Systemy religijne świata
Spis treści
Zajęcia organizacyjne ..........................................................................................................................2
Co to jest religia? Definicja, geneza, typologia .....................................................................................3
Definicje nominalne ........................................................................................................................3
Definicje genetyczne .......................................................................................................................3
Definicje istotowe ...........................................................................................................................3
Definicja funkcjonalne.....................................................................................................................4
Hipotezy naturalistyczne .................................................................................................................4
Etapy ..............................................................................................................................................4
Geneza religii - formy pośrednie......................................................................................................5
Hipotezy filozoficzno-teologiczne ....................................................................................................5
Richard Dawkins - religia jako "umysłowy wirus" .........................................................................5
Steven Pinker  religia jako  produkt uboczny i wyraz poszukiwania  autora projektu .............5
Pascal Boyer  religia jako efekt modułów ludzkiej psychiki .........................................................5
Robin Dunbar  endorfiny jako z
ródło religii ................................................................................5
Dean Haner  gen Religii .............................................................................................................6
Michael Persinger  zwiÄ…zek Religi z padaczkÄ… skroniowÄ… .............................................................6
Religia a nieświadoma spostrzegawczość  Goldsmith College, Londyn .......................................6
Jesse Berling  potrzeba Religi wynika z potrzeby nadzoru ..........................................................6
Ara Norenzayan  ludzie wierzyli że są pod kontrolą czczonych przez nich bóstw ........................6
Klasyfikacja religii ............................................................................................................................6
Struktura religii ...............................................................................................................................7
Religie pierwotne ................................................................................................................................7
Hinduizm religia Baharat - wlaściwa nazwa Indii................................................................................13
1
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
Zajęcia organizacyjne
Dyzury: pon 13-14, srody 9:30-11:30, p. 153
1. Zdefiniowanie religii, typologie religii
2. 16 marca - religie pierwotne, definicja i synonimy tych religii pierwotnych, typologie tych
religii, definiowanie istoty najwyzszej, kwestia czlowieka w tym systemie
a.  Mój brat niedz
wiedz

b. Buszmeni. Wielcy szamani w małym świecie
c. Lakoci, od Wierzy Diabla do suwerennosci
d. Siedzacy byk, szalony kon i wielka stopa - tozszamosc religijna a tozsamosc Lakotów
3. 23 marca - Hinuizm - Hinduizm pluralistyczne ujęcie problemu
a. Slon na szczescie - kult Ganesziego
b. Skad sie wziely swiete krowy?
4. 30 marca - reformacja hinduizmu - Buddym oraz Dzinizm
a. Ostatnie kuszenie... Buddy, czyli kiedy Budda został buddą?
b. Dzinijska sallekhama - zbawienie przez głód?
5. 6 kwietnia - religie Chin
a. cesarzowa He Xiangu - bogini, wladczyni czy lekarka
6. 13 kwietnia - Judaizm
a. Haredim - strażnicy tradycji, czy "pasozyty Izraela"
7. 20 kwietnia - narodziny chrzescijanstwa
a. Maria Magdalena - jawnogrzesznica czy tworczyni kosciola chrzescijanskiego
8. 27 kwietnia - schizma wschodnia i narodziny prawoslawia
a. Koptyjski kosciol ortodoksyjny - dlaczego sw. Marek
9. 5 maja - Fale reformacji a wspolczesne oblicze chrzescijanstwa
a. Szwenkweldysci odmiency w podgorza kaczewskiego
10. 18 maja - Islam
a. Szahada - jak stac sie i byc muzulmaninem
b. Pieczec prorokow - zalozyciel czy przekaziciel
11. 25 maja - Nowe ruchy religijne
a. Falun dafa wspolnota wyznawcow czy grupa gimnastyczna - przyczyny eksterminacji
b. Hary kriszna - grozna sekta czy pokojowa wspolnota posthinduistyczna?
c. Koncepcja swiatowego panstwa ze Stolica Barankowa.
d. Czarostwo - powrot do tradycji matryialhalnej
e. Sun Myung Moon - milioner, wydawca, mesjaz, inzynier
12. 1 czerwca - nowe ruchy religijne i religie syntetyczne
a. Starozytny i Mistyczny Rozo-krzyza - od Echnatona do Benjamina Franklina
b. Urok scjentologii - od Toma Cruza do Leonarda Cohena
c. Raelianie - "naukowa religia trzeciego tysiaclecia"
d. Pastafarianizm - parodiareligii czy religia nowych czasow
Sikhizm, Bahaizm, Zachodni kosciol Sufi oraz Kaodaizm
5. Idolatria sikhijska
6. Religia Lewego Oka Boga
13. 8 czerwca - test
14. 15 czerwca - poprawka
Literatura:
·ð K. Farington - Religie i wierzenia swiata, Poznan 2008
2
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
·ð H. Smith - Religie swiata sladami madrosci pokolen
Zaliczenie:
Zbieranie punktow - 13 pkt min. na 3, test jest na 25 pkt. - prawda falsz, jednokrotny wybor,
uzupelnianka, material wyklad i prezentacje, pkt minusowe.
Prezentacje - dobrowolna forma - za prezentacje 0-5 pkt., 15 minut max.
Obecnosc - bedzie sprawdzana, 2 nieobecnosci bez konsekwencji, kazda wiecej pkt minusowe za
nieobecnosc.
Co to jest religia? Definicja, geneza, typologia
Nie wiemy ile jest religii, trudno określić liczbę.
Definicje nominalne
·ð Cicero: relegere - zebrać, odczytywać na nowo, sumiennie przestrzegać
·ð Laktacjusz: religare - wiÄ…zać, spajać;
·ð Å›w. Augustyn - reeligare - ponownie wybierać
Definicje genetyczne
·ð "Religia jest najniższym etapem rozwoju wiedzy, a wiec jest wynikiem umysÅ‚owego
prostactwa, leku, zachwytu, jakiego pierwotny człowiek doznawał, oglądając cuda
przyrody" - A. Comte
·ð "Religia jest neuroza kolektywna, wywoÅ‚ana przez warunki podobne do tych, które
wytwarzają neurozę dziecięcą: ma swój początek w bezradności człowieka wobec
zewnętrznych sil natury i wewnętrznych sil instynktownych" - E. Fromm
Definicje strukturalne
określają zjaiwsko religii na podstawie alaniy jej struktury, najcześciej formalnej. Definicje te cechują
sie daleko idÄ…cÄ… fragmentaryzacjÄ….
·ð "Religia to obecność Boga rzutowana na różne pÅ‚aszczyzny Å›wiadomoÅ›ci które w ten
sposób staja się przeniknięte objawieniem". - H. Dumery
·ð N. Soberblum - "religia to relacja czÅ‚owieka do jakiegoÅ› transcendensu, przy czym jest to
relacja ujęta dość wszechstronnie, zarówno od strony przeżyć wewnętrznych podmiotu tej
relacji, jak ich zewnętrznego wyrazu"
·ð B. Taylor - "religia jest wiarÄ… w istoty duchowe"
·ð W. James - "Religia to uczucia akty i doÅ›wiadczenia indywidualnego czÅ‚owieka o ile
odnoszą się do związku z jakkolwiek pojmowanym bóstwem"
·ð N. Turcji - "Religia w swojej rzeczywistoÅ›ci etnologicznej jest zespoÅ‚em wierzeÅ„ i norm
obowiązujących które regulują stosunek pomiedzyczłowiekiem i bóstwem"
Definicje istotowe
·ð G. Von der Leeuwa - "religia jest przekraczaniem granic życia"
·ð M. Scheler - "religia jest to osobowe przeżycie Å›wiÄ™toÅ›ci"
·ð R. Otto - religia jest doÅ›wiadczeniem tajemnicy Å›wiÄ™toÅ›ci"
3
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
·ð M. Eliade - "religia nie oznacza bynajmniej wiary w Boga, bogów czy duchy, ale odnosi siÄ™
do doświadczenia sacrum, wiąże się przeto z pojęciami bytu, znaczenia i prawdy"
Sacrum - "Manifestacja niewyrażalnego pozaświatowego porządku. Istota religii nie polega na
wyobrażeniu sobie osobowego Boga, lecz na stosunku człowieka do świętości" - N.O. Soderblom
Sacrum: bóstwo | panteon | świat duchów | wartości moralne
Definicja funkcjonalne
·ð J.M. Yinger - "religia to system wierzeÅ„ i dziaÅ‚aÅ„, za poÅ›rednictwem których wspólnota
usiłuje rozwiązać najważniejsze problemy życia ludzkiego"
·ð E. Durkheim - "[religia jest to] jednolity system wierzeÅ„ i praktyk, które zespalajÄ… w jednÄ…
wspólnotę moralną, zwaną Kościołem, tych wszystkich, którzy do niej należą"
·ð M. Weber - "religia to to akt, który integruje czÅ‚owieka na mocy czegoÅ› co jest poza
światem "
Dlaczego religie powstały/powstają? Dlaczego ludzie wierzą w bóg/bogów? Skąd się wziął
bóg/bogowie?
Ludzie mają potrzebę uzupełnienia naszej niewiedzy. Początkowy człowiek był alogiczny, dopiero
kiedy zaczął myśleć logicznie zaczął odczuwać potrzebę wyjaśniania pewnych zjawisk. Kiedy nie
mógł znalez
ć odpowiedzi na pewne kwestie zastępował je bytem transcendentnym. Gdyby
ludzie potrafili wyjaśnić wszystkie zjawiska naukowo to nie potrzebna była by religia ;
WSPÓLNOTOTWÓRCZY CZYNNIK
Gobekli Tepe - brzuchate wzgórze w Turcji. Najstarsze miejsce kultu powstałe 11 tysięcy lat
temu. Powstaje pytanie dlaczego lud koczowniczy osiedlił się i zbudował olbrzymie miejsce kultu
na które poświęcono wiele energii i kosztów.
Hipotezy naturalistyczne
·ð Hipotezy przyrodniczo-gneozeologiczne - bezsilność i ignorancja legÅ‚y u podstaw
obłaskawienia sił przyrody za pomocą modlitwy
·ð Hipotezy spoÅ‚eczne - religia jest czymÅ› wtórnym wzglÄ™dem spoÅ‚eczeÅ„stw
·ð Hipotezy psychologiczne - religia jest sublimacja uczuć i pragnieÅ„ ludzi przerzucona w
zaświaty
·ð Hipotezy ewolucjonistyczne - narodziÅ‚y siÄ™ pod wpÅ‚ywem ewolucjonizmu przyrodniczego i
kulturowego
Etapy
·ð Okres bezreligijny
·ð Formy poÅ›rednie
·ð Politeizm
·ð Henoteizm - w warunkach politeistycznych wywyższamy jednego boga, przykÅ‚adem jest
hinduizm - wisznuizm i siwaizm
·ð Monoteizm
4
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
Geneza religii - formy pośrednie
·ð Fetyszyzm - jest to kult fetysza, a wiec przedmiotu opanowanego przez ducha
·ð Totemizm - to bardziej rozwiniÄ™ta postać fetyszyzmu, zawiera zaczÄ…tek wiary w duch
opiekuńcze. Totemizm wiązał się z organizacja rodowa i szczepowa. Członkowie tej
organizacji wierzą, że wywodzą się od tego samego gatunku zwierzęcia (totemu)
·ð Animizm - jest to teoretyczne uogólnienie totemizmu i fetyszyzmu. Jest to wiara w istoty
duchowe, zwłaszcza w duchy przodków.
·ð Manizm (manes - zmarli przodkowie) - jest to bezpoÅ›redni powiÄ…zany z animizmem, a
oznacza wiarę i kult zmarłych
·ð Manaizm - wiara w magiczna sile tkwiÄ…cÄ… w pewnych osobach i rzeczach, pozostaje
Hipotezy filozoficzno-teologiczne
·ð CzÅ‚owiek ukierunkowany i otwarty na transcendencje
·ð Boskie objawienie
Neuroteologia
Badania nad mózgiem podłożem rytuałów (lata 60. XX w.)
J. Ashbrook, Neuro...
Michael Persinger - zwiÄ…zek religii z padaczka skroniowa... "cytat"
Richard Dawkins - religia jako "umysłowy wirus"
dobór naturalny wbudował w dziecięcy mózg skłonność do wierzenia w to co mówią rodzicie
starszyzna plemienna. Takie posłuszeństwo oparte na zaufaniu sprzyja przeżyciu. Od
posłuszeństwa opartego na zaufaniu blisko jednak do bezwarunkowego podporządkowania
skutkiem tego jest podatność na zarażanie umysłowym wirusem ; uważał że religia jest z
ródłem
zła na świecie
Steven Pinker  religia jako  produkt uboczny i wyraz poszukiwania  autora projektu
religia może być produktem ubocznym umysłu tzn takich jego funkcji jak przypisywanie myśli i
uczuć innym osobom. Człowiek potrafi wyciągnąć wnioski na temat stanu umysłu innych ludzi
nawet jeśli nie widzi tych osób. A stąd już tylko mały krok do przypisywania zdolności myślenia
rzeczom które nas otaczają.
Pascal Boyer  religia jako efekt modułów ludzkiej psychiki
Ludzka psychika składa się z podzespołów odpowiedzialnych za specyficzne funkcje. W toku
ewolucji wykształcił się np. system wykrywania potencjalnych z
ródeł zagrożenia stąd wzięły się
religie tabu dotyczące nieczystego jedzenia czy rytuał obrzezania. Moduł służący snuciu
domysłów na temat tego co mogą wiedzieć inni ludzie oraz jaie mają intencje zrodził
przekonanie o istnieniu duchów czy demonów dysponujących wiedzą na temat każdego uczynku.
Robin Dunbar  endorfiny jako z
ródło religii
mózgi kibiców piłkarskich ludzi aktywnych uczestniczących w nabożeństwach czy członków
plemienia oddających się eratycznym tańcom wokół ogniska wypełniają się tymi samymi
substancjami
5
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
Dean Haner  gen Religii
wiarę religijną mamy zakodowaną w genech. VMAT2 jest zaangażowany w proces wydzielania w
mózgu neuroprzekaz
ników czyli substancji chemicznych odpowiedzialnych za komunikację
między neuronami
Michael Persinger  zwiÄ…zek Religi z padaczkÄ… skroniowÄ…
ludzie ci cierpiący na nieprawidłową aktywność elektryczną w płatach skroniowych, często
doświadczają głębokich przeżyć religijnych, mają wizje, słyszą głos Boga. Reagują też specyficznie
w testach słonych. W testach z udziałem pola magnetycznego 80% osób zdrowych potwierdziło
że czuje obecność osób trzecich które starają się dotrzeć do nich.
Religia a nieświadoma spostrzegawczość  Goldsmith College, Londyn
badania wykazały że osoby chętniej skłaniające się ku wirze w zjawiska paranormalne lepiej
przetwarzają nieświadome informacje
Jesse Berling  potrzeba Religi wynika z potrzeby nadzoru
nosimy w sobie tak jakby ukrytą kamerę która powstrzymuje nas przed samolubnym
nieetycznym postępowaniem. Religia to użyteczna iluzja . w doświadczeniu z dziećmi , dzieci nie
przekraczały linii tylko w tedy kiedy powiedziano im że niewidzialna księżniczka jest z nimi.
Ara Norenzayan  ludzie wierzyli że są pod kontrolą czczonych przez nich bóstw
Wspólna wiar ułatwia współpracę. Stwierdził ze brzuchate wzgórze jest wyrazem potrzeby
kontroli, ta potrzeba konsolidowała i zmusiła do zmiany trybu życia ludzi.
Klasyfikacja religii
·ð Kryterium historyczne
o
Religie wymarłe
o
Żywe
·ð Kryterium zasiÄ™gu geograficznego i etycznego
o
Plemienne
o
Narodowe (np. Judaizm)
o
Åšwiatowe
·ð Kryterium genetyczne
o
Naturalne
o
Złożone (nauczyciel nie spisuje swoich nauk, dopiero po jego śmierci uczniowi
spisujÄ…)
·ð I etap  natchniony przywódca , nauczyciel
·ð II etap grupa uczniów kierujÄ…ca siÄ™ reguÅ‚ami obrzÄ™dowymi, przywódca staje siÄ™
przedmiotem kultu
·ð III etap  gminÄ… pierwotnÄ… ; charyzmat urzÄ™dowy ; kult jako czynnik jednoczÄ…cy
6
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
·ð IV etap  koÅ›ciół ; rytuaÅ‚ kultowy; Å›wiÄ™te ksiÄ™gi ; proces rozróżnienia Å›wieckich
i kleru
·ð Kryterium bóstwa
o
Religie ateistyczne (brak zdefiniowanej osoby boga)
o
Politeizm
o
Monoteizm
·ð Monoteizm sensu stricte
·ð Panteizm (Bóg przenika wszystko, jest stwórcÄ… - koncepcja Å›w. Augustyna)
·ð Deizm (Bóg jest kreatorem i obserwatorem, zostawiÅ‚ Å›wiat samemu sobie)
Struktura religii
·ð Doktryna religii  teoretyczna strona religii, zespół wyobrażeÅ„ i poglÄ…dów wyjaÅ›niajÄ…cych
MIT- pierwotna forma doktryny
Doktryna religijna obejmuje :
·ð teoriÄ™ Boga (teologia)
·ð teoria Å›wiata (kosmologia)
·ð teoria czÅ‚owieka (antropologia religijna)
kult religijny w szerokim znaczeniu są to wszelkie czynności płynące z pobudek
religijnych; w szerszym znaczeniu jest to zespół czynności będących wyrazem czci wobec
wartości sacrum
Kult podobnie jak mit i doktryna przechodziła różne etapy:
- I ETAP - ryty
- II ETAP - obrzęd
- III ETAP - kontemplacja i refleksja filozoficzna i moralna
Kult religijny : ofiara ; modlitwa ; oczyszczenie i ablucja (przełożenie higienicznych obrzędów na
religijne np. obrzeżanie albo chrzest)
3.organizacja religijna  zewnętrzna forma wiążąca w całość wierzenia obrzedy i wiernch i
koordynująca ich działania
Religie pierwotne
Wyznawców Religi pierwotnych jest około 100 mln ; ale w innym z
ródle podaje się 240 mln
Pojęcie:
Religie pierwotne = religie plemienne = r. tradycyjne = r. naturalne = r. rodzime = r. etniczne
Religie pierwotne nie są religiami prymitywnymi. Założenia Religi pierwotnych :
·ð brak zaÅ‚ożyciela ( religia naturalna bo nie ma osoby która by to rozpropagowaÅ‚a, wyrosÅ‚a z
określonej tradycji społecznej, etnicznej)
·ð ograniczenie plemienne
7
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
·ð brak spisanej kodyfikacji doktrynalnej (treść wierzeÅ„ jest przekazywania ustnie, nie ma
ksiÄ…g)
·ð ahistoryczność
·ð wszechobecne sacrum ( panteizm politeistyczny, sacrum przenika wszystko) nie da siÄ™
oddzielić sarcum od profanum.
·ð brak spoÅ‚ecznych instytucji spoÅ‚ecznych (nie ma koÅ›cioÅ‚a w sensie organizacyjnym) szaman
nie jest na zasadzie hierarchii
Paweł VI:
 w religiach pierwotnych należy dostrzegać ścisłe powiązanie wszystkiego co stworzone i samej
widzialnej natury z ogółem spraw niewidzialnych i duchowych
 najważniejszym zaś i wspólnym elementem tego zamysłu duchowego jest pojęcie boga
uważanego za pierwszą i ostateczną przyczynę wszechrzeczy. Pojęcie to które uważać należy
raczej jako PRZEŻYWANIE NIŻ UZYSKANE ZA POMOC
DOCIEKAC
TEORETYCZNYCH raczej
wprowadzone w praktykę życia
Podział religii pierwotnych:
·ð Kryterium geograficzno-kulturowe religie pierwotne:
·ð Afryki (Khoikhoi)
·ð Australii (Gunai/Aborygeni - bardziej zbiorcza nazwa)
·ð Oceanii (Papuasi)
·ð Indian Ameryki Pn. (Arkikarowie)
·ð Ameryki pd. (Pirahć)
·ð Azji (Andamanie - mieszkajśą na wyspach Andamanach - do niedawna nie znali ognia, bo
przez całe wieki chronili swoją odrębność, nie dopiszczając nikogo do swojej wyspy.
Niezwykle serdeczny lud i ponoć srdecznie witają siadając nakolana i przytulając.)
·ð Genetyczno- historyczne
·ð Totemizm
·ð Animizm
·ð Fetyszyzm
·ð Manizm
·ð Manaizm
·ð Funkcjonalno-adaptacyjne
·ð religie pierwotne ludów Å‚owiecko-zbierackich ( misje protestanckie, anglikaÅ„skie wpÅ‚ynęły
na plemiona i trudno określić co plemie samo wytworzyło a co nabyło i przyswoiło)
·ð religie pierwotne ludów rolniczych
Najwyższa istota:
·ð Natura NajwyZsza Istoty:
·ð Duchowość (istota niewidoczna) albo projekcja osobowoÅ›ci czÅ‚owieka o nadzwyczajnych
cechach
·ð Wyobrażenia o wyglÄ…dzie:
o
Starsza osoba z długimi włosami i brodą
o
Niekiedy takiej postaci nie ma, jest niewidoczna
o
Może być też płomieniem świetlnym łączącym niebo z ziemią
·ð Natura Najwyższej Istoty:
o
Trancendencja
o
Immanencja
·ð Przymioty:
o
Wieczność
8
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
o
Wszechobecność
o
Wszechwiedza
o
Dobroć
o
PozbawionÄ… wad i skaz
o
z
ródło praw moralnych
Nie zawsze jest koncepcja narodzin Boga.
·ð Siedziba:
o
Niebo
o
Szczyt góry
o
Szczyt wulkanu
Ludy zbieracko-Å‚owieckie
Natura najwyższej istoty: duchowość (istota niewidoczna) albo projekcjia osobowości
człowieka o nadzwyczajnych cechach
Wyobrażenia o wyglądzie: starsza osoba z długimi włosami i brodą; niekiedy takiej postaci
nie ma jest niewidoczna ; może być płomieniem świetlnym łączącym niebo z ziemią
Człowiek stworzony: z ptasich piór, z patykow, z ziemi, koncepcja boskiego tchnienia,
stworzenie jednej prary ludzkiej czylu prarodziców
Ludy rolnicze
Natura Najwyższej Istoty : transcendencja i immanencja (pilnuje świata po przez swoich
reprezentantów).
Czlowiek stworzony: przez Istotę Najwyższą i/lub bóstwa
Pod koniec aktu kreacyjnego
Z gliny, w niebie; póżniej - przeniesony na ziemie albo tez sam podejmuje tę decyzję, pod ziemia i
wyszedł z jej otworów, w bagnie lub w drzewie
Człowiek składa się z duszy i ciała, ale niekeiedy w wierzeiach jest, że mamy kilka dusz (podczas
snu, cień)
Eschatologia
·ð Entropologiczna
o
W iara w zycie pozagrobowe
·ð Droga w zaÅ›wiaty
żð "Å›wiat dusz"
o
"życie równoległe"
·ð Kosmologiczna
Piramida
9
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
- Szczególny rodzaj więzi między istotą najwyższa a człowiekiem : Mój Ojciec ; Stwórca, Właściciel
całego świata
- miejsce zamieszkania : niebo , gwiazda, wódz nieba
- wiek : prastary, najstarszy,
- władze : bardzo mocny, wódz
- zwiÄ…zek ze zjawiskami atmosferycznymi: burza, grot
Siedziba boga : niebo, szczyt góry , szczyt wulkanu (ludu się przemieszczają i miejsce musi być i
uniwersalne i niedostępne)
Przymioty: wieczność ,nieśmiertelność, wszechobecność , dobroć, pozbawioną wad i skaz, z
ródło
praw moralnych
Człowiek w religiach pierwotnych:
- stworzenie człowieka
Ludy zbieracko- Å‚owieckie
- Z ptasich piór,
- z patyków,
-z ziemi,
-koncepcja boskiego tchnienia,
-stworzenie jednej pary ludzkiej
Ludy rolnicze
- przez istotę Najwyższą i/lub bóstwa
-pod koniec aktu kreacyjnego
- z gliny
10
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
- w niebie ale z powodu złego zachowania niebo opuścił
- pod ziemią i wyszedł z jej otworów (wulkany, gejzery, wielkie dziuple)
- w bagnie lub w drzewie
- człowiek pojmowany dualnie (wymiar duchowy i cielesny) dzieli się na :
Natura człowieka
Dusza Ciało
Dusza ma co najmniej dwie części, każda cześć duszy wywołuje
Inne działania np. sen, cień
- Eschatologia
( wymiar indywidualny ale też kosmiczny  wyjaśnia się zjawiska co się dzieje z duszą kiedy
umiera, czy będzie koniec świata itp.)
Antropologiczna kosmologiczna
Wiara w życie pozagrobowe
Droga w zaświaty
Nowy świat dusz
- pojęcie grzechu
Aspekt rytualny  grzech jest świadomym lub nieświadomym przekraczaniem
określonych przepisów, zakazów i nakazów o charakterze kultycznym, naruszeniem tabu
Aspekt moralny grzech to rozmyślne wykroczenie przeciwko porządkowi kosmosu i
należącym do tego porządku
Te grzechy mogą się łączyć, trzeba je naprawić, wiąże się to ze składaniem ofiar
- Moralność
Ludy zbieracko-Å‚owieckie
- Istota najwyższa jest dawcą moralności, zasad , kontrolerem i nadzorcom
- opuśćił ziemię z powodu grzechu popełnionego przez ludzi
- nagroda za życie moralne w życiu doczesnym , rzadziej  po śmierci
Ludy rolnicze Afryki
- Istota najwyższa: strażnik prawa, rzadziej - zaangazowana w utrzymanie porządku
moralnego
- strażnicy moralności - bóstwa, duchy, przodkowie
- pierwotna nieśmiertelnosc ludzi - znaczenie pierwszego grzechu przeciwko nakazom
boskim
- kara za grzechy - w życiu doczesnym
- grzech niszczy całą społecznośc
Kult w religiach pierwotnych
Cel kultu
-sakralizacja i pomnażanie szerokiego rozumianego życia : troska o żywność i płodność
zwierząt i ludzi , życie wieczne , jedność z istotą najwyższą
- znaczenie apotropeiczne  broni człowieka przed złem , odwraca działanie demonów,
czarownic, potęg kosmicznych i ziemskich
- umożliwia pokutę, rytualne oczyszczenie, odpuszczenie grzechów.
11
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
Modlitwa: spontaniczna, wewnętrzna, gestów, słowna
Ofiary : roślinne , prymicjalne ( ze zwierząt; całości lub części), składane z własne krwi
Rytuały
- przejścia (osoba się oddala od grupy, jeśli przeżyje np. przez tydzień to powraca , dostaje
nowe imię ) charakterystyczne jest wieloetapowość: separacji (oddala sie do sasiedniego
namiotu np. - dochodzi tam do przetestowania jej umiejetnosci, uswiadomienia sowbie tej
zmiany jaka zachodzi w tej osobie, nabiera ona pewne dodatkowe wartosci, czesto
nadawanie nowego imienia)
* faza separacji
*faza marginalna
*faza powrotu
- rytuały doroczne ( periodyczne - głównie w śród ludów rolniczych )
- rytuały kryzysowe (nie są periodyczne, okazjonalne - pojawienie sie choroby, znalezienie
winnego, ktory spowodowal gniew bóstwa - ustalonie powoduje do przejścia do stworzeia
programu naprawczego)
ETAPY:
*dywinacja , czyli określenie przyczyny nieszczęścia
* ujawnianie osoby winnej
* złagodzenie skutków przez wyjaśnienie nieoczekiwanych zdarzeń
*podanie środków zaradczych na przyszłość
Inuici
Nazwanie Inuite eskimosem jest obraz
liwe, Inuita oznacza - prawdziwi, żywi ludzie.
Były spore problemy z tłumaczeniem Biblii przez misjonarzy - Baranek Boży jest u
nich Małą Kwoką?
Alianak - ten o ktorym milo pomyśleć, wierza ze w dziecku mieszka duch przodka,
krzyczac na dziecko krzyczymy na przodka ktory w nich mieszka
Iglu - oznacza trwały dom.
Nie nalzy wypowiadac imienia zmarlego na glos bo przynosi to pecha, a po pobrzebie
nalezy sie dokladnie umyc a ubrania spalic.
Przyjaz
Å„ jest najwazniejsza - dlatego potrafi dojsc do wymiany zon.
LAKOTOWIE (odłam Siuksów, w porównaniu z innymi odłamami to w największej części
zachowali swoje wierzenia)
Słońce  Księżyc  Spadająca Gwiazda ( słońce i księzyc zakochali się i ich dzieckiem jest
spadajÄ…ca gwiazda)
Stary mężczyzna  stara kobieta  Ita
Wakan Tanka ( wielki duch , ujawnia się w postaciach które wcześniej sam wytworzył)
Ceremonie:
- szałas potów (zamykają się w szałasie i palą majeranek ;) )
-wyprawa po wizje ( za sprawÄ… majeranku)
- utrzymanie duchów
- taniec Słońca (krwawy rytuał , zaczepiają skórę na hakach i rozciąganie jej ; lub taniec )
- zyskiwanie krewnych ( adoptowanie )
- ceremonia dojrzałości ( dotyczy dziewcząt, zamykają się na kilka tygodni w szałasie z kobietami i
sÄ… przez nie uczone)
- rzucanie piłką ( już nie praktykowana)
BUSZMENI (lud zamieszkujący pustyni kalacharii, Afryki, jest ich około 50-90 tys)
Cechy:
12
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
- niski wzrost
-dobrze rozwinięty wzrok i słuch
- koczowniczy tryb życia
- wytrzymali kondycyjnie
- język to mlaskanie, pląskanie
STARY LUD : buszmeni wierzą że dawniej wszyscy mieszkali w wielkiej jaskini (raju) , kiedy
człowiek rozpalił ogień większość zwierząt uciekła
KAGGEN: mityczny panteon skonstruowany ze zwierząt, istota w którą wierzą
Mity rytualne w większości są skoncentrowane na zwierzętach ( kult antylopy  po śmierci
buszmen staje siÄ™ antylopÄ…)
Mity słońca i księżyca( słońce goni po niebie księżyc i odcina mu kawałek dopóki nie zostanie z
niego tylko sierp, potem księżyc natłuszcza się tłuszczem antylopy i odzyskuje swoją postać)
TANIEC ANTYLOPY- przywraca równowagę między ludz
mi a światem, jest to taniec kobiet i
mężczyzn , tańczą go całą noc
ISTOTA NAJWYZSZA: o zmarłych nie powinno się mówić, brak kultu przodków, nie rozróżniają
najwyższej istoty od pomniejszych bóstw, Kaggen jest zbyt wyraz
nÄ… istotÄ… zbyt dobrze znanÄ…
żeby był tą najwyższą
Szamanizm: osoby ze specjalną zdolnością leczniczą, predestynowane przez duchy , szamani
sporządzali leki, trucizny odprawiali rytuał deszczu
INNUICI (eskimati  oznacza to zjadaczy surowego mięsa, pochodzą z Azji a zamieszkują obecnie
Grenlandie,)
Eskimosi z labradoru  bogini Sedna która mieszka w morzu i kontroluje zwierzęta morskie,
wierzą że człowiek może mieć kilka dusz, a kiedy nada się imię zmarłej osoby nowo narodzonej to
ta zmarła będzie w nim żyć.
Animizm - niezależna od ciała dusza, posiadają ją też zwierzęta, ciało ludzkie jest tylko
przejściową formą.
Szamanizm - opiera się na szamanie jako przywódcy duchowym ; religia ludności w Azji
Północnej, ludy o niskim stopniu rozwoju; istnieją dobre i złe duchy; rytuał magiczny  dusza
szamana wędruje w inne świty; szaman leczy ludzi przez komunikowanie się z duchami oraz
odprowadza dusze po śmierci; u Eskimosów Grenlandzkich - święte miejsce chowania dla
ważnych osób ; tam gdzie był szaman nie było konieczności składania ofiar; HARGI I MANGI-
duchy pomocnicze szamana.
ŻYCIE POZAGROBOWE: są dusze człowieka i dusze poszczególnych organów , dusza może
znajdować się obok ciała (np. kiedy człowiek śpi ) po śmierci dusza udawała się do świata
podziemnego.
Plemię Ostiaków- uważa że człowiek dostaje 7 dusz w łonie matki
Inłe  duchy na co dzień otaczające Eskimosów
Hinduizm religia Baharat - wlaściwa nazwa Indii
3/23/2016
Indoaryjski - Sindhu -> Perski - hind -> Greka/łacina - India -> Muzułmanie - hindu -> Brytyjscy
kolonizatorzy
13
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
Warnaśrama-dharma albo Sananatanadharma
Definiowanie hinduizmu
Stanowiska badaczy hinduizmu:
·ð CentraliÅ›ci - jedna religia w wielu postaciach
·ð PluraliÅ›ci - termin hinduizm nic nie oznacza, ulatwia ona narracje, za ktora kryje sie zespol
roznych religii, wierzen. Definicja J.A.B. van Burten "Hinduizm laczy w sobie wszelkie formy
wierzen i kultu, nie stosujac przy tym selekcji ani koniecznosci doboru czy eliminacji zadnej z
nich. Hindus jest sklonny czcic boga w kazdej manifestacji, jakakolwiek by ona byla; jest tez
doktrynalnie tradycyjny [...]. Hinduizm to zarowno cywilizacja jaki i komglomerat religii, bez
poczatku, bez alozyciela, bez wladzy centralnej, hierarchii i organizacji."
Etapy hinduizmu
·ð Okres przedwedyjski
o 4000 r. P.n.e. - poczatek procesow migracyjnych
o XIV/XIII w.p.n.e. - Arjowie (szlachetni - pewien rodzaj kultu zwiazny z ich jasniejsza
skora i teczowka) w Pendżabie. Przyniesli ze soba cywilizacje, ktorych luduy nie
posiadaly do jakich dotarli.
·ð Wedyzm
o śruty ("to, co uslyszane")
żð Wedy - oznacza wiedziec, wywodzi sie z sanskrytow. Vid- wiedziec
·ð Rygweda (Ksiega Hymnow)
o 1500 r.p.n.e
o 1028 hymnow
o Inwokacje adresowane do bostw
o Opis bohaterskich czynow bogow
·ð Jadz
urweda (Ksiega Spiewow)
·ð Samaweda (Ksiega Formul Ofiarnych)
·ð Atharwaweda (Ksiega Formul Czerodziejskich)
·ð Bogowie wedyjscy - bogowie sa smiertelni, poddaja sie reinkarnacji
o Indra - najczesciej wymieniany, waleczny, daje odpór
demonom
o Agni - najwazniejszy, bog ognia. Traktowany jako posrednik -
za jego posrednictwem dokonywana jest ofiara.
o Soma - roslina, sok z tej rosliny uzyskiwany.
o Waruna - tez uwazany za najwazniejszego boga, stworca,
kreator, etc.
żð Bhramany - traktaty liturgiczne
·ð Teksty prozaiczne
·ð Legendy i mity
·ð Koncepcja brahmana
·ð Ofiara i jej sens ezoteryczny
żð Aranjaki
żð Upaniszady - "siedziec w poblizu"
·ð Brahman - bezosobowy, neutralny, boski
·ð Medytacja
14
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016
Systemy religijne świata
·ð Adoracja bogow
·ð Transformacja
·ð Sens istnienia - wyzwolenie - jednosc brahmana z atmanem
·ð Braminizm
·ð Hinduizm
·ð Smytri
o Purany - pisma dydaktyczne - piata Weda, stare istorie
o Genealogie krolewskie
o Opisy spoleczenstwa
o [Reformacja]
Brahman: najwyzsza istota, najwyzsza esencja, wszechobecna i niepoznawalna, bezosobowy aspekt
Absolutu, wewnetrzna istota swiata
Dewa - najwyzsza istota niebianskie (elita bogow)
Iśwara - osobowy bog - stworca
Trimurti - wcielenie Brahmana?
Wisznu - podtrzymuje. Posiada awatary. Kalkin - Bialy kon - ten awatar jeszcze nie nastapil! Wczesniej
bylo 9.
śiwa - niszczy. Wesoly, uznawany za protoplaste wszystkich jogginow. Ma siedzibe w himalajach.
Odrodzenie przez zniszczenie. Podwojna natura siwy - dobre wcielenie Rudry - szalony
nieprzewidywalny. 28 wcielen, 8 form.
Brahma - tworzy, personifikacja brahmana
Warnasramadharma
Dharma (niesc, tgrzymac). Prawo bytu i powinnosci. Reguluje porzadek w kosmosie, przyrodzie i
spoleczenstwie.
4 warny. Porzadek spoleczny - warna. Stany spoleczne - legenda o Puruszy. Bramini (usta) kasta
kaplanska/jasnosc, czystosc, dobroc; rycerze (ramiona) kasta rzadzaca/kszatrijowie/aktywnosc
namietnosc; rolnicy i hodowcy bydla (uda); sludzy (stopy) - siudrowie/powolnosc
Zony bogow trojcy: Lakszmi (Wisznu), Parwati (świa), Saraswati (Brahma).
15
ProwadzÄ…ca: Dr N. Klejdysz
UAM Wykłady 2016