BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2008
Zagrożenie
Zagrożenie
zdarzeniami o znamionach
poważnych awarii w Polsce
prof. dr hab. inż. JERZY S. MICHALIK
mgr AGNIESZKA GAJEK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Analiza danych GIOŚ o liczbie zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii w latach aktualnych problemów zarządzania bezpie-
2002-2006 oraz o liczbie zdarzeń o znamionach poważnej awarii w latach 2003-2006 wykazała, że zakłady
czeństwem w kontekście przeciwdziałania
 niesevesowskie stwarzają duże zagrożenie. Świadczy o tym 216 zdarzeń w 730 zakładach  niesevesowskich
zagrożeniom poważnymi awariami o istot-
(81% wszystkich zdarzeń w zakładach stacjonarnych), podczas gdy w 341 zakładach  sevesowskich takich
nym znaczeniu dla bezpieczeństwa pracy,
zdarzeń było 46 (19%).  Wskaz
nik awaryjności w zakładach  niesevesowskich jest ponad 3-krotnie wyższy
bezpieczeństwa publicznego oraz ochrony
niż w zakładach ZZR i ZDR.
środowiska.
Analiza wykazała dominujące zagrożenie transportu samochodowego w porównaniu z innymi rodzajami
transportu niebezpiecznych substancji: 160 zdarzeń  ok. 68% wszystkich zdarzeń w transporcie.
W związku z tym, aktualne staje się opracowanie zaleceń i niezbędnych procedur zarządzania bezpieczeństwem
Zagrożenia poważnymi awariami
w zakładach  niesevesowskich oraz w odniesieniu do transportu samochodowego niebezpiecznych substancji.
przemysłowymi w Polsce
Jest to przedmiotem zadań badawczych, które zostały podjęte w CIOP-PIB w ramach programu wieloletniego
 Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy na lata 2008-2010.
Wielkość zagrożeń poważnymi awariami
przemysłowymi jest w Polsce bardzo duża.
Hazard of events with attributes of major accidents in Poland
An analysis of the data of the Chief Inspector of Environmental Protection concerning the number of establishments at risk Na rys. 1. przedstawiono liczby zakładów du-
of a major industrial accident in 2002-2006 and the number of events with attributes of major accidents in 2003-2006 shows
żego (ZDR) oraz zwiększonego ryzyka (ZZR)
that  non-Seveso establishments posed great hazard. The 216 events that occurred in 730  non-Seveso establishments (81%
wystąpienia poważnych awarii przemysłowych
of all events in fixed sites) in comparison with the 46 events (19%) in 341  Seveso establishments confirm this conclusion. The
(liczba ZDR/liczba ZZR) w poszczególnych
accident-rate factor for  non-Seveso establishments is 3 times higher than for lower- and upper-tier establishments.
An analysis also shows the prevailing threat of road transportation in comparison with other kinds of transportation of
województwach, według stanu na dzień
dangerous substances: 160 events, i.e., approximately 68% of the total number of events in transport.
31 grudnia 2006 r. [9]. Liczba ZDR wynosiła
In such circumstances the development of recommendations and necessary procedures for safety managements in  non-
157 (wzrost o 8 w porównaniu ze stanem
Seveso establishments and for road transportation of dangerous substances is a topical task. It is the aim of 2 research projects
of the Central Institute for Labour Protection  National Research Institute in the framework of the national programme na koniec 2005 r.) [8], liczba ZZR  199 (wzrost
(2008-2010)  Improvement of Work Safety and Working Conditions .
o 6), a łączna liczba zakładów podlegających
przepisom o przeciwdziałaniu poważnym awa-
riom przemysłowym (ZDR + ZZR) wynosiła
356 (wzrost o 14 w porównaniu ze stanem
Przepisy wprowadzone w latach 2001- Zgodnie z tymi przepisami, Departament
-2003, tj. ustawa  Prawo ochrony środowiska Przeciwdziałania Poważnym Awariom w Gdań- na koniec 2005 r.) [8].
W kontekście zagrożeń poważnymi awaria-
[1], ustawa o wprowadzeniu ustawy  Prawo sku, działający w strukturze GIOŚ prowadzi m.in.
mi w Polsce, należy także zwrócić uwagę na za-
ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz rejestr zakładów o zwiększonym (ZZR) oraz
kłady, które nie zostały zaliczone do kategorii
o zmianie niektórych ustaw [2], rozporządzenia o dużym (ZDR) ryzyku wystąpienia poważnej
ZZR ze względu na relatywnie mniejsze ilości
ministrów właściwych do spraw gospodarki awarii przemysłowej, a także rejestr poważnych
substancji niż ustalone w kryteriach kwalifika-
oraz środowiska, a także zmiany niektórych awarii i dokumentację zdarzeń spełniających
cyjnych [11] (tzw. ilości  podprogowe ). Skutki
przepisów dokonane w latach 2005-2006 [3] kryteria ustalone w rozporządzeniu MŚ [5]
awarii w takich zakładach mogą być również
 ustanowiły obecnie obowiązujący w Polsce i objętych obowiązkiem zgłoszenia.
bardzo poważne.
system przeciwdziałania poważnym awariom Analiza oficjalnych danych GIOŚ [6-10],
Ponadto należy zauważyć, że liczne sub-
przemysłowym. dotyczących liczby zakładów stwarzających
W kontekście zagadnień będących przed- zagrożenie wystąpienia poważnych awarii stancje klasyfikowane jako żrące (C), w tym
miotem tego artykułu, należy odwołać się przemysłowych oraz danych dotyczących kwasy i ługi, szkodliwe (Xn), drażniące (Xi)
w szczególności do dwóch aktów prawnych: zdarzeń awaryjnych o znamionach poważnych i inne, nie zostały ujęte w kryteriach kwalifi-
ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska (IOŚ) awarii [5] w obiektach stacjonarnych oraz kacyjnych [11] odnoszących się do obiektów
[4], a ściślej do tych postanowień tej ustawy, w transporcie niebezpiecznych substancji che- zagrażających poważną awarią przemysło-
które dotyczą zadań IOŚ w zakresie kontroli micznych, opracowanych przez Departament wą. Takie substancje są często stosowane
i nadzoru w odniesieniu do systemu przeciw- Przeciwdziałania Poważnym Awariom i doty- w obiektach przemysłowych w wielkich
działania poważnym awariom, oraz do rozpo- czących okresu od wprowadzenia ich w Polsce, ilościach, jednakże nie stanowią one czynnika
rządzenia ministra środowiska (MŚ) w sprawie tzn. od 2002 do 2006 roku włącznie (ostatni powodującego zaliczenie zakładu do kategorii
poważnych awarii objętych obowiązkiem dotychczas opublikowany raport GIOŚ w tych niebezpiecznych (ZZR lub ZDR). Tymczasem
zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony sprawach), prowadzi do istotnych spostrzeżeń uwolnienie do otoczenia w wyniku awarii du-
Środowiska (GIOŚ) [5]. i wniosków. Wnioski te pozwalają na określenie żych mas takich substancji, zgodnie z definicją
8
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2008
poważnej awarii zawartą w rozporządzeniu mi-
Tabela 1
nistra środowiska w sprawie poważnych awarii
LICZBA ZAKŁADÓW STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII PRZEMYSŁOWEJ
objętych obowiązkiem zgłoszenia do GIOŚ
W LATACH 2002  2006 (na podstawie [6-9])
[5], będzie również zdarzeniem zaliczanym
The number of establishments at risk of a major industrial accident in 2002 2006 (according to [6-9])
do kategorii poważnych awarii.
Średnio Udział,
Na rys. 2. przedstawiono dane dotyczące
Lp Rodzaj zakładu 2002 2003 2004 2005 2006
(2002-2006) % (średnio)
wszystkich zakładów w poszczególnych
1. ZZR 187 183 188 193 199 190 18
województwach, które według ocen Inspekcji
2. ZDR 152 150 148 149 157 151 14
Ochrony Środowiska stwarzają zagrożenie wy-
stąpienia poważnej awarii. Na dzień 31 grudnia 3.  Niesevesowskie 727 722 738 720 743 730 68
2006 r. liczba takich zakładów (łącznie z ZZR
4. Ogółem zakłady stwarzające
1066 1055 1074 1062 1099 1071 100
zagrożenie PAP
oraz ZDR) wynosiła 1099, co oznacza, że liczba
 niesevesowskich zakładów stwarzających
działania poważnym awariom przemysłowym, prowadzące do powstania, natychmiast lub
zagrożenie poważną awarią przemysłową,
mogą nie podejmować i nie wykonywać nawet z opóz
nieniem, poważnego niebezpieczeń-
wynosiła 743.
minimalnych działań w zakresie zapobiegania stwa dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska,
W tabeli 1. przedstawiono zestawienie
awariom oraz ograniczania ich skutków. Za- związanego z obecnością jednej bądz
wielu
danych dotyczących liczby zakładów kategorii
substancji niebezpiecznych . Jest to de facto
gadnienia te mogą nie być ujęte w zakładowych
ZZR i ZDR ( sevesowskich ) oraz wszystkich
definicja poważnej awarii przemysłowej
systemach zarządzania bezpieczeństwem
innych ( niesevesowskich ) zakładów stwarza-
w rozumieniu przepisów polskich, gdyż prze-
pracy, ochroną zdrowia pracowników oraz
jących ryzyko wystąpienia poważnych awarii
pisy Dyrektywy Seveso II wyłączają całkowicie
ochroną środowiska.
przemysłowych  PAP (tzn. awarii w obiektach
Analiza danych GIOŚ powinna dostar- transport substancji niebezpiecznych z zakresu
stacjonarnych) w latach 2002  2006 [6-9].
jej obowiązywania.
Dane te jednoznacznie wskazują na wielkość czyć wystarczająco wiarygodnych wyników
Przepisy ustawy  Prawo ochrony środowiska
zagrożeń poważnymi awariami w zakładach potwierdzających lub też weryfikujących
(POŚ) [1]  wprowadziły następujące definicje:
 niesevesowskich , których nie dotyczą prze- sformułowaną powyżej tezę.
" poważna awaria  jest to zdarzenie,
pisy o przeciwdziałaniu tym zdarzeniom.
w szczególności emisja, pożar lub eksplozja,
Należy postawić pytanie, czy i jak tak duża
Poważna awaria
powstałe w trakcie procesu przemysłowego,
liczba zakładów  niesevesowskich , stwarza-
 poważna awaria przemysłowa
magazynowania lub transportu, w których
jących zagrożenie wystąpienia PAP ma wpływ
,
Przypomnijmy, że zgodnie z definicją
występuje jedna lub więcej niebezpiecznych
na ogólną liczbę poważnych awarii w Polsce.
zawartą w Dyrektywie Seveso II [12-14],
substancji, prowadzących do natychmiasto-
Można bowiem postawić tezę, że w zakła-
poważna awaria jest to  zdarzenie, takie
dach  niesevesowskich , nie ma należytej wego powstania zagrożenia życia lub zdrowia
świadomości występujących w nich po- jak poważna emisja, pożar lub eksplozja, ludzi lub środowiska, lub powstania takiego
w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji
ważnych zagrożeń, a zakłady te, nie będąc zagrożenia z opóz
nieniem
zobowiązane do przestrzegania określonych w czasie eksploatacji dowolnego zakładu ob- " poważna awaria przemysłowa  jest to po-
wymagań i realizacji procedur systemu przeciw- jętego zakresem zastosowania tej dyrektywy, ważna awaria w zakładzie.
Rys. 2. Liczba wszystkich zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej
Rys. 1. Liczba zakładów kategorii ZDR oraz ZZR w poszczególnych województwach
awarii przemysłowej (łącznie z zakładami ZDR i ZZR) w poszczególnych wojewódz-
(ZDR/ZZR, stan na dzień 31 grudnia 2006 r., na podstawie [9])
twach (stan na dzień 31 grudnia 2006 r. na podstawie [9])
Fig. 1. The number of upper- (UTEs) or lower-tier establishments (LTEs), by province
Fig. 2. The total number of establishments at risk of a major industrial accident (in-
(UTEs/LTEs, as of 31 December 2006, according to [9])
cluding UTEs and LTEs), by province (as of 31 December 2006, according to [9])
9
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2008
Tabela 2
poważnych awarii. Np. w roku 2006 liczba
LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII W LATACH 2003-2006 (na podstawie [6-10])
wszystkich zdarzeń o znamionach poważ-
The number of events with attributes of major accidents in 2003 2006 (according to [6-10])
nych awarii w Polsce wyniosła 157, w tym
w zakładach przemysłowych różnego rodzaju
Średnio
Ogółem
 33 zdarzenia.
2003 2004 2005 2006
(2003-2006)
liczba udział, %
Według raportu Komisji Europejskiej,
Zakłady 60 65 73 68 266 67 44
dotyczącego stosowania Dyrektywy Seveso II
w państwach członkowskich w latach 2003-
Transport 62 62 60 51 235 59 40
-2005, liczba poważnych awarii objętych
Inne 23 21 17 38 99 24 16
Dyrektywą Seveso II zgłoszonych w ostatnich
Razem 145 148 150 157 600 150 100
6 latach waha się od 20 do 30 rocznie [16].
Kwestie porównywalności danych kra-
Tabela 3
jowych dotyczących zdarzeń o znamionach
LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII W ZAKŁADACH (na podstawie [6-10])
poważnych awarii z danymi o poważnych
The number of events with attributes of major accidents in establishments (fixed sites, according to [6-10])
awariach (przemysłowych) odpowiadających
Ogółem Udział,
definicji Dyrektywy Seveso II stanowią odrębny
Zakłady 2003 2004 2005 2006
(2003-2006) % (średnio)
problem wymagający szerszego omówienia.
Zakłady przemysłowe 37 37 34 33 141 53
Wykracza to jednak poza zakres tematyczny
Zakłady użyteczności
niniejszego artykułu.
14 10 16 4 44 16,5
publicznej
Zakłady handlowe 9 18 23 31 81 30,5
Zdarzenia o znamionach
Razem 60 65 73 68 266 100,0
poważnych awarii w zakładach
Tabela 4
W tabeli 2. przedstawiono zestawienie
LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH (na podstawie [6-10])
danych dotyczących występowania zdarzeń
The number of events with attributes of major accidents in industrial establishments (according to [6-10])
o znamionach poważnych awarii w Polsce w la-
tach 2003-2006, z uwzględnieniem rodzajów
Ogółem Udział, %
obiektów, w których one wystąpiły.
Zakłady 2003 2004 2005 2006
(2003-2006) (średnio)
W tabeli tej zakłady  to wszystkie obiekty
ZZR 1 4 3 7 15 11
stacjonarne, tzn. zakłady przemysłowe, zakłady
ZDR 9 11 4 11 35 24,5
(obiekty) użyteczności publicznej oraz zakłady
Przemysłowe
(obiekty) handlowe, zarówno zakłady  seve-
27 22 27 15 91 64,5
 niesevesowskie
sowskie (ZZR + ZDR), jak i  niesevesowskie .
Razem 37 37 34 33 141 100,0
Transport obejmuje trzy rodzaje transportu
niebezpiecznych substancji: drogowy, kolejowy
Ilościowa definicja poważnej awarii ustalona jących kryteria poważnych awarii, ustalonych oraz wodny, a także przesył takich substancji
w Dyrektywie Seveso II stanowiła podstawę w rozporządzeniu MŚ [5]. Dyskutując te zagad- rurociągami. Pozycja  inne dotyczy zdarzeń,
polskiej definicji poważnej awarii, zawartej nienia oraz oceniając zasadność sformułowanej w odniesieniu do których nie udało się jedno-
w rozporządzeniu MŚ [5]. wcześniej tezy, podobnie jak ma to miejsce znacznie ustalić przyczyny lub obiektu.
Polska definicja poważnej awarii obejmuje w  Informacjach oraz w raporcie GIOŚ [6-10], Bardzo interesujące obserwacje wynikają
znacznie szersze spektrum zdarzeń niż przepisy będziemy posługiwać się określeniem  zdarze- z tabeli 3., w której przedstawiono liczby zda-
nie o znamionach poważnej awarii . rzeń o znamionach poważnych awarii w zależ-
Dyrektywy Seveso II. Zgodnie z tymi zapisami,
W Dyrektywie Seveso II termin  poważna ności od rodzaju zakładu stacjonarnego. Udział
w Polsce do kategorii poważnej awarii zalicza
awaria związany jest ściśle z niebezpiecznymi procentowy zdarzeń o znamionach poważnej
się także zdarzenia polegające na uwolnieniu
substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyj- awarii w zakładach niebędących zakładami
w trakcie magazynowania lub transportu
nych wprowadzonych przez tę dyrektywę [12- przemysłowymi wyraz
nie wskazuje na wagę
dowolnej substancji niebezpiecznej dla życia,
zdrowia ludzi lub dla środowiska, jeśli zdarzenie -14], identycznymi zresztą z polskimi kryteriami zagrożeń występujących w takich zakładach,
takie spowoduje przynajmniej jeden ze skut- [11]. Ponadto, Dyrektywa Seveso II dotyczy a w szczególności w zakładach (obiektach)
wyłącznie poważnych awarii w obiektach handlowych.
ków wymienionych w rozporządzeniu MŚ [5].
stacjonarnych, podlegających jej przepisom. W kontekście sformułowanej w tym
Przy tym substancje powodujące awarie lub
Czyli chodzi tu jednoznacznie o poważne artykule tezy o zagrożeniach stwarzanych
uczestniczące w nich nie muszą być substancja-
awarie przemysłowe w rozumieniu przepisów przez  niesevesowskie zakłady (obiekty sta-
mi  sevesowskimi , czyli substancjami ujętymi
polskich, które występują w zakładach kate- cjonarne) należy zwrócić szczególną uwagę
w kryteriach kwalifikacyjnych [11].
gorii ZZR oraz ZDR. na dane przedstawione w tabelach 4. i 5. Wy-
Omawiane przepisy nie dotyczą jednak
Zastosowanie terminu  zdarzenie o zna- mowa danych zamieszczonych w tych tabelach
zdarzeń awaryjnych z udziałem substancji
mionach poważnych awarii pozwala więc jest jednoznaczna. Zakłady  niesevesowskie ,
promieniotwórczych, uregulowanych w prze-
uniknąć wielu nieporozumień i niejasności, zarówno przemysłowe, jak i inne (nieprzemy-
pisach ustawy  Prawo atomowe [15].
wynikających z przedstawionych wcześniej słowe), stanowią bardzo poważne, relatywnie
różnic definicji terminu  poważna awaria większe niż zakłady  sevesowskie (ZZR +
Zdarzenia o znamionach
w przepisach UE [12-14] oraz w przepisach ZDR), zagrożenie dla bezpieczeństwa pracy,
poważnych awarii w Polsce
polskich [1, 5]. Nieuwzględnienie powyższych zdrowia i życia pracowników oraz ludności,
Jak już wspomniano wcześniej, GIOŚ okoliczności oznaczałoby m.in. i to, że Polska a także dla środowiska, związane z wystę-
prowadzi rejestr zgłoszonych zdarzeń, spełnia- byłaby  rekordzistką , jeśli chodzi o liczbę powaniem zdarzeń o znamionach poważnej
10
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2008
Tabela 5
awarii, w tym także poważnych awarii w rozu-
LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII WE WSZYSTKICH ZAKŁADACH (PRZEMYSŁOWE,
mieniu Dyrektywy Seveso II.
UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, HANDLOWE) (na podstawie [6-10])
Świadczą o tym liczby zdarzeń o znamio-
The number of events with attributes of major accidents in all establishments (industrial enterprises + public utilities
nach poważnej awarii w  niesevesowskich
+ commercial sites, according to [6-10])
zakładach stacjonarnych: udział takich zdarzeń
Ogółem Udział, %
wynosił w latach 2003-2006 około 64,5%
Zakłady 2003 2004 2005 2006
(2003-2006) (średnio)
zdarzeń w zakładach przemysłowych i aż
ZZR 1 4 3 7 15 6
około 81% sumy zdarzeń, które wydarzyły się
ZDR 9 11 4 11 35 13
we wszystkich zakładach stacjonarnych.
Wszystkie
Należy przy tym zauważyć, że zdarzenia
50 50 66 50 216 81
 niesevesowskie
o znamionach poważnej awarii, pomimo
Razem 60 65 73 68 266 100
relatywnie mniejszych ilości niebezpiecznych
substancji chemicznych niż w zakładach  se-
Tabela 6
vesowskich (ZZR i szczególnie ZDR), mogą
WSKAy
NIKI AWARYJNOŚCI W ZAKŁADACH (UWZGLĘDNIONO WSZYSTKIE ZAKŁADY STACJONARNE)
mieć często bardzo poważne skutki. Dotyczy
The accident rate factors for establishments (all types of fixed sites included)
to szczególnie zakładów podprogowych,
w których ilości tych substancji są niewiele
Liczba zakładów (średnia) Liczba zdarzeń
Wskaz
nik awaryjności
mniejsze od ilości odpowiadających warto- Zakłady za okres 2002-2006 (na w latach
%
podstawie tabeli 1.) 2003-2006
ściom progowym, powodującym zaliczenie
ZZR 190 15 H" 8
obiektu do kategorii ZZR. Zakłady  nieseve-
sowskie w systemie zarządzania bezpie- ZDR 151 35 H" 23
czeństwem zazwyczaj nie uwzględniają (lub
 Niesevesowskie
730 216 H" 30
(wszystkie)
uwzględniają w niewystarczającym stopniu)
Ogółem 1071 266 (H" 25)
działań z zakresu zapobiegania poważnym
awariom oraz przygotowania sił i środków
Tabela 7
w celu ograniczania ich skutków, nie są więc
SKORYGOWANE WSKAy
NIKI AWARYJNOŚCI W ZAKŁADACH (UWZGLĘDNIONO WSZYSTKIE ZAKŁADY
przygotowane do przeciwdziałania omawia-
STACJONARNE)
nym zdarzeniom.
The verified accident rate factors for establishments (all types of fixed sites included)
Dane dotyczące występowania zdarzeń
Szacunkowa liczba Liczba zdarzeń Skorygowany wskaz
nik
o znamionach poważnej awarii w zakładach
Zakłady zakładów średnia za okres w latach awaryjności
kategorii ZZR oraz ZDR, tzn. w zakładach  se-
2002-2006 2003-2006 %
vesowskich , przedstawione w tabelach 4. i 5.
ZZR 190 15 H" 8
wymagają pewnego komentarza. Należy przede
ZDR 330 35 H" 10
wszystkim zauważyć, że zdarzenia o znamio-
 Niesevesowskie
730 216 H" 30
nach poważnej awarii w zakładach kategorii
(wszystkie)
ZZR oraz ZDR są z definicji poważnymi awariami
Ogółem 1250 266 (H" 21)
przemysłowymi. W kontekście oceny wielkości
Tabela 8
zagrożeń poważnymi awariami (zdarzeniami
LICZBA ZDARZEŃ O ZNAMIONACH POWAŻNEJ AWARII W POSZCZEGÓLNYCH RODZAJACH TRANSPORTU
o znamionach poważnej awarii) w zakładach
W LATACH 2003-2006 (na podstawie [6-10])
 sevesowskich i porównania z zagrożeniami
The number of events with attributes of major accidents by kind of transportation in 2003 2006 (according to
stwarzanymi przez zakłady  niesevesowskie ,
[6-10])
należy zauważyć, że liczby bezwzględne, za-
Ogółem Udział,
Rodzaj transportu 2003 2004 2005 2006
warte w tabelach 4. i 5. nie są miarodajnym
(2003-2006) % (średnio)
wskaz
nikiem, charakteryzującym intensyw-
Transport drogowy 40 45 37 38 160 68
ność zagrożeń, niezbędną w celu porównań.
Transport kolejowy 6 3 6 3 18 8
Takim wskaz
nikiem może być  wskaz
nik
Transport wodny 5 1 1 1 8 3
awaryjności , który obliczamy jako iloraz licz-
Transport rurociągami 11 13 16 9 49 21
by poważnych awarii przemysłowych (zdarzeń
Razem 62 62 60 51 235 100
o znamionach poważnej awarii) występujących
w zakładach  sevesowskich lub w zakładach
 niesevesowskich , zgodnie ze schematem
a nawet (wielkie znane zakłady) kilkadziesiąt my powyższe dane szacunkowe o liczbie obiek-
przedstawionym w tabeli 5. oraz liczby odpo- instalacji, z których każda stanowi instalację tów ZDR, przyjmując równocześnie, że w od-
wiednich zakładów. Tak obliczone wskaz
niki
kategorii ZDR, czyli  de facto  obiekt, który niesieniu do zakładów kategorii ZZR faktyczna
awaryjności przedstawiono w tabeli 6.
występując oddzielnie byłby zakładem o dużym liczba tych obiektów pozostaje praktycznie bez
Wielkości wskaz
ników awaryjności, szcze- ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemy- zmian, to otrzymamy skorygowane wskaz
niki
gólnie w odniesieniu do zakładów kategorii ZDR
słowej  zakładem kategorii ZDR ze wszystkimi awaryjności, które przedstawiono w tabeli 7.
wymagają dodatkowego komentarza. W celu
konsekwencjami wynikającymi z tego faktu. Przedstawione dane potwierdzają za-
bardziej miarodajnej oceny tego wskaz
nika Z dokonanych szacunków wynika, że liczba sadność tezy, że zakłady  niesevesowskie ,
należy zwrócić uwagę na faktyczną liczbę tak określonych obiektów kategorii ZDR wynosi nie będąc zobowiązane do przestrzegania
obiektów kategorii ZDR w Polsce. Otóż, jak w Polsce około 330, zamiast 151 formalnie za- określonych wymagań i realizacji procedur
wiadomo, na terenie wielu zakładów zaliczo- liczonych do tej kategorii. Jeśli w rozważaniach systemu przeciwdziałania poważnym awariom
nych do kategorii ZDR jest kilka, kilkanaście, dotyczących wskaz
nika awaryjności uwzględni- przemysłowym, stwarzają relatywnie większe
11
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2008
zagrożenie poważnymi awariami lub zda- Warto także zwrócić uwagę na relatywnie PIŚMIENNICTWO
rzeniami o znamionach poważnej awarii, niż małą liczbę zdarzeń o znamionach poważnej [1] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony
środowiska. DzU nr 62, poz. 627
zakłady  sevesowskie , tzn. zakłady zaliczone awarii w transporcie niebezpiecznych substan-
[2] Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy
do kategorii ZZR oraz ZDR. Jednoznacznym cji koleją. Ponadto, należy podkreślić nieocze-
 Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz
dowodem na to jest fakt, że wskaz
nik awa- kiwanie, zdaniem autorów, dość dużą liczbę
o zmianie niektórych ustaw. DzU nr 100, poz. 1085
ryjności w zakładach  niesevesowskich kształ- zdarzeń awaryjnych o znamionach poważnej
[3] Michalik J.S. Zmiany krajowych przepisów dotyczą-
tuje się na poziomie około 30%, podczas gdy awarii w transporcie niebezpiecznych sub- cych niektórych elementów i procedur przeciwdziałania
poważnym awariom przemysłowym.  Bezpieczeństwo
w zakładach  sevesowskich wynosi on około stancji rurociągami. Były to najczęściej wycieki
Pracy , 9 (420) 2006, s.16-19
8% (ZZR) oraz około 10% (ZDR), czyli jest on ropy naftowej i produktów ropopochodnych
[4] Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony
3-krotnie (!) wyższy (tabela 7.). (takie paliwa płynne, jak benzyny silnikowe
Środowiska. T. jedn. DzU z 2002 r. nr 112, poz. 982 z póz
n.
W związku z tym, jednym z najbardziej ak- i oleje napędowe) [6-10], których skutki bywają zm.
tualnych zadań zarządzania bezpieczeństwem najpoważniejsze. [5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grud-
nia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obo-
pracy w kontekście przeciwdziałania zagro- Międzynarodowe przepisy ADR [17],
wiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony
żeniom poważnymi awariami jest potrzeba dotyczące transportu drogowego niebez-
Środowiska. DzU z 2003 r. nr 5, poz. 58
określenia przynajmniej minimalnych piecznych materiałów i towarów, regulując
[6] Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Informacja
obowiązkowych procedur i programów wiele kwestii z zakresu bezpieczeństwa (wy- o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska
w 2003 roku. Warszawa, maj 2004 r., s. 77-98
zarządzania bezpieczeństwem w kontek- magania dotyczące klasyfikacji, znakowania
[7] Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Informacja
ście przeciwdziałania poważnym awariom oraz pakowania przewożonych materiałów,
o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska
(zdarzeniom o znamionach poważnej podstawowe wymagania dotyczące środków
w 2004 roku. Warszawa, maj 2005 r., s. 67-86
awarii) w zakładach  niesevesowskich transportowych, dokumentacji przewozów,
[8] Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Informacja
i opracowanie propozycji odpowiednich personelu) nie zawierają jednak wystar- o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska
w 2005 roku. Warszawa, maj 2006 r., s. 87-114
rozwiązań. czających postanowień dotyczących zasad
[9] Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Informacja
i sposobów zapobiegania awariom trans-
Kwestie te stanowią przedmiot zadania
o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska
badawczego, które zostało podjęte w Central- portowym oraz reagowania w przypadku
w 2006 roku. Warszawa, maj 2007 r., s. 81-102
ich zaistnienia.
nym Instytucie Ochrony Pracy  Państwowym
[10] Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Raport
Uwzględniając powyższe oraz dane z ta- o występowaniu zdarzeń o znamionach poważnej
Instytucie Badawczym w ramach programu
awarii w 2006 roku. Warszawa, czerwiec 2007 r.
beli 8. dotyczące zdarzeń o znamionach po-
wieloletniego, zatytułowanego  Poprawa
[11] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 stycz-
ważnej awarii w transporcie drogowym, należy
bezpieczeństwa i warunków pracy na lata
nia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
uznać, że kolejnym aktualnym problemem
2008-2010.
rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których
zarządzania bezpieczeństwem w kontekście znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu
Opracowanie planowanych rozwiązań
go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu
pozwoli na podniesienie poziomu bezpieczeń- przeciwdziałania zagrożeniom poważnymi
o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemy-
awariami jest potrzeba opracowania pro-
stwa pracy i zmniejszenie ryzyka wystąpienia
słowej. DzU nr 30, poz. 208
pozycji odpowiednich procedur i rozwiązań,
poważnej awarii przemysłowej w takich
[12] Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on
the control of major - accident hazards involving dan-
niezbędnych w celu poprawy bezpieczeństwa
zakładach.
gerous substances. OJ L 10, 14.01.1997. Dyrektywa
pracy, bezpieczeństwa publicznego oraz
Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. dotycząca
ochrony środowiska w odniesieniu do trans-
zarządzania zagrożeniami poważnymi awariami
Zdarzenia o znamionach
z udziałem substancji niebezpiecznych (tekst polski).
portu samochodowego niebezpiecznych
poważnych awarii w transporcie
Warszawa, CIOP 1998
substancji.
niebezpiecznych substancji
[13] Directive 2003/105/EC of the European Parliament
Ta problematyka stanowi przedmiot za-
and of the Council of 16 December 2003 amending
Zagrożenia powstające wskutek awarii
dania badawczego, które zostało podjęte
Council Directive 96/82/EC on the control of major-
transportowych stanowią istotną składową w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy  Pań- -accident hazards involving dangerous substances.
OJ L 345, 31. 12. 2003, p. 97 [Dyrektywa Parlamentu
występujących niebezpieczeństw, związanych stwowym Instytucie Badawczym w ramach
Europejskiego i Rady 2003/105/WE z dnia 16 grudnia
z działalnością przemysłową i handlową w Pol- wspomnianego już programu wieloletniego.
2003 r. zmieniająca Dyrektywę Rady 96/82/WE doty-
czącą zarządzania zagrożeniami poważnymi awariami
sce, co wynika m.in. z danych przedstawionych Proponowane podejście zakłada uwzględ-
z udziałem substancji niebezpiecznych]
w tabeli 2. Zbiorcze dane o zdarzeniach o zna- nienie niektórych wymagań odnoszących
[14] Dyrektywa Seveso II. Stan prawny 2004 r. (tekst
mionach poważnych awarii w transporcie w la- się do przeciwdziałania poważnym awa-
jednolity). CIOP-PIB, Warszawa 2004
tach 2003-2004, w rozbiciu na liczby zdarzeń riom w obiektach stacjonarnych w odnie-
[15] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r.  Prawo atomo-
awaryjnych w poszczególnych rodzajach trans- sieniu do zarządzania ryzykiem wystą- we. T. jedn. DzU z 2004 r. nr 161, poz. 1689
portu, przedstawiono w tabeli 8. (str. 11.). pienia poważnej awarii przy przewozie
[16] Sprawozdanie Komisji dotyczące stosowania
w państwach członkowskich dyrektywy 96/82/WE
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 8., drogowym niebezpiecznych chemikaliów.
w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych
największe zagrożenia zdarzeniami o zna- Podobne podejście zostało dotychczas zasto-
awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi
mionach poważnych awarii w transporcie sowane w Szwajcarii oraz w USA. Zakłada się
za okres 2003-2005. http://www.ec.europa.eu/
comm/environment/seveso/index.htm
niebezpiecznych substancji chemicznych opracowanie zalecanych zasad wyboru tras
[17] Oświadczenie Rządowe z dnia 26 lipca 2005 r.
związane są z transportem drogowym. Liczba przewozu z uwzględnieniem różnych kategorii
w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B
tych zdarzeń (160) jest nawet większa od licz- substancji i materiałów niebezpiecznych oraz
do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowe-
by zdarzeń o znamionach poważnych awarii opracowanie założeń efektywnego reagowa- go przewozu drogowego towarów niebezpiecznych
(ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września
(141 zdarzeń) we wszystkich zakładach prze- nia na poważne awarie dla rodzajów zagrożeń,
1957 r. DzU nr 178, poz. 1481; Załącznik do nru 178,
mysłowych  ZZR, ZDR oraz  niesevesowskich mających na celu ograniczenie stref ryzyka
poz. 1481, tomy 1 i 2. Wyd. Kancelaria Prezesa Rady
przemysłowych (tab. 3. i 4.). i stref zasięgu skutków. Ministrów, Warszawa 2005
12