zagadnienia metodyczne
Terapia
dramÄ…
Bardziej skomplikowane techniki dramo-
JednÄ… z metod pracy pedagogicznej
we zawierajÄ… takie çwiczenia (elementy pro-
sprzyjającej rozwojowi aktywnoĘci
cesu dramy), jak: list, pami´tnik, dziennik,
intelektualnej i emocjonalnej jest
map´, plan, kostium, rysunek, çwiczenia g"o-
drama, metoda stosowana coraz
sowe, film i jego rodzaje,  Żywe obrazy ,
 rzeÄ™b´ i jej warianty, inscenizacj´ i impro-
powszechniej w nauczaniu wielu
wizacj´, wywiad, rozmow´.1
krajów na ca"ym Ęwiecie.
Punktem wyjĘcia çwiczeÅ‚
dramowych
moÅ»na uczyniç: poj´cia ogólne (mi"oĘç, tole-
% MONIKA JUST
rancja, ekologia), scenariusz, wiersz, muzyk´
i inne dÄ™wi´ki, notatk´, przeÅ»ycia zapami´ta-
oniewaÅ» ukaza"o si´ juÅ» wiele zwartych
ne przez uczestników.
publikacji i artyku"ów drąŻących temat
Zdj´cia prezentujÄ… przyk"adowe çwicze-
Pdramy, moja próba b´dzie zmierza"a
nia dramowe:
w kierunku wyodr´bnienia jej walorów tera-
peutycznych.
WYBRANE TECHNIKI DRAMY
Nauczyciel pos"ugujÄ…cy si´ dramÄ… jako
metodÄ… terapeutycznÄ… moÅ»e zastosowaç
róŻne techniki, poczynając od prostych
çwiczeÅ‚
i doĘwiadczeł
, poprzez wprawki
dramatyczne (çwiczenia intonacyjne, ru-
chowe, mimiczne), çwiczenia dramowe (np.
zmieł
zakoł
czenie opowiadania, wywiad),
 stop  klatki ,  gry ,  rzeęby ,  obrazy ,
koł
czÄ…c na strategiach zwiÄ…zanych z wcho-
dzeniem w role. Nie moÅ»na pominÄ…ç pro-
stych çwiczeÅ‚
aktywizujÄ…cych proces rozwoju
pi´ciu podstawowych zmys"ów: s"uchu, wzro-
ku, dotyku, smaku i w´chu dla lepszego kon-
Fot. 1. Stop  klatka: K"ótnia
%
taktu ze Ęwiatem.
1
Aby zobrazowaç moÅ»liwoĘci wykorzystania dramy w nauczaniu zintegrowanym, moÅ»na pos"uÅ»yç si´ klasyfi-
kacjÄ… dramy wg Gawina Boltona przedstawionÄ… przez Halin´ MachulskÄ… na "amach czasopisma Drama.
Poradnik dla nauczycieli i wychowawców. Zeszyt 1/1991, zeszyt 3/1992. Wydawnictwo,, Animator . Szerzej
na temat istoty çwiczeÅ‚
dramowych H. Machulska pisa"a w tekĘcie Drama  zabawa, nauka i wychowanie,
[w:] Warsztaty edukacji twórczej,(red.) E. Olimkiewicz (2001). Wroc"aw, Wydawnictwo EUROPA.
2/2004 85 21
zagadnienia metodyczne
Fot. 2a. Úywy obraz  sytuacja rodzinna: Czy wiecie, co ja Fot. 2b. Úywy obraz  sytuacja rodzinna: Czy wiecie, co ja
% %
czuj´? czuj´?
Zadania dramowe pobudzajÄ… zarówno TERAPEUTYCZNE ODDZIA¸YWANIE DRAMY
wyobraÄ™ni´, jak i ekspresj´ ruchowo-mi- Terapeutyczne zadania dramy moÅ»na
micznÄ… oraz ekspresj´ werbalnÄ…. Ekspresja omówiç na przyk"adzie dzieci niepewnych
ruchowo-mimiczna przejawia si´ poprzez siebie, nieĘmia"ych, l´kliwych; dzieci z za-
gest, mimik´ twarzy, poz´ cia"a, spontanicz- burzeniami emocjonalnymi; dzieci z nad-
ny ruch, natomiast ekspresja s"owna ujawnia pobudliwoĘcią psychoruchową (zarówno
si´ w czynnoĘciach wyraÅ»ania emocji i prze- w sferze emocjonalnej, jak i poznawczej
Å»yç poprzez modulacj´ barwy i dynamiki i ruchowej).
g"osu, samodzielne próby tworzenia nowych W odniesieniu do tej grupy terapia dramą
po"ączeł
s"ownych, krzyk, Ęmiech, recytacj´, musi byç procesem d"ugofalowym, zaplano-
opowiadanie itp. Tak skoncentrowana na wanym, zmierzajÄ…cym w kierunku osiÄ…gni´-
dziecku drama wykorzystuje jego wyobraę- cia poŻądanych zmian we wszystkich zabu-
ni´, przeÅ»ycia, sposób mówienia, motywacj´ rzonych sferach: poznawczej, emocjonalnej,
do pracy oraz zainteresowania. spo"ecznej.
Lp. Problemy dziecka Zadanie dramy Techniki Spodziewany
(dzia"anie d"ugofalowe) dramowe rezultat pracy
terapeutycznej
1. ¸atwo traci panowanie nad sobÄ…. Wzmocnienie samokontroli. Proste doĘwiadczenia: Poprawa koordynacji
Przejawia sk"onnoĘç do wybuchów çwiczenia zespo"owe s"uchowo-ruchowej,
z"oĘci, chwiejnoĘci nastroju, agresji. rozwijające zmys" dotyku zachowanie opanowane.
Jest krzykliwe. i koncentracj´,
çwiczenia grupowe rozwijajÄ…ce
uwag´ i pami´ç s"uchowÄ…,
çwiczenia rozwijajÄ…ce
sprawnoĘç ruchów i refleks.
2. Zamkni´te w swoim w"asnym Poprawa samoĘwiadomoĘci Ufne rozmowy, dialog, NawiÄ…zywanie kontaktów
niedost´pnym Ęwiecie. Odsuni´te i pewnoĘci siebie, poprawa çwiczenia z kontaktem z rówieĘnikami, wzbudzanie
od reszty dzieci, o niskim jakoĘci kontaktów z rówieĘni- dotykowym w parach, zaufania, radoĘç z w"asnej
poczuciu w"asnej wartoĘci. kami i osobami doros"ymi. elementy pantomimy, aktywnoĘci, rozwijanie
22 86 Úycie Szko"y
zagadnienia metodyczne
Lp. Problemy dziecka Zadanie dramy Techniki Spodziewany
(dzia"anie d"ugofalowe) dramowe rezultat pracy
terapeutycznej
stop klatka, improwizacja. umiej´tnoĘci przestrzegania
regu".
3. Ciągle poszukuje nowych bodęców, ObniŻenie poziomu procesu Gry: z wyobraŻonym Wy"adowanie nadmiaru
a zarazem jest podniecone pobudzania przedmiotem, w wyobraŻonej energii.
nadmiarem wraŻeł
. w uk"adzie nerwowym. przestrzeni, powstawanie
z niczego, formy artystyczne:
tworzenie tekstów do melodii,
malowanie do muzyki.
4. Nie potrafi si´ bawiç. Spra- Odpr´Å»enie. RozluÄ™nienie. Rozmowa, çwiczenia g"osowe, Odpoczynek, radoĘç,
wia wraÅ»enie zm´czonego psy- list, rysunek. poczucie wspólnoty.
chiczne. ¸atwo je uraziç. NieĘmia"e.
Nie moÅ»e znaleÄ™ç przyjació". . .
5. Nadmierna aktywnoĘç samorzutna, Wzmocnienie samokontroli. åwiczenia rozwijajÄ…ce ObniÅ»enie pobudliwoĘci
ha"aĘliwoĘç. ¸atwo traci panowanie Rozwijanie poczucia w"asnego wraÅ»liwoĘç s"uchowÄ… ruchowej, umiej´tnoĘç
nad sobą. WciąŻ rywalizuje. Zawsze cia"a. Poprawa jakoĘci kontak- i dotykową. kierowania w"asną
chce znajdowaç si´ w centrum tów z rówieĘnikami. RzeÄ™ba, stop-klatka, aktywnoĘciÄ…,
uwagi. çwiczenia pantomimiczne, koncentracja uwagi.
inscenizacja.
6. W toku dzia"ania uwaga Wyd"uÅ»enie aktów uwagi, kon- åwiczenia rozwijajÄ…ce Zmniejszenie stanu
mimowolna, rozproszona, centracja na jednym obiekcie. wraÅ»liwoĘç s"uchowÄ… nadmiernej mobilizacji
krótkotrwa"a, brak wytrwa"oĘci, i ruchową. Tworzenie organizmu.
niecierpliwoĘç, m´czliwoĘç. . melodii do tekstów. RadoĘç z w"asnej
Stop-klatka, rzeęba. aktywnoĘci.
åwiczenia g"osowe. .
7. Zawsze ust´puje innym. Nie daje Wzmocnienie poczucia Rozmowa, improwizacja, Poprawa samooceny,
sobie rady z wytyczeniem granic bezpieczeł
stwa. rzeÄ™ba, list, çwiczenia otwartoĘç wobec zadaÅ‚
.
w"asnej nietykalnoĘci. L´kliwe, ruchowe. RadoĘç z zabawy.
zaniepokojone, nastawione obronnie.
8. Niepokój ruchowy, nadmiar ruchów RozluÄ™nienie, relaksacja, Pantomima, gry UstÄ…pienie napi´cia
chaotycznych, mimowolnych, uspokojenie. z wyobraŻonym przedmiotem. psychicznego i fizycznego,
wspó"ruchy. åwiczenia oddechowe. uporzÄ…dkowane sekwencje
ruchów, ruchy precyzyjne
kontrolowane.
9. Konflikty z rówieĘnikami, zachowania Poprawa atrakcyjnoĘci oraz åwiczenia rozwijajÄ…ce PewnoĘç siebie, swoboda
agresywne prowadzÄ…ce do niskiej popularnoĘci w grupie. wraÅ»liwoĘç s"uchowÄ…, w zachowaniu, umiej´tnoĘç
pozycji w grupie. . çwiczenia w parach, komunikowania si´, wspó"-
rozmowa, rzeęba, improwizacja. dzia"ania, przewodzenia.
Do najcz´Ä˜ciej stosowanych naleŻą: roz-
DRAMA JAKO PROCES UKIERUNKOWANY
mowa, scenki, sytuacje improwizowane oraz
NA OSOBOWOÂå DZIECKA
inscenizacja.
W jednej z "ódzkich szkó" podstawowych
Dzi´ki codziennej pracy uczniowie ze
od roku wykorzystuje si´ techniki dramy
swobodÄ… mogÄ… zaprezentowaç si´ na ma"ych
w nauczaniu zintegrowanym.
2/2004 87 23
zagadnienia metodyczne
nie wyg"osi" na scenie Żadnego monologu,
nie uczestniczy" w rozmowach, dialogach, to
jego obecnoĘç i dzia"ania w grupie sta"y si´
waŻne nie tylko dla niego samego, ale i dla
ca"ej klasy.
Patrycja (lat 10): dziewczynka z deficyta-
mi analizatora s"uchowego i wzrokowego,
mająca problemy z d"uŻszymi wypowiedzia-
mi zarówno s"ownymi jak i pisemnymi, trud-
noĘci w rozwiązywaniu zadał
tekstowych,
wchodzÄ…c w role staje si´ osobÄ… pewnÄ… sie-
bie, swobodnÄ… w zachowaniu, otwartÄ…. Patry-
cja doskonale (cz´sto z ogromnÄ… dozÄ… humo-
ru) prowadzi dialogi z partnerami. Jej propo-
zycje rozwiązał
wielu trudnych sytuacji sÄ…
wielorakie i zróŻnicowane Dzi´ki çwicze-
niom dramowym ustÄ…pi"y napi´cia psychicz-
ne, poprawi"a si´ samoĘwiadomoĘç. Patrycja
zyska"a popularnoĘç w grupie.
Magda (lat 10): uzdolniona artystycznie,
grajÄ…ca na pianinie, dziewczynka o pi´knym
Fot. 3. Rozmowa o doznaniach, uzewn´trznianie s"owne
%
g"osie i talencie malarskim potrafi, byç moÅ»e
uczuç, budowanie zaufania: Co jest przyczynÄ… smutku?
dzi´ki technikom dramowym, dokonaç doj-
rza"ej i przenikliwej analizy postaci. Bez
i wielkich scenach.2 Lepsza dykcja, g"oĘna
wzgl´du na to czy wchodzi w rol´ (np. dziecka
i wyrazista wymowa przyczyniajÄ… si´ do wzro-
z rozbitej rodziny, pawia przechadzajÄ…cego si´
stu stopnia pewnoĘci siebie.
po królewskim ogrodzie), czy teŻ jest obser-
Stwierdzono, Å»e dzi´ki tak prowadzonym
watorem pewnych form dramowych, zawsze
zaj´ciom uczniowie przestali obawiaç si´
ukazuje najtrafniejsze cechy danej postaci.
ĘmiesznoĘci, ch´tnie i odwaÅ»nie wyst´pujÄ… na
forum publicznym. Rozwini´ta dobra komu-
nikacja miedzy sobą, identyfikacja i utoŻsa-
mianie si´ z grupÄ… sprawi"y, Å»e cz´sto poja-
wiajÄ…ce si´ problemy sÄ… omawiane i rozwiÄ…-
zywane przez samÄ… grup´.
Mateusz (lat 10): ch"opiec ma"omówny,
zamkni´ty w sobie. W wieku dziewi´ciu lat
mówiący monosylabami, po pó"rocznej pracy
metodÄ… dramy odnalaz" si´ w grupie. W çwi-
czeniach dramowych zawsze potrafi znaleÄ™ç
dla siebie rol´ na tyle bezpiecznÄ…, by czuç si´
w niej dobrze. Raz jest ma"ym ch"opcem, in-
nym razem przechodniem czy teÅ» kluczni-
kiem sprawujÄ…cym piecz´ nad kluczami do
Fot. 4. Zabawa inscenizacyjna: granie roli w sytuacji fikcyjnej
%
bram miasta. Mimo Że Mateusz, jak dotąd,
2
W SP nr 184 w ¸odzi powsta"a grupa teatralna. W ramach kó"ka teatralnego dzieci spotykajÄ… si´ w szkole raz
w tygodniu. W czasie zaj´ç pracujÄ… dramÄ…. W roku bieŻącym grupa zaj´"a III miejsce w I Mi´dzyszkolnym Kon-
kursie Teatrzyków Uczniowskich  W krainie baĘni .
24 88 Úycie Szko"y
zagadnienia metodyczne
wzburzone uczucia i subtelne stany ducha.
Nauczyciele wprowadzajÄ…cy elementy
dramy w ramach swoich zaj´ç stwierdzajÄ…, Å»e:
" Ciekawe techniki i niekonwencjonalne
techniki dramy zach´cajÄ… dzieci do nauki
przedmiotu.
" Drama daje uczniom szans´ zdobycia
wiedzy, poznania przez przeŻycie i do-
Ęwiadczenie.
" Drama oĘmiela ucznia, przyĘpiesza jego
rozwój na wielu p"aszczyznach;
" Uczniom z dyskretnymi zaburzeniami,
o niskim poczuciu w"asnej wartoĘci i bra-
ku pewnoĘci siebie moÅ»e dostarczyç oka-
zji do aktywnoĘci, inicjatywy oraz sponta-
nicznoĘci.
" Drama uczy analizy w"asnego post´powania.
" Drama wyzwala samodzielnoĘç i inicjatyw´.
Fot. 5. Âwiat jest pi´kny
%
" Drama uaktywniajÄ…c ucznia czyni go bar-
dziej dojrza"ym i odpowiedzialnym.
Kasia (lat 10): uczennica, której rodzice
" Drama uczy umiej´tnoĘci s"uchania, za-
sÄ… w separacji. Zagubiona, zamkni´ta w so-
dawania pytał
i twórczego rozwiązywania
bie, nie potrafiÄ…ca odnaleÄ™ç si´ w aktualnej
problemów.
rzeczywistoĘci, w wybranych przez siebie ro-
" Drama ujawnia moŻliwoĘci ucznia. Roz-
lach jest bardzo autentyczna. Odgrywanym
budza wiar´ we w"asne si"y, wyzwala
postaciom przekazuje swoje nie zawsze po-
pojawiajÄ…ce si´ emocje.
zytywne emocje. DajÄ…c im upust, wycisza si´,
rozluęnia fizycznie i psychicznie.
Przys"uchujÄ…c si´ wypowiedziom nauczy-
cieli, moÅ»na stwierdziç, Å»e wi´cej da si´ po-
wiedzieç o efektach stosowania dramy w pra-
cy z grupą, niŻ o analizie poszczególnych
przypadków. Nauczyciel widzi zespó", ca"ą
klas´, dlatego "atwiej mu zauwaÅ»yç zmiany
relacji wewnątrz grupy, np. wzajemną wspó"-
prac´, uzupe"nianie si´, spójnoĘç.
PODSUMOWANIE
Nie istnieje jedna w"aĘciwa metoda na-
uczania i oddzia"ywania. Dobre efekty przy-
nosi stosowanie wielu metod juÅ» sprawdzo-
nych i zmodernizowanych. Ich dobór zaleŻy
od wielu czynników: wieku uczniów, rodzaju
çwiczeÅ‚
, rodzaju celów jakie zamierza osią-
gnÄ…ç nauczyciel.
Zaj´cia wykorzystujÄ…ce techniki dramowe
są bogate w informacje o osobowoĘci dziecka,
zw"aszcza wtedy, gdy ujawniajÄ… si´ trudnoĘci, Fot. 6. RzeÄ™ba: Przyjaęł

%
2/2004 89 25
zagadnienia metodyczne
" Drama zmienia rol´ nauczyciela z wy- DoskonalÄ…cy si´ zawodowo nauczyciele
k"adowcy na przewodnika, bacznego majÄ… nadziej´, Å»e dzi´ki reformie programo-
i wnikliwego opiekuna, pedagoga, wy- wej szko"a stanie si´ miejscem wspólnej,
chowawc´. twórczej pracy uczniów, a metody podajÄ…ce
wiedz´ zostanÄ… zastÄ…pione metodami aktyw-
" Sprzyjają bardziej Ęwiadomemu obserwo-
nymi, ch´tnie dramÄ…. WyraÅ»ajÄ… ch´ç wzboga-
waniu uczniów przez nauczyciela i wycią-
cenia praktyki szkolnej o elementy terapeu-
ganiu wniosków pod kątem ich specyficz-
tycznego oddzia"ywania dramy, poprzez któ-
nych trudnoĘci.
re zarówno uczniowie jak i oni sami b´dÄ…
" Drama nie wiąŻąc si´ z ocenÄ… zapewnia
mogli lepiej zrozumieç swoje problemy oso-
poczucie bezpieczeł
stwa i akceptacji.
bowoĘciowe i pokonają trudnoĘci w komuni-
" Drama daje duŻo radoĘci, satysfakcji
kowaniu si´ z innymi.
i poŻytku zarówno uczniowi, jak i nauczy-
cielowi.
Realizacj´ powyÅ»szych celów u"atwia sto-
Mgr MONIKA JUST
sowanie dramy jako metody uczenia si´
Wydzia" Nauk o Wychowaniu,
przez dzia"anie i przeŻywanie w rolach. Do
Katedra Pedagogiki Przedszkolnej
ich osiÄ…gni´cia niezb´dny jest dobrze przygo-
i Wczesnoszkolnej, Uniwersytet ¸Ã³dzki
towany nauczyciel dramy, b´dÄ…cy otwarty na
problemy i potrzeby uczniów i ich rodziców.
LITERATURA

G. Czapów, C. Czapów, Psychodrama, Warszawa-
E. Orlik-Marciniak, Âwiat gier i jego znaczenie dla
1969, PWN. rozwoju dzieci i doros"ych, [w:] Wspomaganie roz-

Drama. poradnik dla nauczycieli i wychowawców. woju. Psychostymulacja. Psychokorekcja. B. Kaja
Zeszyt 1/1991, zeszyt 3/1992. Wydawnictwo: (red.), Bydgoszcz 2000: Wydawnictwo Uczelniane
 Animator . WSP.

M. Drzazga, MoŻliwoĘci ekspresji w dramie, [w:] K. Pankowska, Drama  zabawa i myĘlenie, War-
Sztuka i ekspresja dziecka  w poszukiwaniu sensu szawa 1990, WSiP.
tworzenia. K. Krasoł
(red.), Katowice2003, Ze-
K. Pankowska,. Edukacja przez dram´, Warszawa
spó" Katolickich Szkó" Ogólnokszta"cących nr 2, 1997, WSiP.
Katolicka Szko"a Podstawowa, II Katolickie Gim-
M. Piszczek, Terapia zabawÄ…. Terapia przez sztuk´,
nazjum. Warszawa 1997, Centrum metodyczne pomocy psy-

Grupa bawi si´ i pracuje. Zbiór gier i çwiczeÅ‚
psy- chologiczno-pedagogicznej Ministerstwa Edukacji
chologicznych, Warszawa1994, Unus. Narodowej.

J. JastrzÄ…b, Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, E. Roine, Psychodrama. O tym, jak graç g"ównÄ…
Warszawa1990, COMPW-Z MEN. rol´ w swoim Å»yciu, Opole 1994, Wydawnictwo

M. Just, Terapeutyczna funkcja zaj´ç muzyczno-ru-  Kontakt .
chowych, [w:] Cz"owiek, szko"a, wspólnota. W kr´-
H. S´k (red.), Spo"eczna psychologia kliniczna,
gu edukacji spo"ecznej, M. Mendel (red.), Toruł
Warszawa1998, PWN.

2000, Wydawnictwo Adam Marsza"ek. M. A. Szymał
ska, Drama w nauczaniu poczÄ…tko-

B. Kaja, Zarys terapii dziecka. Skrypt dla studen- wym. Przewodnik metodyczny dla nauczyciela, ¸Ã³-
tów nauczania początkowego i wychowania przed- dę1996, Wydawnictwo JUKA.
szkolnego, Bydgoszcz 1989, Wydawnictwo Uczel-
W. K. Vopel, Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci
niane WSP. i m"odzieÅ»y, cz. I IV. Kielce1999, JednoĘç.

K. Lewandowska, Profilaktyczne wartoĘci muzyko-
B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i m"odzieŻy,
terapii, [w:] Wspomaganie rozwoju. Psychostymula- Warszawa1995, WSiP.

cja. Psychokorekcja, B. Kaja (red.), Bydgoszcz D. Ch. Weston, M. S. Weston, 365 gier i zabaw
2000, Wydawnictwo Uczelniane WSP. kszta"tujÄ…cych charakter, wraÅ»liwoĘç i inteligencj´

H. Machulska, Drama  zabawa, nauka i wycho- emocjonalną dziecka, Warszawa1998, Prószył
ski
wanie, [w:] Warsztaty edukacji twórczej, E. Olim- i S-ka.
kiewicz. (red.), Wroc"aw 2001, Wydawnictwo EU-
ROPA.
26 90 Úycie Szko"y