www.radiomaryja.pl/audycje.php?id=4285 2007-02-10
Porady lekarskie: Zapalenie gardła
W dzisiejszym programie opowiem o zapaleniach gardła, które są jedną z najczęściej występujących infekcji
dotyczących górnych dróg oddechowych jakie zdarzają się we wszystkich porach roku chociaż najczęściej
występuje w okresie jesienno wiosennym.
Mimo, że stan zapalny gardła lub migdałków podniebiennych może być wywołany przez wiele
mikroorganizmów to jednak dane epidemiologiczne dowodzą, że około 90% infekcji u dorosłych i ponad 70
% infekcji u dzieci jest spowodowane przez wirusy, co jednocześnie znaczy, że w większości tego typu
przypadków nie trzeba, a nawet przeciwwskazane są antybiotyki. Podkreślane to jest w artykułach naukowych
i popularno naukowych przestrzegających przed nagminnie stosowaną antybiotykoterapią, która może
prowokować różne powikłania. Infekcje wirusowe wykazują pewną sezonowość i lekarze wiedzą, że
zakażenia ruino wirusami przeważają wiosną i jesienią, w zimie najczęściej dochodzi do zakażeń
adenowirusami i koronarowirusami, natomiast do bakteryjnych najczęściej paciorkowcowych zakażeń
dochodzi przy końcu zimy i wczesną wiosną. Bakteryjna etiologia najczęściej jest związana z paciorkowcem
hemolizujących grupy A streptococus pyogenes występujący do 30% u dzieci i młodzieży oraz około 10% jest
przyczyną zaplenia gardła u ludzi dorosłych. Infekcje gardła występują szczególnie często u dzieci
uczęszczających do żłobka, przedszkola lub szkoły gdyż do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową.
Zanim opowiem o objawach i leczeniu zapaleń gardła i migdałków podniebiennych chciałabym przypomnieć
dane anatomiczno fizjologiczne jakie pomagają nie tylko w profilaktyce, ale i w leczeniu zapaleń gardła, które
stanowi jedną składową górnych dróg oddechowych będąc równocześnie wspólną częścią przewodu
pokarmowego. Jama nosowa i gardło stanowią górne drogi oddechowe natomiast począwszy od wejścia do
krtani rozpoczynają się dolne drogi oddechowe, które prowadzą do płuc. Zarówno górne drogi oddechowe jak
i dolne składające się z krtani i tchawicy służą do przeprowadzania powietrza. Jednak w drogach
oddechowych powietrze oddechowe podlega pewnej kontroli, która zaczyna się w jamie nosowej, gdzie
większe cząstki są wychwytywane, a powietrze jest nawilżone i ogrzane. Co prawda z czynnościowego
punktu widzenia także jamę ustną można zaliczyć do górnych dróg oddechowych jednak jama ustna nie jest
przygotowana do przewodzenia powietrza w której nie dochodzi do nawilżania, oczyszczenia i ogrzania
www.radiomaryja.pl Strona 1/6
powietrza, ponadto podczas oddychania przez usta dochodzi do nieprzyjemnego wysychania błony śluzowej.
Podobnie do jamy nosowej także gardło, jako jedna ze składowych górnych dróg oddechowych, zaopatrzone
jest w liczne mechanizmy obronne, do których należy także pierścień limfatyczny gardła nazywany także
pierścieniem Waldeyera.
Gardło składa się z trzech części nosogardła, gdzie znajduje się migdałek gardłowy zwany też migdałkiem
trzecim i migdałki trąbkowe. Następny środkowy odcinek to gardło środkowe z migdałkami podniebiennymi
jakie znajdują się między dwiema lukami podniebienno gardłowym i podniebienno językowym oraz trzecia
część dolna gardła z migdałkiem językowym. W skład pierścienia chłonnego Waldeyera, który leży na granicy
i oddziela entodermalne odcinki przewodu pokarmowego od entodermalnych odcinków układu oddechowego
wchodzą jeszcze grudki chłonne tylnej ściany gardła i pasma boczne. W patologii gardła najważniejszą rolę
odgrywają migdałki podniebienne i migdałek gardłowy. Migdałki podniebienne stanowią skupisko tkanki
limfoidalnej mając kształt elipsoidalny leżąc pomiędzy lukami podniebienno gardłowym i podniebienno
językowym. Zewnętrznie migdałek jest pokryty łącznotkankową torebką, która wnika w głąb migdałka dzieląc
go na zraziki. Torebka migdałka jest połączona z powierzchnią boczną języka natomiast do dolnej części
torebki dochodzą włókna mięśnia podniebienno gardłowego i zwieracza dolnego gardła, których skurcz może
być powodem gromadzenia wydzieliny do powstawania ropni migdałkowych. Migdałki zawierają naczynia
chłonne, odprowadzające jednak nie mają naczyń chłonnych doprowadzających i chłonka z migdałka odpływa
do węzłów chłonnych podżuchwowych tylnych i szyjnych głębokich, które ulegają powiększeniu w
przypadku zmian zapalnych toczących się w obrębie migdałka. Budowa migdałków jest podobna niezależnie
od mikrostruktury anatomicznej i wielkości jednak tylko migdałki podniebienne mają krypty i zatoki.
Migdałki podniebienne pokryte są nabłonkiem płaskim nie rogowaciejącym, który wnika w głąb migdałka
tworząc od 8 do 20 zagłębień, które prowadzą do następnych licznych rozgałęzień co jest powodem, że
struktura migdałka podniebiennego jest porównywana do gąbki kąpielowej. Migdałek zawiera grudki chłonne
zawierające limfocyty. Migdałki ponadto są bardzo obficie unaczynione i w około grudkowej strefie
występują liczne naczynia włosowate. Stały kontakt błony śluzowej gardła z zewnętrznym otoczeniem oraz
nagromadzenie tkanki limfatycznej jest powodem zwiększonej skłonności do zakażeń. W kryptach
migdałkowych gromadzą się nie tylko komórki nabłonkowe, ale bakterie i cząstki pokarmu. Nie tylko
migdałki podniebienne, ale cały pierścień limfatyczny Waldeyera odgrywają szczególną rolę w stanach
zapalnych gardła. W związku z lokalizacją i funkcją migdałki podniebienne zaliczane są do obwodowych
czyli drugorzędnych śluzówkowych narządów limfatycznych. Określone regiony migdałków zasiedlone
różnymi komórkami limfoidalnymi spełniają dużą rolę w układzie odpornościowym zapewniając także
integralność genetyczną ustroju. Migdałki podniebienne stanowią pierwszą linię obrony organizmu przed
drobnoustrojami, ale należą także do ważnych analizatorów immunologicznych biorąc udział w wytwarzaniu
www.radiomaryja.pl Strona 2/6
limfocytów B i T oraz przeciwciał odpornościowych. Ponadto w błonie śluzowej pod nabłonkiem znajdują się
liczne komórki układu odpornościowego głównie makrofagi i granulocyty obojętno chłonne, które pożerają
zatrzymane bakterie, a po rozpoznaniu antygenów tkankowych limfocyty wytwarzają specyficzne
przeciwciała skierowane przeciwko antygenom drobnoustrojów. W błonie śluzowej znajdują się liczne
enzymy i lizozym działające bakteriobójczo stanowiące naturalny antybiotyk. Ponadto duże znaczenie ma
białko transferyna hamujące wzrost bakterii oraz interferony białka o działaniu przeciw wirusowym. W
górnych drogach oddechowych przeważają przeciw ciała IgA, a w ścianach oskrzeli Ig G, które zapobiegają
rozmnażaniu bakterii, pobudzają ich pożeranie i ograniczają uszkodzenie tkanki przez toksyny. Ważnym
czynnikiem ograniczającym wzrost bakterii jest ciśnienie tlenu w drogach oddechowych. Podobne znaczenie
ma prawidłowa temperatura oraz aparat rzęskowo śluzowy. Wydzielina błony śluzowej przesuwanej przez
rzęski nabłonka wychwytuje wdychane drobnoustroje, zapobiega ich przyleganiu do nabłonka, który leży pod
warstwą śluzu. Wydolność aparatu rzęskowego o działaniu ochronnym i oczyszczającym zależy od
temperatury, wilgotności oraz unikania czynników szkodliwych zwłaszcza takich jak zimno, wysychanie
śluzówek, palenie papierosów, które wybitnie zwiększają ryzyko zakażenia.
Zapalenie gardła i migdałków podniebiennych mogą stanowić samodzielne jednostki chorobowe określane
jako tonsilitis, czyli zapalenie migdałków podniebiennych lub pharingitis, czyli zapalenie gardła, lub stanowić
część składową zakażeń ogólnoustrojowych opisywanych po łacinie jako pharingo tonsilitis. Oprócz
czynników patogennych w błonie śluzowej gardła występuje saprofityczna flora bakteryjna, która jednak
może stać się chorobotwórcza w momencie osłabienia ochronnej bariery błony śluzowej. Zazwyczaj zapalenie
błony śluzowej gardła dzielone jest na ostre i przewlekle oraz specyficzne i niespecyficzne. Ostre
niespecyficzne zapalenie gardła wywołane jest najczęściej przez wirusy szczególnie adenowirusy, wirusy
grypy, różne odmiany paragrypowe oraz wirusy opryszczki, Herpes simplex, Ebstaina Bara odpowiedzialnego
za mononukleozę zakaz
ną oraz rhinowirusy czasem powikłane wtórnie przez infekcję bakteryjną. Warto
wiedzieć, że zapalenia wirusowe charakteryzują się zwykle powolnym narastaniem objawów, które natomiast
w przypadku zakażeń bakteryjnych pojawia się znacznie bardziej, ostro i nagle. Zwykle miejscowe objawy
zapalenia gardła to pieczenie, uczucie drapania w gardle, uczucie suchości i kaszel ponadto trudności w
połykaniu oraz ból gardła, ale też bardzo często objawy ogólne zwłaszcza osłabienie, ból głowy oraz stany
podgorączkowe czy bóle mięśniowo stawowe. Objawy zapalenia dotyczyć mogą także migdałków
podniebiennych, które mogą być przekrwione jednak bez nalotów i treści ropnej, czasem jedynie z wysiękiem
surowiczym jeśli zapalenie nie jest powikłane zakażeniem bakteryjnym. Ponadto u dzieci występują objawy
towarzyszące poza gardłowe zwłaszcza biegunka, wydzielina z nosa, zaczerwienienie spojówek. Jak
wspominałam w zakażeniach wirusowych objawy zwykle są niezbyt nasilone w odróżnieniu do zakażeń
www.radiomaryja.pl Strona 3/6
bakteryjnych, w których występować może bardzo wysoka temperatura i szczególnie u dzieci bóle głowy,
brzucha i nudności, poza tym może występować nieprzyjemny zapach z ust, trudności w otwieraniu ust i
połykaniu pokarmów. Stąd przy powoli narastających objawach istnieje możliwość działań profilaktycznych
stosowania preparatów antyseptycznych witaminy C, wapnia czy preparatów poprawiających odporność. W
badaniu przedmiotowym lekarskim stwierdzane jest ponadto zaczerwienienie i rozpulchnienie błony śluzowej
pokrytej zwykle gęstą zalegającą wydzieliną. Przebieg tego typu zapalenia gardła jest zazwyczaj krótkotrwały,
do 3 dni, jedynie wydłuża się przy nadkażeniach bakteryjnych. Zapalenia niespecyficzne gardła występują
także w przebiegu chorób jak ospa wietrzna, odra, różyczka. Leczenie, jak wspominałam, stanów zapalnych
gardła polega na podawaniu preparatów przeciwzapalnych, przeciw histaminowych, przeciwbólowych i
miejscowo odkażających witaminy C oraz wapnia. Preparatów odkażających różnego typu obecnie jest wiele
w aptekach jednak pomocne mogą być też płukanie roztworami soli fizjologicznej, jakie można wykonać w
domu używając pół łyżeczki soli na szklankę przegotowanej wody. Gardło można płukać także roztworami
wody utlenionej. Z powodu ogromnej liczby tego rodzaju preparatów nie będę wymieniać ich, chociaż
chciałabym zwrócić uwagę na preparaty ziołowe lub stosowane do inhalacji albo występujące w postaci
olejków o dzianiu przeciwbakteryjnym i odkażającym, rozkurczowym zwłaszcza takich jak mentol, olejek
eukaliptusowy, tymiankowy sosnowy, jodłowy, goz
dzikowy czy brzozowy oraz kamfora, ale też szałwia lub
rumianek. Preparaty zawierające mentol od setek lat są stosowane w leczeniu chorób układu oddechowego.
Wykorzystywane jest nie tylko chłodzące działanie mentolu na błony śluzowe, ale i działanie znieczulające na
zakończenia nerwowe. Mentol ponadto poprzez wpływ na przechodzenie wapnia przez ściany komórek
nerwowych i mięśniowych może udrażniać zatkany nos, łagodzić ból gardła i kaszel. Przeciw kaszlowe i
wykrztuśne są także prawoślaz lekarski, podbiał, porost islandzki czy owoc kopru włoskiego, owoc anyżu czy
ziele tymianku. Dopiero przy dłuższym i cięższym przebiegu lekarze włączają antybiotyki, które działają
przeciw bakteryjnie.
Do zapaleń ze zmianami specyficznymi w gardle zaliczane są zapalenie opryszczkowe, herpangina,
półpasiec, angina, błonica oraz zapalenie drożdżakowe.
W przypadku zapalenia opryszczkowego występują bladożółte bolesne pęcherzyki, które przechodzą w
bolesne owrzodzenia z czerwoną otoczką, a które pojawiają się nie tylko w jamie ustnej i na wargach, ale w
skórze przedsionka nosa. Choroba trwa zwykle od 10 do 14 dni w odróżnieniu do herpanginy, która trwa do 7
dni wywołana przez wirusy Coxackie charakteryzując się występowaniem szaro białych zmian
pęcherzykowych otoczonych czerwonymi obwódkami przechodzącymi w owrzodzenia. Natomiast następne
specyficzne zapalenie gardła w przebiegu półpaśca charakteryzuje się powstawaniem twardych płaskich
pęcherzyków po jednej stronie gardła w przebiegu nerwów, którym towarzyszy bardzo silny ból. Pęcherzyki
zasychają zanikając po 8 dniach. W zakażeniach drożdżakowych na ścianie gardła pojawiają się białe naloty
www.radiomaryja.pl Strona 4/6
po usunięciu których pozostają zaczerwienione powierzchnie błony śluzowej. Tego typu zapalenia występują
zwykle po długotrwałej antybiotykoterapii, przy znacznie obniżonej odporności lub po kortykosterydo terapii
albo w przebiegu zaburzeń hormonalnych, po leczeniuprzeciwnowotworowym lub w przebiegu zaniedbań
higienicznych. Z kolei aftowe zapalenie błony śluzowej gardła charakteryzuje się zaczerwienionymi
naciekami z ubytkami błony śluzowej pokrytej białymi nalotami. Aftowym zapaleniom błony śluzowej
towarzyszą powiększenie i bolesność okolicznych węzłów chłonnych. Natomiast w przebiegu mononukleozy
zakaz
nej dochodzi do pogorszenia stanu ogólnego wraz z występowaniem bardzo silnego bólu gardła,
któremu towarzyszy bolesne przełykanie, wysoka gorączka i ogólne osłabienie. W badaniach laboratoryjnych
lekarze stwierdzają leukocytozę powyżej 20 000 Leukocytów spośród których jest monocytów. Leczenie
zwykle jest objawowe chociaż bardzo często stosowana jest także antybiotykoterapia. Leczenie jednak w
przebiegu infekcji wirusowej jest rutynowo objawowe czyli polega na stosowaniu preparatów miejscowo
odkażających pod postacią tabletek do ssania lub roztworów do pluskania gardła wraz ze stosowaniem
środków przeciwbólowych, takich jak aspiryna lub paracetamol. Dopiero gdy chorzy wykazują objawy
zmniejszonej odporności lekarze niekiedy dodają preparaty przeciwwirusowe. W przypadku etiologii czysto
wirusowej podawanie antybiotyków nie ma uzasadnienia, a nawet może być szkodliwe, gdyż powoduje
narastanie lekooporności oraz wydłużenie czasu choroby jak i ubocznych skutkach antybiotykoterapii. Stąd
wiedza o różnorodności objawów może być pomocna w celach profilaktycznych stosowania preparatów
odkażających i antyseptycznych.
Natomiast w przebiegu zapalenia gardła o bakteryjnej etiologii występuje znaczne nasilenie dolegliwości, ale
także w badaniu klinicznym i przedmiotowym stwierdzane są powiększone i rozpulchnione migdałki
podniebienne, zwykle pokryte białym albo biało żółtym nalotem, najczęściej z ropną lub śluzowo ropną
treścią jaka wydobywa się podczas ucisku migdałków. Języczek podniebienny jest krwisto czerwony i
obrzęknięty, występują liczne wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia oraz powiększone i bolesne węzły
chłonne.
O zapaleniach migdałków podniebiennych opowiem w następnym programie natomiast dzisiaj chciałabym
opowiedzieć za chwilę o stanach zapalnych przewlekłych gardła.
W przewlekłym zapaleniu błony śluzowej gardła wyróżniane są zapalenie proste przerostowe i zanikowe.
Chorzy z przewlekłym zapaleniem gardła zgłaszają ciągle odksztuszanie, uczucie suchości w gardle albo
zalegania gęstego śluzu. Błona śluzowa w tego rodzaju zapaleniach jest czerwona, rozpulchniona z
poszerzonymi naczyniami żylnymi, pokryta lepką wydzieliną śluzową. W zapaleniu przerostowym występuje
przymus ciągłego odksztuszania, uczucie przeszkody w gardle, czasem nawet prowadzące do wymiotów.
Błona śluzowa jest czerwona, pogrubiała i chropowata z powiększonymi grudkami chłonnymi na tylnej
www.radiomaryja.pl Strona 5/6
ścianie gardła i naczyniami, które mogą pękać, co jest powodem krwawień. Natomiast w postaci zanikowego
zapalenia gardła błona śluzowa jest bladoróżowa, gładka, sucha i połyskująca, sprawiająca wrażenie
polakierowanej. Chorzy skarżą się na zaleganie gęstej wydzieliny i dolegliwości nasilają się przy suchym
powietrzu i zmniejszają się w powietrzu wilgotnym. Wśród przyczyn stanów zapalnych wymieniane są
przewlekłe działania czynników szkodliwych, zwłaszcza takich jak kurz, chemikalia, dym papierosowy i
palenie papierosów, gorące suche powietrze, alkohol, niedobory witamin zwłaszcza A, B, C. Przewlekłe
zmiany zapalne gardła bardzo często współistnieją ze zmianami w okolicznych narządach: zatokach,
migdałkach podniebiennych, krtani i tchawicy. Oddychanie przez usta, zwłaszcza na skutek polipów lub
innych przeszkód w jamie nosowej czy przerost migdałka gardłowego, ale też zaburzenia ogólne jak cukrzyca,
alergie czy zaburzenia hormonalne. Najważniejsze działania profilaktyczne to przede wszystkim eliminacja
czynników szkodliwych wraz z działaniem objawowym jakie polega na nawilżaniu błony śluzowej, różnego
rodzaju inhalacjami czy płukankami. Pomocne są także preparaty powodujące wzrost odporności, jak
reklamowany zwłaszcza ostatnio, olej z wątroby rekina zawierający alkilloglicerole zwiększające odporność.
Ponadto pomocne są preparaty zawierające naturalne składniki, zawierające naturalne olejki. Jednym z
polecanych ziół jest jeżówka o działaniu stymulującym układ odpornościowy co jest szczególnie korzystne w
przypadku chorób wirusowych. Zawarte w jeżówce polisacharydy utrudniają wnikanie wirusów do komórek.
Podobnie polecane są jagody bzu czarnego w przypadkach przeziębienia i grypy działając
przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie, zwłaszcza dzięki zawartości kwasu ursolowego. Bez
czarny polecany jest także do płukania gardła, przy katarze oraz jako środek moczopędny. Napar bzu czarnego
pije się trzy razy dziennie po szklance napoju. Wykorzystywane mogą być zarówno kwiaty, jagody, liście jak i
kora bzu czarnego. Polecanym w zapaleniu gardła na tle wirusowym jest także rumianek o działaniu
przeciwzapalnym i przeciwalergicznym, który może być stosowany do inhalacji lub jako herbatka. Podczas
zaparzania rumianku należy przykryć napar ze względu na cenny olejek eteryczny uwalniający się po zalaniu
go wrzątkiem. Działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe ma także lipa, którą stosuje się trzy razy
dziennie po szklance napoju. Podobnie polecany jest także krwawnik pospolitego zawierający kwas
salicylowy, azuleny, flawonoidy, kwasy roślinne, ale i obfitujący w związki manganu i inne sole mineralne.
Dzięki tym związkom krwawnik pospolity ma właściwości przeciwzapalne i rozkurczowe, zatrzymujące
krwawienie. Do płukania jamy ustnej i gardła polecany bywa też wiciokrzew. Ponadto wymieniana jest mięta
pieprzowa razem z krwawnikiem pospolitym i kwiatami czarnego bzu oraz owoc dzikiej róży z miodem.
www.radiomaryja.pl Strona 6/6