Kursa Kalina
Jaśkowiak Agnieszka
Pedagogika/Pomoc Społeczna
Grupa A
Samobójstwa wśród dzieci i młodzie\
y oraz ich profilaktyka.
Problem samobójstw wśród dzieci i młodzie\
y osiąga coraz większą skalę.
Co skłoniło młodego człowieka do podjęcia tak tragicznego kroku? Na to pytanie nie
znajdziemy odpowiedzi w statystykach policyjnych.
Zadaniem osób z najbli\
szego otoczenia jest odpowiedzieć na to pytanie, odpowiednio
wcześnie i umiejętnie zareagować na sygnały świadczące o sytuacji kryzysowej gro\
Ä…cej
samobójstwem. Brak radości \
ycia prowadzić mo\
e do obni\
enia lub całkowitej utraty
poczucia jego sensu i w efekcie do niejednokrotnie skutecznej autoagresji wśród dzieci i
młodzie\
y. Młody człowiek w okresie dorastania prze\
ywa trudne chwile wynikajÄ…ce ze
specyfiki okresu, w którym się znajduje.
StojÄ… przed nim wa\
ne zadania czyli np. zakończenie procesu separacji od rodziny, określenie
własnej, szeroko pojmowanej to\
samości (psychologicznej, psychoseksualnej, interakcyjnej,
społecznej), ustalenie własnego systemu wartości i określenie własnych celów \
yciowych.
Młody człowiek ocenia w tym czasie wszystko bardzo surowo. Nie stosuje w stosunku do
ludzi taryfy ulgowej, a wartości traktuje w sposób bezwzględny. Doznaje skutkiem tego
głębokiego rozczarowania, mo\
e się zdarzyć, \
e wokół siebie nie widzi nic i nikogo
wartościowego. Widzi tylko zjawiska negatywne, ocenia świat jako mało wartościowy,
niegodny \
adnych starań. Wybiera w związku z tym postawę wycofania, dystansu i \
yje w
poczuciu głębokiego osamotnienia. To subiektywne poczucie bywa niekiedy bardzo silne,
dominujÄ…ce i utrudniajÄ…ce nastolatkowi \
ycie do tego stopnia, \
e urasta w skrajnych
przypadkach do roli głównego \
yciowego problemu mogącego skłonić go do najgorszego,
czyli samobójstwa.
Prawdopodobieństwo podjęcia tego kroku zwiększa się w związku z tym, \
e osobowość
nastolatka jest bardzo chwiejna i wra\
liwa. Często pojawia się zmienność nastrojów,
chwiejność w stosunkach międzyludzkich i stany depresji.
Przed nastolatkiem stoi wiele konfliktów, które musi przezwycię\
yć np.:
" konflikt między potrzebą samodzielności (pobudzoną osiąganiem dojrzałości płciowej
i du\
ym wzrostem mo\
liwości intelektualnych), a ograniczeniami narzucanymi przez
rodziców i przedłu\
ajÄ…cÄ… siÄ™ zale\
nością materialną;
" konflikt między potrzebą samodzielności, a lękiem przed odpowiedzialnością;
" konflikt między dą\
eniem do niezale\
ności, a potrzebą oparcia (silną jeszcze z uwagi
na brak wielu kompetencji i doświadczeń);
" konflikt między przywiązaniem do rodziców, a rozbudzonym krytycyzmem w
myśleniu;
" konflikt miedzy wizjami idealnymi, a realnym obrazem świata, ludzi i siebie samego;
" konflikt między poziomem rozwoju w ró\
nych sferach funkcjonowania ( dorosłości
w jednej dziedzinie np. intelektualnej czy fizycznej, towarzyszy  brak dorosłości w
innych dziedzinach np. społecznej czy emocjonalnej).
Wszystko to sprawia, \
e młodego człowieka cechuje w tym wieku rozchwianie i brak
pewności siebie. Potrzebuje oparcia, kogoś, kto da mu siłę przezwycię\
yć wszystkie konflikty
i problemy. Wsparcie takie znajduje w grupie rówieśniczej, gdzie uzyskuje poczucie
pewności i bezpieczeństwa. Niebezpieczeństwo podjęcia próby samobójczej wzrasta, gdy
takiego oparcia nie znajduje. Pomimo, \
e dorastający odrzuca autorytet dorosłych, krytykuje
ich i ostentacyjnie się im sprzeciwia, potrzebuje ich pomocy, aby pomyślnie przejść ten
burzliwy czas dorastania i stać się w pełni ukształtowanym, dorosłym człowiekiem. To na
dorosłych spoczywa odpowiedzialność za to, czy proces ten zakończy się sukcesem, czy
niepowodzeniem, czego tragicznym skutkiem mo\
e być odebranie sobie \
ycia.
Jak młody człowiek poradzi sobie w tym trudnym okresie zale\
y od wielu czynników:
sytuacji rodzinnej, szkolnej, relacji z rówieśnikami, z płcią przeciwną, z nauczycielami, które
nierzadko sÄ… z
ródłem frustracji i rozczarowań.
Samobójstwo oznacza odebranie sobie \
ycia, czyli takie działania, które doprowadzają do
zgonu tego, kto je podejmuje.
Prof. Zenomena PÅ‚u\
ek umieszcza samobójstwo w kontekście tzw. zachowań
autodestrukcyjnych, czyli takich, które zmierzają do destrukcji zdrowia lub \
ycia.
Według niej zachowania prowadzące do śmierci stanowią kontinuum rozwijającej się akcji.
Jej początkiem jest sytuacja kryzysowa, która mo\
e nieść ze sobą myśli samobójcze.
Następnym etapem planuje się sposób odebrania \
ycia, następnie przygotowuje się środki
potrzebne do tego, pisze siÄ™ listy po\
egnalne, wykańcza ostatnie prace, rozdaje ulubione
przedmioty itp. Brakuje tylko ostatniej decyzji do podjęcia akcji. Gdy decyzja taka
zapadnie, następuje akt samobójczy. Zamierzony, jako zadanie sobie śmierci, jednak nie
zawsze się tak kończy.
Mamy, więc do czynienia albo z samobójstwem dokonanym, zakończonym śmiercią albo
samobójstwem, usiłowanym, które mo\
emy rozumieć na dwa sposoby czyli :
" Samobójstwo zamierzone, jako dokonane, ale samobójca zostaje uratowany
" Zachowanie tylko dopuszczające śmierć, ale ona jest tu celem (są to zamachy
instrumentalne bÄ…dz
forma protestu albo wyraz bezradności bezsilności)
Samobójstwa dzieci i młodzie\
y sÄ… problemem narastajÄ…cym, z roku na rok.
Problem ten nie schodzi z łamów prasy światowej, audycji radiowych i telewizyjnych.
Jednym z ewenementów prasy, radia i telewizji w kwietniu 1997 r. była samobójcza śmierć
kilkunastoletniego ucznia zawiniona podobno przez jego nauczyciela.
W roku 1996 opinią publiczną wstrząsnął opis samobójstwa kilkorga dzieci, które po śmierci
matki postanowiły w ten sposób materialnie ul\
yć bezrobotnemu ojcu nie radzącemu sobie z
bieda i obowiÄ…zkami rodzicielskimi.
Przypadek samobójczej śmierci piętnastoletniej dziewczynki, która wyraz
nie przerosły
narzucone na nią obowiązki. Jej szkolna wychowawczyni powiedziała ze młoda
samobójczyni była praktycznie jedyna opiekunka (ojciec w więzieniu, matka alkoholiczka i
prostytutka) dwojga młodszego rodzeństwa.. Było to zdaniem nauczycieli dziecko,, [...] O
niezwykłych wprost zaletach charakteru, a\
dziw brał, \
e kwiat tak piękny wyrósł na
bagnie[...] Miała tyle cierpliwości [...] widać jednak za mało, \
eby prze\
yć cale \
ycie .
Trzeba, chocia\
zrobić coś,, [...] aby uratować inne dzieci, zdjąć z nich zbyt cię\
kie brzemiÄ™
odpowiedzialności [...] za trudne na ich wiek zadania .
PRÓBY SAMOBÓJCZE DZIECI I MLODZIEZY
Działania autodestrukcyjne wśród dzieci i młodzie\
y podejmowane są z reguły, jako przejaw
wyobcowania ze środowiska rodzinnego, zawodowego, społecznego, w sytuacjach blokady
dÄ…\
eń do pełnienia określonych ról społecznych.
Zachwianie więzi społecznych i emocjonalnych stanowi zagro\
enie dla rozwoju osobowości
człowieka, a w krańcowych przypadkach utrudnia lub wręcz uniemo\
liwia jego dalsza
biologiczna egzystencje.
Jak wykazują badania, samobójcy odznaczają się wyjątkowo niska zdolnością współdziałania,
nawiązywania kontaktów, zyskania pomocy, \
yczliwości, przyjaz
ni.
Zarówno w Polsce jak i większości krajach świata rośnie trend zachowań autodestrukcyjnych,
który pociąga za sobą coraz młodsze roczniki. Jest to ponadto ta grupa samobójców, w której
nieudane próby samobójcze wynikają w większej mierze ni\
u osób dojrzalszych
z nieznajomości środków pozbawienia się \
ycia ni\
z instrumentalnego charakteru
autoagresji. W wypadku samobójstwa rzeczywistego działanie samobójcze zgodne jest z
doświadczeniem i wiedza człowieka: ma ono doprowadzić do zgonu. Efekt jednak mo\
e być
ró\
ny, zwłaszcza, gdy się stosuje środki farmakologiczne. Zbyt mała dawka lub niewłaściwy
dobór leku doprowadza jedynie do zatrucia, sytuacji nieoczekiwanej i niezgodnej z intencja
samobójców. Z wiekiem, w miarę utraty nadziei na poprawę warunków  ludzkiego,
akceptowanego \
ycia wybiera się, co raz częściej maksymalnie pewne sposoby śmierci.
Podstawa analizy zamachów samobójczych dzieci i młodzie\
y sÄ… (pochodzÄ…ce z lat
siedemdziesiątych) informacje z badań empirycznych obejmujące kilkutysięczne populacje
chłopców i dziewcząt. Dane zebrano za pomocą kompleksowego, wieloz
ródłowego zespołu
wskaz
ników o dzieciach z rodzin dysfunkcyjnych oraz na podstawie wylosowanej badawczej
reprezentatywnej dla wszystkich uczniów. Są to badania dla zbiorowości dwóch ro\
nych
zbiorowości czyli:
" normalnej młodzie\
y szkolnej
" młodzie\
szkolna z rodzin dysfunkcjonalnych.
METODYKI BADANIA I CHARAKTERYSTYKA MATERIAA
U
ANALITYCZNEGO
Analiza samobójstw dzieci i młodzie\
y przeprowadzana została na podstawie informacji
zebranych w dwóch ogólnopolskich i reprezentacyjnych badaniach prób samozniszczenia
podejmowanych w najmłodszych grupach wieku.
Pierwsze z badań przeprowadzone w latach 1970-1972 przez Marka Zurna objęło populację
młodzie\
y szkolnej 48 powiatów i 4 dzielnic miast wydzielonych.
(stanowiących próbę 10,9% powierzchni kraju i 10,6% ogółu ludności)
Badanie przeprowadzone przez ankieterów, według jednolitego kwestionariusza wywiadu,
skłaniało się z pytań rejestrujących obiektywne fakty (cechy demograficzno-społeczne ucznia,
charakterystyka zamachu samobójczego) oraz zestawu poglądów i opinii środowiskowych
dotyczących okoliczności targnięcia się na \
ycie. Badanie wykazało, \
e w badanej populacji
uczniów i uczennic 52 szkół 341 osób próbowało popełnić samobójstwo, z czego w 12,3
przypadków próba ta zakończyła się śmiercią.
Drugie z badań przeprowadzone zostało przez Marię Jarosz w roku 1975 na populacji dzieci i
młodzie\
y z rodzin zdezintegrowanych. Materiał informacyjny dotyczy ponad półtora
tysięcznej populacji chłopców i dziewcząt w wieku 8-18 lat uczęszczających w większości do
ro\
nego typu szkół. Punktem wyjścia była nie zbiorowość uczniów uczennic, nie szkoła, ale
dom rodzinny- ściśle dysfunkcjonalne środowisko rodzinne.
Pierwsze badanie Marka Zurna objęto całą populacje młodzie\
y. O kilka lat póz
niejsze
badania Marii Jarosz skoncentrowane były na zbiorowości dzieci i młodzie\
y szczególnie
nara\
onych na procesy społecznego nieprzystosowania i manifestację zachowań
autodestrukcyjnych.
Pochodzenie społeczne młodych samobójców
Jednym z istotniejszych pól analizy jest pochodzenie społeczne młodych samobójców.
Dzieci i młodzie\
nie pełną jeszcze ról zawodowych, zatem ich miejsce w strukturze
społecznej wyznacza pozycja społeczna i zawodowa rodziców.
Najwy\
sze wskaz
niki prób samobójczych przejawiają dzieci ze środowisk robotniczych,
zwłaszcza dzieci robotników niewykwalifikowanych, najni\
sze wśród dzieci rolników.
Dzieci ze środowisk robotniczych przejawiała się wielokrotnie większym udziale tej grupy
młodych samobójców ni\
grup robotniczych w strukturze zawodowo czynnej ludności Polski.
Dzieci rolników podejmujących próby samobójcze była odwrotnie proporcjonalna do udziału
tej warstwy społecznej i zawodowej w strukturze pracującej ludności kraju.
Dotyczyło to uczniów i uczennic z grupy uznanej za normalną.
Wśród dzieci i młodzie\
y z rodzin zdezorganizowanych udział synów i córek robotników i
robotnic jest jeszcze większy i obejmuje ponad 80 % całej populacji. Za rodziny
zdezorganizowane uznano rodziny, w którym faktycznemu rozbiciu rodziny towarzyszyły
patologiczne zachowania przynajmniej jednego z rodziców ( alkoholizm lub przestępczość
skierowana przeciw rodzinie)
STRUKTURA DEMOGRAFICZNA ZBIOROWOÅšCI
Strukturę demograficzną obydwu porównywanych zbiorowości ró\
nicuje płeć osób
podejmujących próby samobójstw.
Stosunek chłopców do dziewcząt jest, w przybli\
eniu, 1:3 w ogólnopolskiej zbiorowości
uczniów i uczennic z rodzin dysfunkcjonalnych.
W statystyce zgonów samobójczych proporcje obydwu płci są odwrotne: udział samobójców
do samobójczyń jest 5:1.
Normalnej młodzie\
y szkolnej ponad 12 % prób samobójczych zakończyło się śmiercią, przy
czym skuteczność zamachów samobójczych była znacznie większą w grupie chłopców ni\
w
grupie dziewcząt. Wśród chłopców stosunek samobójstw zakończonych śmiercią wobec
udaremnionych prób samobójczych był w przybli\
eniu jak 1:4 wśród dziewcząt  1:15.
Względnie małe zró\
nicowanie udziału dziewcząt i chłopców w strukturze samobójstw
młodzie\
y szkolnej pochodzÄ…cej z rodzin zdezorganizowanych jest nieco zaskakujÄ…ce.
Chodzi tu przy tym nie tylko o zmniejszenie rozpiętości proporcji chłopców i dziewcząt
podejmujących próby samobójcze, ale nawet o ich odwrócenie w określonych typach szkół.
Przewaga dziewcząt występuje tylko wśród młodzie\
y z techników i liceów
ogólnokształcących oraz w grupie  ogółem , obejmującej cala badaną młodzie\
. Natomiast
zarówno wśród uczniów szkół podstawowych, jak i zasadniczych zawodowych mamy do
czynienia z przewaga chłopców dokonujących autodestrukcji.
Nasilenie prób samobójczych było najwy\
sze u młodzie\
y w wieku 15-19 lat większość
przypadków dotyczyła przy tym młodzie\
y w wieku 15-17 lat, znajdujÄ…cych siÄ™ w okresie
dojrzewania. Prawidłowość tę zaobserwowano w obydwu populacjach, jednak w wypadku
nieco młodszych wiekiem samobójców i samobójczyń pochodzili z rodzin
dysfunkcjonalnych. Dotyczyło to zwłaszcza najmłodszych: w obydwu populacjach najmłodsi
samobójcy obydwu płci ukończyło 9 lat, a najstarsi 18 lat.
Zmienna wyraz
nie determinującą obydwie omawiane populacje uczniów dokonujących prób
samobójstw był rodzaj szkoły. Nie zaobserwowano natomiast uchwytnych ró\
nic w nasileniu
i strukturze zjawiska związanych z usytuowaniem szkol w środowisku wiejskim, miejskim
lub wielkomiejskim.
Nasilenie tendencji samobójczych w określonych typach szkół, na przykładzie populacji
dzieci i młodzie\
y z rodzin dysfunkcjonalnych prezentuje tabela:
Samobójstwa uczniów w wieku 8-18 lat z rodzin dysfunkcjonalnych według płci i rodzaju
szkoły w Polsce:
Rodzaj szkoły
Płeć Ogółem
podstawowa zasadnicza technikum
zawodowa i liceum
Razem 8,5% 5,4% 7,5% 12,1%
Chłopcy 7,5% 7,2% 19,1% 8,1%
Dziewczęta 10,9% 4,7% 15,9% 4,5%
Najwy\
sze wskaz
niki prób samobójczych zarejestrowano, jak wynika z tabeli, wśród uczniów
szkół zawodowych, najni\
sze wśród uczniów szkól podstawowych. Są to tendencje zbli\
one
do zaobserwowanych we wcześniej badanej  normalnej populacji uczniów.
Równie\
i w tej grupie młodzie\
y najrzadziej samobójstwa popełniali uczniowie szkół
podstawowych, a najczęściej uczniowie techników i liceów.
Czynnikiem ró\
nicującym obydwie zbiorowości jest natomiast udział w strukturze
samobójstw usiłowanych młodzie\
y z zasadniczych szkol zawodowych  kilkakrotnie
większy wśród uczniów i uczennic z rodzin zdezorganizowanych ni\
wśród ich rówieśników
pochodzących z rodzin względnie normalnych.
Nasilanie się zachowań samobójczych wśród uczniów określonych typów szkol związane jest
zarówno z coraz bardziej suicidogennym wiekiem uczniów, jak i z ich wywiązywaniem się,
czy raczej nie wywiązywaniem się, z roli ucznia. Na to ostatnie zjawisko wskazują zwłaszcza
dwie konstatacje.
" Po próby samobójstw podejmują z reguły uczniowie słabsi.
" Sezonowości podejmowanych prób samobójczych.
Zdecydowanie przewa\
ają one pod koniec roku szkolnego oraz półrocza. Podejmują je
zarówno dzieci z normalnie funkcjonujących rodzin, jak i rodzin zdezorganizowanych.
W zbiorowości dzieci i młodzie\
y z rodzin dysfunkcjonalnych próby samobójstw
dokonywane są kilkakrotnie częściej ni\
w populacjach ich szkolnych rówieśników.
NIEKTÓRE SPOA
ECZNO- ÅšRODOWISKOWE DETERMINANTY ZJAWISKA
Wszystkie formy zachowań autodestrukcyjnych wyrosły na podło\
u określonej, niekorzystnej
sytuacji rodzinnej i sÄ… wskaz
nikiem społecznego nieprzystosowania sprawcy aktu autoagresji.
Szczególnie silnie usposabiający do samo niszczenia jest syndrom sytuacyjny, czyli
kumulowanie się kłopotów domowych i szkolnych wtedy, kiedy ani dom, ani szkoła nie
wiÄ…\
e po\
ywnie dziecka. Samobójstwo jest przy tym jedna z mo\
liwych dróg zmiany
istniejÄ…cej sytuacji.
Prawdopodobieństwo dokonania próby samobójstwa było w badanych dotąd zbiorowościach
tym większe, ,, [...] im intensywniej wzrastało poczucie wyobcowania ze środowiska
rodzinnego, inaczej mówiąc, im natrętniej pojawiało się przeświadczenie o swej zbędnej roli
w domu lub poczucie narzucenia roli nieadekwatnej do tej, jaka nieletni we własnym
wyobra\
eniu sobie przyporządkował
PROFILAKTYKA SAMOBÓJSTW
Działania zapobiegawcze samobójstw mo\
na realizować na trzech poziomach czyli:
" profilaktyka pierwszorzędowa
" profilaktyka drugorzędowa
" profilaktyka trzeciorzędowa
1) Profilaktyka pierwszorzędowa ma na celu promocję zdrowia i przedłu\
anie \
ycia
człowieka oraz zapobieganie pojawianiu się problemów związanych z zachowaniami
dysfunkcjonalnymi. Czyli rozwijanie ró\
norodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami
\
ycia.
Zapobieganie wszelkim patologiom, w tym tak\
e samobójstwu< wią\
e siÄ™ to z modyfikacjÄ…
warunków \
ycia, nauki, pracy ludzi, czyli poprawa stosunków międzyludzkich, zapobieganie
występowaniu sytuacji konfliktowych i frustracyjnych. Potrzebna jest tu, zatem współpraca
specjalistów z ró\
nych dziedzin.
Rozsądna współpraca mediów i suicydologów mająca na celu nie popychanie do
samobójstwa, ale odwodzenie od niego, przez np. popularyzację informacji o pracy placówek
pomagajÄ…cych ludziom zagro\
onych samobójstwem.
Ludzie, którzy są samotni, niezintegrowani z szersza społecznością, częściej decydują się na
odebranie sobie \
ycia.
Forma profilaktyki byłaby, więc tutaj aktywizacja ró\
nych grup społecznych, aby
zaanga\
owanie w nie, nie dopuściło myśli o mo\
liwości popełnienia samobójstwa. W Polsce
od 1989 roku obserwuje się wzrost aktywności takich grup. Adresatami i odbiorcami ró\
nych
form profilaktyki, pomocy, opieki są głównie dzieci i młodzie\
.
W ramach badań nad zjawiskiem samobójstwa wśród uczniów wyró\
niono takie ich cechy
jak:
Niewielkie poczucie wspólnoty, egocentryzm, du\
a wra\
liwość, złe noszenie niepowodzeń,
nadmierne ambicje, pró\
ność. Zadaniem szkoły powinno być zapobieganie rozwijaniu się
tych cech. Wymaga to współdziałania wszystkich uczniów i nauczycieli.
Jedną z dróg tworzenia warunków do prawidłowego funkcjonowania dziecka jest stosowanie
wobec niego  zasad rodzicielskiego wychowania sformułowanych przez amerykańskie
stowarzyszenie rodziców  Operations Par te zasady to:
" pełna wzajemna miłość  jest realizowana, gdy w rodzinie ka\
dy z jej członków z jej
członków darzy miłością ka\
dego
" konstruktywna dyscyplina  jej celem jest nauczanie dziecka \
ycia z ludz
mi i dla
ludzi, powinna więc słu\
yć dziecku, a nie rodzicom;
" wspólne spędzanie czasu wolnego- mo\
e mieć mięć ró\
ne oblicza, ale celem jest
zawsze lepsze poznanie siebie, wzajemne zbli\
enie siÄ™, rozmowa;
" Zaspokajanie potrzeb wszystkich członków rodziny-dotyczy ona stwarzania
mo\
liwości rozwoju ka\
demu z członków rodziny;
" Rozwijanie wzajemnego szacunku  nie tylko jednostronnego: dzieci w stosunku do
rodziców!
" Uczenie odró\
niania dobra od zła  co wią\
e się bezpośrednio z kształtowaniem u
dzieci prawidłowego systemu wartości;
" śyczliwe słuchanie  które zakłada staranie się o zrozumienie doświadczeń, prze\
yć i
zachowań rozmówcy, tak\
e tego najmłodszego;
" SÅ‚u\
enie radÄ…- pomaganie przez dostarczanie informacji i sugestii zapewnianie
wsparcia i zwiększenie wsparcia i zwiększanie poczucia bezpieczeństwa przy
pozostawieniu swobody w wyborze własnego sposobu działania;
" Pobudzanie poczucia niezale\
ności- ułatwianie usamodzielniania się i niehamowanie
rozwoju;
" Posiadanie poczucia rzeczywistości- adekwatne spostrzeganie rzeczywistości i ludzi
W ogół siebie.
Zasady te są drogą do wychowania mądrego człowieka, który nie stanie się alkoholikiem,
narkomanem czy samobójcą.
2) Profilaktyka drugorzędowa
Profilaktyka drugorzędowa  nazywana równie\
te\
wczesnÄ… identyfikacjÄ…, ma na celu
ujawnienie osób najbardziej zagro\
onych wystąpieniem zaburzeń i pomaganie w redukcji
ryzyka (czyli zapobieganie rozwojowi zaburzeń), a tak\
e umo\
liwienie wycofania siÄ™ z
zachowań ryzykownych.
Szczególnie nara\
one na ryzyko popełnienie samobójstwa grupą są osoby prze\
ywajÄ…ce
kryzys. Dlatego w pracy z nimi najwa\
niejsza jest pomoc w przetrwaniu momentu
niebezpieczeństwa, stymulowanie ich rozwoju i przemiany, bowiem po pierwotnie
pojawiającej się bezradności i panice często zmienia się ocena sytuacji,. Temu zadaniu mogą
podołać nie tylko specjaliści - ka\
dy człowiek powinien słu\
yć pomocą drugiemu np. przez
rozmowę i nie pozostawiać go samemu sobie. Najwa\
niejszym zadaniem w interwencji
kryzysowej jest:  być przy kimś, by on mógł jeszcze być .
Kryzysy ró\
nego typu sÄ… najsilniejsze prze\
ywane przez nastolatki. ZmagajÄ… siÄ™ oni
ró\
norodnymi trudnościami, a nie pomaga im w tym z pewnością fakt stopniowego
rozluz
nienia więzi z domem rodzinnym. Jego miejsce w kształtowaniu postaw i zachowań
zaczynają zajmować rówieśnicy.
Aby skutecznie pomagać sobie i innym w prze\
yciu kryzysu, trzeba umieć go rozpoznawać.
WystÄ…pienie poni\
szych cech z du\
ym prawdopodobieństwem wskazuje na obecność
kryzysu:
" Obecność ostrego wydarzenia krytycznego lub przewlekłego stresu;
" Spostrzeganie sytuacji, jako utraty, zagro\
enia lub wyzwania;
" Doświadczenie przez osobę negatywnych emocji i prze\
yć;
" Poczucie niepewności co do przyszłości;
" Poczucie utraty kontroli;
" Nagłe naruszenie rutynowych form zachowania, rytmu dnia, przyzwyczajeń;
" Stan napięcia emocjonalnego trwający przez dłu\
szy czas;
" Konieczność zmiany dotychczasowego sposobu funkcjonowania.
" Dla uczniów z zaburzeniami zachowania(wagarujących, uciekających z domu,
sięgających po alkohol, narkotyki, podejmujących próby samobójcze) powstało wiele
innych programów poprawy funkcjonowania społecznego dostępnych w literaturze
przedmiotu oraz specjalistycznych placówek.
3.) Profilaktyka trzeciorzędowa
Profilaktyka trzeciorzędowa jest interwencją ju\
po wystÄ…pieniu dysfunkcji. Ma ona na celu
przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego, a tak\
e umo\
liwienie osobie objętej
terapią i rehabilitacją powrotu do społeczeństwa oraz prowadzenie w nim satysfakcjonującego
i społecznie akceptowalnego trybu \
ycia wolnego od patologii. W przypadku samobójstw
obejmuje się działaniami tego typu osoby po nieudanych próbach samobójczych. Włącza się
w nie równie\
rodzinę, przyjaciół czy dalsze otoczenie suicydenta.
Pamiętać trzeba ze są samobójcy, którym pomóc nie mo\
na, ale przecie\
nie wiadomo, którzy
to są, więc zasadą jest walka o ka\
dego.
10 KROKÓW
Amerykański suicydolog M. Anthony opracował procedurę 10 kroków, według których
nale\
y postępować w sytuacji zagro\
enia.
Ka\
dy nauczyciel powinien ją znać i umieć zastosować.
Krok pierwszy  zbuduj pomiędzy sobą, a pacjentem tzw. most:
- bÄ…dz
mocny i bÄ…dz
oparciem dla niego, mów tonem \
yczliwym, ale stanowczym:
Słuchaj mnie, bo nie mogę pomóc!
- bÄ…dz
\
yczliwy, serdeczny, nie osÄ…dzaj,
- okazuj zainteresowanie jego sprawami oraz umiejętnie nieś pomoc, a tak\
e spokojnÄ…
pewność siebie,
- zapewnij oparcie emocjonalne tym, \
e wiesz co robisz,
- kiedy tylko będzie to mo\
liwe, zbierz od niego informacje.
Krok drugi  otwórz drzwi i słuchaj; oznacza to, \
e:
- osoba w sytuacji kryzysowej potrzebuje kogoś, kto ją wysłucha, stąd nale\
y dÄ…\
yć w
kierunku zrozumienia problemów, które kryją się za jej wypowiedziami,
- staraj się określić, jaki jest główny problem (tu nale\
y pamiętać, \
e problem mo\
e w
rzeczywistości nie istnieć, mo\
e to być tylko wyobra\
eniowe postrzeganie rzeczywistości
przez danÄ… osobÄ™),
- dowiedz się, jakie wydarzenie było bezpośrednią przyczyną kryzysu,
- wczuj siÄ™ w to, co osoba w kryzysie prze\
ywa w danej chwili.
Krok trzeci  oceń rzeczywistość, to znaczy:
- poznaj konkretny plan (a mo\
e to być powracająca myśl),
- nie obiecuj zachowania tajemnicy, gdy\
mo\
na w ten sposób zapłacić ludzkim \
yciem.
Krok czwarty  oceń natę\
enie, to znaczy:
- siłę i zakres emocji (czy są to powa\
ne myśli samobójcze),
- nie mów: Wszystko będzie dobrze, wez
się tylko w garść,
- okazuj słowami zrozumienie problemu i osoby.
Krok piąty  traktuj rozmówcę powa\
nie, to znaczy:
- pamiętaj, \
e minimalizowanie trudności i pozorny spokój mogą kryć głębokie poczucie
rozpaczy,
- powiedz mu: Ludzie czasem czujÄ… siÄ™ bezradni i tracÄ… nadziejÄ™ do tego stopnia, \
e zaczynajÄ…
myśleć o skończeniu ze sobą. Jeśli ty te\
czujesz się w ten sposób, nie znaczy to, \
e musisz
naprawdę tak postąpić.
Krok szósty  zadaj właściwe pytania. Przykładowe pytania od których mo\
na zacząć dialog:
- Jak chciałeś to zrobić?
- Czy ostatnio wszystko wyglądało tak z
le, \
e chciałeś sobie coś zrobić?
- Czy masz do tego środki?
- Co chciałeś przez to osiągnąć?
- Co trzymało cię dotąd przy \
yciu?
- Jak sądzisz, co czeka cię w przyszłości?
- Czy sÄ…dzisz, \
e wybrana metoda naprawdę spowoduje śmierć? itp.
Krok siódmy  znajdz
i zmobilizuj system oparcia:
- oceń jego siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu,
- dowiedz siÄ™, kto jest najwa\
niejszÄ… osobÄ… w jego \
yciu, kogo chciałby mieć teraz przy sobie,
- zapytaj o jego system oparcia (o jego przyjaciół, rodzinę),
- zadawaj pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie? Albo: To wa\
ne, \
ebym ciÄ™
teraz z kimś skontaktował. Kto to powinien być?
Krok ósmy  podejmij działania:
- skoncentruj siÄ™ na najwa\
niejszej sprawie i zastosuj metody pozytywnego opanowania
problemu.
Uwaga: Większość osób zagro\
onych ma tylko wstępny plan samozniszczenia. Jeśli
uda się wyeliminować ten plan, sytuacja często rozmywa się a\
do punktu, gdy
samobójca zechce przyjąć pomoc.
- Jeśli to potrzebne, inicjatywę powinien przejąć pedagog, np. powinien powiedzieć: Będę
brał udział w twoim \
yciu, ale nie w śmierci. Teraz zrobimy to i to ...
Krok dziewiÄ…ty  utrzymaj cel:
- spotkaj się z tym uczniem wkrótce po pierwszej rozmowie,
- zaofiaruj siÄ™ jako uwa\
ny i zainteresowany słuchacz, zanim zapewnisz mu bardziej
specjalistyczną, długoterminową pomoc.
Krok dziesiÄ…ty  przeka\
pałeczkę:
- zapewnij wyspy oparcia wokół zagro\
onego ucznia,
- przebywaj z tym uczniem tak długo, jak tylko będzie to potrzebne, ale nie dłu\
ej ni\
to
konieczne dla zdrowia psychicznego obojga  pedagoga i ucznia.
Na zakończenie chcę zaznaczyć jeszcze raz, \
e to na nas - dorosłych spoczywa
odpowiedzialność za to, \
e młody człowiek podejmuje tak desperacki krok, jakim jest próba
samobójcza.
Wielu badaczy problematyki samobójstw obcią\
a społeczeństwo winą za śmierć niejednego
desperata.
 (...)Śmierć z własnej ręki jest niekiedy lepszym rozwiązaniem ni\
samotna walka z
cierpieniem, napotykająca jedynie emocjonalny chłód i brak zrozumienia.
Dlatego te\
obowiązkiem społeczeństwa jest zapewnienie jak najlepszych warunków
wychowywania dzieci i młodzie\
y oraz odpowiednia profilaktyka w celu wytworzenia w
społeczeństwie postaw pozytywnych wobec osób cierpiących.
MITY I LUDZKA OBOJ
TNOŚĆ
Akt samobójczy mo\
e być wyrazem zemsty czy odwetu wobec osób /instytucji/,
będących z
ródłem stresu i frustracji jak i ucieczki, wycofywania się dorastających z sytuacji
konfliktowych, niepokojów i lęków, a tak\
e potrzeby ukarania siÄ™, silnego poczucia winy
Posiadanie wiedzy na temat procesów zachodzących w młodym człowieku w okresie
dorastania, to główny obowiązek jego najbli\
szego otoczenia. Wiedza ta pozwoli na
racjonalne działania z potencjalnymi samobójcami.
Pomoc samobójcom i przeciwdziałanie samobójcom utrudniają mity i postawy
usprawiedliwiające obojętność i nieznajomość tematu. Błędne przekonania i opinie na temat
samobójstw sprawiają, \
e nie reagujemy na sygnały wysyłane przez młodego człowieka lub
reagujemy z
le. Nale\
Ä… do nich:
"  Ludzie, którzy mówią o samobójstwie, nie odbierają sobie \
ycia
Nieprawda. Według licznych autorów 80 do 85% samobójców ostrzegało uprzednio
swoich najbli\
szych o zamiarze odebrania sobie \
ycia.
"  Samobójstwo przychodzi bez ostrze\
enia
Nieprawda.
Desperat zawsze komunikuje swoje zamierzenia albo w sposób werbalny u\
ywajÄ…c
słów np.
-  wolałbym nie \
yć
-  wolałbym się nigdy nie urodzić
-  mam ochotę się zabić
-  ju\
niedługo nie będziesz musiał się o mnie martwić
-  wÄ…tpiÄ™, czy prze\
yjÄ™
-  wszystko jest bez sensu itp.,
albo niewerbalny:
- obni\
enie nastroju
- przygnębienie
- smutek
- brak troski o wygląd zewnętrzny, unikanie kontaktów kole\
eńskich
- pilne regulowanie własnych spraw
- rozdawanie cennych przedmiotów
- szukanie pojednania z dawnymi przyjaciółmi
- pisanie testamentu
- przejawianie obsesyjnych zainteresowań na temat:
· Å›mierci
· chorób Å›miertelnych
· tematów religijnych
· \
ycia pozagrobowego
- czasem zachowania hiperaktywne i nadpobudliwość itp.
"  Samobójcy chcą umrzeć za wszelką cenę
Nie wszyscy. Jedynie ci, których motywacja ma charakter autentyczny rzeczywiście
pragną umrzeć. Tego typu motywacji samobójczych jest ok. 51  65%
"  Samobójcy nie chcą umrzeć. Pragną jedynie manipulować swoim otoczeniem
Niezupełnie. Zwrócić na siebie uwagę, na swoje problemy i cierpienie, uzyskać
pomoc poprzez próbę samobójczą pragną ci, którzy chcą \
yć, ale w innych, lepszych
warunkach. Stanowią oni 34  48% wszystkich suicydentów. Są to tzw. samobójcy
instrumentalni.
"  Poprawa nastroju po kryzysie samobójczym oznacza koniec zagro\
enia.
Nie zawsze. Mo\
e ona oznaczać, \
e młodym człowiekiem przestały ju\
targać
wątpliwości  \
yć czy umrzeć? Zdecydowanie wybrał śmierć i to przyniosło mu
wewnętrzny spokój i zadowolenie.
"  Samobójstwu nie mo\
na zapobiec
Niekoniecznie. Zale\
y z jakim rodzajem motywacji mamy do czynienia. Jeśli ma ona
charakter instrumentalny, a więc wią\
e siÄ™ z pewnym dyskomfortem \
yciowym,
wówczas szybkie dostrze\
enie zagro\
enia i odpowiednia na nie reakcja, mogÄ…
zapobiec nieszczęściu.
"  Osoba o skłonnościach samobójczych będzie mieć je ju\
zawsze
Niekoniecznie. W niektórych przypadkach skłonności samobójcze mogą mieć
charakter reaktywny, sytuacyjny, mijajÄ… zatem z chwilÄ… rozwiÄ…zania problemu.
Bardziej trwały charakter mogą mieć natomiast tendencje samobójcze osób
posiadających osobowość suicydalną /skrajnie pesymistyczną/. Jednak i one mogą
pomyślnie przejść terapię i z pomocą \
yczliwych,  wa\
nych innych uwolnić się od
problemu.
"  Próby samobójcze rzadko bywają ponawiane
Niekoniecznie. Niektórzy autorzy (np. Anthony) szacują, \
e około 12 % niedoszłych
samobójców próby te ponawia nawet kilkakrotnie, przy czym trzecia próba jest ju\

zwykle udana. B. Hołyst mówi tu nawet o 60 %.
"  Wszyscy samobójcy są umysłowo chorzy .
Nieprawda. Wielu spośród suicydentów cierpi co prawda na pewne zaburzenia
psychiczne (np. depresję, schizofrenię), jednak odsetek ich nie pozwala na przyjęcie
generalnej tezy, i\
choroba psychiczna czy umysłowa le\
y u podło\
a ka\
dego
samobójstwa.
"  Samobójstwa popełniają ludzie określonego typu
Nie zawsze. Mo\
na określić tzw. grupy podwy\
szonego ryzyka, jednak problem
samobójstwa dotyka ludzi wszelkich ras, religii, ludzi w ka\
dym wieku i w ka\
dej
sytuacji społeczno  ekonomicznej.
Myśląc w kategoriach powy\
szych stereotypów usprawiedliwiamy naszą bierność, a
nawet niechęć do zajmowania się tym problemem. Na zapowiedz
samobójstwa reagujemy
często z
le: złością, irytacją, poczuciem winy; odsuwamy więc problem, bagatelizujemy go.
Zagubiony psychicznie nastolatek powinien przekonać się i upewnić, \
e mo\
e swoje \
ycie
zmienić na coraz lepsze. Nale\
y ujawniać i kształtować w nim jak najwięcej pozytywnych
cech, pokazywać ró\
ne opcje i mo\
liwości \
yciowe, uczyć go myśleć w kategoriach sukcesu i
oduczać liczenia wyłącznie na szczęście.
Trzeba rozbudzić w nim pragnienie zmian i pomóc mu w przezwycię\
aniu przeszkód. Musi
poczuć się zauwa\
any, potrzebny i wa\
ny, to zobaczy sens \
ycia i optymistyczną przyszłość.
Takie nastawienie do \
ycia i siebie samego na pewno zmniejszy w du\
ym stopniu
prawdopodobieństwo podjęcia przez nastolatka próby samobójczej.
Bibliografia:
1.) http://www.literka.pl.
proby-samobojcze-i-samobojstwa-wsrod-mlodziezy-w-okresie-dorastania---
przyczyny,artykul,15513
2.) Psycholog Małgorzata Brzezińska Czasopismo pt.  Wychowanie numer 15 2007 rok
artykuł pt.  Profilaktyka samobójstw
3.) Hołyst Brunon  Samobójstwo - przypadek czy konieczność
4.) Jarosz Maria  Samobójstwa - ucieczka przegranych