METODYKA PRAC INWENTARYZACYJNYCH W RAMACH PROJEKTU
 INWENTARYZACJA KLUCZOWYCH GATUNKÓW PTAKÓW POLSKICH KARPAT
ORAZ STWORZENIE SYSTEMU ICH MONITOROWANIA I OCHRONY
Tomasz Wilk, A
ukasz Kajtoch, Michał Ciach
luty - kwiecieo 2011
[uwagi przekazali także: Wojciech Bielaoski, Krzysztof Kus, Grzegorz Neubauer, Damian Nowak,
Romek Mikusek, Marian Stój, Tadeusz Zając]
1. INFORMACJE O PROJEKCIE
Ogólne informacje o projekcie
Projekt  Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich
monitorowania i ochrony to projekt finansowany w ramach tzw. Szwajcarsko-Polskiego Programu
Współpracy. Jego realizacja przewidziana jest na 4 lata, w okresie 2011-2015, a budżet przekracza 3,4
mln PLN.
Karpaty są jednym z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski, jednocześnie pozostając wciąż
jednym z najsłabiej rozpoznanych pod względem przyrodniczym regionów. Brak całościowego
rozpoznania zasobów przyrodniczych (brak kompleksowych inwentaryzacji), brak danych o trendach
wybranych elementów przyrodniczych (brak danych z monitoringu przyrodniczego), oraz brak
dostatecznej wiedzy dotyczącej tych zasobów wśród społeczeostwa prowadzi do niepełnej i
nieefektywnej ochrony środowiska naturalnego Karpat. Projekt ten wychodzi naprzeciw tym
potrzebom, budując system dostarczający te brakujące elementy na terenie całego zasięgu polskich
Karpat. Celem projektu jest przeprowadzenie inwentaryzacji kluczowych gatunków ptaków na
terenie polskich Karpat i stworzenie na podstawie wyników tej inwentaryzacji rozwiązao dotyczących
monitoringu i ochrony ptaków w polskich Karpatach. Główne działania projektowe obejmą np.: (1)
kompleksową inwentaryzację wybranych gatunków ptaków polskich Karpat, (2) stworzenie sieci osób
monitorujących zasoby przyrodnicze polskich Karpat, (3) szeroki cykl warsztatów i szkoleo dla różnych
grup docelowych, (4) stworzenie strategii ochrony ptaków dla różnych grup docelowych (np.
nadleśnictwa, wybrane gminy).
Jaki jest cel prowadzenia inwentaryzacji ptaków w Karpatach? Jak wykorzystywane będą wyniki
badao inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach projektu?
Celem 4-letnich prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach projektu jest zebranie danych
dotyczących rozmieszczenia i liczebności wybranych gatunków ptaków w skali całych polskich Karpat,
oraz na poziomie poszczególnych jednostek fizjograficznych. Działania inwentaryzacyjne skupiad się
będą głównie na gatunkach wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej i/lub zagrożonych w skali
kraju lub charakterystycznych dla siedlisk górskich. W ramach prac terenowych zbierane będą także
informacje o stanie siedlisk oraz zagrożeniach na obszarze Karpat.
Dane zebrane w ramach inwentaryzacji mają posłużyd do służyd do ułatwienia wdrażania działao
związanych z monitorowaniem i ochroną tych gatunków i ich siedlisk, zarówno w ramach projektu,
jak i po jego zakooczeniu.
1
Dane uzyskane w ramach projektu będą do użytku wszystkich instytucji i organizacji związanych z
przyrodą i ochroną zasobów naturalnych Karpat. Będą one więc do mogły byd używane m.in. przez
Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska, Regionalne Dyrekcje Lasów Paostwowych, Parki
Narodowe, Nadleśnictwa, Urzędy Gmin, organizacje pozarządowe itd. Instytucje te będą mogły
używad wyników inwentaryzacji m.in. do przygotowywania Planów Zadao Ochronnych, planów
zagospodarowania przestrzennego, opracowywania strategii ochrony gatunków zagrożonych, czy
planowania działao związanych z ochroną czynną gatunków.
Powierzchnie na których liczone będą gatunki w ramach projektu, będą także mogły służyd jako
powierzchnie referencyjne do monitorowania stanu zachowania wybranych gatunków ptaków w
przyszłości.
Wyniki badao terenowych będą dodatkowo podsumowane w książce  Ptaki Karpat , która wydana
zostanie w pierwszej połowie 2015 roku. Pozwoli to na zebranie w jednej publikacji zarówno danych
zebranych w ramach projektu, jak i wszelkich publikowanych i niepublikowanych danych dotyczÄ…cych
ptaków polskiej części Karpat, wraz z analizą zagrożeo i sugestiami działao ochronnych.
2. UWAGI OGÓLNE O PRACACH INWENTARYZACYJNYCH
Jaka metoda?
Badania terenowe obejmą całą polską częśd Karpat, włącznie z pasem pogórzy. Prace terenowe
obejmowad będą 4 sezony badawcze w latach 2011-2014. Ponieważ obszar Karpat jest zbyt duży, aby
w całości pokryd go kontrolami inwentaryzacyjnymi, konieczne będzie liczenie wybranych gatunków
ptaków na powierzchniach próbnych. Aby zapewnid reprezentatywnośd danych uzyskanych na tych
powierzchniach, będą one losowo wybierane. Dla wybranych gatunków ptaków (gatunki b. trudne
metodycznie, i/lub z lokalnymi, niewielkimi populacjami) powierzchnie liczeo wybierane będą
nielosowo. Generalnie używanymi metodami będą liczenia na transektach liniowych / punktowych, w
obrębie wylosowanych powierzchni próbnych.
Grupy inwentaryzowanych gatunków ptaków
Badania terenowe mają na celu zebranie dokładnych danych o liczebności i rozmieszczeniu ok. 45
gatunków ptaków w polskich Karpatach (szacuje się, że niejako  przy okazji zebrane zostaną w miarę
dokładne dane dla kilkunastu kolejnych gatunków). Do badao wybrano gatunki zagrożone w skali
Europy i/lub kraju, oraz gatunki charakterystyczne dla siedlisk górskich. Ponieważ poszczególne
gatunki / grupy gatunków wymagają nieco innych założeo metodycznych do prowadzenia prac
terenowych, inwentaryzowane gatunki podzielono na grupy gatunków, które mogą byd liczone
wspólnie, wg tych samych założeo metodycznych i na tych samych powierzchniach próbnych (patrz
Ramka 1).
2
Ramka 1. Podział gatunków inwentaryzowanych w ramach Projektu. Każda z grup ptaków będzie liczona wg
nieco innej metodyki, na różnej wielkości powierzchniach próbnych (szczegóły w rozdziałach 3.1  3.6).
* występujące lokalnie i/lub wymagające specyficznych metod inwentaryzacyjnych (np. kuraki, derkacz)
Ogólne uwagi dotyczące inwentaryzacji wszystkich grup ptaków
1. Zapoznaj się dokładnie z instrukcją i stosuj się do jej zaleceo. Jeśli coś nie jest jasne, lub któreś
z zapisów w instrukcji  nie sprawdzają się w terenie, przekaż o tym informacje do
koordynatora projektu.
2. Jeśli nie jesteś w stanie wykonad zaplanowanego liczenia (np. ze względu na warunki
terenowe na powierzchni, lub inne przypadki losowe) powiadom o tym jak najszybciej
koordynatora projektu.
3. Liczenia powinny byd wykonywane w terminach i porach dnia wskazanych w instrukcji -
zapewniających wysoką aktywnośd inwentaryzowanych gatunków i ich wysoką
wykrywalnośd.
4. Liczenia powinny odbywad się podczas właściwej pogody. Większośd gatunków jest znaczenie
mniej aktywna podczas silnego wiatru, silnego śniegu lub deszczu  nie prowadz
prac
terenowych podczas nieodpowiednich warunków atmosferycznych.
5. Terminowo przekaż nam wszystkie wymagane formularze.
Lista rzeczy które powinieneś zabrad w teren:
1. lornetka Jð
2. GPS
3. telefon komórkowy (naładowany)
4. cyfrowy aparat fotograficzny
5. sprzęt do wabienia (głośnik + mp3 z granymi głosami)
6. zapas baterii
7. instrukcja
8. formularz terenowy
9. mapy
10. czołówka
11. długopis
3
Bezpieczeostwo
Podczas prowadzenie badao terenowych w trudnym, górskim terenie obserwatorzy muszą zapewnid
sobie bezpieczeostwo. Organizatorzy badao terenowych nie ponoszą odpowiedzialności za
ewentualne wypadki. Aby zminimalizowad możliwośd wypadków:
·ð nie prowadz
obserwacji w miejscach, w których wyjątkowo wysokie jest ryzyko wypadkowe,
np. strome zbocza górskie, rumowiska, obszary lawinowe. Jeśli powierzchnia
inwentaryzacyjna obejmuje miejsce o wysokim ryzyku wypadkowym, możesz zmodyfikowad
trasę przejścia, tak aby omijała ona niebezpieczny obszar lub zrezygnowad z liczenia (
powiadom o tym fakcie koordynatora!).
·ð przed kontrolÄ… terenowÄ… powiadom kogoÅ›, gdzie dokÅ‚adnie wybierasz siÄ™ w teren,
szczególnie jeśli prowadzisz obserwacje samotnie, w trudnym terenie.
·ð upewnij siÄ™, że masz ze sobÄ… naÅ‚adowany telefon komórkowy.
·ð wpisz do swojego telefonu numery alarmowe (pogotowie ratunkowe  999; ogólny numer
alarmowy  112; GOPR  601 100 300)
·ð sugerujemy zabieranie ze sobÄ… zestawu pierwszej pomocy, szczególnie w przypadku
prowadzenia badao w odległych, trudno dostępnych obszarach
Przed wyruszeniem na kontrole terenowe&
·ð upewnij siÄ™, że umiesz obsÅ‚ugiwad sprzÄ™t który ze sobÄ… zabierasz (GPS, zestaw do wabienia)
·ð upewnij siÄ™, że masz wgrane wszystkie potrzebne gÅ‚osy do odtwarzacza mp3 oraz mapy i
współrzędne punktów nasłuchu wgrane do odbiornika GPS
·ð zapoznaj siÄ™ wczeÅ›niej z obszarem powierzchni inwentaryzacyjnej przy pomocy map
topograficznych i/lub aplikacji Google Earth oraz Geoportal  umożliwi Ci to sprawniejsze
zaplanowanie dotarcia do powierzchni i poruszania siÄ™ po niej
·ð upewnij siÄ™, że znasz dobrze gÅ‚osy ptaków, które możesz mied na powierzchni (znajomoÅ›d
głosów gatunków wymienionych w załączniku A niniejszego dokumentu jest obowiązkowa!)
·ð przedwicz szacowanie odlegÅ‚oÅ›ci w terenie  szczególnie ważne jest to przy liczeniach
gatunków w grupy A, które zapisywane są w dwóch pasach odległości (do 50 m, oraz powyżej
50 m).
Po wykonaniu kontroli terenowych&
& przeslij nam terminowo wszystkie wymagane formularze i karty terenowe.
4
3. METODYKA DLA POSZCZEGÓLNYCH GRUP PTAKÓW
3.1 GRUPA A  GATUNKI LEÅšNE ÅšREDNIEJ WIELKOÅšCI
Kluczowe gatunki liczone na powierzchni:
JarzÄ…bek
Sóweczka
Dzięcioł białogrzbiety
Dzięcioł trójpalczasty
Dzięcioł zielonosiwy
Drozd obrożny
Muchołówka białoszyja
Muchołówka mała
+ Dzięcioł czarny, Dzięcioł zielony, Siniak, Orzechówka, Zniczek, Krzyżodziób świerkowy i inne
(rejestracji podlegają wszystkie gatunki wymienione w Załączniku A niniejszego dokumentu).
Losowanie powierzchni próbnych
Powierzchnie próbne losowane są spośród wszystkich kwadratów 2x2 km w granicach Karpat
polskich, na których lesistośd wynosi ponad 70% powierzchni kwadratu. A
Ä…cznie w ramach
projektu objętych liczeniami zostanie ok. 300-400 takich powierzchni, z czego 75%
zlokalizowanych jest w paśmie gór, a 25% w paśmie pogórzy.
Wielkośd powierzchni
4 km2 (kwadrat 2x2 km)
Rodzaj liczenia
Transekt punktowy. Na powierzchni ptaki rejestrowane / wabione sÄ… na 9 punktach
rozlokowanych co 500 m, dodatkowo ptaki rejestrowane są na trasie między punktami.
Liczba kontroli
5 (odstęp między kolejnymi kontrolami - min. 10 dni)
Terminy kontroli (+ gatunki aktywnie wabione podczas kontroli)
1 kontrola: 25.03  10.04 (dzięcioł trójpalczasty / dzięcioł białogrzbiety)
2 kontrola: 11.04  20.04 (jarząbek / dzięcioł zielonosiwy)
3 kontrola: 21.04  30.04 (sóweczka / dzięcioł zielonosiwy)
4 kontrola: 01.05  10.05 (dzięcioł trójpalczasty / dz. białogrzbiety)
5 kontrola: 10.05  25.05
Z reguły na pogórzach kontrole powinny odbywad się wcześniej, a więc na początku zakresu
podanego dla poszczególnych kontroli. Natomiast kontrole w pasie gór, szczególnie wysoko w górach
odbywad się powinny raczej póz
niej, pod koniec podanego zakresu. Powyższe terminy mogą byd
5
wyjątkowo także dopasowywane do warunków fenologicznych w poszczególnych latach. Jeśli w
danym roku wcześniej / póz
niej niż zwykle rozpoczął się sezon wegetacyjny, to możliwe jest
odpowiednie dopasowanie terminów poszczególnych liczeo (musi to byd jednak uzgodnione przed
wykonaniem liczenia z koordynatorem projektu!).
Ramka 2. Okres aktywności kluczowych gatunków ptaków liczonych na powierzchniach 2x2 km
(dane głównie za: Chylarecki i in. 2009 + dane własne). Wytłuszczono gatunki kluczowe.
Pora prowadzenia kontroli
Wszystkie kontrole sÄ… wczesnoranne  optymalnie powinny odbywad siÄ™ optymalnie od
wschodu słooca do godz. 11:00 (12:00). Całkowity czas kontroli w warunkach górskich
wynosid będzie ok. 5h: 1,5 h nasłuchu w punktach oraz ok. 3-3,5h podczas przemarszu
między punktami. Oznacza to, że należy rozpocząd kontrolę możliwie jak najwcześniej -
optymalnie ok. 6:00, chod szczególnie na powierzchniach wysoko w górach będzie to trudne.
Należy jednak dążyd do tego, żeby całą powierzchnię skontrolowad w okresie wysokiej
aktywności ptaków.
Przygotowania przed kontrolÄ…
Przed przeprowadzeniem kontroli terenowej wymagane jest zapoznanie siÄ™ topografiÄ…
terenu, w celu optymalnego zaplanowania trasy przejścia oraz lokalizacji punktów
nasłuchowych. Z powierzchnią należy zapoznad się przy pomocy map oraz portali GISowych
(Geoportal, GoogleEarth).
Pamiętaj także o wgraniu do odbiornika GPS-a odpowiednich map oraz współrzędnych
punktów nasłuchu.
Przebieg kontroli
Powierzchnia próbna to kwadrat 2x2 km. W ramach każdego z kwadratów wyznaczonych jest 9
punktów nasłuchu. Trasa przemarszu obserwatora przechodzi przez wszystkie punkty nasłuchu
(punkty P1  P9 na schemacie) i obejmuje dodatkowo ok. 7 km trasy pomiędzy punktami (odcinki
transektowe zaznaczone żółtymi strzałkami na schemacie).
6
2 km
500 m
P1 P2 P3
punkty nasłuchu
/ wabieo (P1-P9)
P4 P5 P6
hipotetyczna trasa
przejścia
P7 P8 P9
Ryc. 1. Powierzchnia inwentaryzacyjna 2x2 km przeznaczona do liczeo średniej wielkości ptaków leśnych. Na żółto
zaznaczona jest  idealna trasa przejścia oraz rozkład punktów nasłuchu. Zauważ, że numeracja punktów nasłuchu jest
rosnąca od punktu zlokalizowanego w lewym, górnym rogu kwadratu. Jeśli więc będziesz zaczynał kontrolę od punktu w
prawym dolnym rogu kwadratu, to zaczynasz jÄ… od punktu nr 9 (a nie nr 1!).
Ustalenie rzeczywistej trasy kontroli i lokalizacji punktów nasłuchowych
Powyższy schemat prezentuje  powierzchnię idealną . Rozmieszczenia zarówno punktów jak i trasy
przejścia między nimi, będzie niekiedy wymagało w trudnych górskich warunkach dostosowania do
warunków terenowych. Trasa przejścia powinna byd dopasowana do lokalnych warunków
topograficznych  powinna więc biec wzdłuż poziomic i/lub wykorzystywad istniejące ścieżki, tak aby
przejście transektem było jak najmniej męczące, a trasa powinna omijad strome, niebezpieczne
fragmenty górskich stoków. Jednocześnie punkty nasłuchowe powinny byd zlokalizowane w pewnej
odległości (min. 100 m.) od potoków, które mogą zagłuszad odzywające się ptaki, oraz od często
uczęszczanych ścieżek (np. szlaków turystycznych), na których warunki siedliskowe niekiedy różnią się
od pozostałej części lasu, co może wpływad na reprezentatywnośd wyników.
Obserwator podczas pierwszej kontroli powinien tak dopasowad trasę przejścia i lokalizację punktów
nasłuchowych, żeby:
a. zapewnid sobie bezpieczeostwo w trudnym górskim terenie
b. zapewnid żeby lokalizacja trasy i punktów była jak najbardziej zbliżona do  idealnej powierzchni
c. zapewnid możliwie jak najlepszą wykrywalnośd poszczególnych gatunków
Podczas pierwszej kontroli obserwator kieruje się na kolejne, z góry zadane punkty nasłuchu, wg
współrzędnych zapisanych w GPS oraz mapy. Jeśli nie jest możliwe wykonanie nasłuchu na z góry
zdefiniowanym punkcie  idealnym , to obserwator wybiera miejsce w pobliżu, gdzie taki nasłuch
(i/lub stymulacja głosowa) może byd prowadzony, pamiętając, że optymalna odległośd punktów
nasłuchowych od siebie, to ok. 500 m. Lokalizacja  rzeczywistych punktów nasłuchowych
7
zapisywana jest przy pomocy urządzenia GPS, oraz zaznaczana na mapie. Na mapie zaznaczamy także
przebieg trasy przejścia między punktami.
W sytuacji, gdy któryś z punktów wypadnie na terenie otwartym, należy zmodyfikowad jego
lokalizację, tak żeby zlokalizowany on był w terenie leśnym.
Podczas pierwszej kontroli obserwator zapisuje współrzędne  rzeczywistego punktu w urządzeniu
GPS, oraz opisuje na mapie punkty charakterystyczne, po których można będzie trafid do tego punktu
w trakcie kolejnych kontroli. Zalecane jest także, aby zaznaczyd w jakiś sposób miejsce nasłuchu  w
lesie można powiesid kolorową wstążkę na pniu drzewa. Czas potrzebny na wykonanie tych
czynności nie jest wliczany do 10-minutowego czasu nasłuchu.
Start transektu powinien rozpoczynad się co drugie liczenie z przeciwległego kooca, aby nie
powodowad błędu systematycznego związanego z prowadzeniem nasłuchów na niektórych punktach
zawsze w póz
niejszych godzinach, w czasie zmniejszonej aktywności ptaków. Kolejna kontrola
powinna rozpoczynad się więc od punktu na którym skooczyliśmy poprzednią wizytę na powierzchni.
Zauważ, że punkty nasłuchu numerowane są zawsze rosnąco, począwszy od lewego, górnego
narożnika kwadraty. Należy przestrzegad tego systemu numeracji  jest on stały, mimo że Liczenie
może rozpoczynad się z innych punktów (niekoniecznie punktu nr 1).
Ryc. 2. Przykładowa powierzchnia liczeo 2x2 km. Na żółto zaznaczona jest trasa przejścia oraz rozkład punktów nasłuchu na
powierzchni  idealnej , na czerwono zaznaczony jest układ  rzeczywisty , dostosowany do warunków terenowych i
siedliskowych.
Opis stanu siedlisk w punktach
Podczas pierwszej kontroli na powierzchni obserwator powinien wypełnid Kartę Stanu Siedlisk (KSS)
na poszczególnych punktach. W Karcie tej umieszczane są podstawowe informacje dotyczące
struktury i stanu zachowania siedlisk na punkcie. Czas potrzebny na wypełnienie KSS na 1 punkcie
(ok. 2 min) nie powinien byd wliczany do 10 minutowego czasu nasłuchu / wabienia na punkcie.
Obserwatorzy są zachęcani do wykonywania cyfrowych zdjęd dokumentujących strukturę siedliska na
punkcie, które ułatwid mogą opis siedlisk i śledzenie zmian ich struktury pomiędzy poszczególnymi
kontrolami / latami.
8
Liczenie ptaków na punkcie
Po dojściu do punktu obserwator rozpoczyna 10 minutowy nasłuch, w trakcie którego zapisywane w
formularzu terenowym są wszystkie słyszane i widziane gatunki ptaków wymienione w załączniku A
niniejszego dokumentu. A
Ä…cznie w sezonie obserwator odwiedza powierzchniÄ™ 5-krotnie. Przebieg
poszczególnych kontroli nie różni się między sobą, oprócz zestawu gatunków, które obserwator
aktywnie wabi na poszczególnych punktach nasłuchu. Przebieg nasłuchu na poszczególnych punktach
przedstawiony jest w Ramce 3.
Ramka 3. Przebieg nasłuchu na poszczególnych punktach, w trakcie kontroli powierzchni
inwentaryzacyjnej 2x2 km.
1-sza kontrola: 25.03  10.04
10 minut: 4 min. nasłuch  2 min. wabienie werblowaniem dzięcioła trójpalczastego/białogrzbietego*
 1 min. nasłuchu  1 min. wabienie głosem kontaktowym dzięcioła trójpalczastego / białogrzbietego
 2 min. nasłuchu.
* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu dzięcioła trójpalczastego, jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła białogrzbietego. Jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od
dominujÄ…cego typu drzewostanu.
2 kontrola: 11.04  20.04
10 minut: 4 min. nasłuch  2 min. wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/jarząbka*  1 min.
nasłuchu  1 min. wabienie głosem wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/jarząbka  2 min.
nasłuchu.
* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu jarząbka, jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła zielonosiwego. Jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od dominującego
typu drzewostanu.
3 kontrola: 21.04  30.04
10 minut: 4 min. nasłuch  2 min. wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/sóweczki*  1 min.
nasłuchu  1 min. wabienie głosem wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/sóweczki  2 min.
nasłuchu.
* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu sóweczki, jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła zielonosiwego. Jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od dominującego
typu drzewostanu.
4 kontrola: 01.05  10.05
10 minut: 4 min. nasłuch  2 min. wabienie werblowaniem dzięcioła trójpalczastego/białogrzbietego*
 1 min. nasłuchu  1 min. wabienie głosem kontaktowym dzięcioła trójpalczastego / białogrzbietego
 2 min. nasłuchu.
* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu dzięcioła trójpalczastego, jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła białogrzbietego. Jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od
dominujÄ…cego typu drzewostanu.
5 kontrola: 11.05  25.05
10 min. nasłuchu (w szczególności muchołówka białoszyja, muchołówka mała w drzewostanach
liściastych, oraz drozd obrożny w drzewostanach borowych)
9
Obserwator w trakcie nasłuchu stoi w punkcie, nie przemieszczając się. Należy zachowywad się cicho,
szczególnie podczas liczenia na którym wabi się jarząbka. W przypadku stwierdzenia gatunku
wabionego głosem z odtwarzacza, dopuszcza się możliwośd podejścia w stronę zwabionego osobnika,
aby określid jego przynależnośd gatunków, liczbę i / lub płed.
Podczas pobytu na punkcie notowane są WSZYSTKIE słyszane i widziane gatunki ptaków wymienione
w Załączniku A niniejszej instrukcji (a więc nie tylko te aktywnie wabione!). Stwierdzenia ptaków w
punktach zapisywane są w 2 pasach odległości  okręgach o promieniu: (i) do 50 m od obserwatora,
oraz (ii) powyżej 50 m od obserwatora. W formularzach kontroli notowane powinny byd: następujące
informacje: gatunek, liczba, płed, wiek, zachowanie, kategoria lęgowości (np. śpiew, zajęte gniazdo).
Poszczególne gatunki w formularzach powinny byd zapisywane przy użyciu powszechnie przyjętych
kodów nazw gatunkowych, stosowanych m.in. w Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych
(załącznik B i C niniejszego dokumentu).
W tym polu zapisujemy ptaki
stwierdzone na trasie
W tym polu zapisujemy
(transekt o dług. ok. 500 m)
ptaki stwierdzone w
pomiędzy poszczególnymi
punkcie nasłuchu. Ptaki
punktami nasłuchu. Ptaki
zapisywane są w dwóch o
zapisywane sa w dwóch o
pasach (okręgach)
pasach odległości od
odległości od obserwatora:
transektu: do 50 m oraz
do 50 m oraz powyżej 50
powyżej 50 m.
m.
Ryc. 3 Przykładowy zapis w formularzu terenowym powierzchni 2x2 km, z dwóch punktów nasłuchu oraz odcinków
transektowych między nimi.
Liczenie ptaków podczas przemieszczania się między punktami
Podczas przemieszczania się między punktami obserwator także notuje stwierdzenia ptaków 
wybranych gatunków, wymienionych w Załączniku A niniejszego dokumentu (a więc notowany jest
ten sam zestaw gatunków, co na punkcie). Stwierdzenia ptaków w punktach zapisywane są w 2
pasach odległości: (i) do 50 m od linii transektu po której porusza się obserwator, oraz (ii) powyżej 50
od linii transektu. W formularzach kontroli notowane powinny byd: następujące informacje: gatunek,
liczba, płed, wiek, zachowanie, kategoria lęgowości (np. śpiew, zajęte gniazdo).
Zapisywanie i przesyłanie danych
Dane terenowe zapisujemy na formularzach terenowych (nie we własnych notatnikach!). Wszystkie
formularze z lcizeo powierzchni 2x2 (5 formularzy terenowych z poszczególnych kontroli, 1 Formularz
Zbiorczy, 1 Karta Stanu Siedlisk) powinny zostad odesłane do organizatora projektu do dnia 31 lipca.
10
Załącznik A.
Lista gatunków których wszystkie stwierdzenia podlegają rejestracji podczas liczeo.
nazwa polska nazwa Å‚acioska
jarzÄ…bek Bonasa bonasia
cietrzew Tetrao tetrix
gluszec Tetrao urogallus
przepiórka Coturnix coturnix
nuroges Mergus merganser
bocian czarny Ciconia nigra
bocian bialy Ciconia ciconia
pustulka Falco tinnunculus
kobuz Falco subbuteo
sokól wedrowny Falco peregrinus
trzmielojad Pernis apivorus
kania czarna Milvus migrans
bielik Haliaeetus albicilla
gadożer Circaetus gallicus
blotniak stawowy Circus aeruginosus
blotniak lakowy Circus pygargus
krogulec Accipiter nisus
jastrzab Accipiter gentilis
myszolów zwyczajny Buteo buteo
orlik krzykliwy Aquila pomarina
orzel przedni Aquila chrysaetos
orzełek Aquila pennata
derkacz Crex crex
żuraw Grus grus
mornel Charadrius morinellus
slonka Scolopax rusticola
kszyk Gallinago gallinago
samotnik Tringa ochropus
brodziec piskliwy Actitis hypoleucos
siniak Columba oenas
syczek Otus scops
puchacz Bubo bubo
puszczyk Strix aluco
puszczyk uralski Strix uralensis
sóweczka Glaucidium passerinum
pójdzka Athene noctua
włochatka Aegolius funereus
uszatka Asio otus
lelek Caprimulgus europaeus
zimorodek Alcedo atthis
dudek Upupa epops
dzięcioł średni Dendrocopos medius
dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos
dzieciol bialoszyi Dendrocopos syriacus
dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus
dzięcioł czarny Dryocopus martius
dzięcioł zielony Picus viridis
dzięcioł zielonosiwy Picus canus
gasiorek Lanius collurio
11
dzierzba czarnoczelna Lanius minor
srokosz Lanius excubitor
orzechówka Nucifraga caryocatactes
kruk Corvus corax
lerka Lullula arborea
swierszczak Locustella naevia
strumieniówka Locustella fluviatilis
jarzebatka Sylvia nisoria
zniczek Regulus ignicapilla
pomurnik Tichodroma muraria
drozd obrożny Turdus torquatus
paszkot Turdus viscivorus
podróżniczek Luscinia svecica
nagórnik Monticola saxatilis
muchołówka białoszyja Ficedula albicollis
muchołówka mała Ficedula parva
pluszcz Cinclus cinclus
plochacz halny Prunella collaris
pliszka cytrynowa Motacilla citreola
pliszka górska Motacilla cinerea
swiergotek polny Anthus campestris
siwerniak Anthus spinoletta
czeczotka Carduelis flammea
krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra
ortolan Emberiza hortulana
12
Załącznik B.
Kody gatunkowe  nazwy polskie
PH Batalion TM Kos SXA Puszczyk
PF Bażant SE Kowalik SXU Puszczyk uralski
IX BÄ…czek ANR Krakwa AE Raniuszek
BS BÄ…k CG Kraska RP Remiz
LYM Bekasik J Krętogłów XB Rokitniczka
OE Białorzytka ACN Krogulec ANA Rożeniec
CA Biegus zmienny PZO Kropiatka E Rudzik
HA Bielik COX Kruk STA Rybitwa białoczelna
CIP Błotniak łąkowy TRT Krwawodziób CL Rybitwa białoskrzydła
CIA Błotniak stawowy LOP Krzyżodziób sosnowy CHY Rybitwa białowąsa
CIC Błotniak zbożowy LOC Krzyżodziób świerkowy CN Rybitwa czarna
CCC Bocian biały ANP Krzyżówka STS Rybitwa czubata
CCN Bocian czarny GG Kszyk STP Rybitwa popielata
PJ Bogatka CU Kukułka STH Rybitwa rzeczna
TRH Brodziec piskliwy SS Kulczyk STC Rybitwa wielkodzioba
TRS Brodziec pławny NA Kulik wielki PHA Rybołów
R Brzegówka BO Kulon LI Rycyk
LL Brzęczka PX Kuropatwa TRO Samotnik
SC Cierniówka TP Kwiczoł SD Sierpówka
TX Cietrzew CM Lelek CH Sieweczka obrożna
ANC Cyraneczka L Lerka CD Sieweczka rzeczna
ANQ Cyranka CCY A
abędz
krzykliwy PL Sikora uboga
W Czajka CY A
abędz
niemy CO Siniak
EGA Czapla biała TRG A
ęczak AS Siwerniak
APU Czapla purpurowa XT A
ozówka A Skowronek
AR Czapla siwa FU A
yska SL SÅ‚onka
PN Czarnogłówka AB Makolągwa LUM Słowik rdzawy
AM Czeczotka P Mazurek LUL SÅ‚owik szary
AYU Czernica LAU Mewa czarnogłowa FAP Sokół wędrowny
PC Czubatka LAM Mewa mała PA Sosnówka
CS Czyż LAC Mewa pospolita AF Sowa błotna
CX Derkacz LAA Mewa srebrzysta G Sójka
OT Drop PE Modraszka GP Sóweczka
TQ Drozd obrożny FA Muchołówka białoszyja PIP Sroka
TI Droz
dzik FP Muchołówka mała LE Srokosz
GM Dubelt M Muchołówka szara LF Strumieniówka
U Dudek FH Muchołówka żałobna T Strzyżyk
H Dymówka RR Mysikrólik REC Szablodziób
GC Dzierlatka B Myszołów HIM Szczudłak
LM Dzierzba czarnoczelna MO Nagórnik CC Szczygieł
LS Dzierzba rudogłowa MEM Nurogęś MES Szlachar
DL Dzięcioł białogrzbiety TT Ohar S Szpak
DS Dzięcioł białoszyi D Oknówka NYC Ślepowron
DM Dzięcioł czarny AQC Orlik grubodzioby LAR Śmieszka
DA Dzięcioł duży AQP Orlik krzykliwy TF Śpiewak
DE Dzięcioł średni EH Ortolan AT Świergotek drzewny
PT Dzięcioł trójpalczasty NC Orzechówka AP Świergotek łąkowy
PU Dzięcioł zielonosiwy AQR Orzeł przedni AC Świergotek polny
PV Dzięcioł zielony HPE Orzełek włochaty LN Świerszczak
DI Dzięciołek HOS Ostrygojad ANE Świstun
CE Dziwonia TV Paszkot KB Świstunka górska
C Dzwoniec CF Pełzacz leśny KS Świstunka leśna
SOM Edredon CB Pełzacz ogrodowy XA Trzciniak
CIG Gadożer POC Perkoz dwuczuby XS Trzcinniczek
SB Gajówka POG Perkoz rdzawoszyi PEA Trzmielojad
COF Gawron POA Perkoz rogaty EI Trznadel
BC Gągoł POR Perkozek ST Turkawka
LC GÄ…siorek KT Piecuszek AO Uszatka
ANS Gęgawa SU Piegża PB Wąsatka
PY Gil KC Pierwiosnek OR Wilga
TU GÅ‚uszec PP Pleszka AFU WÅ‚ochatka
CT Grubodziób MA Pliszka siwa XD Wodniczka
CP Grzywacz MT Pliszka cytrynowa RA Wodnik
AYF Głowienka MC Pliszka górska KD Wójcik
NR Hełmiatka MF Pliszka żółta COC Wrona
TB Jarząbek CI Pluszcz PD Wróbel
SN Jarzębatka ANL Płaskonos HI Zaganiacz
ACG Jastrząb PK Płochacz halny XUM Zaroślówka
ZJ Jer TA Płomykówka PON Zausznik
AA Jerzyk ANY Podgorzałka PZA Zielonka
MG Kania czarna LUS Podróżniczek Z Zięba
MM Kania ruda SR PoklÄ…skwa AL Zimorodek
SA Kapturka PM Pokrzywnica RI Zniczek
COM Kawka TR Pomurnik MR Żołna
SQ Kląskawka EC Potrzeszcz GR Żuraw
FAS Kobuz ES Potrzos
GH Kokoszka AN Pójdz
ka
PO Kopciuszek CR Przepiórka
PCA Kormoran BB Puchacz
FAT Pustułka
13
Załącznik C
Symbole zapisu stwierdzeo ptaków na formularzach / mapach (na przykładzie dzięcioła
zielonosiwego)
PU - dzięcioł zielonosiwy, płed nieustalona
PU B& - samiec dzięcioła zielonosiwego
PU - samica dzięcioła zielonosiwego
PU - para dzięciołów zielonosiwych
2 PU  2 osobniki
PU  zachowanie godowe: głos godowy, śpiew, lot tokowy
PU  niedokładnie zlokalizowany głos godowy, śpiew
PU X PU  zachowania agresywne dwóch osobników, np. walka, odganianie
* PU   gwiazdka dokładnie lokalizująca gniazdo danego gatunku
PU - - - - PU  jednocześnie widziane różne ptaki,
PU - - - PU  jednocześnie stwierdzone 2 różne osobniki śpiewające
PU- -------Ä…ðI - przemieszczenie o zlokalizowanym zakooczeniu lotu (zaznaczonym kreskÄ…)
--- PU--Ä…ð osobnik przelatujÄ…cy
PU juv.  ptak młodociany, tegoroczny
PU rodz.  rodzina (dorosłe + pull / podloty)
PU pok.  ptak z pokarmem,
PU z.  zaniepokojony ptak dorosły
14