MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Świderek
Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
713[02].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Antoniewska
mgr inż. Janina Falkowska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z1.05
 Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Instalacje zimnej wody i ciepłej wody użytkowej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 20
4.2. Armatura instalacji wody zimnej i ciepłej wody użytkowej 21
4.2.1. Materiał nauczania 21
4.2.2. Pytania sprawdzające 28
4.2.3. Ćwiczenia 29
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Instalacje przeciwpożarowe 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzające 34
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
4.4. Wymagania techniczne montażu i odbioru instalacji wodociągowych 37
4.4.1. Materiał nauczania 37
4.4.2. Pytania sprawdzające 51
4.4.3. Ćwiczenia 51
4.4.4. Sprawdzian postępów 53
5. Sprawdzian osiągnięć 54
6. Literatura 58
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o warunkach i zasadach montażu
urządzeń zimnej i ciepłej wody, prowadzenia przewodów, warunkach wykonania prób
szczelności i odbioru technicznego, a także ułatwi Ci wykonywanie montażu instalacji zimnej
wody i ciepłej wody użytkowej.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj
wskazaną literaturę oraz inne z
ródła informacji. Materiał nauczania obejmuje również
ćwiczenia, które zawierają:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa:  Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej , której
treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem
wykonawstwa instalacji zimnej i ciepłej wody, warunkami ich odbioru, oraz zasadami
obowiązującymi przy pracach związanych z prowadzeniem instalacji przeciwpożarowych
w budynkach.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 713[02].Z1
Technologia montażu instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych
713[02].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy wykonywaniu instalacji
713[02].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[02].Z1/2/3/4.03
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[02].Z1/2.04
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
713[02].Z1.05
Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
713[02].Z1.06
Instalacja urządzeń do lokalnego i centralnego przygotowania ciepłej
d ż k j
713[02].Z1.07
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć wody
713[02].Z1.08
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
713[02].Z1.09
Montaż instalacji kanalizacyjnej
713[02].Z1.10
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć ścieków
713[02].Z1.11
Konserwacja instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Montaż instalacji zimnej wody
i ciepłej wody użytkowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać rodzaje instalacji,
- wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu instalacji,
- rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych stosowane w instalacjach
ze stali, miedzi i tworzywa sztucznego,
- oceniać stan techniczny rur i łączników stalowych, miedzianych z tworzyw sztucznych,
- wykonywać połączenia rozłączne rur instalacyjnych stalowych, miedzianych i z tworzywa,
- wykonywać połączenia nierozłączne rur instalacyjnych stalowych metodą spawania
gazowego,
- wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów stalowych, miedzianych i z tworzywa
stosowanych w instalacjach sanitarnych,
- mocować elementy instalacji w budynku,
- prowadzić instalacje różnymi sposobami,
- stosować terminologię budowlaną,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonać prace podczas montażu instalacji wodociągowych i ciepłej wody użytkowej zgodnie
z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż.,
- przygotować materiały potrzebne do montażu przewodów i uzbrojenia instalacji
wodociągowych i ciepłej wody użytkowej,
- zmontować pionowe i poziome przewody wody zimnej i ciepłej wody użytkowej,
- zamontować armaturę czerpalną,
- zmontować przewody i uzbrojenie instalacji przeciwpożarowych,
- przygotować podejścia wodomierzowe do próby szczelności,
- zainstalować wodomierz po przeprowadzonej próbie szczelności,
- zainstalować wodomierze mieszkaniowe w istniejących instalacjach wodociągowych i ciepłej
wody użytkowej,
- zamontować element łączący przewód przyłącza z przewodem sieciowym,
- wykonać przyłącze wodociągowe,
- przeprowadzić próbę szczelności zamontowanego przyłącza wodociągowego,
- przeprowadzić próbę szczelności i ciśnienia,
- wykonać płukanie i dezynfekcję instalacji wodociągowej i ciepłej wody użytkowej,
- posłużyć się dokumentacją techniczną instalacji wodociągowej i ciepłej wody użytkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Instalacje zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
4.1.1. Materiał nauczania
Instalacje zimnej wody
Instalacja wodociągowa to układ przewodów z armaturą (uzbrojeniem) w budynku i na
terenie nieruchomości, którego zadaniem jest dostarczenie wody dla odbiorcy zgodnie
z zapotrzebowaniem, o odpowiedniej jakości i określonym ciśnieniu.
Podstawowymi elementami instalacji wodociągowej są:
- połączenie wodociągowe,
- przewody instalacji wodociągowej w budynku,
- punkty czerpalne,
- armatura wodociągowa.
Instalacja wodociągowa w budynku rozpoczyna się od głównego zaworu odcinającego
usytuowanego za wodomierzem od strony budynku. Wewnątrz budynku usytuowane są
przewody instalacji wodociągowej służące do rozprowadzania wody w sposób umożliwiający jej
pobór w wybranych punktach. Punkty czerpalne są to miejsca zorganizowanego poboru wody
w określonym celu.
W instalacji wodociągowej wyróżnia się przewody:
- rozdzielcze  poziome,
- pionowe,
- odgałęzieniowe.
Przewody rozdzielcze doprowadzają wodę do pionów, którymi z kolei woda transportowana jest
na poszczególne kondygnacje, gdzie odgałęzieniami dopływa do poszczególnych punktów
czerpalnych.
Instalacja wodociągowa może być wykonana w układzie z:
- rozdziałem dolnym  rys. 1,
- rozdziałem górnym  rys. 2.
Rys. 1. Schemat instalacji wodociągowej z rozdziałem dolnym [13]
1-przewód rozdzielczy dolny, 2-pion wodociągowy, 3-odgałęzienie, 4-zawór czerpalny, 5-zawór przelotowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Schemat instalacji wodociągowej z rozdziałem górnym [13]
1-pion zasilający zbiornik górny, 2-zbiornik górny otwarty z zaworem pływakowym, 3-zawór zwrotny prosty,
4-przewód rozdzielczy prosty, 5-zawór przelotowy, 6-pion wodociągowy, 7-odgałęzienie, 8-zawór czerpalny
Instalacje z rozdziałem dolnym wykonywane są w budynkach średnio wysokich; przewód
rozdzielczy układany jest na najniższej kondygnacji.
W instalacjach z rozdziałem górnym przewód poziomy ułożony jest na najwyższej
kondygnacji. Woda do niego kierowana jest głównym przewodem pionowym, z którego nie
prowadzi się żadnych odgałęzień, a woda na kondygnacje doprowadzana jest pionami z górnych
ich części.
Instalacje wodociągowe mogą być wykonywane jako jednostrefowe, w których zasilanie
odbywa się bezpośrednio z sieci wodociągowej lub jako wielostrefowe. Liczba stref zależy od
wysokości budynku i od przyjętego układu wykonania instalacji. Jeżeli ciśnienie wody
w przewodzie sieci wodociągowej jest wystarczające - to pierwsza strefa ma zasilanie
bezpośrednio z wodociągu. Następne strefy mogą być wykonywane jako instalacje z rozdziałem
dolnym lub górnym. Wówczas każda strefa zasilana jest z osobnych urządzeń do podnoszenia
ciśnienia wody, a liczba przewodów rozdzielczych układanych na kondygnacjach zależy od
ilości stref w budynku wysokim.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Schemat instalacji wodociągowej dwustrefowej [13]
1-przewód rozdzielczy dolny w I strefie, 2-zawór zwrotny, 3-zestaw podwyższający ciśnienie, 4-zawór przelotowy,
5- pion wodociągowy w I strefie, 6-odgałęzienie, 7- zawór czerpalny, 8-pion zasilający instalację wodociągową
II strefy, 9-przewód rozdzielczy w II strefie
Połączenie wodociągowe
Połączenie wodociągowe jest to odcinek przewodu łączący z
ródło wody z urządzeniami
wodociągowymi w nieruchomości. Składa się z:
- przyłącza,
- odcinka przewodu z uzbrojeniem,
- zestawu wodomierzowego.
A
ączenie przewodu rozdzielczego miejskiej sieci wodociągowej z przewodem połączenia
wodociągowego (domowego) może być wykonane z zastosowaniem:
- trójnika  rys. 4,
- opaski  rys. 6.
Zastosowanie trójnika jest możliwe w każdej sytuacji pod warunkiem, że przewód sieci
wodociągowej jest opróżniony z wody. A
ączenie wykonuje się, gdy średnica połączenia
wodociągowego przekracza 50 mm, albo gdy średnica połączenia jest większa od połowy
średnicy przewodu ulicznego. W odwodnionym przewodzie wodociągowym wycina się odcinek
rury o długości równej długości trójnika zwiększonej o głębokość kielicha. Kiedy usunięty już
jest wycięty odcinek rury - stosując nasuwkę dwukielichową  łączy się bosy koniec trójnika
i bosy koniec przewodu. Między bosy koniec trójnika a przeciętą rurę wodociągu ulicznego
wbija się klin dociskający kielich trójnika, umożliwiając wykonanie uszczelnienia w kielichu.
Nasuwkę przesuwa się w miejsce w taki sposób, aby objęła równocześnie bosy koniec trójnika
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
i przewodu ulicznego. Po tak wykonanym połączeniu montuje się zasuwę kielichową połączoną
z kielichem trójnika. Zmontowanie zasuwy i jej zamknięcie umożliwia napełnienie wodą
ulicznego przewodu wodociągowego. W dalszej kolejności wykonuje się kolejne czynności
montażowe na połączeniu wodociągowym.
Rys. 4. Schemat połączenia wodociągowego za pomocą trójnika[5]
1-przewód wodociągowy, 2-trójnik kielichowy, 4-zasuwa kielichowa, 6-przewód z rur kielichowych, 7-zawór lub
zsuwa, 8-wodomierz, 9-zawór główny ze spustem, 10-klosz żeliwny, 11-skrzynka uliczna
Rys. 5. Unieruchomienie nasuwki w czasie drugostronnego uszczelniania kielicha [2]
Zastosowanie opaski nie wymaga opróżnienia przewodu sieci wodociągowej z wody.
Stosuje się je w przypadkach, gdy średnica nawiercanego otworu na przewodzie sieciowym jest
mniejsza od połowy średnicy przewodu rozdzielczego wodociągu. Średnica odcinka połączenia
nie powinna przekraczać 50 mm. Połączenie polega na umocowaniu na przewodzie sieciowym
kształtki za pomocą opaski. Uszczelka między kształtką a rurą zapewnia szczelność połączenia.
Do kształtki mocuje się zasuwę, a do niej ramę z wiertłem i przewierca otwór w ściance
przewodu wodociągowego. Kiedy otwór jest wykonany i cofnięte wiertło, należy zamknąć
zasuwę i zdjąć urządzenie do nawiercania.
Rys. 6. Sposoby łączenia przewodów za pomocą opaski [5]
a-gwintowanej, b- kielichowej, c-kołnierzowej; 1-przewód wodociągowy, 2-połaczenie wodociągowe, 3-opaska,
4-uszczelka, 5-końcówka połączeniowa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 7.Schemat połączenia wodociągowego za pomocą opaski [5]
1-przewód wodociągowy, 3-opaska, 5-nawiertka, 7-zawór lub zsuwa, 8-wodomierz, 9-zawór główny ze spustem,
10-klosz żeliwny, 11-skrzynka uliczna
Połączenia wykonuje się w wykopach. Spadek połączenia wodociągowego powinien
wynosić minimum 30 w kierunku przeciwnym do przepływu wody (w kierunku do wodociągu),
co umożliwia odwodnienie połączenia i odpowietrzenie przewodów sieci wodociągowej.
Do wykonania połączenia używa się rur stalowych ocynkowanych, z PVC lub PE, jeżeli
średnica połączenia wynosi do 50 mm, albo rur żeliwnych jeśli połączenie wykonywane jest
z rur o średnicy powyżej 50 mm.
Połączenie wodociągowe powinno być wykonywane możliwie najbliżej budynku,
prostopadle do przewodu ulicznego w odległości ok. 2 m od narożnika budynku. Odległość
przewodu połączenia wodociągowego powinna wynosić minimum:
- 1,5 m od sieci kanalizacyjnej i gazowej;
- 0,8 m od kabli elektrycznych,
- 0,5 m od kabli telekomunikacyjnych.
Przejście przewodu połączenia przez ścianę budynku powinno być wykonane przez otwór
o średnicy 15 cm większy od średnicy przewodu połączenia. Powstałą wolną przestrzeń powinno
wypełnić się czarnym sznurem i tłustą gliną. Celem zabezpieczenia gliny przed wypłukaniem
wodą gruntową otwór od strony zewnętrznej powinien zostać przykryty zaprawą cementową.
Zakończeniem połączenia wodociągowego jest zestaw wodomierzowy. Przyłącze wodociągowe
jest własnością dostawcy wody.
Zestaw wodomierzowy
Zestaw wodomierzowy powinien zostać usytuowany w:
- budynku w części podpiwniczonej jeśli jego odległość od ulicy z przewodem rozdzielczym
sieci wodociągowej nie przekracza 15 m,
- studzience wodomierzowej wybudowanej 2 m od ogrodzenia nieruchomości gdy odległość
budynku od ulicy przekracza 15 m albo gdy budynek nie jest podpiwniczony.
W skład zestawu wchodzi:
- wodomierz,
- dwa zawory odcinające,
- komplet niezbędnych kształtek.
Dopuszczalnym jest, aby w skład zestawu wodomierzowego wchodziły:
- wodomierz,
- dwa zawory odcinające kulowe,
- filtr
- zawór antyskażeniowy
Sposób wbudowania zestawu wodomierzowego zależy od układu wysokościowego podłogi
piwnicy w budynku. Umieszcza się go na wspornikach przyściennych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 8. Usytuowanie wodomierzy skrzydełkowych na połączeniu wodociągowym [5]
a-przewód wodociągowy nad fundamentem, b- przewód wodociągowy pod fundamentem; LZ- długość zabudowy
zestawu wodomierzowego
Długość odcinka prostego przed wodomierzem powinna być równa co najmniej 5 średnicom
połączenia wodomierzowego, a za wodomierzem odcinek prosty powinien odpowiadać
3 średnicom połączenia wodomierza. Wodomierze określonej średnicy mogą być wbudowywane
w przewód o średnicy większej za pomocą łączników redukcyjnych. Dla wodomierzy
ustawianych poza budynkiem średnica studzienek kołowych powinna wynosić 1,2 lub 1,8 m.
Zasady doboru materiałów instalacyjnych
Do budowy instalacji wodociągowych w zakresie średnic od 15 do 100 mm są stosowane
materiały tradycyjne: stal ocynkowana, miedz
, oraz materiały z tworzyw sztucznych. Przyczyną,
dla której stal ocynkowana zastępowana jest nowymi materiałami instalacyjnymi jest jej wysoka
podatność na korozję. Temperatura wody ciepłej w instalacjach nie powinna przekraczać
55oC � 60oC, a w czasie dezynfekcji termicznej powinna wynosić ok. 70oC. Trwałość warstwy
ochronnej rury stalowej nie ulega zniszczeniu, jeżeli czas oddziaływania podwyższonej
temperatury jest dość krótki.
Materiałami stosowanymi w instalacjach wodociągowych:
- do wykonania połączenia wodociągowego są:
stal ocynkowana,
tworzywa sztuczne: PVC, PVC-U, PE, PE-HD, PE-MD, PE-LD;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- do wykonania przewodów instalacji:
stal ocynkowana
miedz
,
tworzywa sztuczne: PVC, PVC-U, CPVC, PE, PE- HD, PE-MD, PE-LD, PE-X,
PP ,PP-R, PP-RT, PB, PE-Al.-PE, PE-X-Al.-PE-X.
Instalacje wodociągowe wody zimnej mogą być wykonane z rur stalowych dwustronnie
ocynkowanych ze szwem, gwintowanych. Dla instalacji ciepłej wody użytkowej powinny być
zastosowane rury o zwiększonej grubości cynkowej warstwy ochronnej. Do połączenia
stalowych odcinków rurowych stosowane są gwintowane łączniki z żeliwa ciągliwego białego.
Uszczelnienie połączenia przeprowadza się z wykorzystaniem przędzy z konopii i pasty
uszczelniającej albo taśmy teflonowej.
Do budowy instalacji wodociągowych stosowane są rury miedziane m.in. z uwagi na
oddziaływanie bakteriostatyczne miedzi w stosunku do wody wodociągowej. Połączenia
nierozłączne rur miedzianych wykonuje się przez lutowanie kapilarne stosując łączniki
miedziane lub mosiężne. Temperatura topnienia lutu w lutowaniu miękkim jest niższa od 450oC.
Połączenia można wykonać także stosując złącza utworzone poprzez kielichowanie.
W przypadku wykonywania połączeń rozłącznych, m.in. dla połączeń z elementami armatury,
można stosować łączniki przejściowe gwintowane; dopuszcza się także stosowanie łączników
zaciskowych i kołnierzowych.
Rury z tworzyw sztucznych o strukturze termoplastycznej mają korzystniejsze właściwości
w porównaniu z rurami stalowymi czy miedzianymi: odporność na korozję, łatwy i szybki
montaż. W wykonawstwie instalacji stosowane są:
- polichlorek winylu PVC  U (niezmiękczony),
- polichlorek winylu PVC  C (chlorowany),
- polietylen PE,
- polietylen sieciowany PEX,
- polipropylen PP,
- polibutylen PB.
W rurach z tworzyw sztucznych stosuje się również wkładki aluminiowe mające korzystny
wpływ na właściwości mechaniczne. W połączeniach wodociągowych używa się rur
kielichowych z PVC oraz rur z PE.
Instalacje z tworzyw sztucznych wewnątrz budynku wykonuje się stosując połączenia
kielichowe, kołnierzowe, gwintowe, klejone, zgrzewane, zaciskowe, zaprasowywane.
Połączenia kielichowe z uszczelką wykonuje się poprzez wsunięcie bosego końca rury
w kielich rury, kształtki lub innego elementu instalacji. W kielichu jest wyprofilowane
zagłębienie o kształcie odpowiadającym kształtowi uszczelki.
Połączenia kołnierzowe są wykonywane z zastosowaniem płaskiej uszczelki wkładanej
pomiędzy dwa kołnierze odcinków rurowych .
Połączenia gwintowe powstają poprzez zastosowanie złączek, w których gwint wykonany
jest w materiale tworzywowym lub metalowy gwint jest zatopiony w kształtkę. Do uszczelnienia
stosowana jest taśma teflonowa.
Połączenia klejone wykonywane są w sposób taki, że część cylindryczna zewnętrzna
pokryta klejem wsunięta zostaje w gładką mufę drugiego elementu połączeniowego.
Połączenia zgrzewane wykonywane są przez połączenie rozgrzanych i nadtopionych
powierzchni łączonych materiałów. Zgrzewanie może być: doczołowe, elektrooporowe,
mufowe.
Połączenia zaciskowe polegają na zaciśnięciu rury na łączniku. Może być także zaciskający
element zaciskany na rurze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Połączenia zaprasowywane powstają wówczas, gdy na rurę nakłada się metalową złączkę,
którą zaciska się na końcówce rury. Uszczelnienie połączenia następuje przez zaprasowanie tulei
złączki na rurze.
Aby poprawnie były wykonane wszystkie rodzaje połączeń należy bezwzględnie stosować
przewidziane instrukcjami montażowymi złączki, a sposób wykonania połączenia wykonać
zgodnie z zaleceniami instrukcji przy zastosowaniu odpowiednich sprawnych technicznie
narzędzi.
Podczas dokonywania doboru materiału na wykonanie instalacji wody zimnej i ciepłej wody
użytkowej powinno brać się pod uwagę warunki techniczne i cenowe:
- czy zakres średnic danego systemu instalacyjnego odpowiada wymaganiom projektowanej
lub modernizowanej instalacji,
- czy proponowany w projekcie sposób wykonania będzie możliwy do realizacji w wybranej
technologii,
- czy materiały instalacyjne (rury, łączniki) posiadają wymagane aprobaty techniczne i atesty
dopuszczenia do stosowania,
- jakie będą koszty inwestycyjne i eksploatacyjne instalacji w wybranej technologii
wykonania.
Instalacje ciepłej wody użytkowej
Woda ciepła dostarczana dla zaspokojenia potrzeb bytowo- gospodarczych ludzi powinna
odpowiadać warunkom jakościowym wody przeznaczonej do picia. Często z uwagi na znaczną
twardość wody zimnej konieczne jest jej zmiękczanie przed wprowadzeniem do urządzeń
przygotowania ciepłej wody. W praktyce, z uwagi na wysokie koszty zmiękczania wody, w celu
uniknięcia nadmiernego tworzenia się kamienia kotłowego  nie podgrzewa się wody do
temperatury wyższej niż 55oC. W ten sposób opóz
nia się proces korozji przewodów
wodociągowych, jak również zapobiega się niebezpieczeństwu poparzenia użytkowników
korzystających z wody ciepłej.
W urządzeniach z indywidualnym przygotowaniem ciepłej wody użytkowej (c.w.u.)
temperaturę wody można ustawiać w zależności od potrzeb i powinna wynosić 40 � 45oC dla
łazienek i umywalni oraz 55 � 60oC dla kuchni.
Układy instalacji ciepłej wody użytkowej
Instalacje c.w.u. wykonuje się:
- bez cyrkulacji,
- z cyrkulacją.
Instalacje c.w.u. bez cyrkulacji wykonuje się tam gdzie rozbiór ciepłej wody jest stały: m.in.
w kuchniach, pralniach. Instalacja może być wykonana z rozdziałem dolnym lub z rozdziałem
górnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 9. Schematy jednostrefowych instalacji wodociągowych z uwzględnieniem instalacja c.w.u. [5]
a-z rozdziałem dolnym i indywidualnym przygotowywaniem ciepłej wody, b-z rozdziałem dolnym i centralnym
przygotowywaniem wody ciepłej, c-przewody z rozdziałem górnym i centralnym przygotowaniem ciepłej wody
1-dopływ wody, 2-podgrzewacz wody, 3-przewody wody zimnej, 4-przewody wody ciepłej, 5-przewody
cyrkulacyjne, 6-połączenia do baterii czerpalnych, 7-węzeł cieplny, 8-zbiornik wody zimnej, 9-zbiornik wody
ciepłej
Instalacje z rozdziałem dolnym wykonywane są częściej. Jeśli budynek jest wyposażony
w przepływowe (elektryczne lub gazowe) podgrzewacze wody umieszczone bezpośrednio przy
punktach poboru lub w niewielkiej od nich odległości, ciepłą wodę uzyskuje się praktycznie od
razu, nie trzeba czekać, aż woda z podgrzewacza dopłynie do baterii.
Cyrkulacja nie jest potrzebna również wtedy, gdy punkt czerpalny jest oddalony od pionu
ciepłej wody nie więcej niż 2 m.
Rys. 10. Instalacja c.w.u. bez cyrkulacji z rozdziałem dolnym [3]
1-kocioł, 2-wymiennik pojemnościowy c.w.u.
Instalacja c.w.u. z cyrkulacją wykonywana jest dla budynków, w których instalacja nie jest zbyt
rozległa, a ciepła woda użytkowa nie jest pobierana w sposób ciągły. Dzięki dodatkowym
przewodom - cyrkulacyjnym, ciepła woda cały czas krąży w instalacji. Przepływa przez
podgrzewacz, w którym jest utrzymywana zadana temperatura, więc nie stygnie. Przepływ może
być grawitacyjny, ale lepiej, gdy wymuszają go specjalne niewielkie pompy cyrkulacyjne.
Instalacja może być wykonana z rozdziałem dolnym i z rozdziałem górnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 11. Instalacja c.w.u. z cyrkulacją grawitacyjną z rozdziałem dolnym [3]
1-kocioł, 2-wymiennik pojemnościowy c.w.u., 3-przewody c.w.u.,4-cyrkulacja
W tego typu instalacjach ciepła woda użytkowa wytwarzana jest w wymiennikach ciepła
pojemnościowych i rozprowadzana przewodami do punktów czerpalnych. Nadmiar wody  czyli
ta nie wykorzystana  powraca przewodem cyrkulacyjnym do wymiennika.
Rys. 12. Instalacja c.w.u. z pompą cyrkulacyjną [3]
1-podgrzewacz, 2-przewód c.w.u., 3-cyrkulacja, 4- obejście cyrkulacji, 5-pompy cyrkulacyjne
W dużych domach bardziej opłacalne jest stosowanie centralnych urządzeń do
przygotowywania c.w.u.  podgrzewaczy pojemnościowych lub zasobników współpracujących
z kotłami jednofunkcyjnymi. W podgrzewaczach jest zgromadzona odpowiednia ilość wody
ustalona na podstawie przewidywanego zużycia. Za pomocą elektrycznej grzałki lub wężownicy
zasilanej wodą grzewczą z kotła, woda jest podgrzewana do zadanej temperatury, niezależnie od
tego, czy jest w danej chwili potrzebna, czy nie. Dzięki temu stale jest do dyspozycji duża ilość
gorącej wody (od kilkudziesięciu do kilkuset litrów), a jej strumień nie jest ograniczony
wydajnością grzewczą urządzenia. Centralny system przygotowywania ciepłej wody, choć
lepszy od innych, może również sprawiać kłopoty, zwłaszcza w dużych domach. Jeśli przez
dłuższy czas nie korzysta się z ciepłej wody, to ta jej część, która znajduje się w rurach, stygnie
i po odkręceniu zaworu czerpalnego będzie musiała wypłynąć, zanim jej miejsce zajmie gorąca
woda. Im dłuższy jest odcinek między podgrzewaczem a punktem poboru, tym więcej czasu
upłynie, zanim dotrze do niego ogrzana woda. Jeżeli w domu są więcej niż dwa piony z ciepłą
wodą i ich odległości od podgrzewacza bardzo się różnią, powinny być zastosowane specjalne
zawory regulacyjne z nastawą wstępną, do wyrównania ciśnienia w instalacji. Jeśli instalacja nie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
będzie zrównoważona, może się okazać, że ciepła woda krąży tylko w pionach, w których opory
przepływu są mniejsze,a w pozostałych nie, mimo że instalacja została poprawnie wykonana.
Stałe podgrzewanie wody krążącej w instalacji zwiększa zużycia energii. Powoduje to
jednakże zmniejszenie zużycia wody i ograniczenie ilości powstających ścieków.
Zawory termostatyczne stosowane są do równoważenia temperatury w instalacji c.w.u.
Utrzymują one minimalny przepływ cyrkulującej wody tak, aby miała cały czas żądaną
temperaturę. Kiedy woda wystygnie, zawór automatycznie się otwiera, zwiększając przepływ.
Gdy temperatura wzrośnie, zawór się przymyka, ograniczając strumień wody. Stosowane
dotychczas kryzy dławiące lub zawory regulacyjne z nastawą wstępną ustawiano raz po
zmontowaniu instalacji i rozdział wody na poszczególne obiegi był stały.
Zawory termostatyczne zmieniają rozdział wody zależnie od warunków w danej chwili, co
sprawia, że jest on zawsze optymalny. Dzięki temu można zmniejszyć zużycie energii potrzebnej
do przygotowania ciepłej wody nawet o kilkanaście procent Zawory umożliwiają dodatkowo
zróżnicowanie temperatury wody w poszczególnych obiegach, czyli na przykład ustawienie
wyższej temperatury wody w kuchni, a niższej w łazienkach. Zakres regulacji wynosi od 40 do
65�C.
Produkowane są także pompy cyrkulacyjne sterowane termostatem, który wyłącza pompy po
osiągnięciu przez krążącą w rurach wodę zadanej temperatury w przedziale od 35 do 65�C.
Po obniżeniu się temperatury wody o kilka stopni termostat ponownie uruchamia pompę
cyrkulacyjną.
Praca pompy może być także sterowana zegarem, który będzie uruchamiał pompę tylko
w zaprogramowanym czasie, kiedy wiadomo, że instalacja c.w.u. będzie wykorzystywana, oraz
wyłączał, kiedy cyrkulacja nie będzie potrzebna, na przykład w nocy. Pozwala to na znaczne
oszczędności energii.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są układy instalacji zimnej wody?
2. Jakie są różnice między układami wody zimnej?
3. W jaki sposób można połączyć sieć wodociągową z instalacją wodociągową?
4. Jakie są zasady wykonania połączenia wodociągowego?
5. Gdzie lokalizuje się zestawy wodomierzowe?
6. Jakie są warunki wykonania zestawu wodomierzowego w piwnicy budynku?
7. W jaki sposób połączysz rury z tworzyw sztucznych?
8. Co należy zrobić, aby uzyskać połączenie rur stalowych ocynkowanych?
9. Co decyduje o wyborze materiału do wykonania instalacji wodociągowej?
10. Jakie są rodzaje instalacji c.w.u.?
11. W jakich instalacjach stosuje się pompy cyrkulacyjne?
12. Jakie są elementy składowe instalacji c.w.u. bez cyrkulacji z rozdziałem dolnym?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj montaż zestawu wodomierzowego DN 20 na rurach stalowych ocynkowanych dla
wody zimnej zgodnie z dokumentacją załączoną w instrukcji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) wyznaczyć miejsce wykonania zestawu wodomierzowego,
8) wytrasować otwory na przegrodzie budowlanej,
9) sprawdzić poziome ustawienie miejsc pod otwory montażowe,
10) wywiercić otwory montażowe,
11) założyć obejmy rur stalowych,
12) skompletować kształtki, armaturę, odcinki rur, materiały uszczelniające,
13) wyznaczyć długości montażowe odcinków rur,
14) przyciąć rurę na żądaną długość,
15) oczyścić końcówki rur,
16) naciąć gwinty zewnętrzne na odcinkach rur,
17) połączyć wstępnie elementy stanowiące połączenie wodomierzowe,
18) sprawdzić długość zestawu wodomierzowego z miejscem montażu na przegrodzie
budowlanej,
19) skorygować ewentualne błędy,
20) połączyć poszczególne elementy w całość połączenia wodomierzowego,
21) uszczelnić połączenia,
22) zawiesić zestaw na przegrodzie budowlanej,
23) przyłączyć zestaw do instalacji wody zimnej,
24) sprawdzić szczelność połączeń,
25) skorygować ewentualne błędy,
26) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
27) uporządkować stanowisko pracy,
28) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
29) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
30) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 przecinarka tarczowa,
 gwintownica z kompletem narzynek gwintów,
 wiertarka udarowa,
 konopie lniane lub taśma teflonowa,
 wodomierz,
 rury stalowe,
 kształtki żeliwne,
 zawór odcinający,
 filtr,
 zawór zwrotny lub zawór antyskażeniowy zwrotny,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet wkrętaków płaskich lub krzyżakowych,
 apteczka pierwszej pomocy.
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 2
Wykonaj połączenie wodociągowe z zastosowaniem trójnika zgodnie z dokumentacją
załączoną w instrukcji.
Uwaga: prace ziemne zostały wykonane przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia,
wykop jest zabezpieczony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) wyznaczyć miejsce wykonania połączenia wodociągowego,
8) odwodnić przewód sieci wodociągowej,
9) wyciąć odcinek rury o długości równej długości trójnika zwiększonej o głębokość kielicha,
10) wstawić trójnik w oś przewodu sieci wodociągowej,
11) nałożyć nasuwkę dwukielichową na przewód sieci, która łączy bosy koniec trójnika i bosy
koniec przewodu,
12) wbić klin dociskający kielich trójnika do bosego końca przewodu sieci,
13) wykonać uszczelnienie w kielichu,
14) przesunąć nasuwkę w sposób taki aby objęła równocześnie bosy koniec trójnika i przewodu
ulicznego,
15) wykonać szczelne połączenia z nasuwką,
16) zamontować zasuwę kielichową połączoną z kielichem trójnika,
17) zamknąć zasuwę na połączeniu wodociągowym,
18) napełnić wodociąg wodą,
19) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
20) skorygować ewentualne błędy,
21) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
22) uporządkować stanowisko pracy,
23) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
24) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
25) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 przecinarka tarczowa,
 ubijak,
 młotek,
 trójnik,
 zasuwa kielichowa,
 sznur konopny smołowany,
 pianka poliuretanowa lub inny materiał do wypełnienia połączeń kielichowych,
 drabina,
 apteczka pierwszej pomocy.
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) scharakteryzować instalacje wody zimnej?
2) określić sposoby wykonania połączenia wodociągowego?
3) wskazać materiały do wykonania połączenia wodociągowego?
4) wskazać elementy zestawu wodomierzowego?
5) określić warunki zabudowy zestawu wodomierzowego
w piwnicy budynku?
6) określić długości prostych odcinków przewodów
w połączeniu wodomierzowym?
7) wskazać materiały do wykonania instalacji wodociągowych?
8) określić rodzaje stosowanych rur z tworzyw sztucznych
instalacjach ich połączenia w instalacjach wodociągowych?
9) uzasadnić konieczność stosowania pompy cyrkulacyjnej
w instalacjach c.w.u.?
10) scharakteryzować instalacje c.w.u.?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2. Armatura instalacji wody zimnej i ciepłej wody użytkowej
4.2.1. Materiał nauczania
Zadaniem armatury (uzbrojenia) instalacji wodociągowych jest zapewnienie właściwej
eksploatacji i obsługi przewodów wodociągowych. Wszystkie elementy posiadające bezpośredni
kontakt z wodą przeznaczoną do celów konsumpcyjnych powinny posiadać świadectwo
Państwowego Zakładu Higieny oraz spełniać wymagania określone normami przedmiotowymi.
Na wyposażenie instalacji wodociągowych składają się rodzaje armatury:
- czerpalna,
- regulacyjna,
- zabezpieczająca,
- kontrolno  pomiarowa.
Armatura czerpalna dzieli się na:
- zawory czerpalne  służące do poboru jednego rodzaju wody (zimnej lub ciepłej),
- baterie czerpalne  umożliwiające pobór wody zimnej, ciepłej lub zmieszanej w dowolnym
stosunku.
Baterie i zawory czerpalne można podzielić ze względu na:
a. sposób zamocowania:
- ścienne,
- stojące.
b. konstrukcji wylewki:
- ze stałą lub ruchomą wylewką,
- z perlatorem lub bez perlatora.
Baterie czerpalne można także podzielić ze względu na:
a. sposób otwierania  zamykania przepływu wody:
- dwuuchwytowe,
- jednouchwytowe,
- bezdotykowe,
b. sposób regulacji temperatury wody:
- regulowanie ręczne,
- regulowanie automatyczne (z termoregulacją).
Zawory czerpalne mogą być grzybkowe bądz
kulowe; produkowane są jako mosiężne
i mosiężne chromowane, oraz z tworzyw sztucznych.
Tabela 1. Średnice przewodów dla zaworów czerpalnych [z
ródło własne]
Średnica
Typ zaworu Rodzaj zaworu
DN [mm]
-zwykłe,
Zawory mosiężne 10,15,20,25
-ze złączką do węża
-umywalkowe stojące,
15,20
Zawory mosiężne -skośne,
chromowane
-z ruchomą wylewką:
15
w kształce litery U,S,L
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 13. Zawory czerpalne [13]
a-czerpalny, b- czerpalny ze złączką do węża, c- czerpalny wydłużoną wylewką, d- czerpalny z ruchomą wylewką
Rys. 14. Zawory mosiężne czerpalne [3]
a-zwykły, b- ze złączką do węża
Rys. 15. Zawór czerpalny skośny [2]
Zawory grzybkowe mogą być przeznaczone do wody zimnej, wówczas grzybek
wyposażony jest w uszczelkę gumową lub skórzaną oraz do wody ciepłej - wówczas stosowana
jest uszczelka z fibry.
Zawory kulowe o średnicy DN 15 � DN 20 posiadają korpus i kulę wykonaną z mosiądzu.
Uszczelnienie kuli stanowi teflon; trzpień jest z mosiądzu, a jego uszczelnienie stanowi
aluminium, stal ocynkowana lub mosiądz. Zakres pracy w temperaturze od +1oC do + 80oC.
Znajdują one zastosowanie m.in. do podłączenia pralek automatycznych.
Zawory z tworzyw sztucznych (poliformaldechyd-PF, poliamid, akrylobutylostyren-ABS)
z powłokami metalizowanymi w swojej konstrukcji mają wiele cech wspólnych z zaworami
skośnymi przelotowymi.
Baterie czerpalne wykonywane są z mosiądzu o powierzchni chromowanej. Wyróżnia się
baterie: zlewozmywakowe, umywalkowe, wannowe, natryskowe. Wszystkie one są
znormalizowane; zgodnie z wymogami. Przeznaczone są do pracy przy ciśnieniu nominalnym
do 1 MPa i maksymalnej temperatury wody  100oC.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Baterie czerpalne dwuuchwytowe mają niezależne zawory wody zimnej i ciepłej, a stopień
zmieszania wody zależy od stopnia otwarcia każdego z zaworów. Woda ciepła powinna być
doprowadzona z lewej strony baterii. Do otwierania, zamykania i regulacji przepływu używane
są głowice suwakowe z uszczelkami gumowymi lub głowice z uszczelkami ceramicznymi
(2 płytki korundowe).
Baterie czerpalne jednouchwytowe wyposażone są w jedną dz
wignię lub głowicę. Można
regulować natężenie strumienia wody oraz jej temperaturę - stopień zmieszania wody zależy od
kąta obrotu dz
wigni służącej do otwierania i zamykania przepływu wody zimnej i ciepłej.
Baterie termostatyczne zapewniają stałą temperaturę wypływającej wody zgodnie
z wymogami użytkownika średnio ok. 38oC zapewniającą komfort mycia. Zadaną temperaturę
wody zapewnia termostat odkształcający się pod wpływem temperatury i powodujący poprzez
zawór dwupozycyjny zmniejszenie dopływu zimnej wody i zwiększenie poboru ciepłej wody
albo też działanie odwrotne. Uruchamianie baterii odbywa się przy pomocy dz
wigni lub
głowicy.
Baterie bezdotykowe  ich otwieranie i zamykanie odbywa się automatycznie przez
zastosowanie układów elektronicznych reagujących na obecność użytkownika  podsunięcie ręki
pod wylewkę spowoduje uruchomienie wypływu wody, a jej cofnięcie powoduje odcięcie tego
wypływu.
Armatura czerpalna przeznaczona dla użytkowania przez osoby niepełnosprawne
wyposażona jest w zawory i baterie o przedłużonych dz
wigniach i jest zaopatrzona w funkcje
czasowe. Powoduje to bezpieczną ich eksploatację: prostotę obsługi, niezawodność działania,
zabezpieczenie przed zalaniem. Oprócz powyżej wspomnianych funkcji mogą być ponadto
przystosowane do uruchamiania za pomocą pedału naciskanego nogą lub kołem wózka,
pokrętłem, kolanem, łokciem.
Tabela 2. Wysokość ustawienia armatury czerpalnej ściennej nad podłogą lub przyborem [6]
Przybór sanitarny Wysokość ustawienia armatury Wysokość ustawienia [m]
czerpalnej nad podłogą [m]
zlew 0,75  0,95
zlewozmywak do pracy stojącej 1,10  1,25
armatury czerpalnej nad górną
krawędzią przedniej ścianki
zlewozmywak do pracy siedzącej 1,00  1,10
przyboru
umywalka 1,00  1,15
0,25  0,35
umywalka dla dzieci
0,85  0,95
w przedszkolu
wanna armatury czerpalnej nad górną
0,70  0,80 krawędzią przedniej ścianki
przyboru 0,10  0,18
natrysk:
- bateria czerpalna 1,00
- głowica natrysku (sitko) 1,80  2,20
bidet 0,40
miska ustępowa:
- zawór spłukujący ciśnieniowy
0,90  1,110
- zbiornik nisko zawieszony
0,90  1,10
- zbiornik wysoko zawieszony
2,30
- zbiornik zespolony
0,75  0,80
z przyborem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wysokość ustawienia baterii czerpalnej na przyborze sanitarnym zależy od konstrukcji przyboru.
Wysokość zamocowania baterii czerpalnych na ścianie względem podłogi pomieszczenia zależy
od rodzaju przyboru sanitarnego oraz przeznaczenia baterii.
Armatura regulacyjna
Zadaniem zaworów przelotowych jest regulowanie przepływu wody na danym odcinku instalacji
wodociągowej. Mogą być wykonane z mosiądzu, żeliwa, tworzyw sztucznych w zakresie średnic
od DN10 do DN80 w trzech rodzajach, jako:
- zawory przelotowe zwykłe: odcinające , odcinające z kurkiem spustowym.
- zawory skośne półprzelotowe,
- zawory skośne pełnoprzelotowe.
Rys. 16. Przekrój zaworu przelotowego zwykłego [13]
1-kółko ręczne, 2-trzpień, 3-dławica, 4- korpus, 5-grzybek
Rys. 17. Przekrój zaworu skośnego półprzelotowego [13]
1-kółko ręczne, 2-trzpień, 3-grzybek, 4-korpus
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 18. Przekrój zaworu skośnego pełnoprzelotowego [13]
1-kółko ręczne, 2-trzpień, 3-dławica, 4-grzybek, 5-korpus
Rys. 19. Przekrój zaworu kulowego [13]
Armatura zabezpieczająca
Stanowią ją zawory:
- zwrotne,
- pływakowe
- napowietrzające,
- antyskażeniowe,
- redukcyjne
- bezpieczeństwa.
Zawory zwrotne  stosowane są w celu zapewnienia jednokierunkowego przepływu wody,
uniemożliwiając przepływ w kierunku przeciwnym niż założony. Produkowane są m.in.
z żeliwa, mosiądzu. Wśród nich wyróżnia się zawory grzybkowe poziome i pionowe, oraz
klapkowe.
Rys. 20. Przekrój zaworu zwrotnego grzybkowego [2]
Zawory pływakowe  stosowane w zbiornikach wody w celu zabezpieczenia go przed
przepełnieniem; stosowane m.in. w zbiornikach spłukujących miski ustępowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 21. Schemat zaworu pływakowego [5]
Zawory napowietrzające stosowane są w celu szybkiego napowietrzenia przewodu
wodociągowego w czasie opróżniania go z wody, aby uchronić przewód przed powstaniem w
nim podciśnienia.
Rys. 22. Przekrój zaworu kulowego napowietrzającego [13]
1-otwór powietrzny, 2-pływak kulowy, 3-korpus, 4-miejsce przyłączenia odpowietrznika
Zawory antyskażeniowe  stosowane są celem zabezpieczania instalacji wody pitnej przed
zanieczyszczeniem przez przepływ zwrotny.
Rys. 23. Zawór antyskażeniowy [1]
Zawory redukcyjne  stosowane są na przewodach wodociągowych w miejscach
granicznych między strefą wysokiego i niskiego ciśnienia w celu utrzymania jego wartości w
granicach określonych za dopuszczalne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 24. Przekrój zaworu redukcyjnego [13]
1-korpus, 2-sprężyna, 3-śruba regulacyjna, 4-membrana, 5-grzybki zaworu, 6-strzemiona zaworu
Zawory bezpieczeństwa  chronią przewody przed powstaniem w nich nadmiernego
ciśnienia; montowane są m.in. na przewodach transportujących wodę z pompowni.
Rys. 25. Przekrój sprężynowego zaworu bezpieczeństwa [13]
1-korpus, 2-sprężyna, 3-śruba regulacyjna, 4-wrzeciono, 5-grzybek
Armatura kontrolno  pomiarowa
Armatura kontrolno  pomiarowa stosowana jest do ustalania ilości i natężenia
przepływającej wody za pomocą wodomierzy oraz wartości i zmienności ciśnienia wody przy
zastosowaniu manometrów.
Wśród manometrów stosowane są najczęściej manometry rurkowe Bourdona.
Wodomierze- umożliwiają rozliczenia za wodę między dostawcą wody a jej odbiorcą. Jest to
przyrząd do samoczynnego pomiaru i rejestracji objętości przepływającej przez niego wody.
Klasyfikacja wodomierzy obejmuje:
- wodomierze silnikowe  wirnikowe (skrzydełkowe jedno lub wielostrumieniowe,
sucho lub mokrobieżne), śrubowe, turbinowe,
- wodomierze komorowe  m.in. tłokowe, bębnowe, tarczowe,
- wodomierze manometryczne  kryzowe, dyszowe, kolanowe
- wodomierze sprzężone  równoległe i szeregowe
- wodomierze upustowe.
Najczęściej w instalacjach wodociągowych w budynkach stosowane są wodomierze wirnikowe.
Zasada pomiaru polega na przeniesieniu na mechanizm wskazująco  sumujący obrotów
wirnika wprawianego w ruch naporem hydrodynamicznym przepływającej wody,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wielkościami charakteryzującymi wodomierze są: średnica nominalna DN w mm, nominalne
natężenie przepływu Qn mierzone w m3/h.
Urządzenia i armatura (uzbrojenie) instalacji ciepłej wody użytkowej
W instalacjach ciepłej wody użytkowej montowane są:
- wymienniki ciepła - pojemnościowe lub przeciwprądowe,
- pompy cyrkulacyjne  zapewniają obieg wody w instalacji i zapobiegają wychłodzeniu się
wody w przewodach. Pracują one zwykle okresowo, a włączenie ich jest automatyczne
z chwilą gdy temperatura wody spada poniżej założonej.
- wodomierze  umieszczane na dopływie zimnej wody do urządzenia podgrzewającego lub
na przewodzie dopływowym wody ciepłej.
- zawory:
odcinające  otwierają lub zamykają dopływ wody do urządzenia, kotła lub
instalacji,
zwrotne  zapobiegają cofaniu się wody,
bezpieczeństwa  chronią podgrzewacze wody, wymienniki ciepła,, kotły wodne
przed nadmiernym wzrostem ciśnienia w przypadku nie połączenia ich
z atmosferą,
redukcyjne  zmniejszają ciśnienie wody do zadanej wartości, montuje się je na
dopływie wody do urządzenia w przypadkach gdy ciśnienie wody może być zbyt
duże,
pływakowe  stosuje się dla utrzymania określonego zadanego poziomu wody
w zbiornikach.
- regulatory temperatury  najczęściej wbudowane w urządzenie do podgrzewania wody,
pozwalają na ustalenie temperatury wody w zakresie regulacyjnym i utrzymanie jej
w określonym czasie.
- odpowietrzenia  zadaniem ich jest samoczynne usunięcie powietrza z przewodu.
- termometry  szklane lub tarczowe służące do pomiaru i kontroli ciepłej wody użytkowej.
- manometry  stosowane w celu kontrolnego odczytu wartości ciśnienia w instalacjach lub
urządzeniach ciepłej wody użytkowej.
- wodowskazy  stosowane celem kontroli poziomu wody w urządzeniach ciepłej wody
użytkowej.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosuje się armaturę wodociągową?
2. Jakie znasz rodzaje baterii czerpalnych?
3. Z jakich materiałów wykonuje się zawory czerpalne?
4. Na jakich wysokościach montuje się baterie czerpalne natryskowe?
5. Gdzie stosuje się zawory zwrotne?
6. Jaka jest zasada działania zaworu pływakowego?
7. W jakim celu stosuje się zawory antyskażeniowe?
8. Jak klasyfikuje się wodomierze?
9. Jaka jest zasada pomiaru natężenia przepływu wody w wodomierzach wirnikowych?
10. Jakie znasz rodzaje wymienników ciepła?
11. W jakim celu stosuje się regulatory temperatury c.w.u.?
12. Jaki jest cel instalowania zaworów redukcyjnych w instalacjach c.w.u.?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj montaż baterii na obrzeżu umywalki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) sprawdzić kompletność baterii umywalkowej stojącej jednouchwytowej,
8) sprawdzić jakość otworu w umywalce,
9) nałożyć na otwór w umywalce od góry uszczelkę gumową,
10) wstawić baterię w otwór,
11) nasunąć od spodu umywalki nakrętkę mocującą,
12) przykręcić wstępnie nakrętką baterię,
13) sprawdzić kompletność połączeniowych elastycznych wężyków w oplocie stalowym,
14) połączyć wężyki (szt.2) z rurami baterii,
15) uszczelnić połączenia,
16) zawiesić umywalkę w stelażu montażowym,
17) połączyć wężyki elastyczne z zaworami odcinającymi instalacji wodociągowej,
18) sprawdzić ustawienie baterii na umywalce,
19) ostatecznie dokręcić nakrętkę mocującą baterię tak, aby była mocno i nieruchomo osadzona,
20) otworzyć zawory odcinające tak aby był przepływ wody przez baterię,
21) sprawdzić szczelność połączeń,
22) skorygować ewentualne błędy,
26) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
27) uporządkować stanowisko pracy,
28) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
29) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
30) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 bateria umywalkowa stojąca jednouchwytowa,
 wężyki elastyczne w oplocie stalowym,
 taśma teflonowa lub konopie lniane,
 umywalka,
 komplet kluczy płaskich,
 środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sporządz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania montażu ściennej baterii wannowej nad jej długim bokiem. Podaj skład ekipy do
wykonania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi montażu armatury czerpalnej, oraz zasadami prowadzenia
przewodów wodociągowych,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) podać skład ekipy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 katalogi materiałów do budowy studni rewizyjnej,
 katalogi studni rewizyjnych z tworzyw sztucznych,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
2) dobrać baterię czerpalną dla wskazanego przyboru sanitarnego?
3) określić zasadę działania baterii termostatycznych?
4) wskazać miejsce zamontowania baterii umywalkowych?
5) omówić rodzaje zaworów czerpalnych?
6) ustalić miejsce montażu zaworów przelotowych z kurkiem spustowym?
7) wskazać miejsca montażu zaworów regulujących przepływ wody?
8) sklasyfikować wodomierze?
9) określić zasadę pomiaru objętości wody przepływającej przez wodomierz?
10) wskazać armaturę instalacji c.w.u.?
11) określić urządzenia c.w.u?
12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Instalacje przeciwpożarowe
4.3.1. Materiał nauczania
Wodne instalacje przeciwpożarowe wykonywane są w celu ochrony przeciwpożarowej
obiektów budowlanych o różnym przeznaczeniu.
Rozwiązanie instalacji wodnej przeciwpożarowej zależy od przeznaczenia obiektu
budowlanego oraz od jego wysokości. W budynkach mieszkalnych niskich, czyli o wysokości do
15 m nie ma obowiązku wyposażenia obiektu w wewnętrzne instalacje przeciwpożarowe.
Budynki takie chronione są poprzez korzystanie z sieci wodociągowej z hydrantami
zewnętrznymi.
W budynkach mieszkalnych wysokich zachodzi obowiązek wyposażania w wewnętrzne
instalacje przeciwpożarowe. W zakładach przemysłowych ten obowiązek istnieje, a rodzaj
i sposób prowadzenia instalacji przeciwpożarowej zależy od obciążenia ogniowego stref
pożarowych i ich wielkości. Wykonywane są one jako instalacje hydrantowe, tryskaczowe
i zraszaczowe.
Instalacje hydrantowe
Budynki mieszkalne, w których liczba kondygnacji jest większa od pięciu lub budynek jest
wyższy niż 15 m ale nie przekracza wysokości 55 m, powinny być wyposażone w instalacje
przeciwpożarowe nie napełnione wodą czyli tzw. suche piony.
Rys. 26. Schemat suchego pionu [13]
1-przewód poziomy, 2-przewód pionowy, 3-nasadka wlotowa, 4-zawór zwrotny, 5-zawór spustowy, 6-zawór
hydrantowy, 7-odpowietrznik
Suche piony budowane są o średnicy 80 mm i zlokalizowane są przy klatkach schodowych.
W dolnej części pionu wbudowana jest nasada pożarnicza, do której w przypadku powstania
pożaru przyłącza się węże pożarnicze i zasila wodą z możliwie najbliższego hydrantu
zewnętrznego. Z pionu woda pobierana jest poprzez zawór hydrantowy. Dla budynków
o wysokości do 25 m na każdej kondygnacji powinien być zamontowany  1 zawór hydrantowy,
a w budynkach wyższych  2 zawory hydrantowe. Każdy zawór hydrantowy powinien być
zaopatrzony w nasadę pożarniczą umożliwiającą podłączenie węzy pożarniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Budynki mieszkalne o wysokości ponad 55 m powinny być wyposażone w pełną instalację
przeciwpożarową stale napełnioną wodą. Instalacja taka powinna posiadać z
ródło wody,
pompownię i przewody. W przypadku powstania pożaru pobór wody następuje z hydrantów
wewnętrznych umieszczonych w szafce stalowej wbudowanej w ścianę lub na niej powieszonej.
Elementami każdego hydrantu są:
- zawory hydrantowe,
- odcinki węża hydrantowego,
- prądownia wodna.
Tabela 3. Zestawienie wielkości charakterystycznych dla zaworów hydrantowych [z
ródło własne]
Wydajność Wartość
Średnica zaworu Średnica pyszczka
hydrantowego prądownicy
prądownicy ciśnienia
25 mm 7mm 1 dm3/s 0,2 MPa
52 mm 12 mm 2,5 dm3/s 0,2 MPa
W czasie pożaru powinna być możliwość jednoczesnego korzystania z:
- dwóch hydrantów dla budynków mieszkalnych niskich,
- czterech hydrantów dla budynków mieszkalnych wysokich.
y
ródłem wody dla instalacji hydrantowych przeciwpożarowych powinien być przewód sieci
wodociągowej o średnicy minimum 150 mm, z którego woda przewodem o średnicy 100 mm
doprowadzana jest do zbiornika o pojemności minimum 100 m3 usytuowanego z piwnicznej
części budynku lub nad najwyższą mieszkalną kondygnacją. Instalacja w budynkach wysokich
może być wykonana z rozdziałem dolnym lub z rozdziałem górnym wody. Minimalna średnica
pionów to 80 mm. Na pionie na każdej kondygnacji budynku powinny być umieszczone po dwa
zawory hydrantowe. Wartość ciśnienia wody mierzona przed zaworem hydrantowym nie
powinna być mniejsza niż 0,2 MPa, a nie wyższa niż 0,9 MPa.
W zakładach przemysłowych oraz obiektach biurowych i użyteczności publicznej instalacje
przeciwpożarowe hydrantowe składają się z pionów i przewodów poziomych, na których są
zainstalowane hydranty o średnicy 25 mm lub 52 mm. W budynkach niskich, dla których
z
ródłem wody jest sieć wodociągowa - dopuszczalna jest możliwość, aby hydranty wewnętrzne
zasilane były z instalacji wody zimnej. W budynkach administracyjnych o wysokości 15  25 m
instalowane powinny być piony suche. W zakładach przemysłowych z
ródłem wody na cele
przeciwpożarowe jest hydrant zewnętrzny o średnicy 100 mm zamontowany na przewodzie sieci
wodociągowej, którego wydajność przy ciśnieniu 0,1 MPa wynosi 15 dm3/s.
W czasie zaistnienia pożaru powinien być przewidziany pobór wody z dwóch sąsiednich
hydrantów wewnętrznych, za wyjątkiem teatrów i budynków o wysokości ponad 25 m. Tam
powinna być możliwość równoczesnego korzystania z czterech hydrantów wewnętrznych.
Instalacje tryskaczowe
Tryskacz to samoczynne wodne urządzenie gaśnicze przeznaczone do zwalczania pożaru
w pierwszej jego fazie i zawiązane na trwale z chronionym obiektem.
Tryskacz to zawór wyposażony w:
- zamknięcie grzybkowe z zamkiem rozpadającym się w temperaturze znamionowej (jest to
temperatura wyższa o 40  50oC od temperatury otoczenia),
- rozetkę która rozbija wypływający strumień wody na drobne krople.
Instalacja tryskaczowa jest układem przewodów umieszczonych pod stropem chronionego
pomieszczenia. W przewody rozprowadzające wstawione może być maksymalnie 6 szt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
tryskaczy rozpryskiwaczami do góry (wyjątkowo w uzasadnionych przypadkach istnieje
możliwość umieszczenia ich do dołu). Powinny być ustawione ok. 15 cm od stropu, nad podłogą
nie wyżej niż 7 m, rozstawione między sobą maksymalnie co 3,5 m. Każdy tryskacz powinien
chronić ok. 9 m2 powierzchni poziomej.
Instalacja tryskaczowa może być wykonana w systemie:
- wodnym  cała instalacja wypełniona jest wodą pod ciśnieniem z
ródła zasilania; może być
wykonana tylko dla ochrony pomieszczeń o temperaturze dodatniej;
- powietrznym  woda pod ciśnieniem z
ródła zasilania znajduje się tylko do grzybka zaworu
kontrolno  alarmowego (zawór obowiązkowo musi być usytuowany w pomieszczeniu
ogrzewanym); dalsza część instalacji wypełniona jest sprężonym powietrzem.
Zasilanie instalacji tryskaczowej powinno być z dwóch niezależnych z
ródeł wody. Może być
zasilanie jednostronne ale tylko w przypadku gdy z
ródłem wody jest przewód sieci
wodociągowej o średnicy minimum 200 mm.
Rys. 27. Instalacja (sekcja) tryskaczowa systemu wodnego [5]
1-przewód wodociągowy sieci pierścieniowej, 2-przewód zasilający, 3-zawór kontrolno  pomiarowy, 4-przewód
rozdzielczy, 5-przewody rozprowadzające, 6-tryskacze, 7-turbinka wodna, 8-dzwon alarmowy, 9- podłączenie do
elektrycznego urządzenia alarmowego, 10 - manometry
Instalacje zraszaczowe
Zraszacz to zawiązane na trwale z chronionym obiektem samoczynne lub ręczne wodne
urządzenie gaśnicze albo zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem się pożaru
i promieniowaniem cieplnym. Urządzenia te mogą być:
- gaśnicze  stosowane do gaszenia cieczy palnych o temperaturze powyżej 60oC m.in. do
gaszenia wolno stojących transformatorów, w składach wyrobów gumowych
- zabezpieczające  stosowane m.in. do ochrony kurtyn w teatrach, w składach cieczy
palnych.
Zraszacz jest urządzeniem stale otwartym z uwagi na to, że nie ma w sobie zamka topliwego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Instalacja zraszaczowa powinna być wykonana w taki sposób, aby woda pod ciśnieniem z
ródła
zasilania wypełniała przewody rozdzielcze tylko do pobudzaczy; natomiast dalej przewody
rozprowadzające są puste.
Pobudzacze są to zawory odcinające dopływ wody do zraszaczy. Otwarcie dopływu wody
następuje przez zamek topikowy pobudzacza, który ulega zniszczeniu z chwilą wzrostu
temperatury w pomieszczeniu chronionym powyżej temperatury znamionowej.
Uruchomienie instalacji przez wypływ wody z zraszaczy następuje z chwilą zniszczenia
zamknięcia topikowego pobudzacza; jednocześnie zostają uruchomione urządzenia alarmowe.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie stosuje się instalacje przeciwpożarowe?
2. Jakie znasz rodzaje instalacji przeciwpożarowych?
3. Z jakich elementów składa się hydrant wewnętrzny?
4. Kiedy stosuje się suche piony?
5. Gdzie stosuje się piony nawodnione?
6. Co to jest temperatura znamionowa tryskacza?
7. Z czego składa się tryskacz?
8. Jakie są rodzaje instalacji tryskaczowych?
9. Gdzie stosuje się instalacje tryskaczowe wodne?
10. Jakie są rodzaje urządzeń zraszaczowych?
11. Gdzie znajdują zastosowanie urządzenia zraszaczowe gaśnicze?
12. Jaką funkcję spełnia pobudzacz?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj montaż szafki hydrantowej wraz z jej wyposażeniem zgodnie z załączoną
dokumentacją zawartą w instrukcji.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) wyznaczyć miejsce zamontowania szafki hydrantowej na ścianie w budynku,
8) sprawdzić poziome ustawienie miejsc pod otwory montażowe,
9) wywiercić otwory montażowe,
10) zamontować szafkę na ścianie budynku,
11) połączyć zawór hydrantowy z pionem wodociągowym,
12) uszczelnić połączenie,
13) sprawdzić szczelność połączenia,
14) skorygować ewentualne błędy,
15) skompletować wyposażenie szafki hydrantowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
16) zabezpieczyć drzwi szafki hydrantowej,
17) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
18) uporządkować stanowisko pracy,
19) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
20) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
21) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 szafka hydrantowa,
 zawór hydrantowy,
 odcinek węża hydrantowego,
 prądownica,
 wiertarka udarowa z kompletem wierteł,
 komplet kluczy płaskich,
 materiały pomocnicze: taśma teflonowa kołki plastikowe,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 apteczka pierwszej pomocy,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sporządz
wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej
dla wykonania instalacji tryskaczowej w systemie wodnym dla pomieszczenia magazynowego.
Podaj skład ekipy do wykonania zadania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi podłączania, montażu tryskaczy w instalacji tryskaczowej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia,
6) opracować instrukcję pierwszego uruchomienia kotła,
7) podać skład ekipy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 karty katalogowe tryskaczy,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
2) skompletować wyposażenie szafki hydrantowej?
3) opisać zasilanie instalacji hydrantowej?
4) określić konieczną liczbę zaworów hydrantowych
w budynkach mieszkalnych?
5) wskazać elementy składowe tryskaczy?
6) wskazać rozmieszczenie tryskaczy w instalacji?
7) określić rodzaje instalacji tryskaczowych?
8) zdefiniować temperaturę znamionową tryskaczy?
9) wskazać zastosowanie urządzeń zraszaczowych?
10) opisać wymagania dla instalacji ppoż. w zakładach przemysłowych?
11) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?
12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.4. Wymagania techniczne montażu i odbioru instalacji
wodociągowych
4.4.1. Materiał nauczania
Wymagania ogólne
Wykonanie instalacji wody zimnej i ciepłej wody użytkowej powinno być zgodne
z warunkami technicznymi wykonania i odbioru instalacji wodociągowych, oraz z wymogami
PN-92/B-01706. Ponadto szczegółowe wymagania określają dla poszczególnych materiałów
instalacyjnych producenci rur, armatury i innych urządzeń montowanych na przewodach
instalacji wodociągowych. Wszystkie wyroby przewidziane do zastosowania powinny posiadać
certyfikaty zgodności z Polskimi Normami, albo aprobaty techniczne, jeśli na wykonanie
wyroby nie ustanowiono właściwej normy przedmiotowej. Dla materiałów mających
bezpośredni kontaktz wodą przeznaczoną do picia i na potrzeby gospodarcze obowiązkowo
wymagany jest atest dopuszczający Państwowego Zakładu Higieny.
Zasady prowadzenia przewodów
Wykonanie każdej instalacji powinno być zgodne z wymaganiami i wskazówkami
montażowymi:
1. Przewody wody zimnej i ciepłej wody użytkowej powinny być prowadzone po ścianach
wewnętrznych.
2. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie przewodów po ścianach
zewnętrznych pod warunkiem wykonania zabezpieczenia przed przemarzaniem.
3. Dopuszcza się układanie przewodów wodociągowych poniżej poziomu posadzki budynku
nie podpiwniczonego albo poniżej poziomu posadzki piwnicy w kanałach, do których jest
dostęp tylko pod warunkiem, że w pomieszczeniu temperatura jest powyżej 0oC.
4. Zabronione jest układanie przewodów wodociągowych w ziemi, jeżeli posadzka tworzy
szczelną płytę nad przewodem.
5. Przewody wodociągowe powinny być układane prostopadle i równolegle do ścian.
6. W miejscach przejść przewodów przez przegrody budowlane i ławy fundamentowe
powinny być zastosowane tuleje. W miejscach tych nie powinno być połączeń rur.
Przestrzeń między rurą a tuleją ochronną powinna być wypełniona materiałem elastycznym.
7. Spadki przewodów powinny zapewniać możliwość odwodnienia instalacji w jednym lub
kilku miejscach, a także możliwość odpowietrzenia przez najwyżej usytuowane punkty
czerpalne.
8. Przewody poziome w rozdziale dolnym powinny być prowadzone ze spadkiem co najmniej
3 mm/m w kierunku przeciwnym do przepływu wody, w rozdziale górnym ze spadkiem
5 mm/m w kierunku zgodnym z kierunkiem przepływu wody.
9. Przewody odgałęzieniowe prowadzi się ze spadkiem co najmniej 3mm/m w kierunku
przepływu wody, a na ostatniej kondygnacji w kierunku pionu.
10. Przewody poziome prowadzone przy ścianach, na lub pod stropami powinny spoczywać na
podporach stałych (w uchwytach) i ruchomych (w uchwytach, na wspornikach,
zawieszeniach) usytuowanych w odstępach nie mniejszych niż to wynika w wymagań
materiałowych dla rur instalacyjnych.
11. Przewody podejść wody zimnej i ciepłej powinny być dodatkowo mocowane przy punktach
poboru wody.
12. Przewody wodociągowe mogą być prowadzone w obudowanych węzłach sanitarnych, ale
pod warunkiem zapewnienia dostępu do wszystkich zaworów odcinających.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
13. Piony wodociągowe powinny być prowadzone w obudowanych kanałach instalacyjnych
tzw. szachtach ale pod warunkiem zapewnienia dostępu do zaworów odcinających dopływ
wody do odgałęzień na kondygnacje.
14. Przewody pionowe można prowadzić po wierzchu ścian lub w bruzdach o wymiarach 7 x 7,
7 x 14, 14 x 14 cm.
15. Przewody układane w zakrywanych bruzdach ściennych lub szlichcie podłogowej powinny
być zinwentaryzowane i naniesione w dokumentacji technicznej powykonawczej.
16. Przewody w bruzdach powinny być prowadzone w izolacji cieplnej, rurze płaszczowej, lub
z izolacją powietrzną (dopuszcza się układanie przewodu owiniętego tekturą falistą) w taki
sposób, aby przy wydłużeniach cieplnych powierzchnia przewodu była zabezpieczona przed
tarciem o ścianki bruzdy i materiał zakrywający, jak również aby w miejscach połączeń i na
odgałęzieniach nie powstawały dodatkowe naprężenia.
17. Zakrycie bruzdy powinno nastąpić po dokonaniu odbioru częściowego instalacji
wodociągowej.
18. Przewody instalacji wodociągowej wykonanej z tworzyw sztucznych powinny być
prowadzone w odległości mierzonej od powierzchni rur większej niż 10 cm od rurociągów
cieplnych. W przypadku, gdy odległość ta jest mniejsza należy zastosować izolację cieplną.
19. Przewody pionowe mocuje się uchwytami do ścian, przy czym odległość między nimi
powinna wynosić co najmniej 2,5 m z równoczesnym spełnieniem warunku, że na każdej
kondygnacji w połowie wysokości powinno być jedno mocowanie.
20. Przewody instalacji wodociągowej powinny być izolowane, jeśli działanie z
ródła ciepła
może spowodować podwyższenie temperatury ścianki przewodu powyżej + 30oC.
21. Przewody instalacji wodociągowej prowadzone przez nie ogrzewane pomieszczenia lub,
w których jest znaczna zawartość pary wodnej powinny być zabezpieczone izolacją przed
zamarzaniem i wykraplaniem pary wodnej na zewnętrznych ściankach przewodów.
22. Przewody powinny być prowadzone w sposób umożliwiający wykonanie izolacji cieplnej.
23. Odległość zewnętrznej powierzchni przewodu wodociągowego lub jego izolacji cieplnej
powinna wynosić:
Tabela 4. Zestawienie odległości przewodów wodociągowych od przegród budowlanych[z
ródło własne]
Średnica przewodu [mm] Odległość od ściany, stropu, podłogi [cm]
do 25 3
32  50 5
65  80 7
100 10
24. Przewody prowadzone obok siebie powinny być ułożone równolegle.
25. Maksymalne odchylenie przewodu pionowego od pionu może wynosić 1 cm na jedną
kondygnację.
26. Przewody wodociągowe miedziane i z tworzyw sztucznych powinny być prowadzone tak,
aby były chronione przed dewastacją.
27. Przewody poziome instalacji wody zimnej powinny być prowadzone poniżej przewodów
instalacji wody ciepłej, instalacji grzewczej, przewodów gazowych.
28. Przewodów instalacji wodociągowych nie wolno prowadzić powyżej przewodów
elektrycznych.
29. Minimalna odległość przewodów wodociągowych od przewodów elektrycznych przy
układaniu równoległym powinna wynosić 10 cm, a w miejscach skrzyżowań 5 cm..
30. Przy układaniu równoległym minimalna odległość przewodów wodociągowych od
przewodów gazowych powinna wynosić 15 cm.
31. W przypadku skrzyżowania przewodów wodociągowych z przewodami kanalizacyjnymi
przy odległościach mniejszych niż 60 cm należy na przewodzie wodociągowym stosować
rury ochronne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
32. Średnice wylotów odgałęzień powinny wynosić:
- 15 mm nad zlewem, zmywakiem, umywalką, przepływowym gazowym
podgrzewaczem c.w.u., przy zbiorniku płuczącym, pisuarze, bidecie, natrysku;
- 20 mm nad wanną z centralnym zaopatrzeniem w ciepłą wodę użytkową,
zlewozmywakiem;
- 25 mm przy zaworze ciśnieniowym płuczącym.
Rys. 28.Prowadzenie pionów wody zimnej i ciepłej[5]
a-na tynku, b- w wykutej bruz
dzie, c-w bruz
dzie muru
Montaż instalacji z rur stalowych ocynkowanych
Podczas montażu instalacji wodociągowych z rur stalowych ocynkowanych oprócz
ogólnych zasad powinno brać się pod uwagę poniższe zalecenia:
1. Do wykonania instalacji wodociągowych należy zastosować rury stalowe ocynkowane ze
szwem gwintowane.
2. Do montażu należy stosować łączniki z żeliwa ciągliwego białego.
3. Połączenia gwintowane powinny być uszczelniane przędzą z konopii i pastą uszczelniającą
lub przy użyciu taśmy teflonowej.
4. Niedopuszczalne jest gięcie rur stalowych ocynkowanych. Zmianę kierunku prowadzenia
przewodów wykonuje się przy zastosowaniu łączników.
5. Maksymalne odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów poziomych powinny
być zgodne z tabelą 5:
Tabela 5. Maksymalne odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów poziomych wykonanych ze
stali ocynkowanej[1]
Średnica nominalna DN[mm] Odległość między podporami [m]
15  20 1,5
25 2,2
32 2,6
40 3,0
50 3,5
65 3,8
80 4,0
100 4,5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Montaż instalacji z rur miedzianych
Instalacje wodociągowe z rur miedzianych oprócz zasad ogólnych powinny ponadto
spełniać zalecenia:
1. Rury miedziane powinny być wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057:1999.
2. Połączenia nierozłączne rur miedzianych należy wykonywać za pomocą lutowania
kapilarnego przy zastosowaniu łączników miedzianych, mosiężnych lub złączy utworzonych
przez kielichowanie końca rury.
3. Przed lutowaniem końce rur i otwory kształtek należy skalibrować i oczyścić do
metalicznego połysku.
4. Połączenia rozłączne wykonuje się przy zastosowaniu łączników przejściowych
gwintowanych stosowanych przy montażu armatury, łączników zaciskowych lub
kołnierzowych.
5. Złącza rozłączne nie powinny być przykryte.
6. Z uwagi na dużą wydłużalność rur miedzianych powinny być w czasie montażu instalacji
wodociągowych stosowane kompensatory zgodnie z dokumentacją projektową.
7. W instalacjach c.w.u. powinny być izolowane elementy instalacji: przewody o średnicy
powyżej 28 mm, wszystkie przewody obiegu cyrkulacyjnego, wszystkie przewody
prowadzone w obiektach i pomieszczeniach niemieszkalnych,
8. Maksymalne odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów poziomych
miedzianych powinny być zgodne z tabelą 6.
Tabela 6. Maksymalne odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów poziomych wykonanych
z miedzi[1]
Średnica zewnętrzna rury DZ[mm] Odległość miedzy podporami [m]
12 1,2
15 1,2
18 1,5
22 2,0
28 2,2
35 2,7
42 3,0
54 3,5
64 4,0
76,1 4,2
88,9 4,7
108 5,0
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
Połączenia rur z tworzyw sztucznych powinny być wykonywane w zależności od materiału:
 przez klejenie łączy się rury z PVC, CPVC,
 przez zgrzewanie łączy się rury z PE, PP,
 przy użyciu zaciskowych łączników mosiężnych łączy się rury z PE X,
 przez zgrzewanie i przy użyciu zaciskowych łączników mosiężnych łączy się rury z PB,
 przy użyciu złączy zaciskowych lub zaprasowywanych łączy się rury wielowarstwowe:
PE-Al.-PE, PE-X-Al.-PE-X, PP-Al.-PP,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Przy wykonywaniu połączeń z armaturą powinny być stosowane gwintowane łączniki
przejściowe.
Tabela 7. Maksymalne odległości pomiędzy punktami mocowania przewodów poziomych wykonanych
z PVC, PE, PP, PB[1]
Materiał Średnica zewnętrzna rury Odległość miedzy podporami [m]
DZ[mm]
16  25 0,7
PVC 32  50 1,2
63 1,5
12
16
PE-X 20 0,8
25
32
16
0,6
20
25 0,7
32 0,8
40 0,9
PP
50 1,0
63 1,2
75 1,3
90 1,4
110 1,6
12 0,3
14
PB
16 0,4
21
12
16 0,5
PE-X-Al-PE-X
20
25 0,7
Mocowanie przewodów
Przewody poziome powinny być mocowane do istniejących w obiekcie elementów
konstrukcyjnych za pomocą podpór stałych i ruchomych. Odstępy między miejscami podparcia
powinny być tak dobrane aby zapewnić kompensację przewodów.
Rozstawienie podpór stałych powinno wynikać z usytuowania kompensatorów na trasie
przewodu oraz lokalizacji punktów czerpalnych.
Dla przewodów prowadzonych pionowo odległości pomiędzy podporami mogą być
zwiększone o 30 % w stosunku do przewodów poziomych. W miejscu odgałęzienia przewodu na
kondygnacje powinno być zastosowane ramię kompensacyjne.
Na przewodach pionowych prowadzonych w wydzielonych wnękach instalacyjnych,
bruzdach można pominąć stosowanie kompensacji biorąc pod uwagę możliwości wystąpienia
wyboczeń przewodów.
W przypadkach montowania na odcinkach przewodów elementów armatury powinno się
przed i za nimi lokalizować podpory stałe bądz
przesuwne.
Zasady montażu armatury i urządzeń wodociągowych
Zawory odcinające powinny być umieszczane:
- na połączeniu wodociągowym za wodomierzem,
- na odgałęzieniach przewodów rozdzielczych na kondygnacje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
- w miejscu odcięcia dopływu wody do pionu,
- na odgałęzieniach od pionu do punktów czerpalnych,
- w miejscach umożliwiających odcięcie dopływu wody do punktów czerpalnych w przypadku
kiedy zachodzi niebezpieczeństwo zamarzania przewodów,
- na odgałęzieniu od pionu do grupy punktów czerpalnych jednego rodzaju,
- w urządzeniach do podnoszenia ciśnienia wody,
- w urządzeniach do centralnego jej podgrzewania,
- przed wodomierzami,
- przed filtrami wody.
Zawory zwrotne powinny być umieszczane:
- za zestawem wodomierzowym, a przed pierwszym punktem czerpalnym,
- w urządzeniach do podnoszenia ciśnienia wody,
- w urządzeniach do centralnego jej podgrzewania.
Każda instalacja wodociągowa powinna być wyposażona w armaturę umożliwiającą opróżnienie
jej z uzasadnionych przypadkach z wody. Należy przewidzieć takie możliwości dla:
- każdego pionu wodociągowego,
- całej instalacji w miejscu za zestawem wodomierzowym licząc zgodnie z kierunkiem
przepływu wody,
- części instalacji i dla urządzeń wodociągowych zlokalizowanych w pomieszczeniach
w których zachodzi prawdopodobieństwo wystąpienia temperatur poniżej 0oC,
- urządzeń przeznaczonych do podnoszenia i magazynowania wody w których element
spustowy nie jest integralną częścią tego urządzenia.
Izolowanie przewodów
Przewody z tworzyw sztucznych posiadają zdecydowanie lepsze właściwości izolacyjne
w stosunku do przewodów miedzianych i stali ocynkowanej. Pomimo tego zgodnie
z zaleceniami powinna być wykonywana izolacja przewodów wodociągowych z uwagi na:
- roszenie przewodów czyli skraplanie się pary wodnej,
- podwyższanie się temperatury transportowanej wody w przypadku instalacji wody zimnej,
- obniżanie się temperatury transportowanej wody w przypadku instalacji wody ciepłej.
Przewody wodociągowe przygotowane do założenia warstwy izolacyjnej powinny być czyste,
suche, bez śladów uszkodzeń mechanicznych.
Do wykonania izolacji przewodów wodociągowych powinny być użyte materiały
powszechnie stosowane w budownictwie i posiadające stosowane świadectwa dopuszczenia do
zastosowania w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych. Materiały izolacyjne powinny być
suche, czyste, nie uszkodzone i zabezpieczone przed zawilgoceniem.
Grubość izolacji oraz rodzaj płaszcza ochronnego powinna być zgodna z wymaganiami
określonymi w projekcie technicznym.
Zakończenie izolacji na przewodzie wodociągowym powinno być zabezpieczone przed
ewentualnym uszkodzeniem i zawilgoceniem.
Założenie warstwy izolacyjnej powinno być poprzedzone przeprowadzeniem prób
szczelności, wykonaniem wymaganych zabezpieczeń antykorozyjnych oraz po potwierdzeniu
zgodności wykonania stosownym protokołem odbioru.
Instalacja wodociągowa wraz z wbudowaną armaturą powinna być zabezpieczona przed
możliwością powstawania i rozprzestrzeniania się drgań i hałasów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Przepisy bhp w zakresie wykonawstwa instalacji wodociągowych
Obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie prac związanych
z wykonawstwem instalacji wodociągowych dotyczą właściwej organizacji stanowisk
roboczych, posługiwania się sprawnymi technicznie narzędziami, warunkami transportowania
materiałów i narzędzi.
Wszystkie stanowiska pracy powinny być uporządkowane, oświetlone, przystosowane
w zakresie temperatur do realizacji prac monterskich. Podczas prac na wysokości szczególnie na
drabinach, pomostach pracownik powinien być zaopatrzony w sprzęt ochrony osobistej,
a urządzenia i obiekty pomocnicze powinny być prawidłowo wykonane i dostosowane do
prowadzenia tego rodzaju prac. Zabronione jest używanie w czasie robót monterskich
uszkodzonych narzędzi, zużytych technicznie, nieprawidłowo zabezpieczonych przed
porażeniem prądem elektrycznym. Narzędzia po zakończeniu prac powinny być składowane
w miejscu do tego przeznaczonym  szafkach lub torbach monterskich. Przy ręcznych pracach
transportowych należy zwrócić uwagę na sposób ich wykonywania, oraz ciężar, wielkość
i długość materiałów i sprzętu, koniecznie z zachowaniem wszystkich obowiązujących zasad
bezpieczeństwa osób zatrudnionych.
Badanie odbiorcze szczelności instalacji wodociągowej
Badanie szczelności powinny być przeprowadzane zgodnie z wymaganiami zawartymi
w warunkach technicznych wykonania i odbioru instalacji wodociągowych.
Aby można było przystąpić do badania szczelności wykonanej instalacji wodociągowej
powinny być spełnione warunki:
- bruzdy i kanały w których prowadzona jest instalacja powinny być odkryte,
- nie założona izolacja cieplna na przewodach wodociągowych.
Badanie szczelności powinno być przeprowadzone wodą, a tylko w uzasadnionych względami
technicznymi przypadkach dopuszcza się wykonanie badania sprężonym powietrzem.
Przed rozpoczęciem badania szczelności wodą cała instalacja powinna być skutecznie
wypłukana. Te prace powinny być wykonywane, przy dodatniej temperaturze zewnętrznej.
Ponadto instalacja wodociągowa powinna być odpowietrzona, napełniona wodą.
W instalacjach ciepłej wody urządzenia zabezpieczające przed wzrostem ciśnienia ponad
dopuszczalne powinny być odłączone.
Do instalacji powinna zostać podłączona pompka ręczna do badania szczelności zaopatrzona
w zbiornik wody, zawory: odcinający, zwrotny i spustowy. Należy ponadto zastosować
manometr tarczowy o zakresie większym od ciśnienia próbnego i działce elementarnej 0,1 bar
przy zakresie ciśnienia do 10 bar.
Badanie szczelności rozpoczyna się po 24 godzinach od napełnienia instalacji wodą, jeżeli
wcześniej nie wystąpiły w miejscach połączeń przecieki wody ani roszenie instalacji. W czasie
badania przewód wodociągowy nie powinien być poddany nasłonecznieniu. Należy kontrolować
temperaturę otoczenia. Dopuszcza się aby różnica temperatur w czasie 3 godz. przed i 3 godz. po
badaniu nie przekraczała trzech stopni.
Jeśli warunki są spełnione, można przystąpić do podniesienia ciśnienia wody w instalacji
kontrolując jego wartość w najniższym punkcie instalacji. Wartość ciśnienia próbnego powinna
wynosić 1,5-krotne ciśnienie robocze, ale nie więcej niż 10 bar.
Badanie szczelności powinno być przeprowadzone zgodnie z wytycznymi tabeli 8.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Tabela 8. Badanie odbiorcze wodą szczelności instalacji wodociągowej wykonanej z przewodów metalowych
(stali ocynkowanej, stali odpornej na korozję, albo z miedzi) [6]
Przebieg badania
Połączenia
Czas Warunki uznania wyników
przewodów Nazwa czynności
trwania badania za pozytywne
Spawane, podniesienie ciśnienia w instalacji do brak przecieków i roszenia, szczególnie
-
lutowane, wartości ciśnienia próbnego na połączeniach i dławnicach,
zaciskane *), � j.w. ponadto manometr nie wykaże
obserwacja instalacji
kołnierzowe godziny spadków ciśnienia,
podniesienie ciśnienia w instalacji do brak przecieków i roszenia, szczególnie
-
wartości ciśnienia próbnego na połączeniach i dławnicach,
Gwintowane
� j.w. ponadto ciśnienie na manometrze
obserwacja instalacji
godziny nie spadnie więcej niż 2%,
*)
połączenia przewodów zaciskane dokręcaniem lub zaprasowywaniem
Tabela 9. Badanie odbiorcze wodą szczelności instalacji wodociągowej wykonanej z przewodów z tworzyw
sztucznych [6]
Przebieg badania
Czas Warunki uznania wyników badania za
Nazwa czynności
trwania pozytywne
Badanie wstępne
podniesienie ciśnienia w instalacji do
-
wartości ciśnienia próbnego
obserwacja instalacji i podniesienie
ciśnienia w instalacji do wartości ciśnienia 10 min
Brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia
próbnego
spowodowany jest wyłącznie elastycznością przewodów
obserwacji instalacji i podniesienie
z tworzywa sztucznego.
ciśnienia w instalacji do ciśnienia 10 min
próbnego
obserwacja instalacji 10 min
podniesienie ciśnienia w instalacji do
-
wartości ciśnienia próbnego
� brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia nie większy
obserwacja instalacji
godziny niż 0,6 bar
UWAGA: w przypadku nie spełnienia chociaż jednego warunku uznania badania wstępnego za zakończone
z wynikiem pozytywnym, wynik badania ocenia się negatywnie. W takim przypadku należy usunąć przyczynę
wyniku negatywnego i ponownie wykonać badanie wstępne od początku.
Badanie główne
(do badania głównego można przystąpić bezpośrednio po badaniu wstępnym zakończonym wynikiem
pozytywnym)
podniesienie ciśnienia w instalacji do
-
wartości ciśnienia próbnego brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia nie większy
2 niż 0,2 bar
obserwacja instalacji
godziny
UWAGA 1: w przypadku nie spełnienia chociaż jednego warunku uznania badania głównego za zakończone
z wynikiem pozytywnym, wynik badania ocenia się negatywnie. W takim przypadku należy usunąć przyczynę
wyniku negatywnego i ponownie wykonać badanie wstępne od początku.
UWAGA 2 : badanie główne zakończone wynikiem pozytywnym kończy badanie odbiorcze szczelności,
z wyjątkiem instalacji z przewodów z tworzywa sztucznego, których producent wymaga przeprowadzenia także
innych badań, nazwanych w WTWiO badaniami uzupełniającymi.
Badanie uzupełniające (do badania uzupełniającego jeżeli takie badanie jest wymagane przez producenta
przewodów z tworzywa sztucznego należy przystąpić bezpośrednio po badaniu głównym zakończonym
wynikiem pozytywnym)
Przebieg badania (czynności i czas ich trwania ) oraz warunki uznania wyników badania za zakończone
wynikiem pozytywnym, powinny być zgodne z wymaganiami producenta przewodów z tworzywa sztucznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Po badaniach szczelności w instalacjach wodociągowych powinny być przeprowadzane
zgodnie z wytycznymi zawartymi w normach przedmiotowych, następujące badania:
- zabezpieczeń antykorozyjnych powierzchni zewnętrznych instalacji wodociągowej,
- oznakowania instalacji wodociągowej,
- zabezpieczenia instalacji wody ciepłej przed przekroczeniem granicznych wartości ciśnienia
i temperatury,
- efektów regulacji instalacji wody ciepłej,
- zabezpieczenia przed możliwością pogorszenia jakości wody, oraz zmianami skracającymi
trwałość instalacji,
- natężenia hałasu wywołanego przez instalację,
- zabezpieczenia instalacji przed możliwością przepływów zwrotnych,
- pomp obiegowych,
- armatury: odcinającej, regulacyjnej.
Płukanie i dezynfekcja przewodów
Czynności płukania i dezynfekcji przewodów rurowych są praktycznie ostatnimi przed
oddaniem instalacji do użytkowania. Przeprowadzane są tylko w przypadku stwierdzenia jakości
wody niezgodnej z wymaganiami jakościowymi wody dla potrzeb ludzi i czynności
gospodarczych.
Do płukania stosowana jest woda wodociągowa o jakości wody przeznaczonej do picia i na
potrzeby gospodarcze. Czynność trwa do czasu, kiedy wypływająca woda z armatury czerpalnej
jest czysta według oceny wzrokowej.
Do dezynfekcji przewodu wodociągowego stosowany jest roztwór chlorku wapnia w ilości
100 mg/dm3 lub chloroaminy w ilości 20  30 mg/dm3 pozostawiony w przewodzie przez jedną
dobę. Następnie przeprowadzane jest płukanie i zalecane jest wykonanie analizy
bakteriologicznej wody.
Odbiór techniczny instalacji wodociągowej
Odbiór międzyoperacyjny jest elementem kontroli jakości wykonania robót
poprzedzających. Z jego wykonania sporządza się protokół. Przeprowadza się wówczas gdy:
- następuje zmiana wykonawcy,
- wystąpiły przejścia przez przegrody budowlane,
- wykonane zostały bruzdy w ścianach,
Odbiór częściowy przeprowadza się, kiedy część prac montażowych kończy się. Z wykonania
odbioru częściowego sporządzany jest protokół. Wykonuje się go, gdy:
- przewody układane są w bruzdach które zostają zakrywane,
- przewody układane są w rurach ochronnych,
- wykonywane są uszczelnienia w przejściach przez przegrody budowlane, a także wówczas
gdy,
- sprawdzenie jakości wykonanych prac montażowych nie będzie możliwe w czasie odbioru
końcowego.
Odbiór końcowy przeprowadzany jest po całkowitym zakończeniu montażu instalacji
wodociągowej. Sporządzany jest protokół. W czasie tego odbioru przedstawione powinny być
dokumenty:
- projekt techniczny powykonawczy instalacji,
- dziennik budowy,
- obmiary powykonawcze,
- protokoły odbiorów międzyoperacyjnych i częściowych,
- protokoły odbiorcze badań szczelności instalacji,
- instrukcje obsługi i gwarancje wbudowanych wyrobów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
- instrukcję eksploatacji instalacji.
Do czynności wykonywanych podczas odbioru końcowego należy:
- sprawdzenie zgodności wykonania instalacji z projektem technicznym powykonawczym,
- sprawdzenie protokołów międzyoperacyjnych, częściowych, badań odbiorczych,
- uruchomienie instalacji i sprawdzenie osiągnięcia zakładanych parametrów.
Odbiór techniczny zostaje zakończony protokolarnym przyjęciem instalacji do eksploatacji przez
użytkownika. lub protokolarnym stwierdzeniem, że występują przyczyny uniemożliwiające
użytkowania instalacji wodociągowej zgodnie z wymogami technicznymi i przeznaczeniem.
Wówczas należy powtórzyć czynności odbiorcze po usunięciu nieprawidłowości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Tab. 10. Protokół badania odbiorczego instalacji wodociągowej [z
ródło własne]
....................., dnia...................r.
Protokół badania odbiorczego instalacji wodociągowej
.......................................................................................................................................................
{wyszczególnienie badania, np. szczelności wodą zimną}
1. Przedmiot badania
Instalacja wodociągowa ........................................................................................ realizowana w
...................................................................................................................................................
.................................................................................ul. .................................................................
{nazwa miejscowości}
zaprojektowana przez ...................................................................................................................
Badaniem objęto: .........................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
{opis jednoznacznie identyfikujący zakres instalacji objęty badaniem}
2. Skład komisji
Lp. Imię i nazwisko Instytucja Stanowisko Uwagi1)
1 Inwestor
2 Wykonawca
3 Nadzór
4 Użytkownik
5 Projektant
1)
dla osób pełniących samodzielne funkcje w budownictwie, nr uprawnień budowlanych
3. Opis badania
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...................................................................................................................................
4. Wykonawca załączył do protokółu następujące dokumenty:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
5. Komisja stwierdza, że badanie:
5.1. Zostało przeprowadzone z wynikiem {pozytywnym}*) {negatywnym}*);
5.2. Ponieważ wynik badania był negatywny, instalacja powinna zostać
przedstawiona do badania w terminie do dnia.................................. *)
Na odwrotnej stronie niniejszego protokółu {nie zostały zamieszczone}*) {zostały
zamieszczone}*) i podpisane inne ustalenia Komisji dotyczące przeprowadzonego badania.
6. Podpisy członków Komisji
Inwestor Wykonawca Nadzór Użytkownik Projektant
1 2 3 4 5
................... ................... ................... ................... ...................
*) niepotrzebne skreślić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Tab. 11. Protokół badania międzyoperacyjnego instalacji wodociągowej [z
ródło własne]
....................., dnia...................r.
Protokół obioru międzyoperacyjnego instalacji wodociągowej
.......................................................................................................................................................
{wyszczególnienie badania, np. szczelności wodą zimną}
1. Identyfikacja instalacji
Instalacja wodociągowa ........................................................................................ realizowana
w ...................................................................................................................................................
................................................................................. ul. .................................................................
{nazwa miejscowości}
zaprojektowana przez ...................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Projekt zweryfikowany przez .......................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Przedmiot i zakres odbioru międzyoperacyjnego
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
3. Skład komisji
Lp. Imię i nazwisko Instytucja Stanowisko Uwagi1)
1 Inwestor
2 Wykonawca
3 Nadzór
4 Użytkownik
5 Projektant
1)
dla osób pełniących samodzielne funkcje w budownictwie, nr uprawnień budowlanych
4. Wykonawca załączył do protokółu następujące dokumenty:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
5. Komisja stwierdza, że roboty poprzedzające wykonanie instalacji i będące
przedmiotem odbioru międzyoperacyjnego:
5.1. zostały zrealizowane {zgodnie}*) {niezgodnie}*) z przedstawioną dokumentacją
i w sposób {umożliwiający}*) {uniemożliwiający}*) prawidłowe wykonanie
instalacji;
5.2. ponieważ wynik odbioru międzyoperacyjnego jest negatywny, roboty powinny
zostać przedstawione do ponownego odbioru w terminie do
dnia.................................. *)
Na odwrotnej stronie niniejszego protokółu {nie zostały zamieszczone}*) {zostały
zamieszczone}*) i podpisane inne ustalenia Komisji dotyczące przeprowadzonego badania.
6. Podpisy członków Komisji
Inwestor Wykonawca Nadzór Użytkownik Projektant
1 2 3 4 5
................... ................... ................... ................... ...................
*) niepotrzebne skreślić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Tab. 12. Protokół odbioru technicznego  częściowego instalacji wodociągowej [z
ródło własne]
....................., dnia...................r.
Protokół obioru technicznego-częściowego
instalacji wodociągowej
.......................................................................................................................................................
{wyszczególnienie badania, np. szczelności wodą zimną}
1. Przedmiot odbioru
Instalacja wodociągowa ........................................................................................ realizowana
w .............................................................................ul. .................................................................
{nazwa miejscowości}
zaprojektowana przez ...................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Projekt zweryfikowany przez .......................................................................................................
2. Zakres odbioru częściowego:
...........................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................{opis
jednoznacznie identyfikujący zakres instalacji objęty odbiorem częściowym}
3. Skład komisji
Lp. Imię i nazwisko Instytucja Stanowisko Uwagi1)
1 Inwestor
2 Wykonawca
3 Nadzór
4 Użytkownik
5 Projektant
1)
dla osób pełniących samodzielne funkcje w budownictwie, nr uprawnień budowlanych
4. Wykonawca załączył do protokółu następujące dokumenty:
a) umowę................... .............................. ..................................................................................
b) pozwolenie na budowę i dziennik budowy,
c) protokóły odbiorów międzyoperacyjnych,
d) .......... ......................................................................................................................................
e) .................................................................................................................................................
5. Komisja stwierdza, że część instalacji będąca przedmiotem odbioru została
zrealizowana {zgodnie}*) {niezgodnie}*) z umową, przedstawioną dokumentacją oraz
warunkami technicznymi wykonania i odbioru, wobec tego {może}*) {nie może}*) zostać
odebrana.
6. {Ustala się, że odebrana część instalacji będzie konserwowana przez}*)
7. .................................................................................................................................................
Na odwrotnej stronie niniejszego protokółu {nie zostały zamieszczone}*) {zostały
zamieszczone}*) i podpisane pozostałe ustalenia a także uwagi Komisji, w tym dotyczące
terminu i zgodności wykonania z umową, stwierdzonych wad i terminu ich usunięcia itp.
8. Podpisy członków Komisji
Inwestor Wykonawca Nadzór Użytkownik Projektant
1 2 3 4 5
................... ................... ................... ................... ...................
*) niepotrzebne skreślić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Tab. 13. Protokół odbioru technicznego  końcowego instalacji wodociągowej [z
ródło własne]
....................., dnia...................r.
Protokół obioru technicznego-końcowego
instalacji wodociągowej
.......................................................................................................................................................
{wyszczególnienie badania, np. szczelności wodą zimną}
1. Przedmiot odbioru
Instalacja wodociągowa ........................................................................................ realizowana w
.............................................................................ul. .................................................................
{nazwa miejscowości}
zaprojektowana przez ...................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Projekt zweryfikowany przez .......................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Skład komisji
L.p. Imię i nazwisko Instytucja Stanowisko Uwagi1)
1 Inwestor
2 Wykonawca
3 Nadzór
4 Użytkownik
5 Projektant
1)
dla osób pełniących samodzielne funkcje w budownictwie, nr uprawnień budowlanych
3. Wykonawca przedstawił następujące dokumenty:
f) umowę................... .............................. ..................................................................................
g) pozwolenie na budowę i dziennik budowy,
h) .......... ......................................................................................................................................
i) .................................................................................................................................................
4. Wykonawca załączył do protokółu następujące dokumenty:
a) protokóły odbiorów technicznych  częściowych instalacji,
b) dokumenty dotyczące podstawowych danych eksploatacyjnych,
c) dokumentacją techniczną powykonawczą,
d) protokół potwierdzający kompletność wykonanych prac,
j) .......... ......................................................................................................................................
k) .................................................................................................................................................
5. Komisja stwierdza, że instalacja została zrealizowana {zgodnie}*) {niezgodnie}*)
z umową, przedstawioną dokumentacją oraz warunkami technicznymi wykonania
i odbioru. Instalacja {może}*) {nie może}*) być odebrana i użytkowana.
6. {Ustala się, że odebrana część instalacji będzie konserwowana przez}*)
7. .................................................................................................................................................
Na odwrotnej stronie niniejszego protokółu {nie zostały zamieszczone}*) {zostały
zamieszczone}*) i podpisane pozostałe ustalenia a także uwagi Komisji, w tym dotyczące
terminu i zgodności wykonania z umową, stwierdzonych wad i terminu ich usunięcia itp.
8. Podpisy członków Komisji
Inwestor Wykonawca Nadzór Użytkownik Projektant
1 2 3 4 5
................... ................... ................... ................... ...................
*) niepotrzebne skreślić
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wyróżnia się rodzaje instalacji wodociągowych?
2. Jakie są elementy składowe instalacji wody zimnej?
3. Jakie są elementy składowe instalacji wody ciepłej?
4. Jakie znasz zasady prowadzenia przewodów poziomych?
5. Jak w stosunku do przegród budowlanych prowadzone są przewody wody zimnej i ciepłej?
6. Z jakim spadkiem prowadzi się przewody układane poziomo w instalacjach z rozdziałem
dolnym?
7. Kiedy wykonuje się bruzdy w ścianach dla potrzeb instalacji wodociągowych?
8. Jakie są wymagane odległości ułożenia przewodu wodociągowego od ściany?
9. Jakie znasz warunki montażu dla wodociągowych rur stalowych ocynkowanych?
10. Kiedy rury miedziane w instalacji c.w.u. powinny być izolowane?
11. Z jakich materiałów tworzywowych można wykonać instalację wody zimnej i ciepłej?
12. Kiedy przeprowadza się kompensację instalacji?
13. W których miejscach instalacji wodociągowej montowane są zawory odcinające?
14. Gdzie na instalacji wodociągowej montowane są zawory zwrotne?
15. Kiedy stosuje się izolację przewodów?
16. Jakie zasady bhp powinny być przestrzegane w czasie robót montażowych?
17. Jakie znasz uwarunkowania przeprowadzania próby szczelności instalacji wodociągowej?
18. Jakie dokumenty sporządzane są w czasie odbiorów technicznych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ kolejność czynności dla sprawdzenia szczelności instalacji wodociągowej w obrębie
jednej kondygnacji, warunki przeprowadzenia badania oraz sposób jego dokumentowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi badania odbiorczego szczelności instalacji wodociągowej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 2
Wykonaj montaż odcinka instalacji wody zimnej i ciepłej z rur PP z rozdziałem dolnym,
wraz z uzbrojeniem zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
4) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
5) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
6) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
7) ustalić sposób prowadzenia przewodów rurowych względem przegrody budowlanej,
8) wyznaczyć osie przewodów odcinka instalacji wody zimnej i ciepłej z rozdziałem dolnym,
9) wyznaczyć miejsce montażu punktów mocujących rury z zPP,
10) zamocować uchwyty do mocowania rury,
11) przygotować odcinki rur z PP do montażu,
12) wykonać połączenie rur PP z pionami wodociągowymi z PP,
13) zamontować rurę osłonową typu  peszel na rury,
14) ułożyć i zamocować w uchwytach rury zgodnie z dokumentacją,
15) uzbroić odcinki rur w zawory odcinające,
16) skorygować ewentualne błędy,
17) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
18) uporządkować stanowisko pracy,
19) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
20) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
21) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 literatura z rozdziału 6,
 rury typu PP o średnicach zgodnych z dokumentacją zadania,
 zawory kulowe odcinające � ,
 kształtki do połączeń zgrzewanych zgodnie z dokumentacją,
 rura typu  peszel ,
 uchwyty do mocowania rur z kołkiem,
 materiały pomocnicze: taśma teflonowa,
 kołki plastikowe,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 młotek,
 kombinerki,
 wiertarka udarowa z kompletem wierteł,
 zgrzewarka,
 apteczka pierwszej pomocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Ćwiczenie 3
Określ kolejność czynności płukania i dezynfekcji instalacji wody zimnej i ciepłej dla
budynku mieszkalnego wraz z warunkami przeprowadzenia tych czynności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi w zakresie dezynfekcji przewodów instalacji wodociągowej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 długopis,
 ołówek,
 gumka,
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
2) określić wymagania jakościowe dla materiałów używanych do
wykonywania instalacji wodociągowych?
3) wskazać sposoby prowadzenia instalacji wodociągowych
w budynku mieszkalnym?
4) określić spadek przewodów poziomych w instalacjach
wodociągowych z rozdziałem dolnym?
5) określić sposoby przejścia przewodów wodociągowych przez
przegrody budowlane?
6) dobrać odległość ułożenia przewodu z PP względem rurociągów cieplnych?
7) określić średnicę przewodów odgałęzieniowych dla różnych
rodzajów armatury czerpalnej?
8) określić odległości mocowania rur stalowych ocynkowanych?
9) dobrać sposoby połączeń rur miedzianych dla instalacji c.w.u.?
10) dobrać kompensację dla rur z tworzyw sztucznych?
11) wskazać miejsca montażu armatury odcinającej?
12) określić rodzaje izolacji przewodów wody zimnej i c.w.u.?
13) określić warunki bezpiecznego przeprowadzania prac montażowych?
14) określić sposób wykonania próby szczelności odcinka instalacji
wodociągowej?
15) określić rodzaje odbiorów technicznych?
16) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część  poziom podstawowy,
II część  poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
I część
1. W układzie jednostrefowym dla niskich obiektów budowlanych instalacje wodociągowe
montowane są jako instalacje z:
a) rozdziałem dolnym,
b) rozdziałem dolnym jednorurowe,
c) rozdziałem dolnym dwururowe,
d) rozdziałem górnym.
2. Połączenie wodociągowe za pomocą opaski można wykonać gdy średnica połączenia
jest:
a) mniejsza od połowy średnicy przewodu ulicznego,
b) nie ma znaczenia średnica przewodu ulicznego,
c) równa połowie średnicy przewodu ulicznego,
d) większa od połowy średnicy przewodu ulicznego.
3. Proste odcinki przewodu na połączeniu wodomierzowym powinny być równe:
a) przed wodomierzem 3 średnicom przewodu, za wodomierzem 3 średnicom przewodu,
b) przed wodomierzem 3 średnicom przewodu, za wodomierzem 5 średnicom przewodu,
c) przed wodomierzem 5 średnicom przewodu, za wodomierzem 3 średnicom przewodu,
d) przed wodomierzem 5 średnicom przewodu, za wodomierzem 5 średnicom przewodu.
4. Spadek przewodu połączenia wodociągowego powinien być:
a) równy spadkowi przewodu rozdzielczego sieci wodociągowej,
b) równy spadkowi terenu,
c) w kierunku do przewodu ulicznego,
d) w kierunku do zestawu wodomierzowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
5. Minimalny spadek połączenia wodociągowego powinien wynosić:
a) 2 0 ,
b) 3 0 ,
c) 2 %,
d) 3 %.
6. Przewody wody zimnej prowadzi się nad przewodami:
a) elektrycznymi,
b) gazowymi,
c) kanalizacyjnymi,
d) wody ciepłej.
7. Połączenie dwóch odcinków rurowych z PVC w instalacjach wodociągowych wykonać
można stosując:
a) łączniki gwintowane z wkładką mosiężną,
b) łączniki do klejenia,
c) łączniki do zgrzewania doczołowego,
d) złączki zaciskowe.
8. Zestaw wodomierzowy lokalizuje się w budynku oddalonym od ulicy nie więcej niż:
a) 15 m,
b) 20 m,
c) 25 m,
d) 30 m.
9. Przed badaniem szczelności instalacja wodociągowa powinna być napełniona wodą
przez:
a) 3 godziny,
b) 6 godzin,
c) 12 godzin,
d) 24 godziny.
10. Wysokość ustawienia baterii natryskowej nad podłogą wynosi:
a) 0,75 m,
b) 1,00 m,
c) 1,25 m,
d) 1,50 m.
11. Elementem hydrantu wewnętrznego jest zawór:
a) antyskażeniowy,
b) czerpalny,
c) hydrantowy,
d) tryskaczowy.
12. Na dole pionu wodociągowego powinien być zamontowany:
a) zawór przelotowy z kurkiem spustowym,
b) zawór przelotowy skośny,
c) zawór przelotowy ze złączką do węża,
d) zawór zwrotny.
13. Zawór pływakowy montuje się jako element:
a) czerpalny w instalacji wodociągowej,
b) kontrolujący przepływ wody w instalacji wodociągowej,
c) regulujący przepływ wody w instalacji wodociągowej,
d) zabezpieczający instalację wodociągową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
14. Połączenie nierozłączne na rurach z PVC wykonuje się w technice:
a) klejenia,
b) zaciskowej,
c) zaprasowywania,
d) zgrzewania.
II część
15. Dla przewodów pionowych odległości między podporami mogą być w stosunku
do przewodów poziomych:
a) zmniejszone o 10 %,
b) zmniejszone o 30 %,
c) zwiększone o 10 %,
d) zwiększone o 30 %.
16. W czasie badania szczelności odcinka przewodu c.w.u. powinien być odłączony:
a) wodomierz,
b) zawór bezpieczeństwa,
c) zawór hydrantowy,
d) zawór odcinający.
17. W pomieszczeniach z temperaturą dodatnią instalacje tryskaczowe wykonuje się
w systemie:
a) otwartym,
b) pierścieniowym,
c) powietrznym,
d) wodnym.
18. Średnica wylotu odgałęzienia dla podgrzewacza c.w.u. wynosi:
a) 15 mm,
b) 20 mm,
c) 25 mm,
d) 32 mm.
19. W instalacji wodociągowej połączenie rozłączne rury z miedzi przy zastosowaniu
łączników gwintowanych wykonuje się przy montażu:
a) dwóch prostych odcinków rurowych,
b) połączenia wodociągowego,
c) zestawu odwadniającego,
d) zestawu wodomierzowego.
20. W instalacji c.w.u. cyrkulacja wody nie jest potrzebna gdy punkt czerpalny oddalony jest
od pionu ciepłej wody nie więcej niż:
a) 0,5 m,
b) 1,0 m,
c) 1,5 m,
d) 2,0 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Montaż instalacji wodociągowej zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
Zakreśl poprawną odpowiedz
. Jeżeli pomylisz się  błędną odpowiedz
zakreśl kółkiem.
Numer Odpowiedz
Punktacja
pytania a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
6. LITERATURA
1. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje wodociągowe  projektowanie, wykonanie,
eksploatacja., Wydawnictwo  Seidel  Przywecki , Warszawa 2005
2. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia. Instalacje sanitarne, WSiP,
Warszawa 1996
3. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia. Instalacje sanitarne część 1,WSiP, Warszawa 1998
4. Fox U.: Techniki instalacyjne w budownictwie mieszkaniowym  projektowanie,
wykonawstwo, eksploatacja, zmiana sposobu użytkowania, Arkady, Warszawa 1998
5. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja. Część 1. Wodociągi, WSiP, Warszawa 1999
6. Płuciennik M. Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji wodociągowych.
Wymagania techniczne Zeszyt 7, COBRTI INSTAL, Warszawa 2003
7. Polska Norma PN-81/B-10700.00 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.
Wymagania i badania przy odbiorze. Wspólne wymagania i badania
8. Polska Norma PN-81/B-10700.02 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.
Wymagania i badania przy odbiorze. Przewody wody zimnej i ciepłej z rur stalowych
ocynkowanych
9. Polska Norma PN-81/B-10700.04 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.
Wymagania i badania przy odbiorze. Przewody wody zimnej z polichlorku winylu
i polietylenu
10. Polska Norma PN-B-10720:1998 Wodociągi. Zabudowa zestawów wodomierzowych
w instalacjach wodociągowych. Wymagania i badania przy odbiorze
11. Praca zbiorowa.: Technologia instalacji wodociągowych i gazowych. Część 1. Instalacje
wodociągowe. REA, Warszawa 1998
12. Praca zbiorowa.: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych.
Tom II. Instalacje sanitarne i przemysłowe. Arkady, 1988
13. Praca zbiorowa.: Wodociągi i kanalizacja  projektowanie, montaż, eksploatacja,
modernizacja, Wydawnictwo Verlag DashQ
fer, Warszawa 2005
14. Strona internetowa www.e-instalacje.pl
15. Strona internetowa www.muratordom.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58