Finanse publ. (def. klasyczna) – nauka o gromadzeniu środków publ. i ich rozdysponowywaniu. Finanse publ.(def.nowoczesna) – nauka o gromadzeniu i wydatkowaniu środk. publ. oraz o komplikacjach wynik. ze sposobu gromadzenia i rozdysponowania środk. publ. DOBRA: publiczne, społ., prywatne. Dobra publ. – o char. publ, finansowane z funduszy publ., dostępne dla każdego, (np. bezp. wew., oświetlenie ulic) Dobro społecz. – o char. publ. lecz moglyby mieć char. prywatny jednak ze względu na politykę państwa mają char. publ. np. opieka zdrowotna, oświata, szkolnictwo wyższe publiczne. Dobro prywatne - odwrotność dobra publ., są zakupywane i zużywane indywidualnie przez członk. społ., zadowalając indywidualne potrzeby. FUNKCJE FINANSÓW: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna. Funkcja alokacyjna(regulująca) – narzędz. alokacji (regulatorem) jest rynek i państwo, poprzez system finansów. Rynek rządzi gospodarką, produkuje się to na co jest popyt. Główny regulator rynku to prawo popytu i podaży . popyt > podaż - cena rośnie popyt = podaż – cena się utrzym. popyt < podaż – cena spada Zalety prawa popytu i podaży: Wprowadza konkurencję, prowadzi gosp. w kierunku równowagi rynkowej Wady: nie działa w gospodarce zmonopolizowanej, nie jest regulowane sądownictwo, wojsko, bezpieczeństwo i inne dobra publiczne. Państwo pełni funkcję: bezpieczeństwa, socjalną, ekonomiczną, oświatową. Funkcja redystrybucyjna – pewne niesprawności rynku, wynika z dużych dysproporcji dochodów. Występują one w Rosji, Ameryce Płd., w krajach naftowych. Przedstawia je krzywa Lorenza. Państwo zabierając podatki zmniejsza dysproporcję dochod., wydaje je na dobra publ. i pomoc najbiedniejszym. Funkcja redystrybucyjna wynika też z: *dużych dysproporcji dochodowych w ujęciu przestrzennym(dotacje i subwencje wyrównują braki dochodów w gminach, zapobiegają narastaniu dysprop. finansowych; W-wa i Krk nie otrzymują dotacji wyrównawcz. bo mają duże dochody i muszą płacić dochodowy podatek od nadwyżki) *z postępu technicznego – nie da się go regul. mechanizmem rynki, jest więc finansowany z budżetu; *sprawa dotowania przedsiębiorstw nierentownych *problem ochrony środowiska Funkcja stabilizacyjna – za pomocą finans. publ. nast. stabilizacja koniunktury gosp. tzn zmniejsz. i elimin. wahań PKB Cykl koniunkturalny(wykres tył) Gospodarki rozwij. się w sposób cykliczny. Klasyczny cykl koniunkturalny, 4 fazy: 1. kryzys – gdy PKB spada, a bezrobocie rośnie 2. depresja –PKB na bardzo niskim poziomie 3. ożywienie 4. rozkwit (boom). Państwo aktyw. odziaływ. na cykl koniunk. -> Cykl współczesny, 2 fazy: 1.recesji – kryzys + depresja; 2. wzrostowa – ożywienie + rozkwit(w tym cykl. spadki i wzrosty są łagodniejsze). Koniunktura gosp. jest regul.przez dział. automat. stabilizatorów wbudowanych w budżet państwa i działających samoczynnie; np. zasiłki dla bezrobotnych, podatki, wydatki na pomoce. (np. zasiłki dla bezrobotnych zapobiegają spadkowi PKB)	System finansów publ. – można analizować z punktu prawnego, podmiotowego, instytucjonalnego. *prawny – (jakie akty prawne regul. system finansów publ.):konstytucja, ustawa budżet., ustawy podatk., prawo budżet., uchwały budżet. gminy, powiatu, woj. *podmiotowy – (jakie podmioty, władze uczestniczą w real.fin.publ.): wł. ustawodaw. (Sejm zatwierdza budżet; Rada Gminy); wł. wyk. (Rząd, zarządy); wł. skarbowe(Urząd Skarb., Izby Skarb., poborcy podatk) *instytucjonalny – (od strony instyt. na syst. finans. publ. składa się): budżet państwa, gminy, powiatu, woj.; fundusze celowe(np. fundusze alimentacyjne); fund. ubezpieczeń społ., fundacje. BUDŻET PAŃSTWA jako fundusz publ.: to plan wydatków i sposobów ich finansowania na okres 1 roku, zatwierdzony przez najwyższy organ w państwie. Historia:przesłanki utworz. budżetu: (WARUNKI) *wprowadz. gosp. pieniężnej, pieniądza; *rozdzielenie własn. panującego od własn. publ.; *rozwój parlamentaryzmu. Pierwszy budżet w Polsce za Zygmunta III – 1590r. 1791-Konst. 3 maja; budżet ma być co roku uchwalany wolą narodu; jest to konstytucyjny obowiązek. Czynniki rozwoju budżetu: *rozwój funkcji państwa (socjalna, oświat., eduk. -> wymagał rozbudowy budż.) *rozwój ekonom. funkcji państwa związany z interwencjonizmem państwowym po wielkim kryzysie gosp. w latach 1929-33 Zasady budżetu (jak jest opracow.): *zas.jednoroczności budżetu,- na 1 rok, pokrywa się z rokiem kalend.; *zas. uprzedniości budżet. (budż na kolejny rok powinien być uchwal. jeszcze w danym roku budżetow.); ~jeśli nie uchw. budż. w danym roku budż. to są pewne rozwiąz.: 1.prelogacja budżetu: wydłużenie zasad starego budż. na pewien czas 2.prowizorium budżetowe:skrócony zapis nowego budż., bez najbardziej opornych punktów przegłosowan. przez Sejm; ta zasada często w PL 3.projekt: rzadko stos. rozwiązanie dot.syt.gdy brak budżetu nie wynika z przyczyn polit. lecz z przesłanek technicz., a Rząd ma większ. w Sejm 4.zapisy konst. dot. gosp. finans.: dodatk. termin uchwalenia budż.; Konstyt. przewiduje wydatki, które są związane z funkcjami państwa i sciąganie dochodów *zas. specjalizacji budż.; ma po3 wymiar: 1.rodzajowy 2.kwotowy 3.czasowy (każdy dochód i wydatek ma po3 zapi: rodzaj, kwotę i czas. *zas. jedności i kompletności budż.: wszystkie dochody i wydatki mają być zapisane w 1 akcie prawnym, jakim jest budżet; chodzi o to, aby pieniądze publ nie zostały wyprow. na jakieś subkonta *zas. jawności budż.: dokument jest jawny, tak jak i procedury budżet. *zas.ogólności budż. – rozwiniecie zas. równowagi budż. *zas. równowagi: Minister finansów musi wskazać źródła pokrycia wydatków budż.;ma na celu zrównoważenie wydat.; związana z : *zas. bezpiecznego deficytu budż.: deficyt budż powinien być mniejszy niż 3%PKB, a dług publ. mniejszy niż 60%PKB *zas. realności, szczególności, jasności – to wiadomo *zas. char. dla zarządz. finansami przedsiębiorstwa – przy konstruowaniu budż. należy dążyć do oszczędności, efektywności, elastyczności itp. *zas. jednostronnej dyrektywności budżetu - budżet jest wiążący tylko po stronie wydatków. Dochody są tylko prognozami.	PROCEDURY BUDŻETOWE Fazy cyklu budżetowego: 1.Planowanie budżetowe-trzeba wskazać wszystkie dochody i wydat. państwa; uwzględnić wzrost gosp., czyn. makroekonom.; powinno się zakończyć projektem budż. 2.Uchwalenie budż. 3.Wykonanie b. 4.Kontrola wykon. budż., która powinna zamknąć się tzw. absolutorium budż. (dla rządu). Budżetowe absolutorium: akceptacja wykonania budżetu, daje ją parlament rządowi. Rząd zobow jest do przedłożenia sejmowi w ciągu 5 miesięcy od końca roku budż. sprawozdania z realizacji ustawy budż. Sejm dokonuje oceny w ciągu 90 dni od przedłożenia, zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ustaw. liczby posłów. Brak absolutorium daje możliwość wystąpienia o wotum nieufności dla rządu i odwołania go. W gminie absolutorium budż. udziela rada gminy zarządowi (nieudzielenie absolutorium może prowadzić do odwołania zarządu). Metody planowania budż. 1.Planowanie, prognozowanie, budżetowanie – jedna metoda: ~planowanie: wyszcz. najważ. cel. ~prognoz.: ile koszt. realizacja w stopniu cząstk. i całk. danego celu ~budżet.: włączanie do budżetu 2.Metoda kosztów i korzyści, będąca próbą zast. rachunku ekonomicznej efektywności do wybr. zadań publ.- chodzi o to by pieniądze pub. były bardziej racjonal. wydawane niż prywatne. 3.Zasada bazy zerowej: zadania już realizowane tzw. wieloletnie są zrównywane z zadaniami nowymi, które mogą być rozpoczęte. 4.Zasada zachodzącego słońca- USA – odchodzi ze starą adm.; stare regulacje prawne. (?) BUDŻET ogólnie: PRACE NAD BUDŻETEM: *Prace nad nowym budż. zaczyn.się w okr. marzec/kwiecień. Rozdział X Konst. nakier. jest na budżet. Art.221. – wyłączna kompetencja RM do przedłożenia projektu ust. budż. lub ust. o prowizorium budż. *Art.219. – zasady i tryb oprac. bud. *Min. finans. przekazuje założenia do budż. tzw. notę budżetową (konkretne materiały do przyg. budż.) ministerstwu finans. *Jeśli jest już rola budż. powstaje jego kształt (?) *zapoznanie się z projektem budż. *ministerstwo – założenia rozwoju makroekonom. (PKB, bezrobocie) *następnie z tym zapoznaje się Senat, może wnieść poprawki, ale nie może nic odrzucić *do 30.09. projekt ust. budż. powinien wpłynąć do Sejmu *do 15.11. Sejm musi się zapoznać z ust. budż. (projektem budżetu) *na jesiennej sesji sejmu nast. 1 czytanie budż. (dok. tego premier lub Min.finans.) -> debata w Sejmie -> projekt trafia do Komisji w celu naniesienia poprawek *2 czytanie (przedstawia przedow. Komisji, to co zmienił) *3 czytanie - poseł sprawozdawca mówi, kończy się głosowaniem nad przyjęciem budż.; jeśli jest przegłosowany to trafia jeszcze raz do Senatu(może poprawić, nie może odrzucić) i do Prezydenta *ustawa o prowizorium budż. (okres 4 mies)	WYKONANIE BUDŻETU: *1 stycznia – pierwszy dzień wykonywania budżetu. *zasady: terminowości, nieprzekra. Kwot, rodzaju pozycji wydatków, równowagi, dyscypliny, *nieprzewidziane kwestie: dodatkowe wydatki, dysponowanie przerwą budżetową, przenoszenie wydatków(ściągnięcie środków z 1 ministerstwa i przekazanie innemu) *jeśli są dodatkowe wydatki można je pokryć z rezerwy na nieprzewidziane sytuacje *zasada gospodarności – pieniądze publ wydaje się ostrożniej niż prywatne, jeśli zostanie złamana ta lub inna zasada, może zostać wstrzymana jakas część wyk. budż. Kontrola wykonywania budżetu: dokument przedstawiony w sejmie musi otrzymać absolutorium budż. PODATKI – danina pieniężna na rzecz państwa. Przed podatk. były daniny naturalne (zboże, prace na rzecz państwa). Podatki to świadczenia przymus., bezzwrotne (zwracana jest tylko nadpłata), nieodpłatne, pobierane przez państ, samorządy, a w niektórych krajach kościoły (Niemcy). Są przymusowe dla ludzi w obowiązku podatk. Zasady podatkowe (Smitha): 1.równości:powinny być sprawied., czyli równe 2.pewności: ma być pewny bo implikuje wydatki państwa 3.dogodności: ciężar podatku powinien być dogodnie zaplanow. i rozłożony 4.taniości:”Nie ma sensu nakładania drogich podatków poborowych, bo ich ściągnięcie jest drogie”; VAT i akcyza – najtańsze (poborowe) Adolf Wagner rozwinął te zasady i uzupełnił, obowiązują do dziś: 1.Zasady fiskalne: *stałe: dla tych którzy płacą i dla państwa, które pilnuje wydatków; *elastyczne: reagują na zmiany koniunktury gosp *wydajne: podatek wydajnym źródł dochodu, tani w poborze 2.Zas. nienaruszalności majątku podatnika: podat. płacimy z bieżąc. dochodów, majątek jest nienarusz. 3. a)powszechność – bez wyjątku, płacą ci co są w obow. podat.; (wyjątek: ulgi i zwolnienia podatk.; Polska zwalnia konsulów) b)równość – (rowne podatki to niekoniecznie sprawiedliwe) c)zdolność dochodowa (od tych samych dochodów takie same podatki; od wyższych dochod. wyższe podatki) KONTRUKCJA PODATKU: W Polsce wszystkie podatki są regulowane ustawą. *podmiot opodatkowania: ten kto płaci: bierny, ten kto pobiera: aktyw *przedmiot opodatk.: zjawisko, zdarzenie, sytuacja, prowadzące do powstania obow. podatkowego; *podstawa opodatkowania: ilość pieniędzy jaką trzeba zapłacić; pieniężny wyraz przedm. opodatk.) *stawka podatk.: kwotowa lub procentowa, informuje jaką część opodatkowania należy przekazać fiskusom *skale podatkowe: układ conajmn. 2 stawek; mogą być: progresywne (wyższa podstawa, wyższe stawki podatkowe) obciążenie podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania; progresja może być wolna od podatku; degresywne: połączenie stawek progresywnych i proporcjonalnych; proporcjonalne: *ulgi i zwolnienia podatkowe: podmiotowe (konsulowie są zwolnieni ze wszystkich podatków, Skarb Państwa z jakichś chyba też:D?); nie płaci się podatku od stypendium naukowego.	Ekonomiczna treść podatku: Jak podatki wpływają na syt. materialną i jakie są jego konsekwencje: V= C + I + G - X - Z V - dochód narodowy, C - konsumpcja, I - inwestycje, G - wydatki rządowe, X – eksport, Z – import Podatki wpływają na proces tworzenia dochodu narodowego. Podatek: 1 faza: tworzenie dochodu: przychód i dochód; 2 faza: podział dochodu: konsumpcja i majątek; Przychód może być opodatkow. podatkiem przychodowym. Rodzaje podatku (przedmiot opodatkowanie): *przychodowe, *dochodowe, *konsumpcyjne, *majątkowe System podatkowy:zbiór wszystkich podatk. w danym kraju, związków między nimi, regulowany prawem (ustawy). PODATKI W PL: *dochodowy od osób fiz., *dochodowy od osób prawnych, *od towarów i usług (VAT), *akcyzowy, *tonażowy(coś z morzem i statkami), *rolny, *leśny, *od nieruchomości, *od czynn. cywilno-prawnych, *od spadków i darowizn, *płacony w formie karty podatk., *od środków transportowych, *od psa(nie ma prawi znaczenia) System podatków z punktu widz. czyj dochód te podatki stanowią: *p.centralne- budżet państwa, *p.mieszane(od os.fiz i os.praw.) - budżet państwa i lokalne (?), *p.lokalne – gminy; *Vat, akcyza, tonażowy – budżet państwa, POD. DOCHODOWY OD OS.FIZ. podatek mieszany; najbardziej dotyczy obywatela, najbardziej osobisty:D, wprowadzony w styczniu 1991r., zastąpił inne podatki wyst. w gosp. centralnej (od prac, wynagrodzeń itd.) Cechy: *podatek od. os. fiz. * podatek dochodowy Ustawodawca określa źródła przychodów np. przychód ze stosunku pracy, z renty i emerytury, i określa co jest kosztem uzyskania przychodu; limituje ich wielkość. P – K = D P- przychód, K-koszty, D- dochód (stanowiący podstawę opodatk.) Podatek doch. od os. fiz to także: *pod. całkowity (przychody ze wszystkich źródeł), *pod. bezpośredni (nie jest w cenie towaru, jest częścią zrealizowanego dochodu), *pod. osobisty (uwzględnia niektóre sytuacje osobiste podatników, np. małżonkowie mogą się razem rozliczać, lub osoba samotnie wych. dziecko może rozliczać się z dzieckiem), *pod. nieprzerzucalny na cenę; 2 koncepcje p. dochod. od. os.fiz 1. k. źródła: przedmiotem opodatkowania są dochody regularne i systematyczne np. renty, emerytury, płace 2. k. majątkowa: przedmiotem opodatkowania są dochody regularne i nieregularne(lotto) Stawki podatku: 18% i 32 %- to podatek progresywny, tzw. progresja spłaszczona, są od niego ulgi i zwolnienia np. zwolnienia podmiotowe: konsulowie, zwolnienia przedmiotowe: zasiłki macierzyńskie, pogrzebowe, stypendia;
Liniowy podatek dochodowy: *jedna stawka, *brak kwoty wolnej od podatku, *brak ulg i zwolnień (wykres z tyłu) Obowiązek podatkowy: 1.Nieograniczony – od całego dochodu uzyskanego w kraju lub za granicą bez względu gdzie powstał (w kraju w którym podatnik przebywał dłużej niż 183 dni). 2.Ograniczony – dotyczy ludzi którzy mieszkają w danym kraju krócej niż 183 dni, odrębnie płaci podatek w PL i za granicą. Podatek mieszany – jego część zatrzymują organy samorz. terytor.np. PIT- zatrzymują 39,34% PODATEK DOCH. OD. OS. PRAW.(CIT) – bardzo wiele zwolnionych podmiotów, wprowadzony w 1992r. ustawą, a w 1993r zaczął funkcjonować, podlegał nowelizacji Zwolnione podmioty: Skarb Państwa, gminy, NBP, agencje restrukturyzacji rolnictwa itd. Zwolnienie przedmiotowe: dochody szkół, kościołów, straży pożarnej (działalności gospodarczej) CECHY: *podatek dochodowy, *podstawą jest przychód, *D=P-K czyli dochód=przychód-koszty, *bezpośredni, nie jest wliczony w cenę towaru, *całkowity, *nieprzerzucalny, *liniowy (w PL), ma jedną stawkę – 19%, *mieszany (ST zatrzymuje 6,71%) 2 koncepcje tego podatku: 1.Klasyczna – wywodzi się z USA, Szwajcarii; polega na tym, że podatek ten płacony jest przez spółkę lub osobę prawną, niezależnie od tego na co dochód jest przeznaczony; część dochodów spółki która jest akcjonariusza(posiadacz akcji spółki akcyjnej) jest 2 razy opodatkow.; część dochodów firmy jest 2 razy opodatkowana (PIT i CIT). 2.Zintegrowana – podatek zapłacony przez firmę od dochodu staje się zaliczką na rzecz podatku, który ma zapłacić akcjonariusz (32%-19%= 13%) CIT- jest to *podatek rzutujący na przedsiębiorczość. Przenoszą swój kapitał do tzw. raju podatkowego, gdzie nie sprawdza się pochodzenia kapitału, ulgi, zwolnienia, pralnia brudnych pieniędzy; obszar teryt. gdzie podatków nie ma albo są b.niskie; b. szybko zakłada się dział. gosp. *podatek średnio wydajny (dostarcza średnich dochodów), gdyż największe osoby prawne są z niego zwolnione, to nie jest podatek progresywny, część tego podatku zatrzymuje ST POD. OD TOWARÓW I USŁUG (VAT) – w 100% wpływa do budżetu państwa *od 93r zastąpił pod. obrotowy CECHY: *pośredni (zawarty w cenie towaru, kupując towar jesteśmy pośrednio opodatkowani), *przerzucalny, *konsumpcyjny (wydatkowy), *osobisty 2 rodzaje przerzucalności: 1. w przód – przy dużym stopniu zmonopolizowania i małym stopniu konkurencji, polega na podwyższeniu ceny o kwotę podatku, 2. wstecz – (odrzucenie podatku) wyst. w przypadku ostrej konkurencji, braku monopolu, polega na obniżaniu przez podatnika cen płaconych dostawcom lub zarobków pracownik., Stawki podatku: 0% dla eksportowanych towarów, 8% i 23%; Stawki przejściowe: 3% i 5% -> to jeden z najwyższych w UE (wyższy mają tylko Węgry i Szwecja) W zakresie podatków VAT trwa proces koordynacji i harmonizacji. HARMONIZACJA podatk. – UE stosuje stawki: 0%, 5% dla towarów gdzie u nas jest 8%, 15% gdzie u nas jest 23%. W harmonizacji chodzi o to aby VAT miał char. neutralny, co jest ważne dla konkuren. i handlu zagranicznego.	PODATEK AKCYZOWY: w 100% wpływa do budżetu państwa, jest dużo starszy niż VAT (XIXw.), zapewnia ponad 80% wszystkich dochodów podatkowych państwa; *wysoka wydajność fiskalna podatku, duże wpływy do budż., *akcyza nakładana jest na konkret. towar, płaci ją producent, *stawki są wysokie *dotyczy: alkoholi, olei napędowych, energetyki (ropa naftowa, paliwa, energia elektr.,), niektóre kosmetyki i samochody. *dzielą się na: produkcyjne i obrotowe, *pod. pośredni, płaci go producent, *konsumpcyjny, *przerzucalny, *o dużej wyfajności fiskalnej, *osobisty; UNIKANIE PODATKÓW I OSZUSTWA PODATKOWE: 1.Unikanie – poprzez zrzeczenie się spadku unikamy płacenia podatku, mieści się to w granicach prawa; 2.Oszustwa – złamanie prawa podatkowego, polega na skorzystaniu z ulg lub zwolnienia niezgodnie z prawem; matactwa rachunkowe, podatkowe. Przyczyny nie płacenia podatków: *polityczne przykład *religijne - np. finansowanie in vitro *techniczne- trudne do wypełnienia *ekonomiczne- przykład POZAPODATKOWE DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA – CŁA Cło – danina publiczna, pieniężna, bezzwrotna, związana z ruchem towarów przez granicę. *cła importowe – ,najczęstsze *tranzytowe – materiały promieniotwórcze *eksportowe – rzadko używane (interes państwa) TEREN UE – strefa wolnego handlu, nie ma ceł wewnątrz Unii, na zewnątrz UE – wspólna taryfa celna Funkcje ceł: *FISKALNA – stanowią dochód do budż. państwa (ok 4%), WTO – World Trade Organisation: główny cel-> liberalizacja ceł (zmniejszenie ich wysokości), 4,6% - średnia stawka cła *OCHRONNA – cła chronią rynek przez zalaniem tańszymi towarami, zmniejsza napływ towarów; Naliczanie ceł: *od ilości, *od wartości, *mieszane (wylicz. na podst. ilości i wartości towarów) Cło jest narzędziem PROTEKCJONIZMU HANDLOWEGO (polityka gosp., mająca na celu utrudnienie producentom z innych krajów dost. do rynku krajowego). Cło nie jest podatkiem! Jest przerzucane na cenę -> pośredni OPŁATY - świadczenia przymus., bezzwrotne, odpłatne, pobierane przez państwo i samorządy teryt., za opłatę zawsze coś wpływa (coś dostajemy); OPŁATY mogą być: *administracyjne – załatwiamy coś w urzędzie np. wyr. paszport;często są zawyżone w stos. do wartości przedmiotu, w dodatku określa się je ceno-podatkiem; *gospodarcze – melioracyjne, związ. z eksploatacją danego dobra, są bardziej ekwiwalentne, kalkulowane na podst. kosztów; *socjalne – np. pobyt w żłobku, nie są ceno-podatkami, kalk. na zasad. kosztów, lub poniżej kosztów; *oświatowe – korzystanie z bibliotek, zbiorów itp. ~więcej opłat pobiera budżet gmin.	DOCHODY dla budżetu państwa: *Dochody z prywatyzacji przedsiębiorstw państw. – 100% do budżetu państwa. *Dochody z emisji pieniądza: ~NBP emituje pieniądze gotówkowe, (w strefie euro – Europejski Bank Centralny w Frankfurcie), wejście do strefy euro pozbawi nas dochodów z emisji pieniądza *Wpłaty na system ubezp. społ. *Dochody ze sprzedaży obligacji państw. – obligacja: papier wart., potwierdza udzielenie pożyczki emitentowi; w PL emituje je Skarb Państwa (tzw. obligacje skarbowe); drugi rodzaj obligacji to taki, który emitują gminy – obligacje komunalne – dochody budż. gminy; obligacje to dochód zwrotny (państwo musi je odkupić + odsetki) *Dochody z zagranicy, z organizacji międzynar., na rzecz danego kraju: PL należy do CEFTA (środk.europ. porozumienie o wolnym handlu), UE, ONZu: Bank Światowy, WTO, - mogą to być środki bezzwrotne, albo kredyty WYDATKI dla budżetu państwa: strumienie wypływów z budżetu państwa, zależą od dochodów; o strukturze wydatków decyduje zakres funkcji jakie pełni państwo (*obronna, *administrac., *ładu i porządk., *sprawiedliw.,* socjalna - w Wielkiej Bryt. państwo w niewielkiej mierze angaż. się w sprawy socjalne, *ekonomiczna – interwencjonizm gosp. itd., *edukacyjna, *zdrowotna) WYDATKI BIEŻĄCE – systematyczne, finansujące funkcje państwa; WYDATKI MAJĄTKOWE – związane z inwestowaniem. Podział rodzajowy wydatków: *związane z bezpiecz., *transfery dla samorządu teryt., *inwestycje, *dotacje do przedsiębiorstw, *spłacanie krajowego i zagranicznego zadłużenia, *wydatki na rzecz organizacji międzynarod. Część tych wydatków ma charakter sztywny (nie są negocjowalne, nie da się ich zmniejszyć, zmienić) np. składka z tytułu przynależności do UE lub innej org. międzynar. Mogą być także wydatki o char. zmiennym Prawo rosnących wydatków budżetowych – wydatki w dłuższym okresie rosną, wpływa na to: *starzenie się społeczeństwa, *wzrost PKB i PNN (produkt narodowy netto, inaczej ->dochód narodowy), *proces migracji (przepływ ludzi ze wsi do miast – rozwój infrastruktury), *postęp techniczny (wydatki aby opóźnienie nie narastało). Racjonalizacja wydatków budżet. aby nie dochodziło do długu i deficytu budżetowego. Metody: *prywatyzacja własności publ, *prywatyzacja działalności, *wprowadzenie opłat za niektóre dobra publ., *liberalizacja cen (wprowadzenie cen rynkowych, tak aby państwo nie dopłacało). SYTUACJE BUDŻETOWE: 1. Równowaga budżetowa, gdy W=D (wydatki równe dochodom); 2.Nadwyżka budżetowa, gdy W<D; 3.Deficyt budżetowy, gdy W>D (PL ma deficyt nadmierny według UE). Deficyt budżetowy i nadwyżka budżetowa zależą od: *struktury org. budżetu, *wysokości podatków *stawek podatków, *układu budż.	DEFICYT BUDŻETOWY – nadwyżka wydatków nad dochodami w danym roku budżet., deficyt dotyczy jednego roku!; powinien być mniejszy niż 3% PKB !! Dany członek UE powinien spełniać to kryterium deficytu budżetowego (< 3% PKB), w przypadku jego przekroczenia uruchamiana jest procedura nadmiernego deficytu budż. (obliguje do wzrostu podatk. w PL, nasz deficyt to 4,2%); deficyt staje się kłopotem kiedy jest zbyt wysoki, a państwo nie jest w stanie zgromadzić obligacji, żeby pokryć straty; Rodzaje deficytu budż. 1.Z pnkt widzenia: co jest źródłem: a)rzeczywisty, faktyczny – faktyczna nadwyżka wydatków nad dochod; b)strukturalny – hipotetyczny deficyt określający ile wyniósłby deficyt budż. gdyby czynniki produk. były w pełni wykorzystane, (gdyby nie było bezrobocia); c)koniunkturalny – wynikający z określonej syt. gosp. kraju, to rożnica między def.rzeczywistym a strukturalnym d.k.=d.rz.-d.s. 2.Nominalny albo realny xD : a)nominalny – podany w cenach bieżących; b)realny – uwzględnia stopę inflacji. 3.Z pnkt widzenia finansowania deficytu budżetowego: a)banki komercyjne udzielają kredytu do sfinansowania deficytu; b)banki komercyjne zagraniczne udzielają (zadłużenie zagraniczne); c)obligacje skarbowe – papiery wart. potw. udziel. pożyczki emitentowi (emitent-skarb państwa,IST, jednostka komunalna), mogą być sprzedawane na rynku krajowym i zagranicznym; d)nadwyżkami z poprzednich lat; e)kredytami instytucji międzynar.; f)cięcia budżetowe; g)monetyzacja budżetu (druk pustego pieniądza), zwiększenie podaży pieniądza; 4.Faktyczny albo potencjalny: a)faktyczny – określający nadwyżkę wydatków nad dochodem; b)potencjalny – rzeczywisty powiększony o sumę gwarancji; DŁUG PUBLICZNY – konsekwencja uporczywych, powtarzających się deficytów budżetowych, finansowanych różnymi metodami, całość zadłużenia państwa z kilku lat,; powinien być mniejszy niż 60% PKB, obciąża przyszłe pokolenia; 1wszy PRÓG długu publ. – ponad 50% (50 – 55%) – nie może być podwyżek płac jeśli przekroczy się 55%, w PL dług to już 55%. Rodzaje długów: 1.W ramach dł. publ. wyróżnia się: a)dług rządowy – na budżecie państwa; b)dług samorządowy – dług Samorząd. Teryt.; c)dług jednostek państwowych; 2.Dług z pkt widzenia jego metod finansowania, można podzielić na: a)krajowy b)zagraniczny 3.Nominalny lub realny: a)nominalny- w kwotach bieżących; b)realny- w cenach, w kursie z okresu bazowego; 4.Rzeczywisty i potencjalny: a)rzeczywisty – faktyczna kwota zadłużenia; b)potencjalny – faktyczny + wszystkie gwarancje państwa, np. kredyty; jest większy od rzeczywistego. Z długiem publicznym wiążą się koszty obsługi długu np. wykup papierów dłużnych (czeki, weksle), i koszty papierów wartościowych. W 2004r ponad 100% długu publ.: Włochy, Grecja, Belgia.	Zadłużenie rządowe obejmuje: *dług skarbu państwa, *państwowe szkoły wyższe, *jednostki badawczo-rozwojowe, *państwowe instytucje kultury, *pozostałe państw. os. prawne. Zadłużenie JST i ich związków obejmuje: *fundusze samorząd. i celowe, *samorządowe instytucje kultury. Zadłużenie sektora ubezpieczeń społeczn.: *ZUS i jego dług, *KRUS (Kasa Rolniczego Ubezp. Społ.), *NFZ. DŁUG ZAGRANICZNY - część długu rządowego. W latach 70 i 80 w PL został przekroczony poziom zadłużenia, w którym 85% wartości eksportu wystarcza na obsługę zadłużenia zagranicznego tzn. opłata odsetek, kredytów itd. klub paryski – publiczne banki zagraniczne; klub londyński – prywatne banki zagraniczne; Konwersja zadłużenia zagranicz. – zbiór metod mający na celu oddłużyć cały kraj, przywrócić mu płynność finansową z zagranicą; metody: 1.Restrukturyzacja zadłużenia – zmiana struktury zadłużenia, aby kraj mógł chociaż trochę spłacać swoje długi. 2.Zamiana części długu zagr. na akcje i obligacje prywatyzow. przedsiębiorstw. 3.Zamiana części długu zagr. na wydatki na ochronę środowiska naturalnego. 4.Wykup części długu zagr. przez podmioty nie pochodzące z danego kraju dłużniczego – rynek od sprzedaży długów. FOZZ – Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego 5.Umorzenie długu – ograniczony i rozłożony na lata; 3 plansze umorzenia; w PL ost. negocjował Balcerowicz, umorzono ok30% długu zagr., PL odzyskała zdolność do obsługi dalszej części zadłużenia zagr. Zarządzanie długiem publicznym ma na celu: 1.Zapewnienie płynności finansowej państwa (zdolności finansowej do obsługi spłaty bieżących zobowiązań); 2.Zapewnienie dostępu dla danego państwa do pieniądza. Narzędziami zarządzania długiem są: *długoterminowe obligacje i kredyty (wydłużanie) – termin wykupu obligacji skarb. powinien być zgodny z terminem emisji nowych obligacji (zmiana starych oblig. na nowe na b.korzystnych warunkach); *minimalizacja kosztów obsługi zadłużenia; *działania mające na celu podniesienie płynności finns. państwa; Pułapka zadłużenia – na obsługę starego zadłużenia trzeba zaciągać kolejne kredyty. BUDŻET GMINY: *ustawa o zmianie zakresu dział. niektórych miast oraz strefach usług publ. z 24.11.1995r.; *ustawa z 8.03.90r o samorządzie gminnym; *ustawa o opłatach i podatkach lokalnych z 1991r., *1.01.1999r. – reforma samorządowa -> wprowadzenie trójszczeblowego podziału teryt. -> budżety gmin, powiatów i województw; nadała wojewódz. samorządowy char.; wprowadziła jednolite zasady budżetowania dla jednostek sam. teryt.; zmienił się system dostosowania budżet. sam. przez budżet państwa; Ustawy, które dotyczą budż. JST: *ustawa o finansach publ. z dn. 27.08.2009r.; *ustawa o dochodach JST z dn. 13.11.2003r. obowiązująca do tej pory; *EKST – Europejska Karta Samorz. Teryt.
2 TYPY BUDŻETOWANIA (budżetów gminy): 1.budżety tradycyjne – pozostałości gosp. centralnej, centralny, narzucony przydział środków; 2.budżety zadaniowe – trzeba określić najważniejsze zadania do finansowania, sporządzić listę zadań, w zadaniu określa się kwotę do zrealiz. zad.; Opracowanie budżetu gminy dokonuje się w 4 etapach: 1.planowanie budżetu dot. wydatków gminy; 2.uchwalanie – na szczeblu gminy Rada Gminy (RIO); 3.wykonanie budż. – trwa cały rok budż.; 4.kontrola budż. – bieżąca i powykonawcza. Dochody dla budżetu gminy: 1. Dochody podatkowe: *podatek od nieruchomości – znaczący dochód w budżecie gminy; brana jest pod uwagę powierzchnia nieruchom. (podatek powierzchniowy); gmina ma ograniczone władztwo podatkowe-> ustala stawki wg tzw. widełek (dopuszcz. granic); *podatek katastralny: ma zastąpić pod. leśny, rolny, od nieruch.; kataster to ogólnokraj. wykaz nieruchom. z określoną wartością; podstawą naliczania tego podatku jest wartość rynkowa majątku, która ma uwzględniać atrakcyjność lokalizacji; jest sprawiedliwszy dla osób prowadzących własną dział.; *podatek od spadków i darowizn - w 100% do budżetu gminy, jest b. łagodny, bo jest duży przedział, który nie podlega opodatk. -> gmina ma z niego mały dochód; przy naliczaniu bierze się wartość spadku i linie pokrewieństwa; regulowany ustawą; *podatek od czynn. cywilno-praw – (od sprzedaży, zamiany), typowy podatek gminny, stawki ustala gmina; *podatek od dział. gosp. – płacony w formie karty podatkowej, która jest łagodną formą p.CIT; ten podatek mogą płacić tylko niektóre podmioty (np. zakłady kosmetyczne, fryzjerzy, taksówkarze – określ. typ działalności, zawód); *podatek drogowy – od środków transp.; jest w cenie benzyny, paliwa, ma char. pośredni; 2. Dochody z opłat: *opłata eksploatacyjna – otrzymują gminy na terenie których eksploatowane są jakieś surowce np. gaz, węgiel (eksploatacja musi być duża); *opłata targowa – bazary, place targowe; *opłata miejscowa – nie wszystk. gminy ją otrzymują, to tzw. opł. klimatyczna (za dobre powietrze) -> jak się jedzie na wczasy; *opłata skarbowa – część idzie do budż. państwa, a część do gminy; *opłata poślizgowa; *opłata od psa; *opłata melioracyjna (w gminach podmokłych); Opłaty mogą być wprowadzane przez Radę Gminy. 3.Dochody z majątku gminy: *ze sprzedaży majątku; *dzierżawy; *wieczystego użytkowania; 4.Dochody od jednostek i firm komunalnych: (mogą być, ale nie muszą); np. miejskie przedsiębiorstwo komunikacyjne, gdyby miało duże dochody to mogłoby płacić.	5.Dochody do budżetu gminy ze źródłem poza terytorium gminy: 1. *subwencja ogólna *dotacje do zadań zleconych, *dochody z rynku kapitałowego, *dochody z org. międzynar. Subwencja – przekaz z budż. państwa do budż. jedn. sam. teryt. (gminy); dzieli się na 3 cześci: 1. część wyrównawcza – ustalana w ustawie budżetowej; wyrównanie niskiego potencjału dochodowego; 2.część równoważąca – równoważy utratę dochodów z tytułu udzielonych ulg, zwolnień w podatkach itp.; 3.część oświatowa – skorygowana o wydatki wynik. ze zmiany realizowanych zadań., liczona wg algorytmu rozliczeniowego (liczba dzieci, wykształcenie itp.) Do części wyrównawczej: G- dochód danej gminy, Gg – średni dochód gmin w PL *kwota podstawowa - gdy G<92%Gg otrzymują wyrównanie zależnie od przedziału: ~do 40% Gg – w 90 % ~do 75% Gg – w 80 % ~do 92% Gg – w 75% *kwota uzupełniająca – 17% G otrzymują gminy w których gęstość zaludnienia jest niższa od średniej w kraju oraz G<150% średniego dochody krajowego ?? Oprócz subwencji gminy otrzymują dotacje do zadań celowych i zadań własnych. 6.Dodatkowe źródło – 5 % dochodu związanego z realizacją zadań z zakresu adm. rządowej. W PL jest ponad 2 tyś gmin! 7.Dochód z udziału każdej gminy w rynku kapitałowym: *emitują obligacje (niektóre gminy), *nabycie obligacji; 8.Dochody od organizacji międzynar. – przyznawane na konkretne projekty, najczęściej gmina sama wydaje pieniądze, które są jej potem zwracane;