Opracowanie
Trzecia część  Dziadów to wielki dramat narodowy, poruszający
przede wszystkim problem sensu męczeństwa polskiego narodu,
reprezentowanego przez grupę uwięzionej młodzieży, poddanej
represjom władz carskich. Punktem wyjścia do rozważań poety jest
historyczne wydarzenie  szeroko zakrojone śledztwo senatora Nikołaja
Nowosilcowa, które doprowadziło do odkrycia i rozwiązania dwóch
młodzieżowych związków - Filomatów i Filaretów. Fabrykowanie
dowodów, zarzuty nieadekwatne do popełnionych czynów,
przesłuchania, natychmiastowe wyroki i masowe zsyłki na Sybir  taki
los przypadł w udziale członkom obydwóch stowarzyszeń. Taki los
przypadł w udziale samemu Mickiewiczowi, który na wygnaniu w Rosji
spędził kilka lat życia (1824-29). Poeta dedykuje ostatnią część
 Dziadów towarzyszom niedoli   Narodowej Sprawy Męczennikom ,
którzy nie przetrwali samego śledztwa, lub zesłania.Martyrologia
niewinnych więz
niów stanowi podstawę do wykładni mesjanistycznych
poglądów poety. Mickiewicz porównuje cierpienia przyjaciół (i ogółu
rodaków, których dotknęły carskie represje) do męki Chrystusa. Los
zesłańców ma być  kroplą goryczy przelewającą kielich win wszystkich
tyranów, wywołać reakcję Boga i doprowadzić do odnowy moralnej
całego świata. Motyw męczeństwa przewija się przez opowieści
uczestników tzw.  sceny więziennej (m.in. w historii Jana o
Janczewskim i Wasilewskim) oraz w rozmowach młodych patriotów
podczas balu w salonie warszawskim. Najważniejszą sceną wizyjną jest
jednak widzenie księdza Piotra, ukazujące obraz ukrzyżowanego
narodu polskiego. Kapłan zostaje obdarzony łaską proroctwa i
zrozumienia bożych zamysłów wobec Polski. Według jego wizji,
cierpienie męczenników zostaje przyjęte przez Boga jako ofiara Panie!
Ty, co sądami PiłataPrzelałeś krew niewinną dla zbawienia
świata,Przyjm tę spod sadów cara ofiarę dziecinną,Nie tak świętą, ni
wielką, lecz równie niewinną. Nagrodą za poświęcenie i cierpliwość
będzie pojawienie się  wielkiego męża , mściciela, który odmieni losy
narodu.Według proroctwa zakonnika mścicielem może nim być główny
bohater utworu  Konrad (Pielgrzym). Więzień-poeta to postać złożona.
W tej części dramatu odgrywa rolę wieszcza, żądającego wglądu w losy
świata. Konrad to samozwańczy prorok i buntownik, spełniający rolę
 posłańca całej ludzkości. Jego sprzeciw wobec boskiej obojętności ma
charakter prometejski. Bluz
nierczy bunt zostaje mu wybaczony ze
względu na szlachetną motywację  pragnienie wyzwolenia własnego
narodu. Konrad jest też bohaterem doświadczającym nieustannej
metamorfozy. Wiele wskazuje na jego łączność z bohaterem
pierwszych części dramatu. Ewolucja obejmuje śmierć kochanka -
Gustawa, cierpienia Więz
nia, narodzenie się poety - Konrada i wreszcie
przyjęcie doli Pielgrzyma. Każda z tych ról uosabia przemianę
poglądów autora dramatu: od wiary w ideał wielkiej miłości, przez
gloryfikację poezji, aż do poświęcenia się  narodowej sprawie .