PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM
Wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze jest grupa
charakteryzująca się określonymi cechami zachowania. Są to dzieci
niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach,
impulsywne i  roztrzepane  nazywamy je dziećmi nadpobudliwymi
psychoruchowo. W zależności od nasilenia objawów nadpobudliwości
oraz od procesu wychowawczego, jakiemu dziecko podlega, może się
ono stać wychowankiem wybitnie trudnym lub tylko kłopotliwym.
Termin nadpobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery
ruchowej, jak i psychicznej. Przejawia się w postaci wzmożonego
pobudzenia ruchowego, nadmiernej aktywności emocjonalnej oraz
specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie uwagi.
Możemy stwierdzić, że takie zachowanie jest odmienne od
zachowania większości dzieci w tym samym wieku, będących w tej
samej sytuacji.
Najbardziej widocznym i bardzo uciążliwym dla otoczenia
objawem nadpobudliwości jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona w
ciągłym kręceniu się, bieganiu, podskakiwaniu, zmianach pozycji, w
niemożności zachowania spokoju. W zabawach przeważają elementy
ruchowe: gonitwy, siłowanie się. Jeżeli zasady lub reguły ograniczają
ten ruch, wówczas dzieci przeszkadzają swoim partnerom, nie uważają,
często porzucają wspólną zabawę. Ich nadruchliwość przejawia się
również w całym szeregu drobnych ruchów, jak manipulowanie
przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, czasem
ogryzanie paznokci lub innych, zbędnych, ruchów. Dzieje się to w
szczególności, gdy dziecko nadpobudliwe jest bezczynne lub zmuszone
do spokojnego siedzenia np.: w czasie słuchania, opowiadania.
Wiadomo, że siłą napędową działania ludzkiego są emocje i
uczucia. U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo z różnych powodów,
nie dochodzi do pełnego zrównoważenia stosunku między reakcjami
emocjonalnymi a ich przyczyną. Nadpobudliwość przejawia się
wybuchami złości, obrażaniem się i impulsywnym działaniem. W
zabawie i pracy są niewytrwałe, mało odporne na sytuacja trudne, łatwo
zniechęcają się, tracą zapał i porzucają rozpoczęte zadania. Wykazują
zmienność nastrojów: od radości do smutku i gniewu. Takie zachowanie
jest przyczyną częstych konfliktów z otoczeniem.
Nadpobudliwość przejawia się również w działalności umysłowej
dziecka. Charakterystyczny dla tych dzieci jest brak selektywności i
wybiórczości w kierowaniu uwagą oraz trudności w koncentrowaniu jej
na określonym przedmiocie lub wykonywanej czynności. Następstwem
tego rodzaju zaburzeń uwagi są: zapominanie, roztargnienie,
chaotyczność itp. Dziecko nadpobudliwie kieruje swoją uwagę na
niemal każdym bodz
cu płynącym z otoczenia, a konieczność skupienia
się na zadaniu, wymaga od niego tak dużego wysiłku, że dziecko
bardzo szybko się męczy.
Należy podkreślić, że możliwości intelektualne, poziom myślenia,
rozumowanie, pamięć nie odbiegają u większości dzieci nadpobudliwych
od poziomu uznanego za normę dla danego wieku.
Niepowodzenia w nauce spowodowane są przeważnie przez
wiele czynników współwystępujących ze sobą i warunkujących się
wzajemnie. Trudności spowodowane fragmentarycznymi deficytami
rozwojowymi w zakresie analizy i syntezy wzrokowej lub słuchowej bądz

sprawności manualnej dotyczą przede wszystkim nauki czytania i
pisania. Przejawiają się w postaci specyficznych błędów w
przedłużającym się okresie literowania lub sylabizowania przy czytaniu,
w bardzo brzydkim piśmie, itp. W przypadku takich zaburzeń
nadpobudliwość psychoruchowa wpływa dezorganizująco na pracę
dziecka ( trudności koncentracji uwagi, chaotyczność, brak precyzji ), z
drugiej  wywołuje niewłaściwe postawy rodziców i nauczycieli, które
ujawniają się również przy okazji trudności w nauce. Dziecko samo nie
jest zdolne do zorganizowania sobie pracy i wytrwania przy niej, a
pomoc ze strony rodziców i nauczycieli bywa niedostateczna lub
niewłaściwa.
Rodzice, a także nauczyciele są skłonni uważać, że przyczyną
niepowodzeń jest zachowanie dziecka lub jego niechęć do pracy, a nie
obiektywne trudności. Wykrycie prawdziwej przyczyny trudności w
nauce jest warunkiem właściwego przeciwdziałania niepowodzeniom.
Poza organizowaniem i kontrolowaniem pracy dziecka należy
zastosować dodatkowe ćwiczenia usprawniające funkcje zaburzonych
analizatorów. Decyzję co do konieczności stosowania ćwiczeń
reedukacyjnych powinien podjąć psycholog po szczegółowym badaniu
dziecka.
Najczęstszym zaleceniem dla udoskonalenia czytania jest
skłanianie dzieci do głośnego czytania. U dzieci nadpobudliwych głośne
czytanie długich tekstów ( nawet przy pewnej wprawie ) jest bardzo
męczące. Korzystniejsze jest przyzwyczajenie dziecka i wdrażanie go
do czytania dla przyjemności, które odbywa się cicho. Sprawdzianem,
czy dziecko zrozumiało to, co przeczytało, może być krótka rozmowa na
ten temat. Dziecku nadpobudliwemu daje to jeszcze tę korzyść, że
zmusza je do pozostawania w spokoju przez cały czas, gdy treść
czytanki absorbuje je i zaciekawia. W razie znudzenia warto przeczytać
mu jakiś fragment, aby znów w ciekawszym momencie zachęcić do
czytania samodzielnego.
Zabiegiem terapeutycznym są również zajęcia ręczne. Większość
dzieci nadpobudliwych ma zaburzoną motorykę rąk, głównie w zakresie
precyzji ruchów, przy przeciętnej ich szybkości. Jest to przyczyną
brzydkiego pisania, a nawet błędów w pisaniu, gdyż trudniej wytwarzają
się u nich automatyzmy ruchowe. Przydatne są codzienne,
kilkuminutowe ćwiczenia graficzne w postaci przepisywania lub pisania
ze słuchu.
Dla poprawienia sprawności manualnej rąk pożądane jest
majsterkowanie, rysowanie, malowanie, wycinanie.
Przy zapisach dzieci do klas trzeba pamiętać, aby dzieci
nadpobudliwe rozmieścić w równoległych klasach, unikając ich
gromadzenia w jednej. W klasie dziecko nadpobudliwe powinno siedzieć
na przedzie, z towarzyszem aktywnym, ale odpornym psychicznie,
zrównoważonym i zorganizowanym.
W postępowaniu i ocenie ucznia nadpobudliwego należy brać pod
uwagę zmienność jego pracy i zachowania. Również nie każda zła
odpowiedz
jest rzeczywiście dowodem braku wiadomości czy
umiejętności dziecka. Należy dawać szansę częstego odpowiadania,
pamiętając, że odpowiedzi są często podobne. Konieczne jest więc
polecenie dziecku zastanowienia się i umożliwienia skorygowania jej.
Nie należy również  wyrywać dziecka do odpowiedzi, gdyż jest to
dodatkowy bodziec pobudzający i dezorganizujący działanie i myślenie.
Dziecko nadpobudliwe powinno być często angażowane w tok
lekcji, aby pobudzić jego zainteresowanie i ukierunkować właściwie
jego aktywność.
Wnioski:
1. Dziecko nadpobudliwe nie jest złe, tylko ma trudności w kierowaniu
swoim postępowaniem i przystosowaniem się do wymagań rodziny i
szkoły.
2. Wychowanie go polega na konsekwentnym systemie wymagań i
uprawnień, w atmosferze bezpieczeństwa i miłości.
3. Konieczność stałej kontroli regulującej zachowanie dziecka
nadpobudliwego musi być połączona ze stopniowym wdrażaniem go
do samodzielności i samokontroli.
4. Dziecko nadpobudliwe wymaga szczególnej pomocy i kontroli w
sytuacjach dla niego nowych i trudnych ( np. kłopoty w nauce ).
LITERATURA:
1. T.Opolska,E.Potemska: Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji
zachowań, CMPP-P MEN, WARSZAWA 19999.
2. M.Święcicka: Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, CMPP-P
MEN, WARSZAWA 1996.
3. H.Nartowska: Dzieci nadpobudliwe ruchowo. Zaburzenia w
zachowaniu i trudności szkolne, PZWS, Warszawa 1972.
4. J.Konopnicki: Zaburzenia w zachowaniu się dzieci szkolnych a
środowisko, PWN, Warszawa 1957.
5. M.A
obocki: Trudności wychowawcze w szkole, WSiP, Warszawa
1989.
6. H.Spionek: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, PWN,
Warszawa 1965.
7. H.Nartowska: Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza
Księgarnia, Warszawa 1972.
8. H.Spionek: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia
szkolne, PWN, Warszawa 1973.
Teresa Popławska
Nauczyciel Szkoły Podstawowej
Z Oddziałami Integracyjnymi Nr 11
w Suwałkach
OPIS PRZYPADKU NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Uczeń klasy I, 7 lat, 8 miesięcy. W szkole chłopiec wybitnie
niespokojny. Na lekcjach ciągle kręci się w ławce, przekłada i
manipuluje przedmiotami, poprawia garderobę i co chwilę prosi o pomoc
nauczyciela. Przywołany do porządku utrzymuje względny spokój przez
2  3 minuty. W czasie przerw śródlekcyjnych biega, popycha lub
mocuje się. Ciągle popada w konflikty z kolegami, jest zaczepny i
niezgodny. Często skarży się i kłamie wtedy, gdy sam jest zagrożony.
Gdy spotykają go wymówki, obiecuje poprawę i nie dotrzymuje.
Nauka i czynności związane z przyswajaniem wiedzy sprawiają mu
trudności. Czyta głoskując lub sylabizując, ma trudności ze
zrozumieniem tego, co czyta. Na pytania odpowiada pojedyńczymi
wyrazami, często po powtórnym ich zadaniu. Pisze bardzo niestarannie,
często kreśli, ściera gumką aż powstaną dziury. Kartki zeszytów są
pogniecione , rogi pozaginane. Przepisując gubi literki, czasami całe
wyrazy. Z matematyki liczy na konkretach, zadania z treścią rozwiązuje
z pomocą nauczyciela. Wymaga stałej pomocy i kontroli. Jest
przygotowany do zajęć, zawsze ma odrobioną pracę domową.
W domu wybitnie gadatliwy, zadaje dużo pytań, ma wiele
zainteresowań, ale wszystkie bardzo powierzchowne. Wolny czas
najchętniej spędza na podwórzu, na bieganiu lub przed telewizorem.
Teresa Popławska
Nauczyciel Szkoły Podstawowej
z Oddziałami Integracyjnymi Nr 11
w Suwałkach