DZIECKO NADPOBUDLIWE
NADPOBUDLIWOŚĆ PSUCHORUCHOWA JEJ CECHY I
PRZYCZYNY
Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo to dziecko sprawiające otoczeniu
najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często
niepohamowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, złość), ruchowe (bójki,
niszczenie przedmiotów, pośpiech i chaotyczność w zachowaniu, znaczna
ruchliwość i żywiołowość) i poznawcze (brak koncentracji na zadaniu, chaos
myślowy, gonitwa myśli itp.). Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dziecka
nadpobudliwego jest od strony fizjologicznej wyraz
na przewaga w układzie
nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem [T. Bednarska 1980,
H. Spionek 1970].
Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą
one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz
spowodować niezbędne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę
procesów nerwowych, wpłynąć na opóz
nienie kształtowania się mowy, pisania,
czytania oraz myślenia.
Do przyczyn nadpobudliwości od strony biologicznej można zaliczyć
różne czynniki uszkadzające OUN w okresie płodowym, okołoporodowym jak i
póz
niej.
Mogą to być:
- czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki itp.);
- choroby zakaz
ne lub inne w okresie ciąży;
- zatrucia ciąży i niewłaściwe odżywianie się;
- urazy mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu.
Istotną rolę w powstawaniu zaburzeń zdrowia psychicznego przypisuje się
czynnikom społecznym. Dziecko o słabym systemie nerwowym szybciej i
mocniej reaguje na nieprawidłowe sytuacje środowiskowe.
U z
ródła powstawania zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci leżą:
1. Szkodliwe czynniki składające się na atmosferę emocjonalną rodziny
takie jak:
- niezrozumienie i nie zaspakajanie potrzeb psychicznych dziecka;
- atmosfera jawnych konfliktów;
- zakłócenia komunikacji np. sprzeczne komunikaty;
- osobowość rodziców np. matki nerwicowe, nadmiernie chroniące,
pedantyczne, wymagające.
2. Atmosfera panująca w środowisku poza rodzinnym  są to głównie
przedszkole i szkoła. Nadmierne wymagania powodują u dzieci stan
frustracji i napięcia w związku z niemożliwością sprostania im.
1
3. Sytuacje traumatyczne występujące nagle: utrata bliskiej osoby, nagła
ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo
silnego zagrożenia.
Ostatnie badania naukowe mówią o negatywnym wpływie
oddziaływania zwiększonego pola elektromagnetycznego na kobiety w ciąży
oraz na centralny układ nerwowy u dzieci.
Naukowcy z Medical College w Milwankee sądzą, że najbardziej
niekorzystnie wpływają na organizm pola elektromagnetyczne o małych
siłach  pochodzące np. z telewizji kablowej, kuchenki mikrofalowej, świateł
fluorescencyjnych komputerów, video, telefonów komórkowych, faksów,
sekretarek automatycznych, suszarek do włosów, koców elektrycznych.
Badania wykazują, że w kulturach z zawansowaną techniką więcej
noworodków wykazuje stan ,,podekscytowania  , niemal szoku. Brak im
naturalnego systemu i koordynacji.
OBJAWY NADPOBUDLIWOŚCI
PSYCHORUCHOWEJ
Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej,
poznawczej i emocjonalnej. Typowe objawy nadpobudliwości w sferze
ruchowej to: wzmożona ekspansja ruchowa niepokój ruchowy [H. Spionek
1965]. Dzieci, u których występuje wzmożona ekspansja ruchowa
charakteryzują się ruchliwością, biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają
się do odpowiedzi, machają rękoma, są pełne energii, szukają każdej okazji,
aby wyżyć się ruchowo. Natychmiast wykonują każde polecenie nauczyciela
związane z ruchem. Gorzej jest gdy mają coś wykonać na miejscu, w
skupieniu. Nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem
ruchowym. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi, co nie wynika z
ich negatywnej postawy emocjonalnej, lecz z nieumiejętności panowania nad
własnym pobudzeniem. Pobudzenie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w
grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej
rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawniać. Odpowiednie kierowanie
dzieckiem daje dobre wyniki wychowawcze. Wadliwe oddziaływanie
powoduje natomiast wtórne zaburzenia emocjonalne. Przy większym
nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność,
brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają,
łamią i ulegają wypadkom.
Inaczej objawia się niepokój ruchowy. Dzieci wykonują wtedy wiele
drobnych, niepotrzebnych ruchów, na przykład bazgrzą po zeszycie,
obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół
2
nich. Niepokój ruchowy często objawia się dodatkowymi skurczami mięśni,
tikami, wyładowaniami ruchowymi; jeden zwalczany objaw może być
zastępowany przez inne. Wzrost emocjonalnego napięcia czy surowa
dyscyplina może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów
mimowolnych. Dzieci te są trudniejsze do odpowiedniego prowadzenia.
Najlepszym sposobem oddziaływania na dzieci nadpobudliwe ruchowo jest
zainteresowanie ich lekcją, tematem, przy równoczesnym zapewnieniu im
wyżycia się, wybiegania na przerwie, jak również zorganizowanie krótkiej
gimnastyki śródlekcyjnej.
Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko
nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując
nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Odwraca się,
rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na
każdy szmer, głośno go komentując, a wyrywane do odpowiedzi nie wie w
ogóle o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami.
W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery.
Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie
koncentracji może wzrastać przy powstaniu napięć emocjonalnych, na
przykład przed klasówką czy odpowiedzią.
U tych dzieci może także występować zmożona wyobraz
nia. Zaczyna
wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest
zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie
na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa.
Nadpobudliwość psychoruchowa może objawiać się też w sferze
emocjonalnej. Objawy tego typu nadpobudliwości są wielorakie, głównie
polegają na zwiększonej wrażliwości na działające bodz
ce. U dzieci tych
występują reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są
konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych.
Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do
śmiechu.
Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci
wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed
różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą
się, czerwienią się lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie
głosu.
Nadpobudliwość emocjonalna może przejawiać się też w sferze uczuć
wyższych głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą
krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno
przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród
rówieśników.
Nadpobudliwość psychoruchowa utrudnia zdobywanie dobrych
wyników w nauce, często przeszkadza i może być jedną z przyczyn
niepowodzeń w nauce. Dlatego też, moim zdaniem, ważne jest stosowanie w
3
pracy terapeutycznej metod uspakajających, wyciszających, usprawniających
koncentrację uwagi i metod radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Z dzieckiem nadpobudliwym powinni prowadzić zajęcia nie tylko
terapeuci, nauczyciele ale przede wszystkim rodzice. Właściwie prowadzona
terapia może w znacznym stopniu złagodzić nadpobudliwość psychoruchową
dziecka. Pod wpływem konsekwentnej dyscypliny pedagogicznej,
odpowiednich metod wychowawczych i poprawnego oddziaływania
środowiska rodzinnego, dzieci u których przyczyną trudności w czytaniu i
pisaniu są zaburzenia procesu hamowania mają szanse na dobre wyniki w
nauce.
ZASADY POST
POWANIA Z DZIECKIEM
NADPOBUDLIWYM
Przystępując do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, należy pamiętać o
głównych założeniach:
" Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co
dziecku wolno, a czego nie może wykonać.
" Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób
ich realizacji. Chwiejna koncentracja i duże rozproszenie uwagi
powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne
bodz
ce. Stawianie odległych celów powoduje zapomnienie,
porzucanie rozpoczętego zadania i podejmowanie coraz to
nowych zabaw. Dlatego im bliższy jest postawiony cel lub termin,
tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca
zakończona
" Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do
finalizowania każdego rozpoczętego zadania.
" Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich
realizacji.
Jeżeli dziecko mimo wielu wysiłków rodziców i nauczycieli nie poddaje się
normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy
niezbędna jest systematyczna terapia. Wybór odpowiedniej metody
terapeutycznej dla dziecka nadpobudliwego psychoruchowo nie jest łatwy, gdyż
trzeba wziąć pod uwagę sferę, w jakiej nadpobudliwość występuje i głębokość
jej nasilenia. Terapię dobiera się do specyficznych potrzeb dziecka, jego
osobowości i indywidualnych sytuacji. Zawsze jest jednak potrzebna
współpraca rodziców i nauczyciela z terapeutą.
Opracowała: Mirosława Skowina  Konik
4
LITERATURA
1. T. Bednarska ,,Nadpobudliwość psychoruchowa [w:] Rozpoznawanie i
reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju
psychomotorycznym, (red. M. Szurmiak), Kraków 1982r
2. I. Prekop, Ch. Schweizer ,,Niespokojne dzieci  Poznań 1997r
3. H. Spionek ,,Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń
szkolnych  Warszawa 1970r
4. H. Spionek ,,Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka  Warszawa
1965r
5. A. Wróbel ,,Neuron i sieci nerwowe [w:] Mózg a zachowanie (red. T.
Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka), Warszawa 1997r
6. T. Opalska, E. Potempska ,,Dziecko nadpobudliwe  CMPPP MEN
Warszawa 1999r
7. H. Nartowska ,,Wychowanie dziecka nadpobudliwego  Nasza
Księgarnia Warszawa 1986
5