26-02-2010
Finanse to podział i wymiana towarów i usług za pomocą pieniądza.
Finanse publiczne zajmują się podziałem (podział charakterystyczny dla finansów
publicznych), transakcjami jednostronnymi, nieekwiwalentnymi.
Finanse
Prywatne
Publiczne
indywidualny lub grupowy
właściciel prywatny, ale nie jest
te, co nie są prywatne =P
nim państwo, czy samorządy
lokalne
Podmioty występujące w naszej gospodarce: przedsiębiorstwa, państwo i samorządy lokalne,
banki, instytucje ubezpieczeniowe, gospodarstwa domowe
Definicja finansów publicznych
Finanse publiczne możemy rozpatrywać z różnych punktów widzenia:
• Z instytucjonalnego (podmiotowego)
• Z instrumentalnego (przedmiotowego)
Finanse publiczne z instytucjonalnego punktu widzenia dotyczą działalności państwa, samorządów lokalnych oraz instytucji publicznych.
W celu określenia roli państwa w gospodarce należy odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Czy państwo jest potrzebny i dlaczego?
2. Jaki jest zakres ingerencji państwa w gospodarce?
3. Jak kształtuje się rola państwa w aspektach historycznych?
Państwo jest po to, aby świadczyło dobra i usługi społeczne. Dzielą się one na dwie grupy:
• Dobra i usługi ogólnospołeczne (obrona narodowa, bezpieczeństwo
wewnętrzne, administracja)
• Usługi społeczne (inwestycje w człowieka, usługi socjalne)
Cechy usług społecznych:
1. zaliczane są do dóbr publicznych
2. mają pozytywne efekty zewnętrzne
3. są wynikiem wyboru społecznego (public choise)
4. są dobrami szczególnego rodzaju (merid goods)
Dobra publiczne – takie, którego konsumpcja przez jednostkę nie wyklucza dostępności
do niej innych użytkowników.
Poglądy na temat roli państwa w gospodarce w perspektywie historycznej:
1) XVI – XVIII w. – pierwotna akumulacja kapitału
2) XIX w. – liberalizm
3) koniec XIX w. – protekcjonizm państwowy
Prawo Wagnera
4) początek XX w. – interwencjonizm państwowy
Teoria fiskalna Keynsa
5) połowa XX w. – państwo opiekuńcze
6) druga połowa XX w. – teoria neoliberalna
7) koniec XX w. – społeczna gospodarka rynkowa
- 1 -
8) przełom XX i XXI w. – gospodarka mieszana (mix economy)
05-03-2010
Zasady interwencjonalizmu państwowego (teoria Keynesa):
1. Państwo powinno oddziaływać na dochody ludności i podmiotów gospodarczych
(przez ulgi, zwolnienia podatkowe..)
2. Państwo powinno oddziaływać na wydatki ludności i podmiotów gospodarczych
(przez subwencje, dodatki)
3. Państwo powinno rozbudować infrastrukturę społeczną, a głównie tzw. inwestycje
w człowieka (nakłady na oświatę, ochronę zdrowia, kulturę itp.)
4. Państwo powinno dokonywać redystrybucji dochodów w imię tzw. sprawiedliwości
społecznej.
Neoliberalizm (Friedman)
Im mniejszy interwencjonizm państwa, tym większe prawdopodobieństwo wzrostu
gospodarczego.
Cechy społecznej gospodarki rynkowej:
1) Mechanizm rynkowy jest powszechnym sposobem alokacji.
2) Działalność gospodarcza oparta jest na różnych formach własności.
3) Państwo jest instytucją zewnętrzną.
4) Państwo oddziałuje na procy gospodarcze przez:
a) ingerencję pośrednią
b) planowanie i prognozowanie
5) Państwo kształtuje społeczne warunki pracy i życia społecznego.
Schemat gospodarki mieszanej
OBSZAR
PAŃSTWO
RYNEK
MIESZNY
Państwo kształtuje społeczne warunki pracy i życia społeczeństwa metodami:
• bezpośrednimi (zasiłki i dotacje)
• pośrednimi (przedsiębiorstwa społeczne, spółdzielnie, publiczno-prawne)
Definicja finansów publicznych z przedmiotowego (instrumentalnego) punktu widzenia
określa, że są to:
1) Publiczne zasady pieniężne
Środki znajdujące się w dyspozycji państwa, samorządów terytorialnych i instytucjach
publicznych w formie pieniędzy bądź papierów wartościowych. Mogą być własnością
państwa bądź tylko w jego dyspozycji.
2) Operacje publicznymi zasobami pieniężnymi
Pieniądze muszą być lokowane, aby nie traciły na wartości. Pieniądze państwa muszą
być w ciągłym ruchu, aby państwo mogło zachować płynność finansową.
Płynność finansowa to zdolność danej jednostki do terminowego regulowania swoich
zobowiązań.
3) Majątek publiczny i jego wykorzystanie
- 2 -
12-03-2010
Majątek publiczny składa się z czterech kategorii:
1. Majątek służący organom władzy i administracji publicznej
majątek trwały i obrotowy: budowle administracyjne z wyposażeniem, siedziba władz
2. Majątek służący publicznym instytucjom usługowym
szpitale, szkoły i inne instytucje publiczne
3. Majątek w użytkowaniu publicznym
drogi, mosty, zieleń morska i inne części infrastruktury społ
4. Majątek zaangażowany w zarobkową działalność gospodarczą
a)
majątek przedsiębiorstw komunalnych (założycielem ich są samorządy,
np. dostarczające prąd itp.)
b)
instytucje komercyjne zakładane przez administrację lokalną
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
• Alokacyjną
Zadaniem funkcji alokacyjnej jest rozdysponowanie (wydatkowanie) publicznych
środków pieniężnych dla realizacji celów ogólnospołecznych i społecznych.
Instrumenty za pomocą, których ta funkcja jest realizowana to:
- dotacje
- subwencje
- granty
- kontrakty
- koncesje itp.
Funkcja alokacyjna kształtuje podaż (wytwarzanie) dóbr i usług publicznych przez
finansowanie instytucji, które te dobra, usługi świadczą.
• Redystrybucyjną
Zadaniem funkcji redystrybucyjnej jest gromadzenie dochodów publicznych w celu
realizacji funkcji alokacyjnej. Stosowane instrumenty to:
- Podatki
- Opłaty
- Pożyczki
(redystrybucja = ponowny podział)
Funkcja redystrybucyjna kształtuje popyt społeczeństwa i podmiotów gospodarczych
• Stabilizującą
Funkcja stabilizacyjna ma za zadanie wykorzystanie instrumentów alokacji zasobów
(wydatkowanie) i redystrybucji (gromadzenia) dochodów. Jej zadaniem jest też
łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego.
Narzędzia:
- Alokacja – subwencje, dotacje, granty;
- Redystrybucja – podatki, opłaty, pożyczki
Funkcja stabilizująca (stymulacyjna) to oddziaływanie na popyt i na podaż
społeczeństwa
oraz
podmiotów
gospodarczych,
aby
ograniczyć
wahania
koniunkturalne.
- 3 -
SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
System to zbiór norm i przepisów prawnych regulujących działalność instytucji powołanych
do gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych
Instytucje finansów publicznych:
1. Skarb Państwa
2. Budżet Państwa
3. Budżety samorządów lokalnych
- budżet województwa
- budżet powiatu
- budżet gminy
4. Publiczne fundusze celowe
5. Agencje władz publicznych
6. Regionalne Izby Obrachunkowe
7. Instytucje Zamówień Publicznych
Zależności miedzy Skarbem Państwa u Budżetem Państwa
Dochody stałe (bezzwrotne)
gromadzenie
Skarb Państwa
Budżet
wydatkowanie
synchronizacja
deficyt
Płynność
finansowa
Dochody czasowe (zwrotne)
- 4 -
SKARB PAŃSTWA
Zadania Skarbu Państwa :
• Zarządza majątkiem publicznym
• Finansuje majątek publiczny
Gromadzenie środków i ich redystrybucja
Działalność gospodarcza Skarbu Państwa
(Majątek przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowe spółki skarbu państwa.
Fundusz – skarbu państwa
- przedsiębiorstwa
….
)
Skarb Państwa występuje w roli:
• Kasjera
• Bankiera
19-03-2010
Skarb Państwa jako kasjer realizuje następujące zadania:
1) Dokonuje operacji finansowych – inkasuje i wypłaca środki pieniężne
Skarb Państwa:
o czuwa
nad
gromadzonymi
przez
państwo
środkami
pieniężnymi
i wydatkowaniem ich
o dokonuje transferów środków do budżetów samorządowych
(za pomocą subwencji i dotacji)
o udziela pożyczek i zarządza długiem publicznym
2) Czuwa nad zachowaniem płynności finansowej państwa – dba, aby środki były
rozporządzane odpowiednio do potrzeb regulowania zobowiązań państwa.
(Polega na znalezieniu sposobu, aby Skarb Państwa w każdej chwili dysponował
środkami pieniężnymi do opłacania zobowiązań)
Skąd Skarb Państwa bierze środki na sfinansowanie deficytu budżetowego?
Dochody czasowe (zwrotne) Skarbu Państwa:
1) Pożyczki zagraniczne
o międzypaństwowe (między rządami dwóch państw)
o międzynarodowe (między instytucjami finansowymi)
Pożyczki te zaciągane są w pieniądzu (muszą zostać zwrócone w tej samej walucie)
lub w towarach (wszelkiego rodzaju licencje, myśli techniczne, które zwracamy
również w towarach; dla Polski jest to korzystniejsze, mankamentem tej opcji jest to,
że wybiera się z towarów oferowanych nam przez kontrahentów).
Pożyczki zaciągane powinny być wykorzystywane na inwestycje, aby w przyszłości
przynosiły dochody i w efekcie dały możliwość ich spłaty.
2) Pożyczki wewnętrzne
o środki korespondentów Skarbu Państwa
korespondentami są instytucje publiczne, które finansowane są z budżetu
państwa (szkoły, szpitale, także sądownictwo, wojsko, administracja)
o bony skarbowe
- krótkoterminowe papiery wartościowe (zwane również wekslami
skarbowymi) emitowane przez Skarb Państwa na pokrycie bieżących potrzeb
płatniczych. Pożyczkodawcami są nabywcy weksli (nabywają je banki
komercyjne, instytucje ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe),
- 5 -
a oprocentowanie jest w formie dyskonta. Bony skarbowe emitowane są
na czas od jednego dnia do 5 lat i sprzedawane na rynku pierwotnym. Jest
to najczęściej wykorzystywany środek na pokrycie potrzeb.
o zaliczki banku emisyjnego (emisja pustego pieniądza)
fizyczne dodrukowanie pieniądza i wprowadzenie go na rynek
ilość towarów x cena = ilość pieniądza -> równowaga rynkowa
po wprowadzeniu dodatkowego 9dodrukowanego) pieniądza na rynek, w celu
otrzymania równowagi rynkowej ceny towarów rosną -> inflacja
o obligacje skarbowe
papiery wartościowe emitowane na zlecenie Skarbu Państwa, głównie
długoterminowe (15-20 lat -> klasyczne obligacje skarbowe)
w Polsce raczej nie emituje się klasycznych obligacji skarbowych (ze względu
na niemożność przewidzenia sytuacji na rynku w długim okresie)
Operacje na obligacjach klasycznych:
o konwersja
o konsolidacja
o arrosment
o repudiacja.
Obligacje w Polsce:
1) wg pożyczkodawcy
o dla ludności: 2, 3, 4, 10 letnie
o dla inwestorów: 10, 20 letnie
2) wg stopnia płynności
o obligacje rynkowe (w obrocie giełdowym, bardziej płynne): 3 letnie
o obligacje oszczędnościowe (nie występują na giełdzie, mniej płynne): 2, 4,
10 letnie
3) wg rodzaju oprocentowania
o obligacje o stałym oprocentowaniu: 2 letnie
o obligacje o zmiennym oprocentowaniu: 3, 4, 10 letnie
Obligacje 20 letnie – pierwsza emisja kwiecień 2002
26-03-2010
Obligacje w Polsce:
1) O stałym oprocentowaniu
o 2 letnie – niegiełdowe. Odsetki naliczane co rok. Kapitalizacja odsetek.
2) O zmiennym oprocentowaniu
o 3 letnie – giełdowe. Oprocentowanie wg wskaźnika WIBOR 6M
(oprocentowanie pożyczek na okres 6 miesięcy na rynku międzynarodowym).
Odsetki naliczane co pół roku. Brak kapitalizacji odsetek.
o 4 letnie – niegiełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowane: stopa inflacji
za 12 miesięcy ogłaszana przez GUS + marża. Odsetki naliczane co rok. Brak
kapitalizacji odsetek.
o 10 letnie – niegiełdowe. Oprocentowanie zmienne – indeksowane: stopa
inflacji ogłaszczana przez GUS za 12 miesięcy + marża. Odsetki naliczane
co rok. Kapitalizacja odsetek.
o 20 letnie dla inwestorów
- 6 -
Kapitalizacja odsetek
Brak kapitalizacja odsetek
zysk
Wartość
Wartość
obligacji
obligacji
Okresy odsetkowe
Okresy odsetkowe
Skarb Państwa jako bankier
(1) bicie monet okolicznościowych
(2) emisja papierów wartościowych
bank emisyjny
(3) emisja pieniądza papierowego
(4) zaciąganie pożyczek
Skarb
Pa
(5) udzielanie po
ństwa
życzek
(6) finansowanie przedsięwzięć
bank handlowy
(7) współfinansowanie przedsięwzięć
(8) udzielanie gwarancji
(9) zawieranie umów
międzynarodowych
(10) akcjonariat
* Skarb Państwa nie zastępuje i nie jest bankiem emisyjnym ani handlowym, ale działa
podobnie do banku emisyjnego i banku handlowego.
(1) bicie monet okolicznościowych związanych z ważnymi wydarzeniami, rocznicami;
sprzedawane są one po cenie innej niż nominalna
(2) emisja obligacji, bonów itp.
(3) emisja pustego pieniądza (w Polsce aktualnie niedopuszczalne)
- 7 -
(4) zaciąganie pożyczek międzynarodowych, międzypaństwowych, wewnętrznych –
zaciągane w bankach komercyjnych bądź innych instytucjach finansowych,
(5) udzielanie pożyczek mających na celu rozwój infrastruktury w państwie; korzystne
dla gospodarki i Skarbu Państwa, spłacane po uruchomieniu inwestycji,
gdy ta zaczyna przynosić korzyści, zyski
(6) finansowanie przedsięwzięć realizowane w pieniądzu, bądź w naturze
(rozpatrywany jest projekt inwestycji, musi on być korzystny, aby Skarb Państwa
‘wyłożył’ na niego pieniądze [-> w pieniądzu];
inkubatory przedsiębiorczości [-> w naturze] – Skarb Państwa daje np. lokal
i maszyny – najczęściej są to rzeczy po upadłych fabrykach, przedsiębiorstwach,
podpisywane są umowy – najczęściej 3 letnie; przedsiębiorca może być również
zwolniony z płacenia pewnych podatków przez dany okres. Po upływie okresu, na
który była podpisana umowa, przedsiębiorca musi zwrócić otrzymane w jej ramach
środki i prowadzić przedsięwzięcie na własną rękę. W tego typu umowach jest
również klauzula dotycząca tego, iż przedsiębiorca po tym okresie musi dalej
prowadzić tę samą działalność, w tym samym zakresie, co dotychczas.)
(7) współfinansowanie przedsięwzięć – „finansowanie warunkowe”, finansowanie
przedsięwzięcia pod warunkiem, że przedsiębiorca zgromadzi odpowiednią liczbę
środków własnych.
(8) udzielanie gwarancji – Skarb Państwa, udzielając gwarancję, bierze na siebie
odpowiedzialność, iż w przypadku, kiedy podmiot nie zrealizuje swoich
zobowiązań, Skarb Państwa musi je uregulować za ten podmiot.
(9) zawieranie umów międzynarodowych
(10) akcjonariat – Skarb Państwa może być akcjonariuszem spółek akcyjnych,
tj, być właścicielem pakietu akcji spółki
- 8 -
BUDśET PAŃSTWA
Ważna instytucja, gdyż gromadzi i wydatkuje największą część środków pieniężnych. Jest dominującą instytucją systemu politycznego, gospodarczego i społecznego państwa.
Gromadzi i wydatkuje bezzwrotne środki pieniężne oraz dokonuje transferów na rzecz innych
podmiotów systemu finansów publicznych.
Aktualna definicja:
Na budżet państwa składa się całość rachunków przedstawionych, na okres jednego roku
kalendarzowego, wszelkie stałe wpływy i obciążenia państwa.
Czyli:
o planowanie
o autoryzowanie
o gromadzenie i rozdysponowanie stałych wpływów i obciążeń
o kontrola
Budżet państwa rozumiemy trojako:
o jako roczny plan dochodów i wydatków ->(1)
o akt normatywny (w postaci ustawy budżetowej) ->(2)
o scentralizowany fundusz środków pieniężnych. ->(3)
Każdorazowo do października roku poprzedzającego przygotowywany jest (1) plan
dochodów i wydatków (zgodnie z przedziałkami budżetowymi). Przygotowany plan
prezentowany jest w sejmie. Odbywa się dyskusja nad tym planem, posłowie zgłaszają
poszczególne poprawki. Następnie poprawki te ustalane są w poszczególnych komisjach.
Następnie poprawiony plan wraca do sejmu i odbywa się kolejna dyskusja. Tak jest do czasu,
kiedy sejm przyjmie plan. Zatwierdzony przez sejm plan trafia do senatu, gdzie odbywa się nad nim kolejna dyskusja i zgłaszane są ewentualne dalsze poprawki. Gdy senat przyjmie plan, trafia on do prezydenta. Prezydent musi zatwierdzić plan i go podpisać. Dopiero podpisany plan nabiera mocy prawnej i ustawa budżetowa jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw
(2). Państwo zbiera środki pieniężne. Z tak pozyskanego (3) funduszu środków pieniężnych rozdziela się środki wg przyjętego wcześniej planu. Środki dzielone są między poszczególne
ministerstwa. Ministerstwa część otrzymanych środków pozostawia na swoje działania,
a resztę przekazuje do kolejnych podporządkowanych sobie jednostek. Jednostki lokalne
robią to samo przekazując kolejne środki dalej.
Zasady budżetowe:
1) równowagi
dochody muszą się równoważyć z wydatkami
2) zupełności (powszechności)
muszą zostać ujęte wszystkie dochody i wszystkie wydatki państwa
(zasada ta do końca nie jest przestrzegana, gdyż istnieją fundusze publiczne i agencje
władz publicznych, które finansowane są ze środków budżetowych, ale nie są one
umieszczone w planie)
3) jedności
wszystkie dochody i wydatki muszą być ujęte w jednym planie budżetowym
- formalna – w planie są ujęte dochody i wydatki budżetu państwa i budżetów
samorządowych
- materialna – oznacza, że dochody budżetowe gromadzone są ogólnie,
bez konkretnego przeznaczenia
- 9 -
4) jawności
dochody i wydatki państwa powinny być prezentowane społeczeństwu
09-04-2010
5) przejrzystości
budżet ma być tak skonstruowany, aby można było rozpoznać wszystkie procesy
gospodarcze zachodzące w gospodarce
6) realności
oznacza, że wszystkie planowane dochody i wydatki powinny być oparte
na wskaźnikach ekonomicznych
7) gospodarności
polega na tym, że należy oszczędnie planować wydatki budżetowe
8) operatywności
polega na tym, żeby sformułowane w planie zadanie i środki, za pomocą których mają
być one wykonane, powinny być proste do realizacji
9) jednoroczności
Zasady budżetowe są ponadczasowe i ponadustrojowe.
Zasady te powinny obowiązywać, ale ze względu na rozwój gospodarki powinny być nieco dostosowane do obecnych warunków.
PLANOWANIE BUDśETOWE
Plan budżetowy jest to ogół czynności związanych z podejmowaniem decyzji dotyczących
gromadzenia i podziału środków publicznych.
Metody planowania budżetowego:
1) przyrostowa
tzw. „metoda tradycyjna”. Polega na tym, że podstawą tworzenia planu
budżetowego jest istniejąca już baza; za punkt wyjścia przyjmuje się wykonanie
budżetu z roku poprzedniego. Istnieją dwa sposoby podejścia:
- dochodowe (planuje się dochody w stosunku do zeszłego roku i do tego planuje się
wydatki)
- wydatkowe (najpierw planuje się wydatki w stosunku do roku poprzedniego,
a następnie do tego planuje się dochody).
W praktyce częściej stosuje się podejście dochodowe.
ETAPY planowania tradycyjnego:
a) opracowanie projektu ustawy budżetowej
Dochody i wydatki planuje się osobno. Zarówno dochody i wydatki muszą być
zaplanowane zgodnie z przedziałkami klasyfikacji budżetowej:
->działy
->rozdziały
->paragrafy.
W działach planuje się środki według poszczególnych ministerstw – ogólnie.
W rozdziałach rozplanowuje się środki na poszczególne grupy podmiotów.
W paragrafach zaplanowane są środki dla poszczególnych placówek w ramach
rozdziałów – konkretnie.
b) uchwalenie budżetu
Plan jest prezentowany w sejmie. Sejm musi go zatwierdzić. Następnie
prezentowany jest w senacie, który również musi zatwierdzić plan. Plan
budżetu musi podpisać prezydent. -> ustawa budżetowa
- 10 -
c) realizacja
czyli wykonanie. Opracowuje się harmonogramy realizacji dochodów
i wydatków poszczególnych jednostek
d) kontrola i sprawozdawczość
każda jednostka musi pisać sprawozdania z realizacji planu
do kontroli zobligowani są premier, sejm, senat i Najwyższa Izba Kontroli
(NIK)
2) programowania budżetowego (Planning – Programing – Budgeting System PPBS)
Dokonywane jest w trzech fazach:
a) planowanie kosztów i rezultatów określonych celów strategicznych
b) programowanie (polega na przełożeniu celów na język wykonawczy /
operacyjny -> pojawiają się konkrety)
c) budżetowanie – skonfrontowanie zadań z możliwością ich sfinansowania.
3) analizy kosztów i korzyści (Cost – Benefis Analysis CBA)
Jest to rzadko stosowana metoda. Jest ona trudna, gdyż opieramy się na skonkretyzowanych
przewidywanych kosztach i staramy się ocenić jakie korzyści z tego otrzymamy. (?) 1
4) budżetowania zerowego (Zero – Based Budgeting ZBB)
Każdorazowo planowanie rozpoczynane jest od zera. Planujemy dochody i wydatki,
biorąc pod uwagę potencjał kraju na dany rok.
5) budżet zadaniowy
Jego istota polega na zarządzaniu działalnością państwa lub samorządów
terytorialnych, poprzez ujęcia tejże działalności w zadania.
Elementarną jednostką jest zadanie budżetowe, które powinno spełniać następujące
cechy / warunki:
o jasno sprecyzowany cel,
o odniesienie do stanu istniejącego i potrzeb podmiotu planującego (państwa,
jednostki samorządu terytorialnego – j.s.t.)
o wskazanie szczegółowego zakresu zadania
o określenie odpowiedzialności (kto?)
o skalkulowanie kosztów rzeczywistych realizacji zadania
o specyfikacji czynności niezbędnych do realizacji zadania, rozplanowanie go
w czasie
o określenie mierników skuteczności – wskaźników wykorzystania i….. (?) 2
Planowanie konkretnego zadania wymaga określenia:
o co?
o w jaki sposób?
o za ile?
o w jakim czasie?
Każde zadanie identyfikowane jest za pomocą niepowtarzalnej nazwy, która powinna
być utrzymana przez cały czas, gdy proces planowania powtarzany jest w kolejnych
okresach.
Procedura planowania budżetu zadaniowego:
a) określenie celów ogólnych na dany rok budżetowy oraz środków na ich
sfinansowanie (odpowiedzialny – Skarbnik),
b) zdefiniowanie zadań wraz z zestawieniem wg stopnia ważności,
c) sporządzenie przez koordynatora planów zadań, czyli kompletnych wniosków
budżetowych,
d) zatwierdzenie zadań do realizacji.
1 (?) Nie jestem pewna, czy to miało być do tego punktu i czy to właśnie o to chodziło.
2 (?) Ci, co byli, wiedzą, iż nie dało rady tego spisać.
- 11 -
nazwa
zakres obowiązków
wskazanie wymiernego rezultatu
wyznaczenie osoby odpowiedzialnej i koordynującej realizację zadań
weryfikacja listy zadań przez kierowników wydziałów
koordynator sporządza plan zadań
Słabe strony budżetu zadaniowego
o jest to nowość – obawy i nieufność
o konieczność nauczenia się opracowania budżetu nową metodą
o pracochłonność
o konieczność wypełnienia dużej ilości dokumentów planistycznych
o konieczność zweryfikowania tak dużej ilości materiału oraz rozpisania zadań
wg podziałek klasyfikacji budżetowej
o poniesienie dodatkowych nakładów finansowych (szkolenia, opracowanie
procedur, konsultacje itp.)
Zalety budżetu zadaniowego:
o pokazuje wszystkie zadania realizowane przez podmiot planujące (państwo,
j.s.t.)
o pozwala zestawić rzeczywiste i pełne koszty realizacji zadania
o prezentuje mierniki wykonania zadania
o wskazuje odpowiedzialnych za wykonanie poszczególnych zadań
o określa pracochłonność zadań i czynności wykonywane przez pracowników
o może być podstawą racjonalności zatrudnienia
o jest czytelny dla mieszkańców i decydentów (posłów, radnych)
o powstaje „od dołu”, dzięki czemu pracownicy współuczestniczą w procesie
jego powstawania
Formy organizacji gospodarki budżetowej (w odniesieniu do instytucji finansowanych ze środków budżetowych)
1) jednostki budżetowe
2) zakłady budżetowe
3) działalność usługowa jednostek budżetowych (dawniej – środki specjalne)
4) gospodarstwa pomocnicze
5) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
Jednostka budżetowa jest najprostszą formą organizacji instytucji finansowanych z budżetu państwa. Cechy:
o świadczy usługi bezpłatnie lub za niewielką odpłatnością
o powiązana jest z budżetem brutto (oznacza to, że wszystkie wydatki
finansowane są z budżetu, natomiast jeśli jednostka osiąga jakiś zysk
to przekazuje go w całości do budżetu)
o wydatki są niezależne od dochodów
o nie płacą podatków
o nie mają osobowości prawnej
o podstawą działalności jest plan finansowy zwany preliminarzem budżetowym.
Jednostkami takimi są na przykład wojsko, policja, administracja publiczna, szkoły
(z wyjątkiem szkół wyższych), domy opieki.
- 12 -
16-04-2010
Zakłady budżetowe są to instytucje, które pobierają opłaty za wykonywane usługi. Związane
są z budżetem zasadą netto. Mogą gromadzić środki spoza budżetu (np. darowizny) i nie muszą ich odprowadzać do niego [budżetu]. Sporządzają plan dochodów i wydatków zwany
preliminarzem budżetowym. Nie mają osobowości prawnej (nie mogą zaciągać kredytów,
pożyczek). Jako zakłady budżetowe funkcjonują np. przedszkola, ośrodki wypoczynkowe,
ośrodki sportu, zakłady Polskiej Akademii Nauk)
Działalność usługowa jednostek budżetowych i gospodarstwa pomocnicze to podmioty
związane z jednostkami budżetowymi. Mają na celu uelastycznienie działalności jednostek budżetowych.
Działalność usługowa jednostek budżetowych dotyczy świadczenia usług – usługowa
działalność uboczna jednostek budżetowych.
Działalność usługowa jednostek budżetowych ma rachunek bankowy, na którym gromadzi
środki, których jednostka budżetowa sama nie mogłaby zgromadzić, tj.:
o wpływy ze sprzedaży produkcji i usług (np. opłaty za obiady na stołówce szkolnej)
o wpłata części zysków gospodarstw pomocniczych
o dobrowolne wpłaty, darowizny
o nie wykorzystane środki budżetowe określone przez Radę Ministrów
Gospodarstwa pomocnicze – uboczna działalność produkcyjna jednostek budżetowych.
Działają na zasadach uproszczonych przedsiębiorstw (ponoszą koszty, przynoszą dochody).
Powinny być dochodowe. Mają one osobowość prawną (mogą korzystać z kredytów
bankowych, pożyczek).
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (P.U.P.) – aktualnie w Polsce funkcjonują
szczątkowo.
Infrastruktura – zespół urządzeń, budynków i instytucji stanowiący podstawy funkcjonowania
ludności na danym terenie. Dwa rodzaje infrastruktury: społeczna i gospodarcza (zwana
również techniczną).
P.U.P. dotyczy działalności społecznej i gospodarczej. Przedsiębiorstwa te mają taki charakter
ze względu na dużą kosztowność działalności. Realizuje cele społeczne.
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (P.U.P.)
o Realizuje zadania w zakresie infrastruktury technicznej (urządzenia zaopatrzenia
w wodę, energię elektryczną, cieplną, gazową, transport, łączność, komunikacja).
o Preferuje interes społeczny, co oznacza, że jego celem nie jest zysk, lecz zaspokojenie
potrzeb społeczności.
o Działa w warunkach monopolu naturalnego.
o Dwie drogi rozwoju:
Europejska
Amerykańska
Europejska droga rozwoju:
Organem założycielskim powinna być jednostka administracji publicznej (najczęściej gmina).
W czasie działalności państwo ingeruje w opłaty za świadczenie tego typu usług.
Zysk godziwy3
3 do samodzielnego rozwinięcia, bo jakoś przegapiłam =P
- 13 -
Układ administracyjny w Polsce od 1 stycznia 1999 roku
Administracja rządowa
Administracja samorządu
terytorialnego
premier
ministerstwo
wojewoda
szczebel
szczebel
regionalny
lokalny
budżet
budżet
województw
powiatu
a
budżet
gminy
Wojewoda jest przedstawicielem administracji rządowej dla administracji samorządu
terytorialnego. Finansowany jest z budżetu państwa (centralnego). Jest koordynatorem
[pewnych] zadań.
Dochody samorządów terytorialnych:
a) własne
podatki
dot. gminy
opłaty
udziały
dochody z majątku
dochody z jednostek i zakładów budżetowych
odsetki od lokat
podatki i opłaty dotyczą gminy
udziały – jest to partycypacja jednostki samorządu terytorialnego w podatkach, które
gromadzone są przez budżet państwa (udziały w Polsce dotyczą CIT-u i PIT-u)
dochody z majątku – zyski, zyski ze sprzedaży
b) uzupełniające (transfery)
środki pieniężne przekazywane na rzecz jednostki samorządu terytorialnego z budżetu
państwa. Mają na celu wyrównanie dochodów między poszczególnymi jednostkami.
(metoda Janosika, tudzież Robin-Hooda). Rozróżniamy:
subwencje
dotacje
c) obce
pożyczki
kredyty
emisja papierów wartościowych
spadki, darowizny, zapisy
środki Unii Europejskiej
- 14 -
Zadania poszczególnych szczebli terytorialnych:
Wojewoda – przedstawiciel administracji rządowej w terenie. Podlegają mu urzędy
administracji zespolonej: policja, straż pożarna, inspekcje sanitarna, budowlana
i weterynaryjna. Polega to na tym, że wojewoda sprawuje nadzór, ale zadania realizują powiat
– starosta. Finansowany jest z budżetu państwa.
Budżet województwa – „szefem” jest marszałek województwa. Główne zadania:
rozwój regionalny (rozwój proporcjonalny)
tworzenie warunków wzrostu gospodarczego (dbanie o inwestycje i inwestorów)
podlega mu również specjalistyczna opieka zdrowotna, szkolnictwo wyższe
i filharmonie oraz opery
Ciekawostka: posiada 1,6% udziału w PIT i 15,9 udziału w CIT
Powiat (starosta) – do jego zadań należą, te które przekraczają możliwość jednej gminy:
oświata ponadgimnazjalna
leczenie szpitalne
pogotowia ratunkowe
drogi i komunikacja w skali powiatu
walka z bezrobociem
walka z zagrożeniami nadzwyczajnymi
policja i straż oraz nadzór inspekcji (sanitarno-epidemiologicznej, budowlanej
i weterynaryjnej)
ponadto: ochrona praw konsumenta oraz instytucje kultury (poza filharmoniami
i operami)
Ciekawostka: posiada 10,25% udziału w PIT i 1,4% udziału w CIT
W Polsce jest około 310 powiatów ziemskich oraz 65 powiatów grodzkich (miast na prawach
powiatu)
Gminy (wójt – gmina wiejska; burmistrz – gmina miejska do 100 tys. mieszkańców;
prezydent – gmina miejska powyżej 100 tys. mieszkańców) – zadania:
oświata podstawowa (przedszkola, sześcioletnie szkoły podstawowe, trzyletnie
gimnazja)
podstawowa pomoc lekarska (przechodnie – w miastach, ośrodki zdrowia – na
terenach wiejskich)
walka z chorobami zakaźnymi i gruźlicą
transport zbiorowy i taksówki
domy pomocy społecznej
wypłata zasiłków i pomoc rzeczowa dla najuboższych.
Ciekawostka: 39,34% udziału w PIT i 6,71% udziału w CIT
W Polsce jest około 2.490 gmin.
23-04-2010
FUNDUSZE – celowe wyodrębnienie środków pieniężnych i przeznaczenie ich na określone
zadania ujęte statucie lub w przepisach prawa.
Cechy:
• wydziela się je na mocy przepisów prawa lub innych, z ogółu środków pieniężnych
(z budżetu, ze środków gospodarstw domowych, podmiotów gospodarczych itp.)
• wiąże się je z finansowaniem określonych zadań
• kierunek wydatkowania określa najczęściej nazwa funduszu
• gromadzi się je i wydatkuje w sposób ciągły
- 15 -
• granicą wydatków jest ilość zgromadzonych środków
• pozostałość środków z danego roku przechodzi na rok następny
Zalety:
• możliwość z zerwania z zasadą jednoroczności budżetowania
• zapewnienie ciągłości finansowania zadań
• elastyczne kształtowanie wydatków w zależności od zmieniających się potrzeb
Wady:
• rozbicie gospodarowania środkami publicznymi, co utrudnia ich racjonalną alokacje
i kontrolę
• marnotrawstwo wykorzystania środków publicznych
Fundusze
międzynarodowe
państwowe
samorządowe
Rodzaje funduszy w Polsce:
1) Fundusze finansujące świadczenia społeczne
2) Fundusze finansujące usługi społeczne
3) Pozostałe fundusze
Fundusze finansujące świadczenia społeczne:
(1) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Wyodrębniony z ZUS-u w 1999 roku
Źródła finansowania:
1) składka – 45% funduszu wynagrodzeń, część odprowadzana jest do OFE
z pozostałych tworzy się:
-emerytalny 19.52%
-rentowy 13%
-chorobowy 2,45%
-wypadkowy 1,93%
-rezerwowy
2) dotacja budżetowa
3) odsetki od lokat i papierów wartościowych
Tworzy się fundusze rezerwowe:
- ubezpieczenia rentowego i chorobowego
- ubezpieczenia wypadkowego.
(2) Fundusz Pracy
Przeznaczenie:
zasiłki
dla
bezrobotnych,
finansowanie
szkoleń,
pożyczki
na rozpoczęcie działalności gospodarczej.
Źródła finansowania: 2,45% funduszu wynagrodzeń, dochody z udziału w spółkach,
dochody z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa, lokaty
bankowe, dotacje budżetowe
Dysponent – Urząd Pracy
(3) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Przeznaczenie: wypłata jednorazowych świadczeń dla pracowników upadających
przedsiębiorstw
Źródła finansowania: składka 0,15% funduszu wynagrodzeń, odsetki od lokat, zapisy,
darowizny, dotacje budżetowe
- 16 -
Dysponent – Urząd Pracy
(4) Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych (KRUS)
Podstawą działania KRUS są następujące fundusze:
-Fundusz Spadkowy Ubezpieczeń Społecznych Rolników
Przeznaczony na ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, macierzyńskie; składka
kwotowa zależna od wielkości gospodarstwa rolnego
-Fundusz Emerytalno-Rentowy
Źródłem jest składka, dotacje z budżetu, refundacja środków z FUS-u
-Fundusz Administracyjny
Źródłem jest 4% planowanych wydatków Funduszu Emerytalno-Rentowego; środki
przeznaczone na koszty obsługi ubezpieczeń
-Fundusz Prewencji i Rehabilitacji
1% planowanych wydatków Funduszu Emerytalno-Rentowego; przeznaczany na
rehabilitacje na skutek wypadków, na pokrycie środków rzeczowych i finansowych
KRUS
(5) Państwowy Fundusz Kombatantów
Finansowany ze środków budżetowych
(6) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Tworzony z wkładów zakładów pracy; środki przeznaczone są na dofinansowanie
wynagrodzeń osób niepełnosprawnych
[do dużego stopnia niepełnosprawności 70% ze 160% minimalnego wynagrodzenia w
gospodarce zeszłego roku, do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności 70% ze
140% minimalnego wynagrodzenia w gospodarce zeszłego roku, do lekkiego stopnia
niepełnosprawności 70% z 60% minimalnego wynagrodzenia w gospodarce zeszłego
roku]
(7) Fundusz Alimentacyjny (do 2004 i od 2008)
Wsparcie osób samodzielnie wychowujących dzieci, których drugi rodzic nie
wywiązuje się z płacenia alimentów
Tworzony ze środków ściąganych od niesolidnych partnerów i dotacji budżetowych
Fundusze finansujące usługi społeczne
(1) Fundusz Promocji Twórczości
Przyznawanie nagród i stypendiów dla osób wyróżniających się twórczo;
finansowanie: odsetek od sprzedaży książek i dzieł sztuki
(2) Narodowy Fundusz Zdrowia
Przeznaczony na finansowanie placówek opieki zdrowotnej
Źródło finansowania: składka – 8,75% , środki z budżetu, odsetki od lokat
(3) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
Na wszystkich szczeblach administracji; finansowany z opłaty trucicieli, środki
z budżetu, środki z Unii Europejskiej, z emisji papierów wartościowych
(4) Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych
Opłaty (?) ze sprzedaży i wyłączenia gruntów rolnych i przeznaczenie ich na inne cele
niż rolnicze
Cel: rekultywacja i poprawa gruntów
30-04-2010
Pozostałe fundusze:
(1) Fundusz Gospodarki Zasobami Geodezyjnymi i Kartograficznymi
Finansowanie: sprzedaż map i usług w zakresie geodezji, źródłem uzupełniającym –
dotacja budżetowa
(2) Fundusz Kościelny
- 17 -
Częściowa rekompensata utraconej przez Kościół katolicki i kościoły innych wyznań,
własności oraz innych praw majątkowych i łagodzenie bezprawnej nacjonalizacji
majątków kościołów w PRL-u
FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ JAKO ŹRÓDŁO ZASILANIA JEDNOSTEK
SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Polityka regionalna Unii Europejskiej – działania wyrównujące dysproporcje w rozwoju
gospodarczym, społecznym i przestrzennym krajów Unii.
Cele polityki:
a) Regionalne
Wsparcie dla regionów, w których PKB na 1 mieszkańca jest mniejsze niż 75%
średniej dla Wspólnoty.
Pomoc dla regionów mających problemy strukturalne.
b) Horyzontalne
Rozwój zasobów ludzkich.
Modernizacja rynku pracy.
Zmniejszenie bezrobocia.
Wsparcie oświaty.
Przeciwdziałanie dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu.
Innowacyjność.
Historia tworzenia funduszy
1957 – Traktat Rzymski – powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – prekursor Unii
Europejskiej
1958 – utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego (po przekształceniach do dziś)
1974 – Szczyt Paryski – powołanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (działa
do dziś)
1986 – Jednolity Akt Europejski – reforma Funduszy Strukturalnych
1992 – Traktat z Maastricht – utworzenie Unii Europejskiej – powołanie Funduszu Spójności
(działa do dziś)
1994 – powołanie nowego Funduszu Strukturalnego – Finansowy Instrument Wspierania
Rybołówstwa
2000-2006 – kolejne reformy Funduszu
2007-2013 – kolejne programy
Zasady realizacji celów polityki Unii Europejskiej:
1) koncentracji środków – polega na tym, że UE stara się nie rozdrabniać zadań, istnieje
określona liczba dużych programów
2) partnerstwa – polega na tym, że musi istnieć szczeblowa współpraca między Komisją
Europejską a władzami wszystkich szczebli danego kraju, a także między władzami
danego kraju a organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi
3) programowania – UE finansuje kompleksowe, zintegrowane, długofalowe programy,
a nie pojedyncze projekty
4) dodawalności – środki UE nie zastępują środków krajowych, tylko je uzupełniają
5) subsydialności (pomocniczości) – żaden organ zarządzania nie powinien podejmować
działań wtedy, gdy mogą one być realizowane przez niższy poziom.
- 18 -
Fundusze, z który korzysta Polska:
I.
Programy przedakcesyjne:
1. PHARE
2. SAPARD
Specjalny Akcesyjny Program Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
3. ISPA
Instrument przedakcesyjnej polityki strukturalnej (ochrona środowiska,
transport, dostawa energii)
II.
Fundusze po akcesji:
1. Programy na lata 2004-2006
a) Fundusze Strukturalne
Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Finansowy Instrument Wsparcia Rybołóstwa
b) Fundusz Spójności
2. Programy na lata 2007-2013
a) Fundusze Strukturalne
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)
Europejski Fundusz Społeczny (EFS)
b) Fundusz Spójności (FS)
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) składa się z 5 programów operacyjnych:
1) Infrastruktura i środowisko
2) Kapitał ludzki
3) Innowacyjna gospodarka
4) Rozwój Polski wschodniej
5) Pomoc techniczna
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) dotyczy inwestycji w człowieka i działań przeciw
wykluczeniu społecznemu.
Do osób wykluczonych społecznie zalicza się :
Osoby długotrwale bezrobotne (czyli powyżej 1 roku)
Osoby niepełnosprawne psychicznie
Osoby uzależnione (po leczeniu)
Byłych więźniów
Uchodźców, emigrantów
Fundusz Spójności (FS) przez cały okres poświęcony jest:
Ochronie środowiska
Transportowi (budowa dróg i autostrad)
Finansowanie [w ramach Funduszy Unijnych (?)]:
-> metoda współfinansowania (finansowania warunkowego) – środki z UE
przyznawane są pod warunkiem samodzielnego zgromadzenia części środków (wkład własny)
Formy finansowania:
1) zaliczki – po zaakceptowaniu programu inwestor dostaje 20% środków po, ustalonym
w umowie terminie musi przedstawić sprawozdanie z wykorzystania co najmniej 80%
przekazanych mu środków, aby mógł otrzymać kolejną transzę
2) środki UE przekazywane są w całości, nie później niż po 2 miesiącach od momentu zaakceptowania wniosku
- 19 -
3) płatność końcowa – inwestor wykłada 100%, a po zakończeniu projektu UE refunduje
swoją część
Najczęściej około 75% finansuje UE, a wkład własny wynosi 25%. W FS od 2007 UE daje 85% środków, a inwestor 15%.
Inwestorzy pozyskują swój wkład ze środków publicznych (budżety centralny i samorządowe,
kredyty, pożyczki) oraz ze środków prywatnych (nie duży udział, partnerstwo publiczno-
prawne)
AGENCJE WŁADZ PUBLICZNYCH są pośrednią formą oddziaływania państwa na
ważne dziedziny życia gospodarczego i społecznego. Mają na celu zwiększenie efektywności
zarządzania gospodarką. Spełniają one rolę interwencji, nadzoru i kontroli. Mogą osiągać zysk ze swojej działalności. Powstały głównie po likwidacji funduszy. Środki Agencji są wyodrębnione i nie podlegają jego kontroli.
Główne Agencje Publiczne:
1) Agencja Rynku Rolnego (1990)
Służy realizacji interwencyjnej polityki rolnej państwa; celem jest stabilizacja rynku
produktów rolnych oraz dochodów uzyskiwanych z rolnictwa
2) Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa
Gromadzi i rozdysponowuje środki z UE, pośredniczy w udzielaniu kredytów
preferencyjnych na wkład własny
3) Agencja Nieruchomości Rolnych
Zajmuje się tworzeniem gospodarstw rolnych i tworzeniem miejsc pracy w związku z
restrukturyzacją PGR-ów oraz restrukturyzacją i prywatyzacją nieruchomości Skarbu
Państwa, które są przeznaczone na cele rolnicze
4) Państwowa Agencja Radiokomunikacji (1991)
Do jej działań należy kontrola sieci, linii i urządzeń radiokomunikacyjnych oraz
przestrzegania
przydzielonych
znaków,
częstotliwości
i
sygnałów
radiokomunikacyjnych
5) Agencja Celna (1981)
Służą usprawnieniu działalności Urzędów Celnych. Może prowadzić ją osoba
prywatna, jeśli dostanie odpowiednie zezwolenie, tj. spełni określone warunki.
Zadania: kontrola graniczna. Nie może pobierać opłat celnych.
Ciąg dalszy nastąpi prawdopodobnie za tydzień… =)
- 20 -