Krytyka formalnej koncepcji rządów prawa
Państwo spełniając formalne wymogi może być mimo wszystko nawet najbardziej zbrodnicze , najbardziej
totalitarne , groz
ne dla obywatela w związku z czym aby można mówić o praworządności muszą być spełnione
oprócz tych wszystkich wymogów i warunków formalnych jeszcze dodatkowe wymogi dotyczące samej treści
obowiązującego w danym porządku prawa.
Koncepcje materialne zaczęły się rozwijać zwłaszcza w 2poł XXw po drugiej wojnie światowej .
Przykład prawa nazistowskiego stanowiło koronny argument przeciw formalnej koncepcji praworządności.
Ale: Wielu autorów wykazało ze to co się działo z porządkiem prawym stanowilo regularne naruszenia
formalnych wymogów praworządności , podporządkowanie sądownictwa, nieograniczone władza Fuhrera,
łamanie zakazu retroakcji, zasady nullum crimen sine lege, , tajne zarządzania(przetrzymywanie ludzi bez
dowodów), nieprzestrzeganie prawa przez policje i wojska.
Wiec przykład trzeciej rzeszy jest chybiony gdyż by stanowić sprzeciw formalnej koncepcji praworządności
musi być przede wszystkim państwem prawa zasługującym na moralną aprobatę .
Rządy prawa materialnego jako rządy  dobrego prawa
Państwo musi być rządzone przez prawo(władza musi działać na podstawie prawa, musi temu prawu być
podporządkowana) oraz spełnienie przez prawo postulatów formalnych ( jawność, generalność, zrozumiałość,
nieretroakcja) ale oprócz tego spełniać jeszcze akceptowalność treści obowiązującego i przestrzeganego w
państwie praworządnym prawa . Musi realizować określone wartości i postulaty, być prawem  dobrym .
Rządy prawa jako ideologia państwa liberalno- demokratycznego:
W naszym kręgu kulturowym zdecydowanie dominujące w tej wersji materialnego rozumowania
praworządności jest utożsamianie państwa materialnie praworządnego z państwem liberalnie- demokratycznym.
Z takim porządkiem prawym który realizuję odpowiednie wartości , który tworzy pewne instytucje które są
charakterystyczne dla liberalno-demokratycznego modelu państwa. Składają się na ten wzorzec:
- Wolność jednostki i poszanowanie jej praw podstawowych
- ochrona własności, wolny rynek i wolność gospodarcza
- demokratyczny charakter państwa
- realizacja zasad sprawiedliwości(społecznej) i równość materialnej
- postulaty światopoglądowe
Poszanowanie praw człowieka:
- godność osoby ludzkiej i jej emanacje prawne  traktowanie każdego człowieka jako wartość samej w sobie
-prawo do życia (np. sprawy aborcji) kwestia kary śmierci, eutanazja
- respektowanie odpowiednio szerokiej sfery wolności osobistej ( swoboda poglądów, sumienia, poruszania się,
prawo do prywatności, zakaz tortur, okrutnego i niehumanitarnego traktowania, pracy przymusowej
-prawa polityczne :wolność słowa , zrzeszania się, manifestowania poglądów , aktywności publicznej, dostępu
do urzędu i godności
Tzw. I i III generacja praw obywatelskich
II generacja- Prawa socjalne -prawo do pracy, wypoczynku, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego ,
uczestnictwa w kulturze, dostępu do edukacji .
To prawo pozytywne, prawo jednostek do samorealizacji. Państwo nie tylko ma w tym nie przeszkadzać ale
także musi udostępnić , stworzyć takie możliwości.
III generacja  prawo kolektywne  np. do tożsamości języka, kultywowanie tradycji, obyczajów , uznania i
niedyskryminacji.
Prawo kolektywne to prawo grupowe, nie dotyczy jednostek ale grup obywateli, grup etnicznych , narodowych .
Wolność gospodarcza
- gwarancje nienaruszalności majątku , ochrona własności( wolność działań), dziedziczenie (przekazanie dóbr
komu się chce , swoboda podejmowania decyzji)
- wolny rynek i bezpieczeństwa obrotu (swoboda umów , zakładanie przedsiębiorstw, rozwiązania
zabezpieczające żeby nie zostać oszukanym )
- wolność wyboru zawodu, podejmowania działalności gospodarczej (osobista wolność wyboru )
- ochrona  słabszych  uczestników gry rynkowej (konsumentów, pracowników, najemców etc.) (tzw. Realna
nierównowaga sił, państwo ma ochraniać , pilnować nieograniczonej swobody by np. pracodawca nie narzucał
pracownikowi korzystnych dla siebie tylko warunków .
Demokratyczny charakter państwa
(Wymiar ochrony obywatelskiej wolność pozytywna  kto mną rządzi?  )
- podmiotowość obywateli w sprawowaniu władzy
- parlament jako podstawowy twórca prawa
- procedury osiągnięcia  uczciwego kompromisu 
- reprezentatywność parlamentu ( reprez. Społeczeństwa jako z
ródło prawa, kontrola nad władzą wykonawczą
- wolne wybory  powszechne prawo wyborcze
- mechanizmy publicznej deliberacji (wolność słowa, manifestacji, niezależna opinia publiczna)
- samorządność , zasada pomocniczości (subsydiarności) społeczność nie może ingerować w sprawy, z którymi
poszczególne jednostki są w stanie poradzić sobie same, lecz jedynie tam, gdzie pomoc jest niezbędna.
Sprawiedliwość społeczna
Arystoteles- sprawiedliwość kumulatywna(wyrównawcza) i dystrybutywna (rozdzielcza) Sprawiedliwość
rozdzielcza określa zasady rozdzielania dóbr między członków wspólnoty wedle ich zasług ("każdemu według
zasług"). Koryguje ją sprawiedliwość wyrównawcza, która przyznaje każdemu obywatelowi równe prawa i
obowiązki bez względu na jego sytuację i status w społeczeństwie; wedle zasady "każdemu to samo", "każdemu
po równo".
Równość materialna  niedyskryminowanie żadnych grup społecznych obywateli- pod względem rozdziału dóbr
i ciężarów
Dyskryminacja- traktowanie równych nierówno lub nierównych równo, dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia
Teorie sprawiedliwości społecznej
John Rawls (teoria sprawiedliwości 1971) :
- równa wolność wszystkich
- autentyczna równość szans
- dopuszczalność nierówności : Zasada druga głosi tymczasem, że wszelkie nierówności społeczno-
ekonomiczne powinny być ustalone w taki sposób, aby były zarówno: a) z największą korzyścią dla najmniej
uprzywilejowanych. Ci, którzy mają te same talenty powinni mieć równe szanse w uzyskaniu upragnionej
pozycji w społeczeństwie, bez ograniczania ze względu na ich pochodzenie społeczne. Zasada ta nie dopuszcza
do usprawiedliwiania każdej nierówności. Nierówności społeczne powinny być niejako usprawiedliwiane przez
wykazanie, że służą one najmniej uprzywilejowanym, że przynoszą one korzyści innym osobom, będącym w
najgorszej sytuacji. "Nierówność szans musi zwiększać szanse tych, którzy mają mniejsze szanse."
Zwrócenie uwagi na sposób w jaki wszedł w posiadanie tego co ma. Uważa, że wszelkie wartościowanie w
kategoriach sprawiedliwy  niesprawiedliwy dotyczy instytucji bądz
zachowań, ale nie bezpośrednio
podmiotów. Sprawiedliwość oznacza pewien tym instytucji, które dokonują dystrybucji praw i obowiązków.
Instytucje te powodują różne ulokowanie jednostek w szerzej rozumianej strukturze społecznej. Prowadzi to w
konsekwencji do powstania nierówności.
Robert Nozick ( Anarchia, Państwo, utopia, 1974)  to działo jest odpowiedziom na rozważania i teorie Rawls a.
W swojej najważniejszej pracy, jedynego sensu, a zarazem konieczności istnienia państwa upatrywał w jego roli
związanej z ochroną obywateli. Zwrócenie uwagi na to kto ile ma.
- sprawiedliwe nabywanie pierwotne, uczciwy transfer (dobrowolne wymiany rzeczy posiadanych)
- niedopuszczalność redystrybucji (wymuszana i sterowana przez państwo redystrybucja dóbr dokonywana w
imię sprawiedliwości społecznej jest wątpliwa moralnie, gdyż stanowi pogwałcenie uprawnienia każdej
jednostki do posiadania i swobodnego dysponowania dobrami będącymi efektem jej własnej pracy)
- sprawiedliwość procedury a nie wyniku
Kwestie światopoglądowe
- wolność sumienia, rozdział religii od państwa , neutralność światopoglądowa państwa
- problem obecności religii w sferze publicznej , prawo manifestowania własnych przekonań religijnych vs.
Świeckość państwa np. krzyże , szaty, symbole, tradycje.
- problem wpływu religii na prawodawstwo ( kwestie aborcji , eutanazji, małżeństwo osób tej samej płci etc.
- problem kolizji przekonań mniejszości religijnych i powszechnie obowiązujących reguł prawnych .
Podsumowanie :
Praworządność formalna a materialna
Praworządność materialna +praworządność formalna + spełnienie przez prawo dodatkowych wymogów
treściowych (co prawo nakazuje w różnych dziedzinach )
- praworządność materialna jest pojęciem bardziej złożonym obejmującym więcej postulatów
- rozbieżność postulatów treściowych
- państwo praworządne jako państwo ogólnie  dobre a nie tylko rządzone przez prawo .