29. Funkcje języka na wybranych przykładach tekstów naukowych, publicystycznych
i literackich.

PodstawowÄ… funkcjÄ… tekstów jÄ™zykowych, mówionych lub pisa­nych, jest
porozumiewanie siÄ™ ludzi, czyli komunikowanie siÄ™. TÄ™ funk­cjÄ™ nazywamy funkcjÄ…
komunikatywnÄ…. WystÄ™puje ona w kilku odmia­nach. Najważniejsza z nich i
najczęściej występująca w różnych tekstach polega na przekazywaniu przez
nadawcę informacji, tj. na oznajmianiu odbiorcy o czymś, co się dzieje, działo
lub będzie dziać. Tę odmianę funkcji komunikatywnej nazywamy funkcją
informatywną. Występuje ona zarówno w tekstach naukowych, w artykułach
publicystycznych, w komunikatach urzędowych i w utworach literackich, jak też w
potocz­nej rozmowie.
Inną funkcję pełnią następujące teksty:
Proszę wsiadać i drzwi zamykać!
Wszyscy do urn wyborczych!

Może spotkacie kiedy wiejskiego chłopca, który szuka zarobku i takiej nauki,
jakie między swoimi nie mógł znaleźć. W jego oczach zobaczycie jakby odblask
nieba, które przegląda się w powierzchni spokojnych wód; w jego myślach
poznacie naiwną prostotę, a w sercu tajemną i prawie bezświadomą miłość.
Wówczas podajcie rękę pomocy temu dziecku. Będzie to wasz mały brat, Antek,
któremu w rodzinnej wsi stało się za ciasno, więc wyszedł w świat, oddając się
Bogu i dobrym ludziom.
Bolesław Prus

Każdy z tych tekstów ma na celu pobudzenie odbiorców do dziaÅ‚a­nia zgodnego z
intencją nadawcy. Taką funkcję tekstów nazywamy funkcją impresywną. Na
podstawie podanych przykładów możemy się zorientować, że formy tekstów o
funkcji impresywnej mogą się różnić pod względem stylistycznym. Mogą mianowicie
wyrażać życzenie nadawcy w sposób bezpośredni za pomocą zdań rozkazujących (jak
w przy­kÅ‚adzie pierwszym i drugim), mogÄ… też dziÄ™ki odpowiedniemu doborowi
Å›rodków jÄ™zykowych pobudzać odbiorcÄ™ do gÅ‚Ä™bszej refleksji, wywoÅ‚y­wać w nim
pożądane uczucia i w ten sposób nakłaniać go do reakcji zgodnych z intencją
nadawcy. Taki charakter ma przytoczony końcowy fragment noweli Bolesława Prusa
Antek.
Niekiedy nadawca powiadamia odbiorcÄ™ o swych doznaniach uczu­ciowych, np.
radości, smutku, tęsknoty, gniewu. Tekst wypowiedziany przez niego pełni
wówczas funkcję ekspresywną. Przykładem takiego tekstu jest inwokacja do Pana
Tadeusza, w której poeta wyraża swą tęsknotę za "krajem lat dziecinnych".
Funkcja informatywna odgrywa dominującą rolę w zdecydowanej większości tekstów.
Stosunkowo niewiele znajdziemy tekstów o wyÅ‚Ä…cz­nej funkcji impresywnej czy
ekspresywnej, chyba że chodzi o teksty bardzo krótkie, np. jednozdaniowe.
W tekstach dÅ‚uższych funkcje te pojawiajÄ… siÄ™ zazwyczaj obok prze­ważajÄ…cej w
nich funkcji informatywnej.