PIEŚŃ O ROLANDZIE (połowa XII w.), najstarszy znany epos rycerski
średniowiecznej Francji, należący do gatunku chanson de geste, pieśni o
bohaterskich czynach. Osnuty został wokół błahego historycznie wydarzenia,
jakie miało miejsce w roku 778: tylna straż powracającego po zwycięskiej
wyprawie przeciw Saracenom wojska Karola Wielkiego została zaatakowana przez
górali w Pirenejach i wycięta w pień. Wśród ofiar rzezi znalazł się Hruolandus,
prefekt marchii bretońskiej. Ten nieznaczący epizod pod piórem anonimowych
autorów przetworzony został we wzniosłą pieśń bohaterską, wyrażającą rycerski
ideał: kultywowanie honoru, wierność swemu panu, żołnierska dzielność i
gotowość oddania życia w potrzebie. Bohater Pieśni o Rolandzie ginie
przekonany, że godnie spełnił obowiązki i zdobył zasługi, zapewniające mu
wieczną chwałę i zbawienie. Epos został bardzo precyzyjnie zbudowany. Część
wstępna ukazuje przygotowania Saracenów do podstępnej zemsty nad zwycięskimi
Francuzami. Część główna walną bitwę straży tylnej dowodzonej przez Rolanda,
zaskoczonej przez Saracenów i śmierć Francuzów. Część ostatnia pomstę wojsk
Karola Wielkiego. Epos jest najwyraźniej świadectwem narodzin uczuć
patriotycznych, poczucia związku z monarchą i reprezentowanym przezeń państwem.
Ten drugi watek podkreśla motyw zdrady. Roland i jego towarzysze giną przez
zdradę występnego Ganelona, ojczyma Rolanda. Przede wszystkim jednak Pieśń o
Rolandzie jest apologią męskich cnót, które sprawiają, że rycerz stawia czoło
wyzwaniom: mieczem toruje drogę do panowania politycznego swego pana, broni
wiary i świętego Kościoła. Roland nie jest jednak pozbawiony wad. Duma nie
pozwala mu na trzeżwą ocenę sytuacji, a nadmierne ambicje popychają do klęski.
Marzy o niepodzielnej sławie. Kiedy przyjaciel ginie w walce, dostrzega swój
wielki błąd. Od tej chwili jego czyny nabierają cech wzniosłych. Oczyszcza się
z pychy, w śmiertelnej walce dowodzą męstwa, przywiązania do przyjaciół i
wierności królowi. Pieśń o Rolandzie zyskała ogromną popularność w
średniowiecznej Europie. Powstawały jej liczne przeróbki i tłumaczenia. W Danii
rycerz Roland stał się nawet ludowym bohaterem, a we Włoszech posąg Rolanda
stanął w portalu werońskiej katedry.