Praca i Ubezpieczenia Praca i Ubezpieczenia
Praca i Ubezpieczenia Praca i Ubezpieczenia
e-Poradnik
e
Czas pracy
i wynagrodzenia
w 2013 roku
Prawidłowe ustalenie wymiaru czasu pracy
Dyżury
Rekompensowanie pracy w dzień wolny
Praca wykonywana w niedzielę i święta
Czas pracy w budżetówce
Służba zdrowia
Przedłużone weekendy od grudnia 2012 r.
do stycznia 2014 r.
Jak wzrost minimalnej pensji wpłynie
na wskaz
niki płacowe
Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72
tel. [phone]; www.gazetaprawna.pl
Projekt okładki i makieta: Kinga Pisarczyk
Redakcja merytoryczna: Anna Puszkarska
Redakcja i korekta: Ewa Ciechanowska
DTP: Joanna Archacka
Biuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40
tel. [phone]; e-mail: [e-mail]
© Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o.
ISBN 978-83-63360-79-5
Wydanie styczeń 2013 r.
Spis treści
Wstęp ..................................................................................................................................5
Rozdział 1. O czym trzeba pamiętać, planując czas pracy ............................7
Trzy rodzaje norm czasu pracy ....................................................................................7
Odpoczynek dobowy i tygodniowy ............................................................................ 9
Prawidłowe ustalenie wymiaru czasu pracy ........................................................ 11
Święto w innym dniu niż niedziela ......................................................................... 11
Tydzień to 7 kolejnych dni ..........................................................................................12
Usprawiedliwiona nieobecność obniża wymiar ..................................................13
Wymiar czasu pracy niepełnoetatowca ..................................................................13
Ograniczenia dotyczące czasu pracy niepełnosprawnych ...............................14
Wyznaczenie dnia wolnego od pracy ......................................................................16
Inny wymiar dla ruchu ciągłego ..............................................................................16
Wybór okresu rozliczeniowego ................................................................................17
Wymiary czasu pracy dla różnych okresów rozliczeniowych w 2013 r. ........19
Ustalanie systemów czasu pracy i okresów rozliczeniowych ......................... 28
Sporządzanie harmonogramów ............................................................................... 30
Polecenie pracy nadliczbowej ....................................................................................31
Limity nadgodzin ...........................................................................................................31
Dyżury ...............................................................................................................................32
ObowiÄ…zek rozliczenia czasu pracy ..........................................................................33
Przykładowa karta ewidencji czasu pracy ............................................................. 34
Czy miała miejsce nadliczbowa praca .....................................................................37
Ponadwymiarowa praca niepełnoetatowców ......................................................40
Finansowe rekompensowanie nadgodzin ............................................................41
Termin wypłaty ............................................................................................................. 44
Nie dodatek, a czas wolny .......................................................................................... 44
1 : 1 lub 1 : 1,5.................................................................................................................... 45
Gdy praca jest wykonywana w wolnÄ… sobotÄ™ ...................................................... 48
Rekompensowanie pracy w dzień wolny .............................................................. 48
Wykroczenie przeciwko prawom pracownika ......................................................51
Praca wykonywana w niedziele lub święta ...........................................................51
Czas wolny lub dodatek ...............................................................................................53
Praca nadliczbowa w niedziele lub święta ........................................................... 54
Rekompensata za dyżur .............................................................................................. 55
Rozdział 2. Czas pracy w budżetówce ...................................................................57
Normy czasu pracy .......................................................................................................57
Regulacje dotyczÄ…ce nauczycieli ............................................................................. 58
Systemy czasu pracy ....................................................................................................60
Dopuszczalność godzin nadliczbowych..................................................................61
Rekompensata za nadgodziny .................................................................................. 63
Rozdział 3. Służba zdrowia ...................................................................................... 65
Normy czasu pracy w podmiocie leczniczym ...................................................... 65
Okresy rozliczeniowe ................................................................................................... 66
Podstawowa norma ..................................................................................................... 66
Niewidomi ....................................................................................................................... 69
Praca w szczególnych warunkach ........................................................................... 70
Dyżury medyczne ..........................................................................................................72
PORADY............................................................................................................................ 74
Przedłużone weekendy od grudnia 2012 r. do stycznia 2014 r. ................89
Rozdział 4. Jak wzrost minimalnej pensji
wpłynie na wskaz
niki płacowe .............................................................................. 93
Minimalne płace netto ................................................................................................ 94
Wyższy dodatek za pracę w porze nocnej ............................................................. 97
Kwoty wolne od potrąceń ...........................................................................................98
Wzrost dodatkowych świadczeń ............................................................................100
Więcej dla chorego pracownika ...............................................................................101
Wzrastają składki od początkujących przedsiębiorców ...................................101
Większa pomoc dla zatrudniających bezrobotnych ......................................... 102
PORADY.......................................................................................................................... 106
Wstęp
Przy ustalaniu i rozliczaniu czasu pracy w 2013 r. pracodawcy muszÄ…
pamiętać, że 8 paz
dziernika 2012 r. utraciła moc regulacja stwierdzająca,
iż święto przypadające w dniu, który był dla pracownika wolny zgodnie
z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym ty-
godniu pracy, nie obniżało wymiaru czasu pracy tego zatrudnionego. Przy
ustalaniu wymiaru czasu pracy nastąpił więc powrót do zasad obowiązują-
cych do końca 2010 r. Aby ułatwić pracodawcom zaplanowanie czasu pracy,
w niniejszej publikacji podajemy wymiary czasu pracy w poszczególnych
miesiącach 2013 r., z uwzględnieniem najczęściej stosowanych okresów roz-
liczeniowych, dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu
pracy oraz tych pracujących na 1/2 i 1/3 część etatu. Przypominamy również
o odmiennościach dotyczących czasu pracy niepełnosprawnych oraz osób
zatrudnionych w budżetówce (m.in. w podmiotach leczniczych).
Należy także pamiętać, że od początku 2013 r. wzrosło o 100 zł minimal-
ne wynagrodzenie za pracÄ™. W drugim i kolejnych latach pracy wynosi ono
obecnie 1600 zł, a w pierwszym roku pracy 80 proc. tej kwoty, czyli 1280 zł.
Wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę wywiera zaś wpływ m.in.
na wysokość dodatku za pracę w porze nocnej, a także kwot wolnych od po-
trąceń z wynagrodzeń pracowników.
Rozdział 1
O czym trzeba pamiętać,
planujÄ…c czas pracy
Aby prawidłowo stosować przepisy, należy znać podstawowe definicje do-
tyczące czasu pracy. Chodzi tu przede wszystkim o pojęcia: czasu pracy, a tak-
że norm i wymiaru czasu pracy.
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pra-
codawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykony-
wania pracy. Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy oznacza stan fizycznej
i psychicznej gotowości do wykonywania pracy w wyznaczonym miejscu.
Pracownik musi zatem znajdować się w stanie, który umożliwia mu wyko-
nywanie pracy, a także przejawiać wolę świadczenia pracy. Nie jest w sta-
nie gotowości do świadczenia pracy podwładny w stanie nietrzez
wości, pod
wpływem środków odurzających, chory bądz
zmęczony do tego stopnia, że
normalne wykonywanie czynności służbowych staje się niemożliwe. Pozo-
stawanie pracownika w dyspozycji pracodawcy wymaga także spełnienia
pewnych warunków przez sam podmiot zatrudniający. Pracodawca musi
zapewnić obiektywną możliwość rzeczywistego wykonywania obowiązków
pracowniczych. W konsekwencji np. faktyczna likwidacja spółki i zaprzesta-
nie jej działalności jako zakładu pracy wyklucza powoływanie się przez pra-
cownika na gotowość do pracy.
Czasem pracy jest także czas przestoju, przerw w pracy (art. 134, 145, 187 ko-
deksu pracy), czas nauki młodocianego (art. 202 par. 3 k.p.) oraz czas szkolenia
bhp (art. 2373 par. 3 k.p.). Do czasu pracy nie wlicza się natomiast przykłado-
wo czasu: nieusprawiedliwionej nieobecności, pełnienia dyżuru, jeżeli w jego
trakcie nie była wykonywana praca, uczestniczenia w strajku lub innej akcji
protestacyjnej, polegajÄ…cej na powstrzymywaniu siÄ™ od wykonywania pracy,
czy też podróży służbowej przypadającej po normalnych godzinach pracy, je-
śli w trakcie podróży pracownik nie wykonuje pracy.
Przepisy prawa pracy wyznaczają też granice czasowe, w ramach których
pracodawca może oczekiwać świadczenia pracy przez zatrudnionego. Taką
rolę spełniają określone w kodeksie pracy normy czasu pracy oraz obowiązko-
we okresy odpoczynku.
Trzy rodzaje norm czasu pracy
Normy czasu pracy określają maksymalną liczbę godzin, jaką pra-
cownik może przepracować zgodnie z obowiązującymi go przepisami
e-Biblioteka Gazety Prawnej
8
prawa pracy. W kodeksie pracy przewidziano następujące normy cza-
su pracy:
% %dobowa, która nie powinna przekraczać 8 godzin,
% %średniotygodniowa, która nie powinna przekraczać w przyjętym okresie
rozliczeniowym 40 godzin,
% %Å‚Ä…czna tygodniowa, obejmujÄ…ca pracÄ™ w normalnym czasie pracy i w go-
dzinach nadliczbowych, która przeciętnie w tygodniu w przyjętym okre-
sie rozliczeniowym nie powinna przekraczać 48 godzin.
Należy przy tym pamiętać, że doba pracownicza nie jest tożsama z dobą
astronomiczną, która trwa od godziny 0.00 do 24.00. Doba pracownicza
może rozciągać się na 2 doby astronomiczne. Dla potrzeb rozliczania czasu
pracy, przez dobę należy bowiem rozumieć 24 kolejne godziny, liczone od
godziny, w której pracownik zaczyna pracę. Obowiązująca pracowników
norma dobowa czasu pracy wynosi 8 godzin. Oznacza to, że rozkład (har-
monogram) czasu pracy pracownika zatrudnionego w podstawowym sys-
temie czasu pracy nie powinien przewidywać zatrudnienia w większym
wymiarze niż 8 godzin na dobę pracowniczą. Norma tygodniowa wynosi
 przeciętnie 40 godzin w okresie rozliczeniowym. Pozwala to na pewną
elastyczność. W niektórych tygodniach w danym okresie rozliczeniowym
praca może być wykonywana w wymiarze przekraczającym 40 godzin, je-
żeli w innym tygodniu w tym samym okresie rozliczeniowym będzie ona
krótsza.
PRZYKA
AD
W spółce obowiązuje jednomiesięczny okres rozliczeniowy. W dwóch pierwszych tygodniach
danego miesiąca rozkład czasu pracy przewiduje wykonywanie czynności służbowych od po-
niedziałku do soboty przez 8 godzin dziennie (przy czym gwarantowany jest nieprzerwany
35-godzinny tygodniowy odpoczynek). Niedziela jest dniem wolnym od pracy. W dwóch po-
zostałych tygodniach praca odbywa się od wtorku do piątku, po 8 godzin dziennie. Wymogi
określone w przepisach są więc spełnione, gdyż dobowa norma nie została przekroczona, ty-
dzień pracy jest średnio 5-dniowy, a tygodniowy czas pracy nie przekracza średnio 40 godzin.
Przepisy przewidują zarówno przypadki skrócenia, jak i wydłużenia dobo-
wej i tygodniowej normy czasu pracy. Dłuższy dobowy wymiar czasu pracy
określają przykładowo art. 135 k.p. (w równoważnym czasie pracy), art. 136 k.p.
(przy dozorze urządzeń i pogotowiu do pracy), art. 137 k.p. (przy pilnowaniu
mienia, ochronie osób, dla zakładowych straży pożarnych lub służb ratow-
niczych). Krótsza dobowa norma czasu pracy dotyczy natomiast np. pracow-
ników młodocianych i wynosi 6 godzin (art. 202 par. 1 k.p.). Wydłużenie ty-
Czas pracy i wynagrodzenia w 2013 roku
9
godniowej normy czasu pracy jest natomiast możliwe przy pracy w ruchu
ciągłym (art. 138 k.p.).
Odpoczynek dobowy i tygodniowy
Zasadą jest, że zatrudnionemu przysługuje minimum 11 godzin nieprze-
rwanego odpoczynku w każdej dobie. Maksymalny czas pozostawania pra-
cownika w dyspozycji pracodawcy w ciÄ…gu jednej doby pracowniczej wynosi
zatem 13 godzin.
PRZYKA
AD
Pracownica wykonuje swoje obowiązki od poniedziałku do piątku, w godzinach od 8.00 do
16.00. Z uwagi na nagłe spiętrzenie zadań, pracodawca zlecił jej we wtorek pracę nadliczbo-
wą. Okazało się, że pilne przygotowanie raportu wymaga od niej pracy w godzinach od 8.00
do 23.00 (czyli łącznie 15 godzin). Pracownica, przewidując, że nie da rady wykonać zadania
w ciągu  dozwolonych 13 godzin, poprosiła szefa o umożliwienie jej zakończenia prac nad
raportem w następnym dniu. Pracodawca zignorował uwagi podwładnej. Kazał jej przyjść
następnego dnia do pracy o godz. 8.00. Oczywiście, szef będzie musiał odpowiednio zrekom-
pensować pracę nadliczbową. Nie zmieni to jednak faktu, że w opisanym przypadku zostały
naruszone wymogi dotyczÄ…ce nieprzerwanego dobowego odpoczynku.
Zasada 11-godzinnego minimalnego odpoczynku dobowego nie doty-
czy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pra-
cy oraz przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu
ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska
albo usunięcia awarii. W tych przypadkach pracownikowi przysługu-
je jednak, jeszcze w tym samym okresie rozliczeniowym, równoważny
okres odpoczynku. Oznacza to, że pracodawca, który nie był w stanie za-
pewnić pracownikowi pełnego 11-godzinnego odpoczynku, ma obowią-
zek zapewnić we wskazanym wyżej okresie równoważny czas, tj. braku-
jÄ…cÄ… do niego liczbÄ™ godzin.
PRZYKA
AD
Pracownik jest głównym księgowym (a więc osobą zarządzającą zakładem pracy) w spółce
z o.o. Załóżmy, że w poniedziałek 7 stycznia 2013 r. przepracuje 14 godzin (od 9.00 do 23.00).
Po opuszczeniu biura, do godziny 9.00 (o której rozpoczyna normalnie pracę) we wtorek po-
zostanie mu zatem 10 godzin. W konsekwencji nie zostanie zachowana 11-godzinna norma
odpoczynku dobowego. W związku z tym, pracodawca będzie musiał udzielić mu tej niewy-
korzystanej 1 godziny odpoczynku dobowego jeszcze w tym samym okresie rozliczeniowym.
e-Biblioteka Gazety Prawnej
10
Pracodawca będzie mógł udzielić zatrudnionemu tego wolnego np. w poniedziałek 14 stycz-
nia 2013 r., ustalając, że ma w tym dniu pracować od godziny 9.00 do 16.00.
Dalsze wyjÄ…tki od zasady minimalnego 11-godzinnego nieprzerwanego
odpoczynku dobowego wprowadzajÄ… art. 136 par. 2 k.p. (dotyczÄ…cy dozoru
urządzeń i pogotowia do pracy) oraz art. 137 k.p. (dotyczący pracowników
zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, pracowników za-
kładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych), które prze-
widują, że dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 16 godzin
lub do 24 godzin. W systemach tych, po każdym okresie wykonywania pracy
w niestandardowym, dłuższym wymiarze, pracownikowi przysługuje odpo-
czynek przez czas odpowiadajÄ…cy co najmniej liczbie przepracowanych go-
dzin.
PRZYKA
AD
Pracownik ochrony w fabryce mebli odbył w poniedziałek 24-godzinną służbę. Przysługuje
mu prawo do odpoczynku w wymiarze kolejnych co najmniej 24 godzin. Jeżeli bezpośrednio
przed rozpoczęciem się dla niego weekendu również pracował 24 godziny, jego tygodniowy
odpoczynek wynosi aż 59 godzin, czyli dwie doby i 11 godzin. Jest to suma standardowego
35-godzinnego tygodniowego odpoczynku i dodatkowego 24-godzinnego wolnego.
Pracownicy są również uprawnieni do minimalnego nieprzerwanego ty-
godniowego odpoczynku. Zasadą jest, że minimalny nieprzerwany odpoczy-
nek tygodniowy powinien wynosić co najmniej 35 godzin, obejmujących co
najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. WyjÄ…tki od tej
zasady dotyczą pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakła-
dem pracy, konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony ży-
cia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia
awarii. Wyjątek odnosi się także do sytuacji, w której nastąpiła zmiana pory
wykonywania pracy przez pracownika, w związku z jego przejściem na inną
zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy. We wszystkich tych
przypadkach nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę
godzin niż 35, ale nie może być krótszy niż 24 godziny.
Nieprzerwany tygodniowy wypoczynek (zarówno w wymiarze 35 godzin,
jak i skróconym) powinien przypadać w niedzielę. Według definicji kodekso-
wej niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynajÄ…c od godziny 6.00 tego
dnia. Kodeksowa niedziela obejmuje zatem w istocie 18 godzin niedzieli ka-
lendarzowej i 6 godzin kalendarzowego poniedziałku. Pracodawca może
jednak ustalić inną godzinę, o której rozpoczyna się niedziela w rozumieniu