Gospodarka w komunizmie radzieckim  cele, istota, skutki
Zgodnie z ideologią marksizmu w państwie komunistycznym nie mogło być podziału na klasy,
więc co za tym idzie każdy obywatel państwa socjalistycznego musiał mieć zagwarantowaną
pracę. Skoro państwo gwarantowało pracę musiało też zagwarantować produkcję. Tak
właśnie powstała gospodarka planowana, która normalnie stosowana była tylko w czasie
wojny (w państwach demokratycznych również) oraz w państwach socjalistycznych. Opierała
się ona na tym, że państwo zakładało, co, gdzie i ile wyprodukuje w określonym czasie.
Plany gospodarcze były głownie 3 lub 6-letnie.
Komunistyczna gospodarka, inaczej nazywana nakazową kształtowała się powoli. Wpierw, od
1917 roku w ZSRR, od 1921 w Mongolii, a po wojnie w państwach tzw. Układu
Warszawskiego  między innymi w Polsce, w Bułgarii, na Węgrzech.
Komunizm w gospodarce wykluczał całkowite istnienie własności prywatnej, zakładał
zorganizowanie gospodarki na wzór jednej fabryki. Do najważniejszych cech gospodarki
komunistycznej należą:
- dominacja własności państwa
- hierarchia gospodarcza
- zarządzanie planowane i centralne
- bierne wykorzystanie pieniądza
- zabicie mechanizmów rynkowych np. konkurencji
Jednym z symboli wprowadzenia tego typu gospodarki, była kolektywizacja rolnictwa,
rozpoczęta przez Stalina w 1929 roku. Warto dodać, że była ona przymusowa. Proces
kolektywizacji zakończył etap Nowej Polityki Ekonomicznej, która zakładała właśnie
liberalizację gospodarki rolnej. O NEPie wspomnę jednak póz
niej.
Na wieść o kolektywizacji chłopi zaczęli masowo wyrzynać bydło, ruszył jednak aparat
stalinowskiego terroru, który doprowadził do śmierci około 10 mln osób.
Doprowadziła ona do załamania się cyklu gospodarczego na Ukrainie, gdzie chłopi
zdecydowali się zaprotestować  bojkotując kołchozy sowieckie. Doszło do odwetu ze strony
OGPU (policja polityczna w ZSRR w latach 1922-1934) które niszczyło gospodarstwa i zbiory,
blokując również dostawy żywności na wieś. To wszystko wywołało klęskę głodu nazywaną
przez historyków Wielkim Głodem, podczas którego zmarło od 4,5 do 7 mln ludzi.
Jedynym pozytywnym aspektem gospodarki komunistycznej było wprowadzenie w 1921
roku Nowej Polityki Ekonomicznej, która polegała na wprowadzeniu rynkowych
mechanizmów (przede wszystkim własności  małej własności prywatnej głównie w sektorze
rolnictwa i usług). Państwo kontrolowało jednak duże gałęzie przemysłu, handlu i
bankowości. Pierwotnie miał on zagwarantować budowę socjalizmu oraz poprawić nastroje
w społeczeństwie po wyniszczającej wojnie domowej, podczas której obowiązywał
komunizm wojenny, doprowadził on do głodu, spadku produkcji przemysłowej i rolnej, a
także do inflacji. Zaistniała sytuacja spowodowała bunt chłopów (głównie na Ukrainie,
Kubaniu, a także w rejonie Wołgi i Donu). Bunty chłopskie zostały krwawo spacyfikowane
przez Armię Czerwoną. W rezultacie spowodowało to spadek zaufania bolszewików.
Zmusiło to ich do wprowadzenia NEPu. 30 paz
dziernika 1922 roku uchylono dekret o ziemi,
co w znaczącym stopniu pomogło chłopom w użytkowaniu ziemi. NEP właśnie pozwolił
odbudować przemysł rolniczy, Brakowało jednak środków na obudowę przemysłu ciężkiego
oraz armii, spowodowało to wzrost liczby kredytów, zaniżania cen produktów rolnych oraz
zawyżania przemysłowych. Te wszystkie czynniki doprowadziły do tzw. sprzeczności
gospodarczej w ZSRR.
W dalszej kolejności NEP doprowadził do zniesienia gławek, czyli głównych zarządów
przedsiębiorstw państwowych, zyskały one niezależność finansową i gospodarczą (40% -
państwo, 60% - usamorządowiono). Przedsiębiorstwa zostały połączone w trusty, polegało to
na wprowadzeniu zasad komercyjnych w celu uzyskania zysków. Dzięki NEPowi wzrósł
import oraz eksport oraz do powstania spółdzielni chłopskich, które pod koniec 1928 roku
zrzeszały około 28 mln chłopów. Handel detaliczny również w 60-80% był zorganizowany w
formie spółdzielczej.
Inflacja zmusiła władze ZSRR do odbudowy pieniądza i sektora bankowości. Reforma
monetarna w 1922 roku wprowadziła do obiegu rubla, a centralny bank (Gosbank) zaczął
udzielać kredytów na zasadach komercyjnych dla przemysłu oraz handlu.
Jednak w 1928 wprowadzono plan 5-letni, który kategorycznie odrzucił założenia NEPu, a rok
póz
niej  w czerwcu  doszło do wspomnianej kolektywizacji, która skutecznie  zabiła
najjaśniejszy punkt gospodarki ZSRR.
Gospodarkę nakazową można podzielić na 3 sektory, dotyczyło to konsumpcjonizmu.
Pierwszym sektorem (A) był tzw. sektor partyjny, można go nazwać również sektorem
władzy. Obejmował on  towary pierwszej jakości, które nie były dostępne dla reszty
społeczeństwa. Do tych  towarów możemy zaliczyć lepszą służbę zdrowia czy możliwość
kształcenia w lepszych (prywatnych szkołach) .
Drugi sektor (B) obejmował towary II i III klasy dostępne dla całego społeczeństwa. Niestety
wiązało się to z ich ograniczoną ilością, a co za tym idzie w staniu w kolejkach do i tak
pustych sklepów.
Trzeci sektor (C), który obejmował  czarny rynek . Można było tu zakupić towary I, II oraz III
klasy. Tutaj chłop sprzedawał swoje nadwyżki zboża (ogólnie nadwyżki żywności. Dostępne
były również  inne towary , takie jak tytuły naukowe, czy przepustki, dzięki którym, można
było wyjechać za granicę.
Gospodarka komunistyczna ograniczała w znaczącym stopniu wymianę gospodarczą.
Ciekawostką jest, że państwa socjalistyczne mogły handlować tylko między sobą, i to pod
czujnym okiem ZSRR. Wspomniane państwa, były swoistą kopalnią surowców, znaczyło to, że
wysyłały one do Związku Radzieckiego swoje surowce, często za śmieszne pieniądze, albo
dzięki takim eksportowym zabiegom otrzymywały one kredyty od ZSRR (oczywiście na
bardzo nieatrakcyjnych warunkach).
Przykładem  ojcowskiej polityki ZSRR jest umowa z Polską o zmianie granic z 15 lutego
1951. Wtedy to Polska utraciła bogatą w złoża węgla Sokalszczyznę, na rzecz części ubogich
Bieszczadów (rejon Ustrzyk Dolnych oraz Czarnej).
Reasumując: nie trzeba być wybitnym specjalistą w dziedzinie historii, aby ocenić jakie
szkody przyniosła gospodarka komunistyczna, nie tylko w Związku Radzieckim, ale także w
państwach bloku socjalistycznego. Puste pułki, zacofanie gospodarcze względem Zachodu,
wysokie  co za tym idzie  ciężkie do spłacenia kredyty międzynarodowe  to właśnie są
główne skutki gospodarki centralnie sterowanej. Doprowadziła ona w ostateczności do
protestów klasy robotniczej, którą przecież socjalizm tak usilnie chciał zadowolić i co za tym
idzie do definitywnego upadku komunizmu w Europie.
Konrad Kądziołka (grupa CA2)