Religie antyczne
Pankatrion  wszystkie siły dozwolone. Najbardziej brutalna konkurencja. Taka wolna amerkanka.
Zabronione było kąsanie. W trakcie pankrationu zadawano ciosy łokciem, kolanem, stopami.
Pojawiały się pewne specjalizacje. Niektórzy specjalizowali się w duszeniu konkurentów. Inni chwytali
przeciwnika za palec i łamali go, żeby się poddał.
Ponieważ aspekt sportowy odgrywał ogromne znaczenie pojawiły się gimnasiony. W wyniku ćwiczeń
Grecja uzyskiwała mocnych i zaprawionych w walkach wojowników. Jednym z najsławniejszych
zawodników był Milon z Krotonu, który zwyciężył 543 r. p.n.e. w Olimpii  pierwszy raz. Boks, zapasy i
pankatrion  to były jego specjalizacje. Dominował w zawodach do 516 r. p.n.e. Zjadał ok. 8 kg mięsa
dziennie i ćwiczył z bykiem. Zadufany w swoją siłę, gdy wracał z przechadzki zobaczył drwali
rozbijających drzewa klinami. Zaklinowany w drzewie został pożarty w nocy przez wilki.
Pulidanos  jego ideałem był Herakles, który własnymi rękami udusił lwa i przyodziewał się w jego
skórę. Pulidanos udał się pod Olimp, udusił lwa i jak Herakles przyodział jego skórę. Po Grecji
paradował w niej wraz z maczugą. Podobno w swojej karierze odniósł 800 zwycięstw. Starożytni
podają przykłady jego siłowych popisów  np. doganiał pędzący rydwan ciągnięty przez 3 rumaki i
zatrzymywał. Także zadufany we własną siłę, siedział w jaskini gdzie panował chłód. W pewnym
momencie zauważył pęknięcie na stropie jaskini. Chcąc podtrzymać jaskinię przed zawaleniem
poniósł śmierć.
Greckie święta można podzielić na grupy:
1. Święta ogólnogreckie  gdy przybywali do sanktuariów hellenowie z całego świada  wielkie
misteria eleuzyjskie ku czci Demeter i Kory o charakterze rolniczym; święta w Olimpii ku czci
Dzeusa i Hery.
2. Święta plemienne obchodzone przez członków plemion  Jonowie, Dorowie, Achajowie: np.
na Delos Jonowie obchodzili święta ku czci Apollina i Artemidy. Dorowie obchodzili np. w
Herajonie swoje święta.
3. Święta o charakterze państwowym  panatenaje w Atenach. Nadzorował obchodzenie tego
święta archont bazileus. W nocy odbywały się tańce i śpiewy, a o świcie procesja, która
podażała świętą drogą do ołtarza na Akropolu w Polias. Tam też składano ofiary. Były
paratenaje obchodzone raz do roku i większe obchodzone raz na 4 lata. Urządzano też
zawody i konkursy  muzyczne, piękności, zawody sportowe. Tesmoforie  obchodzone w
wielu miastach święta rolnicze ku czci Demeter. Wg tradycji ateńskiej święto to miało
początek kiedy Demeter była czczona w zamierzchłej przeszłości. Tesmoforie nie miały jednak
charakteru ogólnohelleńskiego. Hiakintia  nieco mniej wiemy o charakterze tego święta.
Obchodzone nie w Sparcie ale w Amyklaj. Trawało co najmniej 3 dni. Związane z kultem
Apoollona i wcześniejszego bóstwa przyrody Hiakintosa  przeddoryckiego. Istnieje mit o
śmierci Hiakintosa w czasie gry dyskiem, kiedy to zakochany Zefir tak skierował dysk, że
Hiakintos zginął. Dymnopedia  obchodzone w Sparcie. Występowały trzy chóry: starców,
dojrzałych i chłopców.
Formy kultowe ludowej pobozności nie wystarczały wielu Grekom. Istniały grupy zainteresowane
aspektem mistycznym w religii. Pobożność oparta na chorei, ofiarach, aspekcie teatralnym nie
wystarczała im i poszukiwali innych form kultowych. Tak doszło do misteriów. W ich czasie
dochodziło do obrzędów inicjacyjnych i wtajemniczeń. W świątyni Demeter dochodziło do zaślubin
kapłana i kapłanki. Kulminacyjnym momentem był gest podniesienia do góry kłosa. Wtajemniczonym
nie wolno było ujawniać przebiegu misteriów stąd mamy niewiele z
ródeł. Pauzaniasz był w Eleuzis
chciał opisać misteria eleuzyjskie. Przeszedł akt inicjacji. Opisuje, że w nocy miał sen, w którym
pojawił się jeden z Herosów, który zabronił mu opisania misteriów. Podniesienie kłosa było
symbolicznym podsumowaniem całego miserium, w czasie którego odtwarzano wielki mit o Demeter
i Korze. Mit ten miał wyjaśniać genezę dwóch pór roku. Kulminacyjnym efektem przemian pór roku
jest plon zboża. Podczas tych obrzędów nie wolno było wchodzić do świątyni Demeter.
Charakter misteryjny miały także obrzędy dionizyjskie  kiedy uczestnicy misteriów popadali w stany
ekstatyczne. Entheos, entuziasmos  stan napełnienia przez bóstwo. Uczestnicy pili wino i uważali, że
wraz z winem przyjmują do siebie samego Dionizosa. Nurty mistyczne charakteryzowały się
równością członków. Także kobiety mogły brać udział w misteriach, podobnie jak niewolnicy. Wszyscy
oni stawali w obecności sacrum. Często misteria te miały charakter prywatnych i zamkniętych
uroczystości. Bachatki  kiedy poczuły, że powinny zjednoczyć się z Dionizosem, porzucały rodziny i
udawały się do lasów, gdzie w stanie ekstatycznym dopuszczały się szaleństwa. Interpretuje się to
jako sposób na zrównoważenie podległej roli kobiety w starożytnej Grecji. Nurt orficki  narodził się
w Tracji, na północ od świata greckiego. Za twórcę uważali Orfeusza. Mit o Eurydyce, która ukąszona
przez żmije poszła do Hadesu. Orfeusz udał się za nią by prosić Persefonę i Hadesa o pozwolenie
powrotu Eurydyki na ziemię. Zgoda została udzielona pod warunkiem, że Orfeusz będzie szedł na
ziemię przed Eurydyką i nie będzie się oglądał. Jednak nie wytrzymał próby zaufania i odwrócił się 
wtedy Eurydyka zniknęła. Orficy są twórcami koncepcji nagrody i kary pośmiertnej. Na tej kanwie
rozwinęła się olbrzymia doktryna orficka przekazywana adeptom podczas orfickich misteriów.
Główne miejsce w tej doktrynie zajmowała eschatologia. Głosili tezę o dwóch pierwiastkach
zwalczających się w człowieku  zmysłowy i duchowy (dionizyjski). Po śmierci dusza udaje się do
Hadesu. Nagroda jest pobyt na Polach Elizejskich. Orficy stawiali sobie w związku z tym duże
wymagania, prowadzili ascetyczny tryb życia. Arystoteles wspomina o  orfickim życiu . Potem
powstała doktryna Pitagorasa z Samos, twórcy związku pitagorejskiego. On tworząc swoją koncepcje
religijną włączył w nią elementy matematyki i filozofii. Rozwinął na tym gruncie teorię liczb. Uważał
on, że liczba jest podstawą świata i wszystko w świecie ma swoje odbicie w świecie liczb. Doceniał
Pitagoras także sferę polityczną. Starożytne biografie Pitagorasa wspominają o jego podróży do
Egiptu, skąd przyjął niektóre koncepcje, w tym dotyczącą wędrówki dusz. Pitagorejczycy drażnili
swoją zarozumiałością mieszkańców Krationu, którzy w V w. dokonali na pitagorejczykach masakry, z
której uszło zaledwie dwóch.
ORGANIZACJA
Rola świątyni. Centrum życia religijnego stanowiło sanktuarium. Świątynia jest pojęciem węższym.
Sanktuarium nie koniecznie wiąże się z istnieniem budynku świątynnego i jest pojęciem szerokim. W
epoce mykeńskiej istniały sakralne pomieszczenia w pałacach. Najczęściej nie stanowiące odrębnych
zabudowań. Poza tym były tzw. temenosy  sanktuaria umiejscowione w terenach wiejskich  bez
budynków, na obszarze wyznaczonego terenu, gdzie znajdowały się święte strumienie, z
ródła,
kamienne ołtarze. Często obecne było święte drzewo lub święty gaj, albo święty kamień. Takich
sanktuariów było najwięcej. Z czasem na przełomie IX/VIII w. pojawiają się małe budynki kultowe do
przechowywania posągów bóstw. Pojawiają się dotychczasowych temenosach. Sanktuarium Hery na
Samos to potężna świątynia, która w wcześniej była temenosem, który stale się rozwijał. Olbrzymi
ołtarz świadczy o licznych ofiarach składanych w tym miejscu. W czasie rozwijania się budynku
pojawiły się kolumny. Budynek raczej był długi z małą rozpiętością sklepienia  z przyczyn
technicznych. Kolumny umożliwiły wspieranie większego sklepienia. Kolumny rzez
bione w stylu
doryckim, jońskim, czy korynckim. Świątynia na Samos  w VI w. przybrała ogromne rozmiary 
160x60 m. Tych gabarytów była świątynia także Apollona w Didyma i świątynia Artemidy w Efezie.
Typowa świątynia składała się z głównego pomieszczenia i przedsionka. Ołtarz i wejście po stronie
wschodniej. W świątyni postawiony był posąg umieszczany na podwyższeniu.
Główne centra religijne  ogólno greckie to Olimia z całym kompleksem sakralnym ze świątynią Hery,
a także Dzeusa; Dodona będąca centrum kultu Dzeusa i ważna wyrocznia; Delfy związane z kultem
Apollona w samym środku Grecji kontynentalnej; Didyma niedaleko Miletu dokąd zbudowano
specjalną drogę dla pielgrzymów; Eleuzis w pobliżu Aten; Delos  najważniejsze centrum Apollona i
Artemidy; Argos i Samos jako centra kultu Hery; Epidauros i Kos  centra kultu Asklepiosa.
Specyficzną instytucją były amfiktionie  związki plemion, miast i wsi zjednoczone w opiece nad
jakimiś sanktuariami. Wspólnie one budowały i utrzymywały sanktuaria i spotykały się na obrzędach
religijnych. Amfiktionia delficka opiekowało się dwanaście miast.
Kapłani  trudno mówić o wyodrębnionym i samodzielnym stanie kapłańskim. Każdy obywatel mógł
sprawować kult w imieniu rodziny. W imieniu państwa kult sprawowali wyznaczeni funkcjonariusze
lub władcy. Z czasem zaczęto wybierać kapłana do opieki nad sanktuarium. Kapłanem tym mógł być
każdy obywatel, który do pełnienia funkcji nie potrzebował specjalnego przygotowania. Był kimś w
rodzaju reprezentanta pewnej grupy wiernych i w imieniu tej społeczności wznosił modły, składał
ofiary i zarządzał majątkiem świątyni. Dany kapłan związany był z konkretną świątynią. Z czasem
kapłanów zaczęto uważać za urzędników państwowych, którzy mieszkali przy świątyni i żyli z ofiar
składanych świątyni. Były jednak świątynie, w których niezbędna była głębsza znajomość doktryny 
dlatego trzeba było mieć specjalne przygotowanie. W świątyniach związanych z Demeter była taka
sytuacja. Niektóre rody zaczęły się specjalizować w sprawowaniu tych funkcji kapłańskich. W takim
przypadku funkcje kapłańskie sprawowane były dożywotnio i przechodziły z ojca na syna. Obok
kapłanów byli specjaliści od wróżenia. Wieszczkowie cieszyli się wielkim poważaniem. Często działali
przy konkretnych wyroczniach. Najbardziej znane wyrocznie to Apollona w Delfach i Dzeusa w