(władza sądownicza)
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Wyroki wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, w
postępowaniu co najmniej dwuinstancyjnym.
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
•
Sąd Najwyższy,
•
Sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne)
•
Sądy administracyjne (Naczelny Sąd Administracyjny,
wojewódzkie sądy administracyjne) oraz
•
Sądy wojskowe (sądy garnizonowe, sądy okręgowe).
Sędziowie
Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się
pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady
Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni.
Posiadają immunitet sędziowski:
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu, pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Zakaz zatrzymania
lub aresztowania, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa
właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego.
Krajowa Rada Sądownictwa
Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Może wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie
zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim
dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Uczestniczy w procedurze powoływania sędziów (opiniowanie
kandydatów).
1 / 5
Organ władzy sądowniczej powołany do:
•
Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów
powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.
•
Podejmowania uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne.
•
Orzekania w sprawie ważności wyborów i referendów
(szczebla ogólnokrajowego, w tym wyborów do PE).
•
Opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych.
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej na 6-letnią kadencję.
Struktura:
•
Pierwszy PSN + Kancelaria Pierwszego PSN
•
Kolegium SN
•
Izby: (1) cywilna, (2) karna, (3) pracy, ubezpieczeń
społecznych i spraw publicznych, (4) wojskowa
•
Biuro Studiów i Analiz.
Naczelny Sąd Administracyjny i WSA
Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy
administracyjne:
•
Sprawują kontrolę działalności administracji publicznej.
•
Rozstrzygają spory kompetencyjne między organami JST,
samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi
organami a organami administracji rządowej.
•
Orzekają o zgodności z ustawami uchwał JST i aktów
normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
•
NSA rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń WSA.
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent
Rzeczypospolitej na 6-letnią kadencję.
Struktura:
•
PNSA + Kancelaria
•
Kolegium NSA
•
Izby: (1) finansowa, (2) gospodarcza, (3) ogólno-
administracyjna.
2 / 5
TK tworzy 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny
wybór jest niedopuszczalny. Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje
Prezydent Rzeczypospolitej.
Zakres działania (orzeka w sprawach):
•
Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
•
Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi na podstawie zgody wyrażonej w
ustawie,
•
Zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne
organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami,
•
Zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii
politycznych,
•
Skargi konstytucyjnej,
•
Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa,
•
Udziela odpowiedzi na pytania prawne sądów.
Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. TK
może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu
normatywnego. Termin nie może przekroczyć 18 m-cy, gdy chodzi
o ustawę i 12 m-cy gdy chodzi o inny akt normatywny
Z wnioskiem o stwierdzenie zgodności prawa do TK wystąpić
mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek
Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby
Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada
Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorządu
terytorialnego, inne.
Z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodności ustawy z
Konstytucją do TK wystąpić może Prezydent (wyłącznie) w toku
procedury legislacyjnej (przed podpisaniem ustawy) – kontrola
wstępna.
3 / 5
Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania,
odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:
•
Prezydent Rzeczypospolitej,
•
Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,
•
Prezes Narodowego Banku Polskiego,
•
Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
•
Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
•
Osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie
ministerstwem,
•
Dowódca Sił Zbrojnych.
•
Posłowie i senatorowie w zakresie art. 107 K.
Skład: przewodniczący (Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego), 2
zastępców i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona
posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu.
Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków
powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska
sędziego.
Kary z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej:
utrata czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta, do Sejmu, do Senatu oraz do organów stanowiących JST.
Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji
związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i
w organizacjach społecznych.
Utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania.
Pozbawienie mandatu poselskiego (Art. 107 K).
Kary dotyczące utraty praw i zakazów, o których wyżej, mogą być
orzekane na czas od 2 do 10 lat.
W razie uznania przez naruszenia konstytucji, ustawy lub popełnienia przestępstwa orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie
z urzędu, w odniesieniu do pozostałych osób (z wyłączeniem posłów /
senatorów) - utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem
związana jest odpowiedzialność konstytucyjna.
W szczególnych przypadkach może poprzestać na uznaniu winy
oskarżonego.
4 / 5
Prokuratura strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw. Zadania obejmują:
prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w
sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego;
wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych;
podejmowanie środków, zmierzających do prawidłowego i jednolitego
stosowania prawa w postępowaniach sądowych;
sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym
aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.
Prokuraturę stanowią:
Prokurator Generalny (naczelny organ prokuratury) i podlegli mu:
− prokuratorzy powszechnych jednostek prokuratury (prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych),
− prokuratorzy wojskowych jednostek prokuratury (Naczelnej
Prokuratury Wojskowej, prokuratur okręgowych i garnizonowych),
− prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej.
Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent spośród kandydatów
zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę
Prokuratury (kadencja 6-letnia, jednokrotna).
Prokurator Generalny przedstawia Prezesowi Rady Ministrów
sprawozdanie z rocznej działalności prokuratury.
W przypadku odrzucenia sprawozdania, Prezes Rady Ministrów
może wystąpić do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Prokuratora
Generalnego przed upływem kadencji. Sejm odwołuje Prokuratora
Generalnego uchwałą podjętą większością dwóch trzecich
głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
5 / 5