12. "Omów synkretyzm rodzajowy i gatunkowy wybranego dramatu romantycznego".

Dramat romantyczny to gatunek o charakterze synkretycznym, Å‚Ä…czÄ…cy elementy
różnych gatunków i rodzajów literackich, a także różne kategorie estetyczne.
NawiÄ…zuje do nowatorskiej formy dramatu szekspirowskiego, stojÄ…cego w opozycji
do dramatu klasycznego, zachowujÄ…cego bezwzglÄ™d­nÄ… wierność wobec ustalonych
jeszcze w czasach starożytnych reguł i zasad. Twórcy dramatu romantycznego w
ślad za Szekspirem odrzucili zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
Akcja dramatów romantycznych rozgrywała się w różnych miejscach, była
wielowątkowa, rozgrywała się w czasie dłuższym niż jedna doba.
FabuÅ‚a dramatu romantycznego byÅ‚a luźnym zestawieniem nie zwiÄ…za­nych ze sobÄ…
epizodów, które nie powiÄ…zane sÄ… Å‚aÅ„cuchem przyczyn i skut­ków, lecz mogÄ…
istnieć niezależnie od siebie. Jest to charakterystyczna cecha tak zwanej
kompozycji otwartej, w której ulegają zatarciu związki między poszczególnymi
składnikami, brak jest wyrazistych proporcji, uwidoczniona jest
fragmentaryczność i wieloznaczność świata przedstawionego.
Romantycy odrzucili także zasadę jednorodności stylistycznej, łącząc nie tylko
elementy liryczne, epickie i dramatyczne, ale także motywy realistyczne z
fantastycznymi, tragizm z komizmem, groteskÄ™ z humorem, monumentalne sceny
zbiorowe z kameralnymi.
W 1829 roku Adamowi Mickiewiczowi udało się wyjechać z Rosji, drogą morską
udał się do Niemiec, a potem przez Francję do Włoch. Wieść o wybuchu powstania
listopadowego w Polsce zastała Adama Mickiewicza w Rzymie. Był to grudzień,
lecz dopiero w kwietniu następnego roku poeta przybył do Wielkopolski. Nie
udało mu się jednak przekroczyć granicy zaboru rosyjskiego. Po upadku powstania
w marcu 1832 roku Mickiewicz wraz z falą polskich emigrantów, powstańców,
uciekających na zachód przed represjami rządu carskiego przybył do Drezna.
Tutaj właśnie w ciągu kilkudziesięciu zaledwie dni napisał najwybitniejszy
polski dramat romantyczny. Drukiem część III "Dzia­dów" ukazaÅ‚a siÄ™ w Paryżu w
październiku 1832 roku.
Bezpośrednim bodźcem do napisania "Dziadów" cz. III była klęska powstania
listopadowego, poeta nie przedstawiÅ‚ wydarzeÅ„ z nim zwiÄ…za­nych, gdyż w samym
powstaniu nie wziął udziału. Akcja pierwszej sceny rozgrywa się w grudniu 1823
roku w celi klasztoru bazylianów w Wilnie, w którym umieszczono młodzież
filomacką i filarecką. Jak wiadomo Mickiewicz był jednym z oskarżonych w tym
procesie, a dzieło swe poświęcił i dedykował tym współtowarzyszom niedoli,
którzy nie przeżyli trudów syberyjskiego zesłania.
"Dziady" Adama Mickiewicza to dramat typowo romantyczny. Główny bohater Konrad
jest nosicielem romantycznych cech - romantyczny Prometeusz, który gotów jest
cierpieć, poświęcić życie w walce o wolność swego narodu, przy tym dramatycznie
zmaga się z losem, buntuje się przeciwko Bogu i otaczającemu go światu.
Autor dramatu programowo lekceważy obowiÄ…zujÄ…cÄ… w dramacie klasy­cznym zasadÄ™
trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Czas akcji nie jest w ogóle określony,
ale wiadomo, że jest on dłuższy od jednej doby. Miejsce akcji ulega ustawicznym
zmianom, jest nim kaplica cmentarna, cela klasztoru bazylianów w Wilnie, salon
warszawski, pałac senatora Nowosilcowa. Zamiast jednego wątku, wokół którego
toczyła się akcja klasycznej tragedii, mamy do czynienia w "Dziadach" z wieloma
wątkami równoległymi i całkowicie ze sobą nie związanymi: historia Konrada,
walka młodych członków organizacji spiskowych z polskim zaborcą, czy sposób
życia i zachowywania się polskiej społeczności znajdującej się pod rządami
rosyjskich despotów. Tylko problematyka martyrologii łączy scenę więzienną,
męczeństwo Rollisona, opowieść Adolfa o męczeństwie Cichowskiego. Mickiewicz
stosuje w dramacie kompozycję otwartą, a więc poszczególne sceny nie są ze sobą
powiązane. W związku z tym brak jest też akcji właściwej, która zmierzałaby do
punktu kulminacyjnego i rozwiązania. Improwizacje, sny, widzenia to całkowicie
samodzielne fragmenty tekstu.
Zasada czystości gatunku także nie została zachowana. Sceny pełne są tragizmu
i patosu, takie jak "Wielka Improwizacja" graniczÄ… ze scenami groteskowymi,
takimi jak "Sen Senatora". Sceny realistyczne przeplatajÄ… siÄ™ ze scenami
fantastycznymi. Sceny realistyczne, dotyczÄ… martyrologii narodu polskiego,
zaliczyć do nich należy scenę więzienną, w której młodzież opowiada o
bezprawnych aresz­towaniach, metodach stosowanych w czasie Å›ledztwa, o
wywożeniu skazańców na Sybir. Pełna realizmu jest także scena w salonie
warszaws­kim, gdzie scharakteryzowane zostaÅ‚o polskie spoÅ‚eczeÅ„stwo. Natomiast
sceny fantastyczne o charakterze mistycznym rozgrywajÄ… siÄ™ w fantas­tycznej
scenerii, m.in. widzenie ks. Piotra (mesjanizm), walka między złymi a dobrymi
duchami o duszę Konrada, obrzęd dziadów, kłótnia diabłów nad senatorem
Nowosilcowem, czy egzorcyzmy ks. Piotra.
Zasada czystości rodzajów także nie jest przestrzegana. Monolog Konrada ma
charakter liryczny, opowiadanie Adolfa i Sobolewskiego oraz "Ustęp"
zdecydowanie epickie, chociaż całość utrzymana jest w formie dramatu.
Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy w III cz. "Dziadów" jest zamierzony, gdyż
Mickiewicz chciał ukazać romantyczne przekonania i poglądy, które przekładały
swobodę wyróżniania siły uczuć i nastrojów, nad klasycznymi zasadami dramatu.