ZASADY STOSOWANIA ANTYBIOTYKOW
Rys historyczny:
1987r. - Ernest Duchesne opisuje fakt występowania substancji hamujących rozwój
bakterii chorobotwórczych
1928r. - Alexander Fleming przypadkowo odkrywa nową substancję baktriobójczą
1938r. - założenie pierwszej na świecie wytwórni penicyliny
1945r. - Fleming, Florey, Chain zostają uhonorowani Nagroda Nobla za swoje odkrycie
Antybiotyki
To preparaty o aktywności przeciw-drobnoustrojowej, które mają swój wzorzec w
środowisku naturalnym
Podział antybiotyków
}� Antybiotyki naturalne- metabolity pleśni grzybów lub bakterii (np. penicylina
benzylowa)
}� Antybiotyki półsyntetyczne- powstałe w wyniku chemicznej modyfikacji
naturalnego produktu (np. półsyntetyczne penicyliny i cefalosporyny)
}� Antybiotyki syntetyczne- struktura naturalna antybiotyku jest odtwarzana na
drodze pełnej syntezy (np. chloramfenikol)
Chemioterapeutyki
Są zawsze uzyskiwane na drodze syntezy chemicznej i nie mają swojego pierwowzoru w
środowisku naturalnym ( np. sulfonamidy, chinolony)
Zasada selektywnej toksyczności Ehricha
}� leki przeciw zakażeniom powodują uszkodzenie lub śmierć drobnoustrojów w
stężeniach niewykazujacych większej toksyczności w stosunku do ludzi
Selektywna toksyczność wynika z:
}� Różna budowa komórek
}� Różnorodność struktur w komórkach drobnoustrojów i komórkach gospodarza
!!!Mechanizm działania antybiotyków i chemioterapeutyków!!!
�� Blokowanie syntezy ściany komórkowej (�-laktamy, polipeptydy)
�� Uszkodzenie błony protoplazmatycznej (polipeptydy, aminoglikozydy,
polimyksyny)
�� Blokowanie syntezy białka (makrolidy , tetracykliny, aminoglikozydy,
chloramfenikol)
�� Blokowanie syntezy DNA ( chinolony, ryfamycyny, nitrofurany)
�� Ingerencje w łańcuch metaboliczny (sulfonamidy )
Ze względu na sposób działania
q� !!!Preparaty bakteriostatyczne  hamują wzrost drobnoustrojów (makrolidy,
tetracykliny, chloramfenikol)
q� !!!Preparaty bakteriobójcze  ich efekt jest zależny od stężenia (
amninoglikozydy, chinolony lub czasu �  laktamy)
Działanie bakteriobójcze
q� Nieodwracalne zabicie patogenów
q� Brak zdolności do rozmnażania przez podział, może zachować aktywność
metaboliczną i integralność struktury.
O działaniu bakteriobójczym antybiotyku moówimy, gdy w ciągu 6 godzin od chwili
rozpoczęcia działania obumiera 99,9% bakterii danej kultury
Działanie bakteriostatyczne
}� Wzrost bakterii jest hamowany odwracalnie
}� Nie są uszkadzane formy znajdujące się w fazie spoczynku
}� Po odstawieniu antybiotyku bakterie mogą się rozmnażać
}� Proces eliminacji patogenów przejmuje układ obronny organizmu
Miara aktywności bakteriostatycznej jest najmniejsze stężenie hamujące MIC
Miarą aktywności bakteriobójczej  najmniejsze stężenie b/bójcze MBC
�- laktamy dzielimy na
}� Penicyliny
}� Cefalosporyny (i ich analogi karbacefemy)
}� Karbapenemy
Oporność na �- laktamy
}� Niewrażliwość białka wiążacego penicylinę
}� Wytworzenie �- laktamaz
}� Zmiany w błonie komórkowej
Ihibitory B-laktamaz
}� Kwas klawulanowy
}� Sulbaktam
( Amoksiklav, Augmentin, Unasyn)
�� Działają słabo przeciwbakteryjnie
�� Wiązanie z �-laktamazą, otwarcie jej pierścienia
Penicyliny:
}� Bez zwiększonej odpornośći na �-laktamazy:
- O wąskim zakresie: penicylina V, propicylina
- O szerokim zakresie: amoksycylina, ampicylina
}� Ze zwiększoną odpornością odpornością na działanie B- laktamaz
(kloksacylina)
- Inhibitory �- laktamaz (kwas klawulanowy, sulbaktam)
!!!Oporność
}� Oporność jest to siła oporu bakterii wobec antybiotyku. W miejscu działania
mimo podania antybiotyku dochodzi do rozmnażania się patogenów.
}� Bakterie mogą wykazywać lub rozwijać naturalne (pierwotne) i nabyte (wtórne)
oporności
Oporność pierwotna zachodzi, kiedy antybiotyk nie wykazuje działania wobec tej
bakterii
Oporności wtórne
}� Mutacja w ramach danej populacji
}� Przeniesienie czynników oporności na inne bakterie w ramach danego szczepu
lub różnymi szczepami
- Koniugacja
- Transformacja
- Transdukcja
!!!Opornościom wtórnym sprzyjają:
}� Naturalna selekcja
}� Bezkrytyczne, zbyt częste przyjmowanie antybiotyków
}� Antybiotykoterapia bez znajomości patogenu
}� Niewłaściwe przyjmowanie leków
}� Stężenia antybiotyków poniżej wartości minimalnego stężenia hamującego (MIC)
}� Przyjmowanie pozostałoścci leków, przypisanych kiedyś przez lekarza, jako
 samoleczenie
}� Przyjmowanie antybiotyku z pożywieniem (uzależnione od antybiotyków
stsowanych w weterynarii- chów zwierząt)
!!!Zmiejszenie oporności
}� Ścisłe określanie wskazań do antybiotykoterapii
}� Preferowanie celowanej antybiotykoterapii
}� Uwzględnianie lokalnej sytuacji odpornościowej
}� Rotacja pojedynczych grup antybiotyków przepisywanych przez lekarza
}� Prowadzenie antybiotykoterapii tak długo, jak to jest konieczne, jednocześnie tak
krótko, jak to tylko możliwe!
Narastanie oporności na antybiotyki drobnoustrojów w środowisku szpitalnym jest
determinowana przez
}� Przenoszenie opornych szczepów pomiędzy pacjentami
}� Stosowaniem antybiotyków niezgodnie z zasadami racjonalnej
antybiotykoterapii
Niektóre antybiotyki działają przeciw pojedynczym rodzajom bakterii lub ich niewielkiej
grupie. Określa się je mianem antybiotyków o !!!wąskim zakresie
(penicylina V)
Antybiotyki o !!!szerokim zakresie obejmują swoim działaniem przeciwbakteryjnym
szerokie spektrum patogenów. Do tej grupy zaliczają się cefalosporyny, makrolidy,
chinolony, tetracykliny i sulfonamidy.
Antybiotyki o szerokim zakresie działania przepisuje się często w przypadku infekcji
wywołanej przez bakterie o nieznanym spektrum jako inicjującą terapię empiryczną. Są
też środkiem z wyboru w przypadku ciężkich, zagrażających życiu infekcji.
Stosowanie antybiotyków
q� Antybiotykoterapia empiryczna
q� Antybiotykoterapia celowania
q� Profilaktyka
- w grupach ryzyka
- okołooperacyjna
!!!Terapia empiryczna
}� Antybiotyk swoim działaniem obejmujący przewidywane spektrum patogenów
}� Uwzględnienie wytycznych (EBM- wrażliwość patogenu, sytuacja opornościowa,
czynniki indywidualne dla danego pacjenta)
!!!Antybiotykoterapia celowana
�� wybór antybiotyku w oparciu o wynik badania bakteriobójczego- antybiogram
(próbki z moczu, plwociny, wymazów z gardła, punkcji, biopsji)
Na wiarygodność wyniku ma wpływ
}� Wybór materiału adekwatny do rodzaju zakażenia
}� Właściwe pobranie materiału ( przygotowanie pacjenta ,sposób pobrania ,
transport do laboratorium )
}� Czas pobrania materiału
!!!Profilaktyka okołooperacyjna
Cel :
ż� Zapobieganie zakażeniom miejsca operowanego poprzez ograniczenie
liczebności i inwazyjności drobnoustrojów kontaminujacych pole operacyjne w
czasie trwania zabiegu
ż� Zapobieganie przejściu zanieczyszczenia miejsca operowanego drobnoustrojami
pochodzenia endogennego lub egzogennego w zakażenie
Wybór antybiotyku do profilaktyki okołooperacyjnej
}� Zalecane jest stosowanie antybiotyków o najmniejszym potencjale selekcji
szczepów opornych
}� Powinien obejmować w swoim spekrtum działania drobnoustroje najczęściej
odpowiedzialne za zakażenia ( w danym zabiegu, miejscem zabiegu )
}� Nie powinien być stosowane w leczeniu
!!!Stosowanie antybiotyków w zależności od czystości pola operacyjnego
Profilaktycznie
}� pole czyste
}� pole czyste  skażone
Leczniczo
}� pole skażone
}� Pole brudne
Profilaktyka okołooperacyjna
1. Czas rozpoczęcia profilaktyki
w okresie 60 min przed rozpoczęciem operacji (w chwili rozpoczęcia operacji oraz w
czasie zamykania rany stężenie antybiotyku w ranie powinno przekraczać MIC)
2. Czas trwania profilaktyki
nie dłużej jak 24 godziny dla zabiegów bez pozostawienia ciała obcego (implant w
miejscu operowanym)
- do 48-72 godzin dla operacji z zastosowaniem implantu
�� Antybiotyk powinien być podany dożylnie
�� Profilaktyka nie dotyczy zabiegów w polu skażonym i zakażonym  antybiotyki w
tych zabiegach stosowane są leczniczo
Ujemne skutki przedłużania profilaktyki okołooperacyjnej
q� Narastanie oporności na antybiotyki
q� Opóz
nienie gojenia się rany
q� Utrudnienie diagnostyki, maskowanie objawów rozwijającego się zakażenia
Zużycie antybiotyków
}� DDD  dawka dobowa zdefiniowana ( defined daily dose)
}� Obliczanie zużycia antybiotyków w formie DDD służy do analiz
epidemiologicznych
}� Obliczamy udział antybiotyków w ogólnych kosztach wszystkich leków (zwykle
20-30%)
Receptariusz szpitalny
Powinien opierać się na analizie;
}� Wyników badań mikrobiologicznych
}� populacji pacjentów
}� Farmakoekonomicznej ,tak aby koszt leczenia był jak najniższy