DZIELIMY SI
DOÅšWIADCZENIAMI
Aktywne
formy muzyczne
W procesie edukacji w wieku wczesnoszkolnym
nieustannie podkreśla się potrzebę wszechstronności
podejmowanych działań pedagogicznych tak, by
w sposób wielostronny stymulować rozwój dzieci.
nEwa Woz
niczka
odniesieniu do nauczania na eta- Walory muzyki
Wpie po czątkowym szko ły pod sta- Sprzymierzeńcem w re alizowaniu idei
wowej dążenia te okre ślić można mianem wielostronnego nauczania czę sto staje się
integralnego na uczania wie lostronnego. sztuka, ponieważ dzięki niej można dotrzeć
H. Sowińska mówi o aspekcie integralności do wielu obszarów osobowości dziecka, po-
jako o umie jętności łączenia ce lów, tre ści, cząwszy od tych związanych z funkcjonowa-
form, a także obszarów aktywności uczniów niem poznawczym, a kończąc na zagadnie-
i nauczyciela w trakcie danej jednostki te - niach na tury psy chicznej. Umo żliwia ona
matycznej (za: B. A
uczak, 2000, s. 12). Wie- poznawanie rze czywistości przez jej prze -
lostronność nauczania zaś powinna prze ja- twarzanie, a także samodzielne two rzenie
wiać się w po budzaniu ak tywności po z- (B. Suchodolski, 1976, s. 88). Szczególnie
nawczej i twórczej dziecka. Stać się tak może cenne wydaje się w tym aspekcie wskazanie
jednak tylko wtedy, gdy nauczyciel akceptuje na pozytywne skutki, jakie można osiągnąć,
ucznia, zna jego po trzeby, za interesowania, wykorzystujÄ…c w procesie nauczania muzy-
a także warunki życia. Ponadto powinien za- kę, gdyż wpływa ona na procesy poznawcze,
chęcać i wspierać w formułowaniu i rozwią- oddziałujące na emocje, może stać się z
ró-
zywaniu zagadnień problemowych. Działania dłem samorealizacji i satysfakcji z podejmo-
te ma ją na ce lu rozwijanie umie jętności ra - wanego działania (M. Przychodzińska-Kaci-
dzenia sobie z nowymi sy tuacjami w sposób czak, 1979, s. 188 227).
nieszablonowy. Istotną kwestię stanowi także W odniesieniu do edukacji wczesnoszkol-
dbałość o pra cę nad mo tywacją do imma- nej podkreśla się, że nadrzędnymi zadania-
nentnego uczenia siÄ™ opartego na naturalnej mi w zre formowanej edu kacji mu zycznej
ciekawości dziecka (J. Orzelska, 2005, s. 78 jest przy gotowanie dziec ka do per cepcji
81). Nauczanie wie lostronne to także nie - utwo rów mu zycznych, do starczanie do -
schematyczne pod względem me todycznym świadczeń słuchowych, a także przekazywa-
prowadzenie lek cji pod legające mo dyfika- nie wiadomości o muzyce i kulturze muzycz-
cjom zgodnie z zaistniałymi uwarunkowania- nej (L. Ka taryńczuk-Mania, 2005, s. 101).
mi dostrzeżonymi w jej przebiegu (W. P. Za- Stawianie takich celów w obszarze aktywno-
czyński, 1984, s. 19). ści muzycznej wymaga od nauczyciela przy-
Życie Szkoły
38
jęcia twór czej po stawy prze jawiającej się Zabawy rytmiczne
szerokim wa chlarzem sto sowanych me tod Zadaniami o innym cha rakterze sÄ… te,
i technik wykorzystujących wa lory mu zyki które aktywizują uczniów w obszarze moto-
skorelowane z przyjazną atmosferą podczas ryki. Na leżą do nich m.in. ćwiczenia ryt -
zajęć, jak również nastawieniem na komuni- miczne. Do ich przeprowadzenia proponu-
kację z uczniami  także tę niewerbalną ję muzykę afry kańską, z silnie pod kreś-
(W. Sacher, 1997, s. 24). lonym czynnikiem rytmicznym. Zgodnie ze
słyszanym rytmem uczniowie odpowiednio
Inspiracja klaszczÄ…, tu piÄ…, pstry kajÄ… (ge stodz
wieki)
Mając świadomość, że nauczyciele pracu- czy wykonują inne ruchy bądz
gesty, zgod-
jący w klasach I III nie zawsze wykorzystu- nie z instrukcją nauczyciela lub ucznia, któ-
jÄ… pozytywne aspekty muzyki dla wspierania ry prezentuje zaproponowane przez siebie
rozwoju swo ich wychowanków, chcia łabym formy ak tywności. W zabawach rytmicz-
zaproponować pro ste ćwi cze nia, któ re nych mo żna ta za stosować przerwę
kże
wplecione w dni aktywności pozwolą na za- wmuzyce przez użycie pauzy, wprowadza-
poznanie uczniów ze zróżnicowanym reper- jąc w ten spo sób ćwi inhibicyjno-
czenia
tuarem muzycznym. Propozycje te stanowić -incytacyjne. Po legają one na zaniechaniu
będą zbiór zadań, które mogą zainspirować ruchu w momencie wy łączenia mu zyki
nauczycieli do włączenia muzyki w przebieg i wznowienia go po usłyszeniu dalszej czę-
zajęć. Systematyczne ich stosowanie pozwo- ści utwo ru. Rytm sta nowi ta kże istot ny
li na dostrzeżenie ich skuteczności nie tylko czynnik w pio senkach, podczas śpiewania
w obszarze kompetencji mu zycznych, ale których dzieci wykonują ruchy, naśladując
również przejawiających się usprawnieniem nauczyciela czy chętnego ucznia prowadzą-
funkcji percepcyjno-motorycznych. cego zabawÄ™.
Tematyka pracy w klasach I III odwołuje Przykładowe dwie piosenki, które można
się często do zagadnień związanych z pora- wykorzystać właśnie do takich ćwiczeń :
mi roku. Omawiając na zajęciach daną porę
roku, można zaproponować uczniom wysłu- Gdy jesteś dziś szczęśliwy (melodia dzie-
chanie utworu ko jarzącego się właśnie z tą cięca)
aktualnie panującą. Gdy je steś dziś szczę śliwy i do -brze ba -
Najpopularniejszym utworem o tematyce -wisz się, u-śmiechaj się do wszy-stkich i za-
zwiÄ…zanej z porami roku jest cykl czterech -klaszcz w rÄ™-ce swe
koncertów skrzyp cowych Cztery po ry roku
A. Vivaldiego. Inne utwory, których wysłu-  Gdy jesteś dziś szczęśliwy
chanie mo żna zaproponować uczniom to I. Gdy jesteś dziś szczęśliwy i dobrze ba -
przykładowo wio sną: Pieśń wiosenna F. wisz się,
Mendelssohna-Bartholdy, czy Wiosenne Uśmiechaj się do wszystkich i zaklaszcz
upojenie Ch. Sinding. Mówiąc o ce chach w ręce swe.
charakterystycznych lata, warto zaprezento- Ref.: La, la, la, la, la, la, la, la .....................
wać utwór Lato W. Kisielewskiego. (na melodię zwrotki)
Słuchanie muzyki stanowić może formę II. Gdy jesteś dziś szczęśliwy i dobrze ba -
relaksu lub też powiązać je można z prezen- wisz się,
tacją multimedialną czy oglądaniem albu- Uśmiechaj się do wszystkich, po głowie
mów o ak tualnie pa nującej po rze ro ku. podrap się.
Konkretne utwory pre zentować można III. Gdy jesteś dziś szczęśliwy i dobrze ba -
uczniom wielokrotnie, tak aby skojarzyły im wisz się,
się właśnie odpowiednio z wiosną, latem, zi- Uśmiechaj się do wszystkich i po brzu-
mÄ… czy jesieniÄ…. chu siÄ™ klep.
11/2009
39
Ojciec Wir giliusz (popularna pio senka z rekwizytem do muzyki szkockiej czy celtyc-
dziecięca) kiej (tańce szkockie lub celtyckie). Najlepiej
Oj - - ciec Wir-gil    jusz u  czył dzie byłoby, aby ćwiczenia te realizować w kręgu.
  ci swo    je, amiał ich ra    zem sto Do środka wchodzi wtedy jedna osoba i tań-
dwa  dzie  ścia tro    je czy np. z wstą żką umocowaną na pa tyku,
hej   że dzie  ci, hej   że ha, hej   że z dużymi zakładanymi na dłonie kolorowymi
ha, hej   że ha, rób  cie wszystko to co ja, pomponami czy z pa rasolem. Jej wy stęp
to co ja. kończy się wraz z zakończeniem się utworu
bÄ…dz
rekwizyt przekazywany jest innej oso -
 Ojciec Wirgiliusz bie w trakcie jego trwania, zgodnie z decyzjÄ…
I. Ojciec Wirgiliusz uczył dzieci swoje, dziecka aktualnie występującego. Uczniowie
A miał ich razem sto dwadzieścia troje. pozostający w kręgu mogą klaskać czy wyko-
Ref.: Hejże dzieci, hejże ha, hejże ha, hejże nywać dowolne ge sty, se kwencje ru chów,
ha, róbcie wszystko to co ja, to co ja. zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami.
Zabawy, któ re in spirowane by ły mu zyką
Piosenki śpiewać można, wykonując rów- afrykańską, szkocką czy cel tycką, można za -
nocześnie różne gesty czy sekwencje ruchów, proponować uczniom, gdy porusza się tema-
zgodnie z inwencją dzieci i nauczyciela. tykę związaną z mieszkańcami innych krajów,
przykładowo w czasie świętowania Międzyna-
Improwizacja taneczna rodowego Dnia Dziecka lub też zgodnie z in-
Inną propozycją związaną z aktywizacją wencją dzieci i nauczyciela. Również zapro-
ruchową uczniów jest improwizacja taneczna ponowane ćwiczenia rytmiczne czy ruchowe
Życie Szkoły
40
można realizować (w oderwaniu od treści ak- słuchanie od gło sów na tu ry  przy kładowo
tualnie przerabianych na za jęciach) podczas morza czy ptaków z danego obszaru geogra-
trwania przerw śródlekcyjnych. ficznego. Pod czas tej czynności proponuję
wprowadzać elementy wizualizacji przy mu -
Ćwiczenia słuchowe zyce, która to na pewno wymaga odrębnego
Istotną kwestię dla rozwoju dziecka, nie przygotowania się do ćwiczenia przez nauczy-
tylko znaczącą dla właściwie przebiegających ciela, ale jednocześnie pozwala na wprowa-
procesów czytania i pisania, stanowi percep- dzanie na za jęcia elemen tów od działywań
cja słuchowa. Dlatego też na etapie nauczania profilaktyczno-terapeutycznych. Teksty wy -
początkowego wska zane jest wy konywanie powiadane podczas słuchania muzyki powin-
ćwiczeń słuchowych. Mo żna re alizować je ny być dostosowane do wieku dzieci, tak aby
w formie quizów czy innych zabaw. Do gamy
proponowanych odgłosów w zabawach należą
m.in. odgłosy ulicy  np. klakson, hamowanie
samochodu, kroki, odgłos skręcającego tram-
waju. Uczniowie mogą rozpoznawać pojedyn-
cze dz
więki lub odgłosy, bądz
ich sekwencje
następujące po sobie. Można zaproponować
także dzieciom wysłuchanie poematu symfo-
nicznego G. Gershwina  Amerykanin w Pary-
żu , a na stępnie po rozmawiać o tym, co
uczniowie wyobrazili sobie podczas jego słu-
chania, czy też jakie odgłosy miasta kojarzyły
się im ze słyszanymi dz
więkami.
Ciekawymi zadaniami dla dzieci są rów -
nież zabawy słuchowe z wykorzystaniem od-
głosów zwierząt. Połączyć je można z ilustro-
waniem cech charakterystycznych wybranych
zwierzÄ…t ge stem, ruchem. Na tomiast utwo -
ry C. Saint-Saënsa z KarnawaÅ‚u zwierzÄ…t mo-
gą stanowić ma teriał do za gadek mu zycz-
nych, których roz wiązaniem bę dzie po
wysłuchaniu utworów skojarzenie ich z kon-
kretnymi zwierzętami.
Inne ćwiczenia słuchowe, które wzbudza-
jÄ… zainteresowanie dzieci polegajÄ… na identy-
fikowaniu ścieżek dz
więkowych z popular-
nych bajek, filmów z właściwymi im tytułami.
Zadania tego rodzaju można zaproponować
uczniom przy okazji realizacji tematów zwią-
zanych z kinem, filmem czy teatrem. Stano-
wić mogą one podstawę do przeprowadzenia
z dziećmi dyskusji na temat pre ferowanych
przez nie filmów czy bajek.
Istotny element zajęć
Formą relaksu, w postaci krótkiego odpo-
czynku w czasie realizacji zajęć, może stać się Fot. Małgorzata Narożnik
11/2009
41
były one dla wszystkich czytelne i przystępne. jęciach bądz
też nie. Często decyzja negatyw-
Ważne jest także sys tematyczne wdra żanie na wiąże się z niewielkim przygotowaniem
dzieci do podejmowania tego typu zadań, mo- muzycznym nauczyciela, brakiem umiejętno-
tywowanie ich do skupienia się i wyciszenia. ści śpiewania czy grania na instrumencie lub
Muzyka powinna stanowić istotny element po pro stu trud nościami w prze łamywaniu
zajęć w nauczaniu po czątkowym. Argumen- oporu w pre zentowaniu swo jego gło su czy
tem przemawiającym za tym jest przede gry przed grupą. Dla tego też proponowanie
wszystkim pozytywny jej wpływ na procesy po- aktywności, których realizacja wiąże się z od-
znawcze poprzez stymulację myślenia oraz bu- twarzaniem utworów muzycznych czy odgło-
dzenie ciekawości poznawania świata. Ponad- sów, wydaje się być szczególnie wartościowe.
to ma teriał muzyczny może zostać wykorzys- Mogą one bowiem stanowić nie tylko inspiru-
tany do ćwiczeń usprawniających funkcje mo- jące przeżycie dla uczniów, ale także mogą
toryczne. Przy muzykowaniu kształci się kontro- stać się przyczynkiem do podnoszenia swoich
lowane przez zmysły ruchy przydatne dla czło - kompetencji w ob szarze mu zycznym przez
wieka nie tylko podczas wykonywania muzyki. nauczycieli. Tym bardziej, że dziecko rozwija
Zwłaszcza u dzieci ważnym ćwiczeniem jest ko- się muzycznie w środowisku, które dostarcza
ordynacja zmieniających się wciąż  poprzez ich mu różnorodnych doświadczeń muzycznych
wzrastanie  proporcji si ły, długości i ob jętości (E. Zwo lińska, 200, s. 19), a właśnie propo-
wszystkich części ciała (H. Regner, 1994, s. 14). nowane zadania spełniają taką funkcję.
mgr EWA WOy
NICZKA
Inspirujące przeżycia
Zespół Szkół Specjalnych nr 103
Nie można także pominąć emocjonalnego
w Poznaniu
aspektu mu zyki, dzięki któ remu mo że ona
stać się z
ródłem rozpoznawania swo ich od -
LITERATURA
czuć, co w konsekwencji pozwala na odniesie-
z L. Kataryńczuk-Mania, Możliwości realizacji formy
nie siÄ™ do sfery psychicznej innych ludzi. Mu-
 słuchania muzyki w edukacji wczesnoszkolnej, (w:)
zyka to rów nież radość wynikająca z jej
E. A. Zwo lińska (red.), Edukacja kreatywna, Byd-
uprawiania, tworzenia, forma samorealizacji goszcz 2005, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.
z H. Krauze-Sikorska, Edukacja przez sztukÄ™. O edu-
i satysfakcji. Należy pamiętać, że wspomniany
kacyjnych war tościach ar tystycznej twórczości dziec -
aspekt two rzenia ma nieco inny wymiar niż
ka, Poznań 2006, Wydawnictwo Naukowe UAM.
rozumiany po tocznie. H. Krau ze-Sikorska
z B. A
uczak, Nauczanie integralne w klasach I III
podkreśla, że w ocenie tego, czy coś jest nowe,
z wykorzystaniem technik Freineta, Poznań 2000,
istotny jest także indywidualny punkt widzenia. Oficyna Wydawnicza G&P.
z J. Orzelska, Rola kształcenia wielostronnego w roz-
Dzieci bardzo często tworzą coś nowego tylko
wijaniu twórczego myślenia, Szczecin 2005, Wydaw-
dla siebie, a nie w sensie społecznym i choć jest
nictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
to twórczość swoista, to różnica między aktyw-
z M. Przychodzińska-Kaciczak, Muzyka i wycho-
nością polegającą na tworzeniu  nowości
wanie, Warszawa 1979,  Nasza Księgarnia .
w sensie spo łecznym i indywidualnym mo że z H. Regner, Nasze dzieci i muzyka. Poradnik dla
rodziców i wychowawców, Warszawa 1994, WSiP.
wcale nie być znacząca. W istocie ważniejsze są
z W. Sacher, Wczesnoszkolna edukacja muzyczna,
tu bowiem procesy psychiczne i osobowość jed-
Kraków 1997, Oficyna Wydawnicza  Impuls .
nostki, rozwijanie jej po tencjału twór czego,
z B. Suchodolski (red.), Pedagogika, Warszawa
a nie to, czy skutki użycia tego potencjału wno-
1976, PWN.
szą coś nowego do sztuki (czy innych dziedzin z W. P. Zaczyński, Teoria wielostronnego kształ-
cenia ja ko pa radygmat współ czesnej dy daktyki
twórczych) (H. Krauze-Sikorska, 2006, s. 23).
 rozważania wstępne,  Kwar talnik Pedagogicz-
Uświadamiając sobie sze rokie spek trum
ny 1984 nr 2, s. 19.
oddziaływania muzyki na dziecko i wszech -
z E. Zwolińska (red.), Podstawy uczenia się mu-
stronnych mo żliwości jej wy korzystywania,
zyki według E. Gordona, Bydgoszcz 2000, Wy -
stajemy przed wyborem stosowania jej na za- dawnictwo Uczelniane WSP.
Życie Szkoły
42