ZASADY PRAWA PRACY.

1.Podstawy obowiązywania zasad prawa pracy.

Konstytucja z 1997 r. jest aktem obszernym i zawiera normy prawne o podstawowym

znaczeniu dla wielu gałęzi prawa. Ich ogólny charakter, a także ranga norm konstytucyjnych

w systemie sprawiają, że mają one charakter zasad prawa znajdujących się na szczycie

hierarchii norm prawnych. Konstytucja zawiera kilka przepisów odnoszących się wprost do

materii prawa pracy. W art. 12 zagwarantowano wolność zrzeszania się obywateli, co w

sferze prawa pracy dotyczy tworzenia związków zawodowych i organizacji pracodawców

(także art. 59 Konstytucji RP). Bogaty treściowo jest art. 65 Konstytucji RP, który zawiera

niektóre podstawowe zasady prawa pracy. Ustępy 1 i 2 dotyczą różnych aspektów wolności

pracy. Gwarantuje się więc obywatelom swobodę wyboru zawodu i decyzji o jego

wykonywaniu, jak też wolny wybór miejsca pracy.

2.Prawo pracy.

Współcześnie przez prawo do pracy rozumie się obowiązek państwa prowadzenia takiej

polityki, szczególnie gospodarczej, która prowadzi do osiągnięcia jak najwyższej stopy

zatrudnienia, najlepiej do pełnego zatrudnienia (art. 10 § 3 k.p.).

3.Wolność pracy.

Dwa aspekty wolności pracy określone zostały w art. 10 § 1 oraz art. 11 k.p. Pierwszy z tych

przepisów nawiązuje do art. 65 ust. 1 Konstytucji. Norma kodeksowa gwarantuje swobodę

wyboru pracy, stwierdzając zarazem, że zakazem wykonywania zawodu osoba może zastać

objęta wyłącznie na podstawie ustawy.

4.Zasada równości (równouprawnienie).

Jest to podstawa równouprawnienia pracowników. Zasada wyrażona w art. 112 k.p. stwierdza,

że pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wykonywania takich samych

obowiązków, co dotyczy w szczególności równości ze względu na płeć.

Zasada równości polega na gwarantowaniu równouprawnienia pracowników.

5.Zasada niedyskryminacji (zakaz dyskryminacji).

Zgodnie z art. 113 k.p. niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu:

bezpośrednia albo pośrednia. Zakaz dyskryminacji jest często wprost wiązany z

1

naruszeniem zasady równouprawnienia pracowników. Jeśli zatem osoba ma w sposób

nieuzasadniony gorsze uprawnienia, to znaczy, że jest dyskryminowana. Dyskryminacja

może mianowicie polegać na równym traktowaniu w sytuacji, gdy ze względu na rodzaj i

jakość pracy niektórzy pracownicy powinni zostać wyróżnieni i mieć lepsze uprawnienia.

Jeśli pewien pracownik pracuje więcej i lepiej od innych, za takie samo wynagrodzenie, to

powstaje pytanie: dlaczego tak jest i czy nie chodzi tu o dyskryminację. Szczególnymi

formami dyskryminacji są molestowanie i molestowanie seksualne. Molestowanie polega na

zachowaniu, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności albo poniżenie lub

upokorzenie pracownika (art. 183a § 5 k.p.). W przeciwieństwie do opisanego niżej mobbingu,

który musi mieć charakter ciągu zdarzeń, za molestowanie można uznać nawet jednorazowe

zachowanie posiadające wskazane cechy. Molestowanie seksualne to forma dyskryminacji ze

względu na płeć, polegająca na nieakceptowalnym zachowaniu o charakterze seksualnym lub

odnoszącym się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności albo

poniżenie bądź upokorzenie pracownika. Zachowanie takie może składać się z elementów

fizycznych, werbalnych albo pozawerbalnych.

6.Zasada uprzywilejowania pracownika.

Jest to jedna z naczelnych zasad prawa pracy, określająca stosunki między normami prawa

pracy, hierarchię tych norm i ich charakter prawny. Według art. 18 § 1 k.p. postanowienia

umów oraz innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, nie mogą być dla

pracownika mniej korzystne niż przepisy prawa pracy.

7.Zasada poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika.

Oprócz godności dobrami osobistymi są np.: zdrowie, wolność, cześć, nietykalność osobista i

nietykalność mieszkania, prywatność, tajemnica korespondencji, nazwisko, wizerunek,

renoma dobrego pracownika. Skutki naruszenia przez pracodawcę dóbr osobistych

pracownika uregulowane są częściowo w prawie pracy, a częściowo w prawie cywilnym.

8.Zasada godziwości wynagrodzenia.

Z art. 13 k.p. pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Przepis ten

definiuje wynagrodzenie sprawiedliwe jako takie, które wystarcza do zapewnienia godziwego

poziomu życia pracownika i jego rodziny. Przepis art. 13 wydaje się wskazywać, że postulat

godziwości jest realizowany przez określenie wynagrodzenia minimalnego, co uniemożliwia

zawieranie umów o pracę za wynagrodzeniem niższym od minimalnego standardu.

2

9.Zasada prawa do wypoczynku.

Zgodnie z art. 14 k.p. pracownik ma prawo do wypoczynku, sprecyzowane w przepisach

dotyczących czasu pracy, dni wolnych od pracy i urlopów wypoczynkowych. Wskazanie

prawa od wypoczynku, jako podstawowej zasady prawa pracy, jest konieczne, gdyż w sposób

stanowczy podkreśla fakt, iż wykonywanie pracy zawodowej nie jest jedynym celem

życiowym pracowników, co nie zawsze chcą uznać pracodawcy, dążąc do zawładnięcia

maksymalną ilością czasu swego personelu.

10.Zasada zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

przez pracodawcę.

Pracodawca jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo w zakładzie pracy. Stan rzeczy określany

jako bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a więc taki, w którym pracownicy nie są

narażeni na działanie czynników niekorzystnych dla zdrowia albo sa skutecznie przed nimi

chronieni, co powstaje w wyniku współpracy pracodawcy z pracownikami. Pierwszym

warunkiem osiągnięcia bezpieczenstwa pracy jest jednak zainteresowanie tym problemem ze

strony pracodawcy i umozliwienie pracownikom korzystania z rożnorodnych urządzeń

ochronnych.

11.Zasada obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i uczestnictwo w szkoleniach zawodowych uważane jest w

krajach Unii Europejskiej za jedno z podstawowych praw pracowniczych. Podniesienie kwalifikacji

umożliwia osiągnięcie wyższego statusu zawodowego i wynagrodzenia, a w wielu przypadkach jest

podstawą do znalezienia nowego zatrudnienia po utracie dotychczasowego. Szybko zmieniająca się

gospodarka wymusza ciągłe dostosowanie kwalifikacji po stronie pracowników.

12.Zasada swobody zrzeszania się.

Na gruncie prawa pracy zasada ta oznacza swobodę zrzeszania się pracowników i

pracodawców w celu obrony swych praw i interesów. Precyzuje ona szerzej ujętą zasadę

wolności tworzenia zrzeszeń z art. 12 Konstytucji. Swoboda zrzeszania się oznacza, że nie

wolno zabronić działalności stworzonej i funkcjonującej zgodnie z prawem organizacji.

Swoboda tworzenia organizacji zawodowych realizowana jest w szczegółowych regulacjach

ustaw o związkach zawodowych oraz o organizacjach pracodawców.

3

13.Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy.

Wyrażona w art. 181 k.p. zasada, stanowiąca, że „pracownicy uczestniczą w zarządzaniu

zakładem pracy", jest podstawą ustanowienia tzw. pracowniczej partycypacji w zarządzaniu

zakładem pracy.

W celu realizacji pracowniczej partycypacji konieczne jest więc wyłonienie pracowniczej

reprezentacji w postaci rady pracowniczej czy delegatów załogi. Rolę pośrednika między

załogą a zarządem firmy mogą też spełniać związki zawodowe. Najdalej idącą, ale rzadko

stosowaną formą partycypacji jest konieczność uzyskania zgody załogi przed podjęciem

określonej decyzji. W rozwiniętych gospodarkach rynkowych tę formę partycypacji stosuje

się niekiedy w odniesieniu do spraw bezpośrednio dotyczących załogi - wielkości, prawnych

form i zasad zatrudnienia w firmie. W Polsce przepisy realizujące zasadę uczestnictwa

pracowników w zarządzaniu zawarte są w ustawie z 2006 r. o informowaniu pracowników i

przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550 ze zm.) oraz w ustawie z 1981 r. o

samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. Nr 24, poz. 123 ze zm.).

14.Zasada ochrony trwałości stosunku pracy.

Zasada ta nie została w prawie pracy sformułowana wprost. Należy ona do tych zasad, które

zostają odtworzone na podstawie aksjologicznych podstaw i treści regulacji prawnej.

Całokształt unormowań dotyczących nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy

wskazuje na to, że ustawodawca uznaje stabilizację indywidualnego zatrudnienia za istotną

wartość. Istnieje bowiem znaczna liczba norm prawnych ustanowionych tylko w celu

ograniczenia swobody bezzasadnego rozwiązywania stosunku pracy. Wydaje się więc, że

zasada ochrony trwałości stosunku pracy jest ogólną regułą, łączącą wszystkie te przepisy.

4