Dr hab. Ewa Freyberg
Profesor w Katedrze Ekonomii II
Kolegium Gospodarki Światowej
MIKROEKONOMIA I
Wykład 4
1
FORMY RYNKU
CZ
ŚĆ 1
Konkurencja doskonała i
monopol - dwa skrajne
przypadki struktury rynku
2
Kiedy rynek jest doskonale konkurencyjny?
Cztery warunki:
1. Bardzo wielu producentów, z których każdy ma
bardzo mały udział w rynku. Wielkość podaży
dostarczanej przez pojedynczą firmę nie wpływa
na poziom ceny (producent biorcą ceny).
2. Produkty wytwarzane przez poszczególne firmy
są jednorodne (homogeniczne) czyli rynek
dostarcza produkty będące doskonałymi
substytutami.
3. Konsumenci posiadają doskonałą informację o
cenach wszystkich sprzedawców.
4. Brak barier wejścia lub wyjścia z danej gałęzi a
więc rynek otwarty na konkurencję ze strony
nowych dostawców.
3
Popyt i podaż w firmie działającej w
warunkach doskonałej konkurencji
1. Pozioma krzywa popytu. Przedsiębiorstwo może
sprzedać dowolną wielkość produkcji po cenie
ustalonej na rynku. Utarg krańcowy = cena
2. Krzywa podaży przedsiębiorstwa pokrywa się z
krzywą kosztu krańcowego
3. Krzywa podaży w krótkim okresie bardziej stroma
niż w okresie długim (bardziej racjonalne
wykorzystanie czynników produkcji obniża koszty
produkcji, przy danej cenie produkcja bardziej
opłacalna, bodziec do wyższej produkcji przy tej
samej cenie)
4
Wykresy krzywej popytu i krzywej podaży
przedsiębiorstwa
Pozioma krzywa popytu
5
Wykresy krzywej popytu i krzywej podaży
przedsiębiorstwa
Krzywe podaży przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyjnego
6
Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyjnego 1
" SMC=MR=P - warunek optymalnej wielkości produkcji
" SMC, SATC, SAVC - krótkookresowe koszty krańcowe i przeciętne
" Cena P4 wyższa od SATC zapewnia krótkookresowe zyski ekonomiczne
" Między punktami A i C (ceny niższe od P3) firma ponosi straty
" Cena P1 ceną zamknięcia, poniżej tej ceny zmniejszenie strat tylko
7
przy zaprzestaniu produkcji
Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyjnego 2
P4
P3
P2
Q3 Q4
" LMC I LAC krzywe długookresowych kosztów krańcowych i przeciętnych
" Przy cenie niższej od P3 straty, sygnał do opuszczenia gałęzi
" Przy cenie wyższej od P3 realizacja zysków nadzwyczajnych, zachęta do
wejścia do gałęzi
" Przy cenie P3 osiągnięty próg rentowności, cena pokrywa koszty
ekonomiczne, nie ma ani strat ani zysków nadzwyczajnych.
8
Przedsiębiorstwo realizuje zysk normalny
Jak działa konkurencja na rynku
" Rynkowa cena ustalona w wyniku działań wszystkich producentów
i konsumentów na danym rynku
" Decyzja jednego producenta o potrojeniu jego produkcji nie ma
wpływu na cenę
" Decyzja 10.000 producentów o zwiększeniu sprzedaży przesuwa
krzywą podaży na prawo. Rynek ustala nową niższą cenę
równowagi.
" Zysk producentów spada. Tak długo jednak jak przedsiębiorstwa
otrzymują zyski nadzwyczajne, trwa ekspansja sprzedaży
" Zniknięcie zysków nadzwyczajnych sygnałem do szukania innych
okazji do inwestowania, produkcja spada, ceny rosną do nowego
poziomu równowagi. Cena równowagi zapewnia jedynie realizację
zysków normalnych
" Zysk normalny nie zachęca do wejścia na rynek ale też nie zmusza
do wyjścia z rynku
" Rynek w stanie równowagi dopóki nie pojawi się kolejny szok, na
przykład popytowy
" Wzrost popytu i wzrost ceny ponownie wytrącają rynek z
równowagi. Pojawia się okazja do otrzymania zysku
nadzwyczajnego, to zachęca producentów obecnych na rynku do
wzrostu sprzedaży a nowych do wejścia na rynek.
" Procesy dostosowawcze prowadzą do ustalenia nowego punktu
równowagi na rynku
9
Przykłady rynków wolnokonkurencyjnych
" Rynek produktów rolnych
" Drukarnie
" Przemysł odzieżowy
" Pralnie chemiczne
" Produkcja mebli
" Przemysł elektroniczny
Przykłady dramatycznego spadku cen i zysków w
wyniku konkurencji: cena małych kalkulatorów
spadła w okresie 1972-83 z 200$ do 10$, cena
zegarków elektronicznych z 2000$ w roku 1975 do
10$ w 1985 r.
Relatywnie niski koszt wejścia: produkcja
pierwszych  domowych komputerów Apple w
garażu S.Jabos a i S.Wozniaka.
10
Opowieść o tym, jak załamał się rynek
komputerów Texas Instruments
" Cena komputera Texas Instruments, model 99/4A
obniżyła się z 850$ w 1979 r. do 49$ w listopadzie
1983 r. Cena 99$ z września 1983 nie pokrywała
kosztów zmiennych, zapadła decyzja o zamknięciu
produkcji.
" Wyprzedaż zapasów po cenie 49$ zmusiła
pozostałych producentów do obniżenia cen i
sprzedaży ze stratą.
" Straty spowodowały wycofanie się z produkcji tego
modelu komputerów.
" Liczba firm opuszczających rynek w latach 1983-85
równa liczbie firm wchodzących na ten rynek w
latach 1979-82 (około 250).
" Efekty działania konkurencji: kupujemy bardziej
doskonałe komputery po znacznie niższych cenach.
11
Monopol
" Rynek, na którym działa tylko jeden
producent
" Monopolista dawcą ceny na rynku
" Warunek równowagi: MR=MC
" Zysk monopolistyczny (nadzwyczajny) nie
zanika, bo brak konkurencji
" Miarą siły monopolistycznej wielkość
nadwyżki ceny nad kosztem krańcowym
" Nadwyżka ta tym większa im mniej
elastyczny popyt na produkty monopolu
12
Jak monopol ustala wielkość produkcji
" Zysk nadzwyczajny na jednostkę produkcji to różnica między
ceną P1 i kosztem przeciętnym AC1 przy produkcji Q1
" Zysk całkowity równy (P1-AC1) � Q
13
Przyczyny powstawania monopoli
" Monopol powstaje tam, gdzie rynek jest skutecznie chroniony
przed wejściem innych producentów
" Przyczyny istnienia monopolu:
patenty i inne formy ochrony własności intelektualnej
(Kodak ukarany za naruszanie praw Polaroid do aparatów
typu  instant camera )
kontrola nad zasobami naturalnymi (przypadek
monopolizacji wydobycia niklu czy aluminium)
Rząd tworzy monopole przy pomocy ustaw (rzadko
spotykane we współczesnym świecie)
rosnące korzyści ze skali produkcji (krzywa kosztów
przeciętnych staje się płaska  monopol naturalny)
działalność niezgodna z prawem (sektor gier hazardowych
często własnością lokalnych monopoli kontrolowanych
przez grupy przestępcze, dochody z działalności nielegalnej
inwestowane w przedsięwzięcia legalne, ale zysk
monopolistyczny wymuszany przemocą, zastraszaniem:
udzielanie pożyczek dobrym przykładem)
14
Monopol zwiększa zysk przez różnicowanie
ceny dla różnych nabywców
" D1 i D2 krzywe popytu różnych grup nabywców
" Przy jednakowej cenie P* utarg krańcowy ze sprzedaży usługi
grupie 1 mniejszy niż utarg krańcowy dla grupy 2
" Wyrównanie utargów krańcowych dla obu grup przy
wyznaczeniu różnych cen, odpowiednio P1 i P2
" Zróżnicowanie ceny zwiększa sprzedaż i zyski
15
Monopol wielozakładowy
" Wiele zakładów wytwarza taki sam produkt osiągając duże
korzyści ze skali produkcji
" Monopol wytwarza mniej i sprzedaje drożej niż gałąż
wolnokonkurencyjna
" Długookresowa krzywa podaży w gałęzi linią prostą poziomą przy
założeniu jednakowych kosztów przeciętnych i krańcowych
wszystkich firm w gałęzi MC=AC=PC
" Wolna konkurencja: wielkość produkcji QC, cena PC
" Monopol: wielkość produkcji QM, cena PM
" Kontrowersyjny wpływ monopolizacji na postęp techniczny
16
Monopol naturalny
" Powstaje na rynkach, gdzie możliwe osiągnięcie wielkich korzyści
ze skali (dostawa wody, energii, gazu, telewizja kablowa, sieć
telefoniczna)
" Koszt utworzenia sieci przesyłania usług bardzo wysoki, przy dużej
ilości odbiorców wysokie korzyści skali
" Pole (P1-AC1)�Q to zysk nadzwyczajny monopolisty
17