaparcia), układu moczowego (nyktu-
ria, uczucie nagłego parcia na mocz, częstomocz, trudności
w zapoczątkowaniu mikcji, nietrzymanie moczu), zaburzeń
Wstęp osiągania i utrzymania wzwodu, zaburzeń termoregulacji
(nadmierne pocenie się, zaburzenia czucia ciepła i zimna);
Zaburzenia autonomiczne (ZA), zaliczane do objawów a także obecność łojotoku. W rozpoznawaniu niedociśnienia
pozaruchowych idiopatycznej choroby Parkinsona (ChP), ortostatycznego wykorzystywano kryteria American Aca-
zostały opisane po raz pierwszy w monografii opubliko- demy of Neurology [9], uznając za diagnostyczny spadek
wanej przez Parkinsona w 1817 r. [1]. ciśnienia skurczowego o co najmniej 20 mmHg lub ciśnie-
Najczęściej występującymi ZA w ChP są zaburzenia nia rozkurczowego o co najmniej 10 mmHg w czasie trzech
sercowo-naczyniowe, zaburzenia ze strony przewodu pokar- pierwszych minut po pionozacji. Pacjenci, którzy zgłaszali
mowego i moczowo-płciowego [2, 3, 4]. Uważa się, że nie- dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego, byli kon-
dociśnienie ortostatyczne, nadmierne wydzielanie śliny, sultowani urologicznie (celem wykluczenia przerostu pro-
zaburzenia połykania, zaparcia, zmniejszenie masy ciała staty) oraz ginekologicznie (kobiety) celem różnicowania zgła-
i zaburzenia funkcji seksualnych występują u większości szanych dolegliwości z ginekologicznymi ich przyczynami.
chorych z ChP [3, 4, 5]. Do analizy statystycznej użyto testy U Manna Whit-
Etiologia ZA nie jest jasna, wiąże siÄ™ prawdopodobnie neya oraz Ç2 Pearsona. Za istotny statystycznie przyjÄ™to
ze zwyrodnieniem autonomicznych neuronów ośrodkowego p < 0,05.
(jądra autonomiczne podwzgórza i pnia mózgu) i obwodo-
wego układu nerwowego (zwoje współczulne, sploty ner-
wowe serca i błony śluzowej jelita), co potwierdza obecność Wyniki
w tych strukturach ciał Lewy ego charakterystycznych dla
neurodegeneracji w ChP [3, 4, 5, 6]. W badanej grupie było 53 mężczyzn i 48 kobiet w wieku
U większości chorych ZA są łagodne i nie stanowią 42 84 lat, średnio 67,69 lat. Czas trwania choroby wyno-
istotnego problemu (zwłaszcza w porównaniu ze znacz- sił  25 lat, średnio 6,5 roku. Czas leczenia preparatami
nie bardziej nasilonymi i upośledzającymi codzienne L-dopy  20 lat, średnio 6,04 roku. Dawka L-dopy wynosiła
ZABURZENIA AUTONOMICZNE W CHOROBIE PARKINSONA 13
300 2000 mg/dobę, średnio 636 mg/dobę. W skali UPDRS w tabeli 3, a z czasem trwania choroby w tabeli 4. W tabeli
chorzy uzyskali 8 103 pkt, średnio 36,38 pkt. Częstość 5 przedstawiono związek ZA z czasem leczenia, a w tabeli 6
występowania poszczególnych ZA u chorych z ChP przed- z dawką L-dopy. Istotny statystycznie związek ZA z zaawan-
stawiono w tabeli 1. sowaniem choroby przedstawiono w tabeli 7.
Istotne statystycznie zależności pomiędzy poszczegól-
T a b e l a 4. Zaburzenia autonomiczne korelujÄ…ce
nymi ZA i wiekiem przedstawiono w tabeli 2. Zaburzenia
z czasem trwania choroby
autonomiczne pozostające w związku z płcią zaprezentowano
T a b l e 4. Autonomic disorders correlating with disease duration
T a b e l a 1. Zaburzenia autonomiczne w chorobie Parkinsona
Czas trwania choroby
Disease duration
T a b l e 1. Autonomic disorders in Parkinson s disease Zaburzenia
p
Disorders
tak / yes nie / no
Zaburzenia autonomiczne / Autonomic disorders n
śr. / mean ą SD śr. / mean ą SD
Zaparcia / Constipation 9,44 Ä… 5,13 5,78 Ä… 4,54 0,001
Zaburzenia erekcji* / Erectile dysfunction* 45 (84,91%)
Nykturia / Nycturia 8,21 Ä… 5,28 5,89 Ä… 4,28 0,033
Nykturia / Nycturia 57 (56,44%)
Nietrzymanie moczu
Zaparcia / Constipation 41 (40,59%)
8,88 Ä… 4,53 6,74 Ä… 5,19 0,029
Urinary incontinence
Dysfagia / Dysphagia 32 (31,68%)
A
ojotok / Seborrhea 32 (31,68%)
T a b e l a 5. Związki zaburzeń autonomicznych
Åšlinotok / Sialorrhea 28 (27,72%)
i czasu leczenia L-dopÄ…
Nietrzymanie moczu / Urinary incontinence 25 (24,75%)
T a b l e 5. Correlations between autonomic disorders
Częstomocz / Pollakiuria 22 (21,78%)
and L-dopa treatment duration
Pocenie / Sweating 17 (16,83%)
Czas leczenia
Niedociśnienie ortostatyczne
16 (15,84%)
Treatment duration
Zaburzenia
Orthostatic hypotension
p
Disorders
tak / yes nie / no
Nagłe parcie na mocz / Urgency 13 (12,87%)
śr. / mean ą SD śr. / mean ą SD
Trudności w zapoczątkowaniu mikcji
12 (11,88%)
Nudności/wymioty
Difficulties in starting miction
12,50 Ä… 3,54 5,77 Ä… 4,07 0,048
Nausea/vomiting
Brak apetytu / Loss of appetite 11 (10,89%)
Zaparcia / Constipation 7,76 Ä… 4,14 4,87 Ä… 4,23 0,0001
Zaburzenia czucia ciepła i zimna
9 (8,91%)
Heat/cold intolerance
T a b e l a 6. Korelacje zaburzeń autonomicznych i dawki L-dopy
Chudnięcie / Weight loss 7 (6,93%)
T a b l e 6. Correlations between autonomic disorders
Nudności/wymioty / Nausea/vomiting 2 (1,98%)
and L-dopa dose
* dotyczy mężczyzn z ChP / male PD patients only
Dawka L-dopy / L-dopa dose
Zaburzenia
T a b e l a 2. Zaburzenia autonomiczne korelujÄ…ce z wiekiem chorych
p
tak / yes nie / no
Disorders
śr. / mean ą SD śr. / mean ą SD
T a b l e 2. Autonomic disorders correlating with age of patients
Nudności/wymioty
1425,00 Ä… 813,17 617,58 Ä… 332,45 0,049
Wiek / Age
Nausea/vomiting
Zaburzenia
p
tak / yes nie / no
Zaparcia
Disorders
700,00 Ä… 339,12 591,67 Ä… 356,20 0,042
śr. / mean ą SD śr. / mean ą SD
Constipation
Niedociśnienie ortostatyczne
Nagłe parcie na mocz
71,63 Ä… 9,81 66,95 Ä… 8,84 0,037
969,23 Ä… 600,68 583,33 Ä… 270,53 0,045
Orthostatic hypotension
Urgency
Zaparcia / Constipation 71,29 Ä… 8,06 65,23 Ä… 9,02 0,001
Zaburzenia czucia
Nietrzymanie moczu
ciepła i zimna 1177,78 ą 484,19 579,41 ą 291,17 0,0001
70,92 Ä… 9,01 66,63 Ä… 8,94 0,029
Urinary incontinence
Heat/cold intolerance
Zaburzenia erekcji*
67,96 Ä… 9,08 54,50 Ä… 9,33 0,017
T a b e l a 7. Korelacje zaburzeń autonomicznych
Erectile dysfunction*
i zaawansowania choroby
* dotyczy mężczyzn z ChP / male PD patients only
T a b l e 7. Correlations between autonomic disorders
and disease severity
T a b e l a 3. Zaburzenia autonomiczne występujące istotnie częściej
u jednej z płci
Zaawansowanie choroby
T a b l e 3. Autonomic disorders correlating with gender
Disease severity
Zaburzenia
p
Disorders
tak / yes nie / no
Płeć / Gender
Zaburzenia
śr. / mean ą SD śr. / mean ą SD
p
K / F M
Disorders
Åšlinotok / Sialorrhea 41,29 Ä… 15,67 34,49 Ä… 18,73 0,034
n n
Trudności w zapoczątko-
Zaparcia / Constipation 41,54 Ä… 17,67 32,85 Ä… 17,71 0,004
waniu mikcji / Difficulties 2 (4,44%) 10 (20,41%) 0,020
Pocenie / Sweating 46,29 Ä… 20,10 34,37 Ä… 17,13 0,015
in starting miction
Zaburzenia czucia ciepła
Chudnięcie / Weight loss 6 (13,33%) 1 (2,04%) 0,037
i zimna 62,78 Ä… 24,03 34,02 Ä… 15,64 0,0004
Pocenie / Sweating 12 (25%) 5 (9,43%) 0,037
Heat/cold intolerance
14 MONIKA GOA

B-JANOWSKA, ANNA BUDZIANOWSKA, KRYSTYNA HONCZARENKO
Dyskusja u ponad 30% badanych, co jest zbliżone do wyników uzy-
skanych przez Edwardsa i wsp. [18]. Åšlinotok istotnie czÄ™-
Niedociśnienie ortostatyczne, bradykardia i arytmia, ściej odnotowano u osób z większym zaawansowaniem
są zaburzeniami funkcji układu sercowo-naczyniowego choroby, chudnięcie częściej dotyczyło kobiet, natomiast
opisywanymi u chorych z ChP [10]. Niedociśnienie orto- nudności/wymioty częściej zaobserwowano u pacjentów
statyczne, będące najczęściej występującym zaburzeniem dłużej leczonych preparatami L-dopy. Zaparcia występo-
(dotyczy 20 50% pacjentów), a jednocześnie jednym z naj- wały częściej u osób starszych, chorujących dłużej i dłużej
bardziej uciążliwych [11, 12], jest rozpoznawane, jeśli w cza- leczonych wysokimi dawkami L-dopy, jak również u tych,
sie pionizacji dojdzie do spadku ciśnienia skurczowego u których zaawansowanie choroby było większe. Nie znale-
o co najmniej 20 mmHg. U jego podłoża leży wynika- ziono zależności pomiędzy zaburzeniami połykania a ana-
jąca ze zmniejszonej aktywności układu współczulnego lizowanymi zmiennymi.
zaburzona czynność skurczowa naczyń obwodowych, jak Zaburzenia układu moczowo-płciowego można podzie-
również zmniejszona objętość płynów i elementów mor- lić na wynikające z podrażnienia i nadreaktywności mię-
fotycznych wypełniających łożysko naczyniowe w następ- śnia wypieracza pęcherza moczowego (częstomocz, nagłe
stwie nadmiernej nerkowej utraty sodu i/lub niedokrwistość parcie na mocz, nykturia) oraz mniej powszechne, wyni-
[4, 5]. Według Oka i wsp. [12] występowanie niedociśnienia kające z zatrzymania moczu (trudności w zapoczątkowa-
ortostatycznego jest częstsze u mężczyzn, osób starszych, niu mikcji, niepełne opróżnianie pęcherza moczowego,
chorujących dłużej, a także u pacjentów z bardziej zaawan- oddawanie moczu przerywanym i/lub wąskim strumie-
sowanÄ… chorobÄ…, u chorych doznajÄ…cych halucynacji wzro- niem) [5, 21].
kowych i tych, u których w fenotypie choroby dominują W materiale własnym najczęściej występującymi ZA
zaburzenia posturalne oraz zaburzenia chodu. Jednocześnie z tej grupy okazała się nykturia obecna u ponad połowy
autorzy nie znajdują związku pomiędzy obecnością niedo- chorych z ChP oraz częstomocz i nietrzymanie moczu
ciśnienia ortostatycznego a dawką L-dopy [12], co pozostaje zgłaszane przez ponad 20% badanych. Dodatkowo nyk-
w sprzeczności z badaniami Jankovica i Kapadia [13]. turia występowała częściej u pacjentów chorujących dłu-
W materiale własnym niedociśnienie ortostatyczne żej, uczucie nagłego parcia na mocz sygnalizowali chorzy
występowało tylko u ok. 15% badanych. Istotnie częściej leczeni większymi dawkami L-dopy, a trudności z zapo-
dotyczyło chorych starszych. czątkowaniem mikcji częściej występowały u mężczyzn.
Zaburzeniami gastroenterologicznymi, które mogą Nietrzymanie moczu występowało częściej u osób star-
pojawić się w przebiegu ChP, są ślinotok, zaburzenia szych i dłużej chorujących.
połykania, opóz
nione opróżnianie żołądka, nudności Uważa się, że zaburzenia czynności seksualnych mogą
i wymioty, zaparcia oraz chudnięcie. Zaparcia są konse- być pierwszymi pojawiającymi się ZA [22]. Dotyczą one
kwencją upośledzonej motoryki przewodu pokarmowego, zaburzeń libido, na które uskarża się ok. 40% mężczyzn
potęgowanej zmniejszoną siłą tłoczni brzusznej, a także i aż 70% kobiet z ChP. U kobiet występują trudności
zmniejszeniem ilości spożywanych płynów i pokarmów [5, w osiąganiu orgazmu  75%, brak satysfakcji seksual-
14]. Uważa się, że występują u przynajmniej 59% pacjen- nej  38%, u mężczyzn zaburzenia erekcji  68%, przed-
tów z ChP [9]. Ślinotok związany jest ze wzmożoną sty- wczesny wytrysk  41% oraz brak satysfakcji  65% [23].
mulacją cholinergiczną, jak również dysfagią i obniżoną Według niektórych autorów zaburzenia w sferze seksual-
aktywnością mięśni przełyku [15]. Na podstawie wyni- nej mogą być pogłębiane przez współistniejącą depresję,
ków badań ocena wideofluoroskopowa pozwala wykazać, stosowane leczenie (beta adrenolityki, diuretyki, aksjoli-
że akt połykania jest zaburzony u nawet 100% chorych tyki) czy zaburzenia funkcji ośrodków autonomicznych
z ChP [15], przy czym zaburzania objawowe obserwuje się [22]. Hand i wsp. [24] nie znajdują związku pomiędzy
u ok. 40% z nich. Zaburzenia połykania dotyczą wszyst- występowaniem zaburzeń seksualnych i depresją ani cza-
kich faz tego procesu, powodując w konsekwencji nud- sem trwania choroby, a jedynie większym jej zaawanso-
ności, uczucie wczesnej sytości po posiłku, brak apetytu waniem i płcią męską.
czy zgagę [16, 17, 18]. Subkliniczna dysfagia może być W materiale własnym zaburzenia funkcji seksualnych
objawem prodromalnym ChP [16]. Clark i wsp. [19] uwa- były najczęściej występującymi ZA. Zaburzenia erekcji
żają, że nasilenie dysfagii koreluje ze stadium choroby, odnotowano u prawie 85% mężczyzn z ChP. Występowały
natomiast pozostaje bez związku z czasem jej trwania. one istotnie częściej u mężczyzn starszych.
Podobnie o braku związku pomiędzy szybkością przeły- Neurochemiczne i anatomiczne podstawy regulacji tem-
kania a czasem trwania ChP donosili Miller i wsp. [20]. peratury ciała oraz pocenia się są złożone i słabo poznane.
Znajdują oni zależność pomiędzy stopniem trudności prze- U ich podłoża leży uszkodzenie podwzgórza, zwojów pod-
łykania (określonym poprzez szybkość wypicia 150 mL stawy i jądra pośrednio-bocznego współczulnego. U chorych
wody wyrażonym w mL/s) a zaawansowaniem choroby na ChP mogą występować: nadmierna potliwość, zaburze-
i obecnością depresji. nia czucia ciepła i zimna, nietolerancja niskich temperatur
W materiale własnym objawy ze strony przewodu pokar- oraz towarzysząca jej hipotermia, łojotok [5]. LeDoux [25]
mowego, takie jak zaparcia, dysfagia i ślinotok były obecne uważa, ze ryzyko pojawienia się zaburzeń termoregulacji
ZABURZENIA AUTONOMICZNE W CHOROBIE PARKINSONA 15
wzrasta wraz ze wzrostem zaawansowania i stadium cho- Piśmiennictwo
roby, pozostajÄ…c bez zwiÄ…zku z czasem terapii i dawkÄ…
L-dopy [25].
1. Parkinson J.: An essay on the shaking palsy. Whittingham and Rowland
Wśród badanych chorych w pracy własnej zaburze- for Sherwood, Neely and Jones, London 1817.
2. Micieli G., Tosi P., Marcheselli S., Cavallini A.: Autonomic dysfunction
nia termoregulacji nie występowały zbyt często. Doty-
in Parkinson s disease. Neurol Sci 2003, 24 (1), 32 34.
czyły < 9% badanych, za wyjątkiem wzmożonego poce-
3. Koike Y., Takahashi A.: Autonomic dysfunction in Parkinson s disease.
nia się, na które skarżyło się > 15% chorych. Podobnie jak
Eur Neurol. 1997, 38 (2), 8 12.
LeDoux [25], stwierdzono zależność pomiędzy obecnością
4. Poewe W.: Non-motor symptoms in Parkinson s disease. Eur J Neurol.
2008, 15 (1), 14 20.
zaburzeń odczuwania ciepła i zimna a zaawansowaniem
5. Friedman A.: Choroba Parkinsona  mechanizmy, rozpoznawanie
choroby oraz dawkÄ… L-dopy.
i leczenie. Wyd. Czelej, Lublin 2005.
U chorych z ChP częstym problemem, dotyczącym
6. Wakabayashi K., Takahashi H.: Neuropathology of autonomic nervous
nawet 30% chorych, może być łojotok skóry głowy, twa-
system in Parkinson s disease. Eur Neurol. 1997, 38 (2), 2 7.
7. Daniel S.E., Lees A.J.: Parkinson s Disease Society Brain Bank, London:
rzy i szyi [3, 4].
overview and research. J Neural Transm Suppl. 1993, 39, 165 172.
W badaniach własnych łojotok obecny był u ponad
8. Fahn S., Elton R.L.: Unified Parkinson s Disease Rating Scale. In: Re-
30% chorych, co jest zgodne z wynikami innych autorów.
cent Development in Parkinson s Disease. Eds: S. Fahn, C.D. Marsden,
Uwzględniając patomechanizm powstawania ZA, można
D.B. Calne, M. Goldstein. Macmillan Healt Care, Florham Park, New
przypuszczać, że jako konsekwencja zwyrodnieniem auto- York 1987, 153 164.
9. American Academy of Neurology. Assessment: Clinical autonomic test-
nomicznych neuronów ośrodkowego i obwodowego układu
ing. Report of Therapeutics and Technology Assessment Subcommittee
nerwowego będą one częstsze u chorych z dłuższym cza-
of the American Academy of Neurology. Neurology. 1996, 46, 873 880.
sem trwania choroby i większym jej zaawansowaniem,
10. Hou J.G., Lai E.C.: Non-motor symptoms of Parkinson s disease. Int
gdy tymczasem statystyczny zwiÄ…zek stwierdzono jedy- J Gerontol. 2007, 1 (2), 53 64.
11. Martignoni E., Paccheti C., Micieli G.: Autonomic disturbances in
nie pomiędzy czasem trwania choroby a obecnością zaparć,
Parkinson s disease and Shy Drager syndrome. In: Handbook of auto-
nykturiÄ… i nietrzymaniem moczu oraz zaawansowaniem
nomic nervous system dysfunction. Ed. A.D. Korczyn. Dekker, New
choroby a obecnością ślinotoku, zaparć i zaburzeniami
York 1995, 293 305.
termoregulacji.
12. Oka H., Yoshioka M., Onouchi K., Morita M., Suzuki M., Hirai T. et al.:
Characteristics of orthostatic hypotension in Parkinson s disease. Brain.
Podobnie można oczekiwać, że dawka L-dopy będzie
2007, 130, 2425 2432.
ujemnie korelowała z częstością występowania poszcze-
13. Jankovic J., Kapadia A.S.: Functional decline in Parkinson s disease.
gólnych ZA (za wyjątkiem niedociśnienia ortostatycznego).
Arch Neurol. 2001, 58, 1611 1615.
Natomiast w materiale własnym wykazano statystyczny,
14. Edwards L.L., Pfeiffer R.F., Quigley E.M., Hofman R., Balluff M.:
dodatni związek dawki L-dopy z nudnościami/wymiotami, Gastrointestinal symptoms in Parkinson s disease. Mov Disord. 1991,
6 (2), 151 156.
zaparciami, nagłym parciem na mocz i zaburzeniami czu-
15. Potulska A., Friedman A., Królicki L., Spychala A.: Swallowing disor-
cia ciepła i zimna.
ders in Parkinson s disease. Parkinsonism Relat Disord. 2003, 9, 349 353.
16. Gross R.D., Atwood C.W., Ross S.B., Eichhorn K.A., Olszewski J.W.,
Doyle P.J.: The coordination of breathing and swallowing in Parkinson s
disease. Dysphagia. 2008, 23, 136 145.
Wnioski
17. Bushmann M., Dobmeyer S.M., Leeker L., Perimutter J.S.: Swallowing
abnormalities and their response to treatment in Parkinson s disease.
1. Najczęściej występującymi ZA u pacjentów z ChP
Neurology. 1989, 39, 1309 1314.
są zaburzenia czynności seksualnych, nykturia, zaparcia,
18. Edwards L.L., Quigley E.M., Harned R.K., Hofman R., Pfeiffer R.F.:
Characterization of swallowing and defecation in Parkinson s disease.
dysfagia i Å‚ojotok.
Am J Gastroenterol. 1994, 89, 15 25.
2. Niedociśnienie ortostatyczne, zaparcia i nietrzyma-
19. Clark C.E., Gullaksen E., Macdonald S., Lowe F.: Referral criteria
nie moczu, a u mężczyzn dodatkowo zaburzenia erekcji,
for speech and language therapy assessment of dysphagia caused by
są częstsze u chorych starszych.
idiopathic Parkinson s disease. Acta Neurol Scand. 1998, 97, 27 35.
3. Chudnięcie i pocenie się dotyczy częściej kobiet, na- 20. Miller N., Allcock L., Hildreth A., Jones D., Noble E., Burn D.J.: Swal-
lowing problems in Parkinson s disease: frequency and clinical cor-
tomiast trudności z zapoczątkowaniem mikcji mężczyzn.
relates. J. Neurol Neurosurg Psychiatry. 2009, 80, 1047 1049.
4. Zaparcia, nykturia i nietrzymanie moczu są częstsze
21. Stocchi F., Carbone A., Inghilleri M.: Urodynamic and neurophysio-
u chorujących dłużej.
logical evaluation in Parkinson s disease and multiple system atrophy.
5. Dłuższe leczenia L-dopą zwiększa ryzyko nudności/ J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1997, 62, 507 511.
22. Zesiewicz T.A., Helal M., Hauser R.A.: Sildenafil citrate (Viagra) for
wymiotów i zaparć, a wyższa dawka dodatkowo do nagłego
the treatment of erectile dysfunction in men with Parkinson s disease.
parcia na mocz oraz zaburzeń czucia ciepła i zimna.
Mov Disord. 2000, 15, 305 308.
6. Åšlinotok, zaparcia, pocenie siÄ™, zaburzenia czucia
23. Meco G., Rubino A., Caravona N., Valente N.: Sexual dysfunction in
ciepła i zimna są częstsze u chorych z większym zaawan- Parkinson s disease. Parkinsonism Relat Disord. 2008, 14, 451 456.
24. Hand A., Gray W.K., Chandler B.J., Walker R.W.: Sexual and relation-
sowaniem choroby.
ship dysfunction in people with Parkinson s disease. Parkinsonism
7. BiorÄ…c pod uwagÄ™ metodologiÄ™ oceny ZA, opie-
Relat Disord. 2010, 16, 172 176.
ranie się w dużej mierze na wywiadzie, obiektywna oce-
25. LeDoux M.S.: Thermoregulatory dysfunction. In: Parkinson s disease
na problemu wśród chorych z ChP wydaje się bardzo
and nonmotor dysfunction. Eds: R.F. Pfeiffer, I. Bodis-Wollner. Humana
Press, New Jersey 2005, 159 172.
trudna.
16 MONIKA GOA

B-JANOWSKA, ANNA BUDZIANOWSKA, KRYSTYNA HONCZARENKO
Komentarz W innej pracy opisano także zróżnicowanie nasilenia
omawianych objawów w zależności od zaawansowania
Choroba Parkinsona (ChP) jest postępującym scho- wieku chorego, a nie nasilenia objawów ruchowych.
rzeniem charakteryzującym się występowaniem różnych Badanie objawów autonomicznych ma aspekt poznaw-
ruchowych i pozaruchowych objawów (zaburzenia węchu, czy, ale również praktyczny (decyzja dotycząca terapii obja-
neuropsychiatryczne oraz układu autonomicznego). Stoso- wów u danego chorego).
wane dotychczas kryteria rozpoznawania ChP nie zawierają Występujące objawy w ChP są tradycyjnie dzielone
konieczności stwierdzenia występowania zaburzeń auto- na  dopa-oporne ruchowe (zaburzenia mowy, postawy
nomicznych u osoby diagnozowanej. i balansu),  dopa-oporne pozaruchowe (zaburzenia
Zaburzenia autonomiczne mogą być obecne już we poznawcze, neuropsychiatryczne, autonomiczne, snu) oraz
wczesnych okresach choroby, a nawet mogą być objawem objawy niepożądane w trakcie leczenia lewodopą (psy-
prodromalnym ChP. Występują objawy ze strony układu chozy, fluktuacje ruchowe, dyskinezy). Istnieje koniecz-
sercowo-naczyniowego, przewodu pokarmowego, układu ność rozpoznawania u osób z ChP objawów niereagujących
moczowo-płciowego, stwierdza się zaburzenia odżywiania, na leczenie lewodopą, które mogą być bardzo uciążliwe
nadmiernego wydzielanie Å‚oju i termoregulacji. Objawy dla chorego.
powyższe w ChP związane są z zaburzeniami czynności W celu ułatwienia oceny ich występowania można sto-
układu przywspółczulnego. sować odpowiednie skale specjalnie opracowane do tego
Komentowana praca poświęcona jest ocenie zaburzeń celu. Autorzy komentowanej pracy ich nie stosowali, praw-
autonomicznych w ChP i wpisuje się w szeroki obecnie dopodobnie z tego powodu, iż wcześniej rozpoczęli badania,
nurt badawczy dotyczący tego zagadnienia. Napisana jest niż zostały opracowane te skale.
rzeczowo, wyniki przedstawiono jasno. Wniosek z pracy Właściwe rozpoznanie zaburzeń pozaruchowych (także
to: w badanej populacji najczęstszymi zaburzeniami auto- autonomicznych) u chorego jest bardzo ważne, gdyż czasami
nomicznymi są zaburzenia erekcji, nykturia, zaparcia, dys- zwiększanie dawki lewodopy może mieć negatywny wpływ
fagia i łojotok. W pracy analizowano i podano dokładnie na stan pacjenta. W takich przypadkach istnieje konieczność
określone zależności. rozważenia podawania leków o innym mechanizmie dzia-
W piśmiennictwie prezentowane są różne poglądy łania niż leki dopaminergiczne. Wydaje się, że powszech-
co do występowania zaburzeń autonomicznych i ich zależ- nie jest niedoceniana konieczność takiego postępowania
ności od stanu klinicznego osób z ChP. terapeutycznego u osób z ChP.
Verbaan i wsp. stwierdzili więcej objawów autonomicz- Obecnie opracowany jest schemat postępowania dia-
nych u pacjentów z tym schorzeniem niż w grupie kon- gnostycznego ułatwiający ocenę zaburzeń pozaruchowych
trolnej, a największe nasilenie objawów w zakresie obja- u osób z tą chorobą i jednocześnie podejmowanie decyzji
wów z przewodu pokarmowego i moczowego. Stwierdzono terapeutycznych.
wpływ na nasilenie objawów autonomicznych następujących Badania dotyczące zaburzeń autonomicznych, jakie
czynników: zaawansowanego wieku, ciężkości choroby przeprowadzili Autorzy komentowanej pracy, mogą przy-
oraz większych dawek leków dopaminergicznych. Ciężkość czynić się do poznania omawianych zagadnień i do poprawy
objawów autonomicznych korelowała z zaburzeniami czyn- jakości życia osób z tą ciężką chorobą.
ności ruchowych, objawami depresyjnymi, zaburzeniami
poznawczymi, psychiatrycznymi i snu. prof. dr hab. n. med. Urszula Fiszer