Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439
WOJCIECH BZDĘGA1, JAN TRYKOWSKI2, JERZY BZDĘGA2
DEZYNFEKCJA UKŁADÓW WODNYCH I SPRĘŻONEGO POWIETRZA
UNITU STOMATOLOGICZNEGO
THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT
1Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie
Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski
2Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga
Streszczenie
Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak i personelu gabinetów.
Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru, strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych tych urządzeń.
Metody. Badanie na obecność E. coli i bakteri z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakteri rosnących w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakteri Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów membranowych. Badanie na obecność bakteri Legionel a wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionel a
– GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Przynależność bakteri Legionel a do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakteri .
Wyniki. Badania wskaźników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionel a pneumophila serotyp 2–14.
Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym.
Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować.
SŁOWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella.
Summary
Introduction. Dental unit’s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as wel as, to his patient.
Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine, syringe, cup and scaler.
Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseudomonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionel a – GVPC – Selektiv – Agar base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionel a bacteria to the stereotype had been checked with Oxid’s latex test. The water from the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria.
Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices instal ed in dental units showed that the water coming from scaler was excessively microbiological y contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type, as wel as, Gram – negative rods, from Legionel a pneumophila serotype 2–14, have also been cultured out. The examinations have shown that disinfection with peroxyacetic acid is effective.
Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological features. The dental unit’s water sets, should be periodical y disinfected.
KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella.
Wprowadzenie
urządzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina,
Urządzenia dentystyczne unitu są w większości
mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem za-
napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami
lega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W
wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw
przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają
sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu
się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji
higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze
rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego pow-
i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym
stającego w reakcji utleniania rozpuszczonego w
jednak problemem jest jakość wody zasilającej
wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym
zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 437
reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu
w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez
do tritlenku żelazowego.
dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po
Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia
dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia
dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie
[7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni
do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu
bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z
bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej
grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8,
[2, 3, 4]. W układzie ciśnieniowym, bakterie mogą
9]. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC
pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i na-
i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność
mnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego,
bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów
który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym
membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano
powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków
zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii
bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej
Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z
niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio
10 ml wody, na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv
reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja
– Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano
między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki
kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad
produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach
powierzchnię z wyraźnie opalizującym środkiem, które
cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy
wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność
sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie
bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem
tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej
lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano
substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją
podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią.
odpowiednich genów.
Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne
Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku
unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano
bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego,
zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte
bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas
firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano
aeruginosa, które są wskaźnikami mikrobiologicznego
przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu
zanieczyszczenia
wody.
Dodatkowe
badania
częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza,
prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek
używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde
Legionella, występujących w różnych środowiskach
urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l,
wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe,
a przez urządzenie zasilające kubek – 2 l. Następnie
nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach den-
przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo
tystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla
przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono
pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych.
z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1
Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często
h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody
o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją
dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit.
także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe.
Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie
Wyniki
osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie
Badania wykazały, że pod względem wymagań
trzustki, zatok i otrzewnej [6].
bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą,
zgodną z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w
Cel pracy
sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do
Celem pracy było badanie bakteriologiczne
picia i na potrzeby gospodarcze [11].
wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu
Pod względem wymagań fizykochemicznych
stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji
woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia
układów wodnych kwasem nadoctowym.
zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy
jednak zauważyć, że w październiku 2002 r., zgodnie z
Materiały i metodyka
wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim
Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru,
powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza
strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodą
wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l.
dla pacjenta. Łącznie przebadano wodę z urządzeń
Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o
dentystycznych 18 unitów.
najlepszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki
Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych
badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych
i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie,
wskaźnikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone
w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek
badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów
urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań
wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała
bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze
drobnoustrojów.
Wojciech Bzdęga i inni
Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych wskaźnikach mikrobiologicznych
Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices Wskaźnik jakości wody
Ogólna liczba bakterii w 1 ml
Urządzenie
E. coli
Pseudomonas
lub bakterie
Bakterie
W 37ºC,
W 22ºC,
aeruginosa
Legionella
typu kałowego
grupy coli
24 h
72 h
Turbina
0
0
15
32
0
0
Mikromotor
0
0
0
38
0
0
Strzykawka
0
0
116
N
0
0
Skaler
0
0
N
N
0
0
Kubek
0
0
0
50
0
0
Sprężone powietrze
-
-
N
N
-
-
N – niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown)
Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych wskaźnikach mikrobiologicznych
Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices Wskaźnik jakości wody
Ogólna liczba bakterii w 1 ml
Urządzenie
E. coli
Pseudomonas
lub bakterie
Bakterie
W 37ºC,
W 22ºC,
aeruginosa
Legionella
typu kałowego
grupy coli
24 h
72 h
Turbina
0
0
52
N
0
0
Mikromotor
0
0
N
N
0
0
Strzykawka
0
0
N
N
0
0
Skaler
6
0
N
N
0
0
Kubek
0
0
226
N
0
+
Sprężone powietrze
-
-
N
N
-
-
N – niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown)
Dyskusja
kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls
Badania wskaźników bakteriologicznych wody
Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych
zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na
preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą
unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie
siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że
zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro-
kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego,
i mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano
nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie
Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie,
mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności
który miał najgorsze wskaźniki mikrobiologiczne, wyho-
na kwas nadoctowy.
dowano z urządzenia zasilającego kubek, Gram-ujemne
Wnioski
pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 – 14
oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy
1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane,
podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym
jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom
unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości
mikrobiologicznym.
bakterii psychro- i mezofilnych.
2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody
Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne
zasilającej unit i urządzenia dentystyczne. W wodzie
unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek
zasilającej unit należy badać wskaźniki fizykochemiczne
Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do
i bakteriologiczne jeden raz w roku.
dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego
3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy
kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu
badać wskaźniki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na
Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in.
rodzaj Legionella dwa razy w roku.
endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie
4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający
kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierający
urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować.
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 439
Piśmiennictwo
7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Posta-
nowienia ogólne i zakres normy.
1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych.
8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiolo-
Stom. Współ., 1998, 5, 134–135.
giczne. Oznaczanie liczby bakteri metodą płytkową.
2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious
9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Micro-
Oznaczanie bakteri grupy coli metodą filtrów membrano-
biol., 1998, 44, 1019–1028.
wych.
3. Wil iams H.N., Bear M.L., Kel ey J.I.: Contribution of biofilm
10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
bacteria to the contamination of the dental unit water supply.
Oznaczanie bakteri grupy coli typu kałowego (fekalnego)
JADA, 1995, 126, 1255–1260.
metodą filtrów membranowych.
4. Meil er T.F., Depaola L.G., Kel y J.I. et al.: Dental unit water-
11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r.
lines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130,
w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczo-
65–72.
nej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718.
5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed
air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837–841.
Adres do korespondencji:
6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological exami-
Wojciech Bzdęga
nations for antibodies against Legionella species in dental
ul. Kozielska 4
personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942–943.
01-163 Warszawa